Κύριο ἄρθρο: Ἡ συγγνώμη τοῦ Πάπα

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου

(Τό παρόν ἄρθρο δημοσιεύθηκε συντετμημένο στήν Ἐφημερίδα “Τό Βῆμα”, 10-5-2001)

Διθυράμβους ἔψαλαν μερικοί δημοσιογράφοι γιά τήν “συγγνώμη” τοῦ Πάπα, τήν ὁποία ἐξέφρασε ἀπαντώντας στήν προσφώνηση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Χριστοδούλου. Ἄλλοι εἶδαν μέ νηφαλιότητα τό θέμα ὅπως γιά παράδειγμα ὁ Σταῦρος Ψυχάρης, ὁ ὁποῖος στό κύριο ἄρθρο τῆς Ἐφημερίδας “τό Βῆμα” (6-5-2001) ἔγραφε: “Καί ἀσφαλῶς δέν ἀμβλύνονται οἱ δογματικές διαφορές τῶν δύο Ἐκκλησιῶν μέ τήν ἔντιμη καί ὄψιμη ἀναγνώριση ἱστορικῶν ἁμαρτημάτων. Ἰδού ὅμως ὅτι ἡ ἀτμόσφαιρα ἄλλαξε ξαφνικά καί δημιουργήθηκαν οἱ προϋποθέσεις γιά μελλοντικό διάλογο σέ κλίμα ὀλιγώτερον τεταμένο”. Κατά τήν γνώμη μου, πού μπορεῖ νά εἶναι ἐσφαλμένη, δέν ἔχει τόση μεγάλη ἀξία ἡ παπική συγγνώμη, παρά τήν καλή ἐξωτερική ἐντύπωση πού προκάλεσε.

Πρῶτον, γιατί δέν ζήτησε συγγνώμη ἀπό τούς Ὀρθοδόξους καί τόν Ἑλληνικό λαό, ὅπως τό παρερμήνευσαν μερικοί δημοσιογράφοι, ἀλλά ζήτησε ὁ Θεός νά συγχωρήση μερικά σφάλματα μελῶν τῆς “Καθολικῆς Ἐκκλησίας”, ὅπως τό κάνουμε καί ἐμεῖς κάθε ἡμέρα γιά τά προσωπικά μας πλημμελήματα καί τά ἁγνοήματα τοῦ λαοῦ. Δέν ἦταν κάτι τό ἰδιαίτερο.

Δεύτερον, γιατί τό πρόβλημα δέν βρίσκεται σέ μερικά ἀτοπήματα μερικῶν μελῶν τῆς “Καθολικῆς Ἐκκλησίας”, ἀλλά στήν ἀπόκλισή της ἀπό τήν ἀλήθεια, στήν αἵρεση καί ταυτοχρόνως στό ὅλο σύστημα πού ἔχει στήσει ὁ Παπισμός.

Πράγματι, οἱ Πάπες ἀπό τήν ἐποχή ἰδίως πού κατέλαβε ὁ Φράγκος Πάπας Σέργιος Δ' τόν παπικό θρόνο (1009 μ.Χ.) καί εἰσήγαγε τό Filioque, συνετέλεσαν σέ πολλές παραχαράξεις τῆς ἀληθείας, ὅπως ἔχει σημειωθῆ πρόσφατα καί ἀπό πολλούς θεολόγους. Πῶς μπορεῖ νά συγχωρήση ὁ Θεός τήν ἀπόκλιση ἀπό τήν ἀλήθεια καί τήν ἀλλοίωση τῆς Τριαδολογίας, ὅταν εἰσήχθηκε διαρχία στόν Τριαδικό Θεό καί ὑποτιμήθηκε τό Ἅγιον Πνεῦμα; Πῶς νά συγχωρήση ὁ Θεός το ὅτι ὁ Πάπας θεώρησε τόν ἑαυτό του ὡς “βικάριο”- ἀντιπρόσωπο τοῦ Θεοῦ πάνω στήν γῆ, ὡσάν ὁ ἴδιος ὁ Θεός νά ἐγκατέλειψε τήν Ἐκκλησία ζωντας μέ εὐδαιμονία στούς οὐρανούς καί ἄφησε νά τήν διευθύνουν οἱ ἀντιπρόσωποί Του;

Ἔπειτα, ὅλος ὁ παπικός θεσμός εἶναι λαθεμένος, εἶναι μία ἀνθρωποκεντρική ὀργάνωση, ὁ ὁποῖος μέ τόν σχολαστικισμό καί τήν ὅλη παράδοση, ἔγινε αἰτία τῆς διασπάσεως καί διαιρέσεως τῆς Εὐρώπης, γιατί ἀπό αὐτήν τήν νοοτροπία προῆλθε ἡ μεταρρύθμιση, ὁ διαφωτισμός, ἡ ἀθεΐα, ὁ ἀγνωστικισμός, ὁ νεωτερισμός μέ ὅλες τίς κοινωνικές συνέπειες, ὅπως τά περιγράφει θαυμάσια ὁ Frank Schaeffer.

Ὁπότε, ἡ συγγνώμη τοῦ Πάπα, κατά τήν γνώμη μου, δέν ἔχει μεγάλη σημασία, πέρα ἀπό τήν ἀνθρωπιστική της πλευρά, ἀφοῦ ὁ θεσμός εἶναι λαθεμένος. Γιά παράδειγμα, ἕνας ἀδίστακτος καπιταλιστής ἀδικεῖ καί ἐκμεταλλεύεται τούς ἀνθρώπους. Σέ κάποια στιγμή, ἐξαναγκαζόμενος ἀπό τά πράγματα, ζητᾶ συγγνώμη ἀπό μερικούς πού τούς ἀδίκησε κατάφωρα. Αὐτό δέν ἔχει καμμία ἀξία, ἀφοῦ ὡς καπιταλιστής καί ὑπηρετώντας τό σύστημα, θά ἐκμεταλλευθῆ μετά ἀπό λίγο ἄλλους ἀνθρώπους καί μάλιστα μέ ἐπιστημονικότερη μέθοδο. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ ἄλλους πού διακατέχονται ἀπό διάφορα πάθη, ὅπως τήν φιληδονία, τήν φιλαργυρία, τήν φιλοδοξία.

Ἡ συγγνώμη ἔχει ἀξία ὅταν ὑπάρχη ἀλλαγή νοοτροπίας καί διαθέσεως, ἀλλαγή θεσμική. Στήν παραβολή τοῦ Ἀσώτου υἱοῦ, φαίνεται καθαρά τί εἶναι ἐκεῖνο πού συνιστᾶ τήν συγγνώμη. Καί στήν περίπτωση τοῦ Ζακχαίου, πού εἶπε τόν ὑπέροχο λόγο: “καί εἰ τινός τί ἐσυκοφάντησα ἀποδίδωμι τετραπλούν” (Λουκ. ἰθ', 8) καί ἔγινε ὑπαρξιακή ἀλλαγή στήν ζωή του, φαίνεται τί εἶναι συγγνώμη.

Τρίτον. Στήν Ὀρθόδοξη διδασκαλία, ὅπως ἐκφράζεται στήν Ἁγία Γραφή καί τά ἔργα τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ὑπάρχει ἔντονα ἡ ἀλήθεια ὅτι ὁ Χριστός ἐνηνθρώπησε, ἔπαθε, σταυρώθηκε καί ἀναστήθηκε ἀπό ἀγάπη γιά τόν ἄνθρωπο, διότι μέ αὐτόν τόν τρόπο ἀπήλλαξε τόν ἄνθρωπο ἀπό τόν διάβολο, τήν ἁμαρτία καί τόν θάνατο, τά μεγαλύτερα προβλήματα πού τόν ἀπασχολοῦν. Αὐτή ἡ διδασκαλία ἔχει καί ἄλλες προεκτάσεις, γιατί αὐτό σημαίνει ὅτι ὅλη ἡ ἐκκλησιαστική ζωή ἐξασκεῖται γιά νά θεραπευθοῦμε ἀπό τά πάθη καί αὐτό γίνεται μέ τήν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ.

Στήν δυτική θεολογία, ὅπως ἐκφράσθηκε στό ἔργο τοῦ Ἀνσέλμου Καντερβουρίας Cur Deus Homo, ὁ Χριστός ἔγινε ἄνθρωπος γιά νά ἐξιλεώση τόν Θεό Πατέρα γιά τήν ἁμαρτία πού διέπραξε ὁ Ἀδάμ. Αὐτή ἡ θεολογία ἐκφράσθηκε μέ τήν εἰκόνα τοῦ φεουδαλισμοῦ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ὅπως ὁ φεουδάρχης σέ κάθε παράβαση πού διαπράττουν οἱ βασάλοι - οἱ ὑποτελεῖς, ζητά ἐξιλέωση τῆς δικαιοσύνης του, ἀποκατάσταση τῆς τιμῆς του καί ἐπιβάλλει τήν τάξη, τό ἴδιο κάνει καί ὁ Θεός, πού θεωρεῖται ὡς ἕνας φεουδάρχης. Μέ τήν διδασκαλία αὐτή εἰσάγονται καί οἱ ταξικές διακρίσεις, ὁπότε ὁ κάθε ἄνθρωπος πού ξεφεύγει ἀπό τήν τάξη του, στήν ὁποία τόν ἔταξε ὁ Θεός, πρέπει νά τιμωρηθῆ.

Ἡ θεωρία αὐτή ἐγέννησε πολλά κακά στόν δυτικό κόσμο. Ἀπό αὐτήν τήν θεολογία ξεκίνησαν οἱ θρησκευτικοί ἀγῶνες, οἱ πόλεμοι, οἱ ταξικές διακρίσεις καί διαμάχες καί βέβαια οἱ ἄνθρωποι ἀπέρριψαν τόν Θεό, γιατί δέν τόν ἤθελαν νά εἶναι φεουδάρχης. Ὁ Καθηγητής τῆς Σορβόννης Mark Bloch, πού πέθανε νέος καί ἠρωϊκά στήν Ἀντίσταση τό 1944, στό βιβλίο του “ἡ φεουδαλική κοινωνία” περιγράφει θαυμάσια αὐτήν τήν διαμόρφωση τῶν σχέσεων ἐξάρτησης μεταξύ βασάλων καί χωροδεσποτῶν.

Τό σύνθημα τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως “ἐλευθερία, ἰσότητα, ἀδελφότητα” ἀπέβλεπε στό νά καταρρίψουν τήν φεουδαλιστική δυτική θεολογία.

Τό ἐκπληκτικό εἶναι ὅτι ἡ θεωρία περί ἐξιλεώσεως τῆς θείας δικαιοσύνης δέν εἶναι μιά ἁπλή διδασκαλία τοῦ Ἀνσέλμου Καντερβουρίας, ἀλλά ἔγινε δόγμα τοῦ Παπισμοῦ. Συγκεκριμένα στόν A Κανόνα τῆς E'  συνεδρίας στήν Σύνοδο ἐν Τριδέντω (1545-1563), ἡ ὁποία θεωρεῖται ἀπό τόν Παπισμό ὡς “ΙΘ' Οἰκουμενική”, λέγεται μεταξύ ἄλλων:

“Εάν τις μή ὁμολογήση ὅτι ὁ πρῶτος ἄνθρωπος ὁ Ἀδάμ... ἐπέφερε, διά τῆς παραβάσεως αὐτοῦ τήν ὀργήν καί τήν ἀγανάκτησιν τοῦ Θεοῦ, καί διά τοῦτο τόν θάνατον, μεθ’ οὗ πρότερον ἠπείλησεν αὐτόν ὁ Θεός... ἀνάθεμα”.

Αὐτό τό ἐπίσημο κείμενο τοῦ Βατικανοῦ θέλει νά τονίση δύο σημεῖα.

Τό ἕνα ὅτι πρέπει νά δοῦμε τό ἔργο τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ καί τῆς σταυρικῆς Του θυσίας λανθασμένα μέσα ἀπό τό πρίσμα τῆς ἐξιλεώσεως τῆς θείας δικαιοσύνης, ἀλλάσσοντας ὅλην τήν βιβλική καί πατερική μας παράδοση.

Τό ἄλλο ὅτι ἐμεῖς οἱ ὀρθόδοξοι, πού πιστεύουμε ὅτι ὁ Θεός εἶναι Πατέρας καί ἀπό τήν πατρική του ἀγάπη ἔστειλε τόν Υἱό Του στόν κόσμο γιά νά μᾶς θεραπεύση καί πιστεύουμε ὅτι ὁ Θεός δέν δημιούργησε διάφορες τάξεις σεσωσμένων, οὔτε ὁ Θεός εἶναι φεουδάρχης πού ὀργίζεται καί θέλει τήν ἐξιλέωσή Του, εἴμαστε ἀναθεματισμένοι!

Ἐφ’ ὅσον ἐμεῖς οἱ ὀρθόδοξοι εἴμαστε ἀναθεματισμένοι, αὐτό δέν λύνεται μέ μιά ἁπλή συγγνώμη, ἀλλά χρειάζεται πράξη ἄλλης Συνόδου πού νά ἄρη τό ἀνάθεμα πού μᾶς ἔχει ἐπιβάλλει ὁ Πάπας, ἐπειδή δέν δεχόμαστε τήν φεουδαλιστική αὐτή θεολογία.

Δυστυχῶς, ζοῦμε σέ μιά ἐποχή πού ἀκούγεται εὐχάριστα ὁ συνθηματολογικός καί συναισθηματικός λόγος. Εἶναι παράδοξο, ὅμως, ὅταν καί ὁ θεολογικός καί ἐκκλησιαστικός λόγος ὑποτάσσεται στήν νοοτροπία τοῦ συνθήματος καί τοῦ ἐπιφανειακοῦ λόγου. Δηλαδή, μερικοί ἀπολυτοποίησαν τήν συγγνώμη τοῦ Πάπα, θεώρησαν ὅτι λύθηκαν ὅλα τα προβλήματα, ἐνῶ σαφῶς ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Χριστόδουλος, ὅταν πρότεινε στόν Πάπα νά ζητήση συγγνώμη εἶχε γνώση τοῦ θέματος, γι’ αὐτό συγχρόνως εἶπε ἀπευθυνόμενος στόν Πάπα: “Ἐκεῖνο τό ὁποῖον ἔχει σημασίαν, εἶναι ὅτι ἀναμένομεν ἀπό Σᾶς ἕνα τολμηρόν λόγον,... Καί βεβαίως, ὁ τολμηρός αὐτός λόγος Σας δέν πρόκειται νά ἐπιλύση αὐτομάτως τάς δογματικᾶς καί ἐκκλησιολογικᾶς μᾶς διαφορᾶς. Τοῦτο θά ἐπιτευχθῆ μέ τήν Χάριν τοῦ Θεοῦ διά τοῦ εἰλικρινοῦς Θεολογικοῦ διαλόγου, ὅστις ἤδη διεξάγεται, μετ’ ἐμποδίων, κατά τήν τελευταίαν εἰκοσαετίαν”.