Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Τό πολιτισμικό μας πρότυπο

ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΕΝΔΟΞΗΣ ΚΑΙ ΠΟΝΕΜΕΝΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ

Στήν Εὐρώπη δέν εἴμαστε οἱ φτωχοί συγγενεῖς, δηλαδή δέν εἴμαστε ἕνας λαός πού δέν ἔχουμε τίποτε νά προσφέρουμε, ἀλλά ἔχουμε μιά παράδοση πού μπορεῖ νά δώση νόημα ζωῆς στόν σύγχρονο ἄνθρωπο καί γι’ αὐτό ἔχουμε ἕνα λαμπρό πολιτισμό. Εἶναι γνωστόν ὅτι ὁ σύγχρονος δυτικός πολιτισμός, πού στηρίζεται περισσότερο στήν τεχνολογία καί μάλιστα στήν ἠλεκτρονική τεχνολογία δημιουργεῖ τεράστια προβλήματα, ἀφήνει τόν ἄνθρωπο σέ πραγματικά ἀδιέξοδα, γιατί δέν μπορεῖ νά τοῦ δώση ἀπαντήσεις στά διάφορα ὑπαρξιακά ἐρωτήματα πού τόν ἀπασχολοῦν. Καί ἕνας πολιτισμός πού δέν ἀπαντᾶ σέ αὐτά τά προβλήματα δέν μπορεῖ νά ἐπιζήση. Ἡ ἱστορία διδάσκει ὅτι ἕνας πολιτισμός ἔχει τήν δυνατότητα νά ἐπιζήση ἐάν προσλαμβάνη τίς ἀνησυχίες τοῦ ἀνθρώπου καί τίς ἀντιμετωπίζει κατά θετικό τρόπο. Γι’ αὐτόν ἀκριβῶς τόν λόγο καί ὁ ἑλληνορθόδοξος πολιτισμός ἔχει μιά διαχρονική ἀξία καί προοπτική. Αὐτό διαθέτουμε ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι.

Ἔχουμε μιά δυνατή παράδοση, πού βιώθηκε στό παρελθόν καί μάλιστα σέ ἕνα συγκεκριμένο Κράτος, πού λέγεται Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, ἤ ὅπως τό μάθαμε νά τό ὀνομάζουμε τό Βυζάντιο.

Τελευταία, διάβασα ἕνα καταπληκτικό βιβλίο, πού λέγεται “Βυζαντινη ὑψηλή στρατηγική (6ος - 11ος αἰώνας)” καί εἶναι γραμμένο ἀπό τον Χαράλαμπο Παπασωτηρίου, πού εἶναι Καθηγητής Στρατηγικῶν σκοπῶν τοῦ Παντείου Πανεπιστημίου, καθώς ἐπίσης καί Ἐρευνητής στό Ἰστιτοῦτο Διεθνῶν σχέσεων στό Παντεῖο καί Εἰδικός Σύμβουλος στήν Σχολή Ἐθνικῆς Ἀμύνης. Πρόκειται γιά μία διδακτορική διατριβή, πού εἶναι μοναδική στό εἶδος της, γιατί παρουσιάζει τήν μεγάλη στρατηγική πού εἶχε ἡ Βυζαντινή Αὐτοκρατορία, αὐτή πού τήν βοήθησε νά ἐπιζήση πάνω ἀπό χίλια χρόνια.

Θά ἤθελα νά τονίσω μερικά ἐνδιαφέροντα σημεῖα ἀπό τό βιβλίο αὐτό.

α) Τό ἕνα σημεῖο εἶναι ἡ ἐννοιολογική ἀνάλυση τοῦ ὄρου στρατηγική. Ὁ συγγραφεύς τονίζει ὅτι στήν ὑψηλή στρατηγική ἀναμειγνύονται τρία στοιχεῖα. Τό ἕνα εἶναι αὐτό πού ἀφορᾶ τίς συγκρούσεις μεταξύ των κυρίαρχων Κρατῶν. Ἡ ἱστορία τῶν πολέμων ἀποτελεῖ ἕνα μεγάλο τμῆμα τῆς ἱστορίας τῆς ἀνθρωπότητος. Ὁ πόλεμος εἶναι ἀποτέλεσμα μερικῶν διεργασιῶν, καθώς ἐπίσης καί αἰτία ἄλλων ἀνακατατάξεων καί ἀλλαγῶν. Τό ἄλλο στοιχεῖο εἶναι αὐτό πού ἀφορᾶ τήν συνεργασία μεταξύ των κυρίαρχων Κρατῶν, καί αὐτό ἐπιτυγχάνεται μέ τήν διπλωματία. Καί τό τρίτο στοιχεῖο πού συνδέεται μέ τόν ὄρο στρατηγική εἶναι αὐτό πού ἀφορᾶ τήν διαχρονική τάση τῶν ἀνεπτυγμένων πολιτισμῶν. Ὅταν κάνουμε λόγο γιά στρατηγική ἐννοοῦμε τήν μικροσκοπική στρατηγική, πού εἶναι ἡ ἐπιστήμη ἐκείνη πού ἀναλύει τούς πολέμους καί τήν μακροσκοπική στρατηγική, πού εἶναι ἡ ὑψηλή στρατηγική μεταξύ των Κρατῶν κατά τήν περίοδο τοῦ πολέμου καί τῆς εἰρήνης.

β) Ὁ συγγραφεύς διεξοδικά ἀναλύει τούς διαφόρους τύπους τῆς ὑψηλῆς στρατηγικῆς ὅπως τούς καθορίζει ἡ ἐπιστήμη τῆς στρατηγικῆς. Ὁ ἕνας τύπος εἶναι ἡ στρατηγική της ἀνάσχεσης ἤ ἐπέκτασης, σύμφωνα μέ τήν ὁποία τό Κράτος ἀναπτύσσει τίς δικές του δυνάμεις, εἴτε γιά νά ἀμυνθῆ κατά μιᾶς ἐπιθέσεως ἄλλου Κράτους, εἴτε γιά νά ἐπιβληθῆ σέ ἄλλο Κράτος. Ὁ ἄλλος τύπος στρατηγικῆς εἶναι ἡ στρατηγική των συμμαχιῶν. Σύμφωνα μέ αὐτήν ἕνα Κράτος συμμαχεῖ μέ ἄλλες δυνάμεις πού ἀντιμετωπίζουν μιά κοινή ἀπειλή ἤ ἔχουν ἄλλου εἴδους κοινά συμφέροντα. Τό τρίτο εἶδος τῆς στρατηγικῆς εἶναι ἡ στρατηγική των ἐξισορροπήσεων σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἕνα Κράτος ἐξουδετερώνει τίς ἀπειλές ἑνός ἄλλου Κράτους μέ τίς ἰσορροπίες μεταξύ ἄλλων δυνάμεων. Καί τό τέταρτο εἶδος στρατηγικῆς εἶναι ἡ στρατηγική του κατευνασμοῦ, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἕνα Κράτος ἀντιμετωπίζει μιά ἀπειλή μέ διάφορες παραχωρήσεις εἴτε μονομερῶν εἴτε ἀμοιβαίων καί μέ αὐτόν τόν τρόπο ὑπερβαίνει τήν ἀντιπαλότητα, τήν δύναμη τοῦ ἀντιπάλου.

γ) Ἀφοῦ γίνεται αὐτή ἡ ἀνάλυση, στήν συνέχεια ὁ συγγραφεύς προχωρεῖ στήν ἀνάπτυξη τοῦ θέματος ὅτι ἡ Βυζαντινή Αὐτοκρατορία ἄσκησε διά μέσου των αἰώνων ὅλα τα εἴδη τῆς ὑψηλῆς αὐτῆς στρατηγικῆς στόν πιό τέλειο καί ὁλοκληρωμένο βαθμό καί γι’ αὐτό ἐπέζησε χίλια χρόνια ὅσο κανένα ἄλλο Κράτος καί καμμιά ἄλλη Αὐτοκρατορία τοῦ Δυτικοῦ κόσμου. Κατά διαφόρους ἐποχάς ἀκολούθησε καί τά τέσσερα αὐτά εἴδη τῆς στρατηγικῆς, κυρίως ὅμως ἐπέμενε στήν στρατηγική των ἐξισορροπήσεων, τῶν συμμαχιῶν καί τῶν κατευνασμῶν. Καί μάλιστα ἰσχυρίζεται ὅτι ὅσο ἕνα Κράτος στηριζόταν περισσότερο σέ αὐτές, στήν ὑπέρβαση τῶν κρίσεων μέ συμμαχίες, ἐξισορροπήσεις καί κατευνασμούς προκειμένου νά κυριαρχήση καί νά ἐξουδετερώση τίς ἄλλες δυνάμεις, καί δέν χρησιμοποίησε μόνον τούς πολέμους, τόσο καί περισσότερο ἔδειχνε ὅτι ἀκολουθοῦσε ὑψηλή στρατηγική. Ἀναφέρει μάλιστα πολλά παραδείγματα ἀπό τήν Βυζαντινή Ἱστορία καί πῶς τό Βυζάντιο ἐξουδετέρωνε τούς ποικίλους ἐχθρούς, Ἀβάρους, Πέρσας, Φράγκους, Σλάβους κ.λ.π.

Ὁ συγγραφεύς παρατηρεῖ: “Ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς Βυζαντινῆς περίπτωσης πηγάζει ἀπό τόν συνδυασμό τριῶν στοιχείων. Πρῶτον, τό Βυζάντιο ἀντιμετώπιζε κατά τό μεγαλύτερο μέρος τῆς ἱστορίας τοῦ τουλάχιστον μία δύναμη στρατιωτικά ἰσχυρότερή του, καί ἐνίοτε περισσότερες ἀπό μία. Δεύτερον, τό Βυζάντιο ὑπῆρξε παρά ταῦτα ἡ μακροβιότερη πρωταγωνιστική δύναμη στήν ἱστορία τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ. Τρίτον, κατόρθωσε νά ἐξαπλώσει τόν πολιτισμό του σέ μεγάλες ἀπολίτιστες ἤ ἡμιβάρβαρες περιοχές τοῦ εὐρύτερου περιβάλλοντός του μέ συνέπειες πού συνεχίζουν σήμερα νά ἐπηρεάζουν τίς πολιτισμικές παραδόσεις ἑνός σημαντικοῦ μέρους τῆς εὐρασιατικῆς ἠπειρωτικῆς μάζας”.
“Οι Βυζαντινοί συνδύαζαν τήν μακροπρόθεσμη προσήλωση στήν οἰκουμενική τους ἰδεολογία μέ τήν βραχυπρόθεσμη πολιτική εὐελιξία”. Τό Βυζάντιο κυριαρχοῦσε στόν κόσμο ὄχι τόσο μέ τά ὅπλα, ἀλλά μέ τήν ἀνάπτυξη καί διάδοση τοῦ πολιτισμοῦ του. “Το μακροβιότερο ἐπίτευγμα τῆς βυζαντινῆς ὑψηλῆς στρατηγικῆς ἦταν ἡ προώθηση μιᾶς διεθνοῦς τάξης, βασισμένης στόν βυζαντινό πολιτισμό, πού ἐξέφραζε τόν ἀταλάντευτο ἰδεολογικό οἰκουμενισμό τοῦ Βυζαντίου”. Καί τό ἐκπληκτικότερο εἶναι ὅτι τό Βυζάντιο ἄφησε μιά μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά, πού ἐπεκτάθηκε σέ μεγαλύτερες γεωγραφικές περιοχές ἀπό τήν ἐπικράτειά του, ἀκόμη καί μετά τήν πτώση τοῦ Βυζαντίου παραμένει αὐτή ἡ πολιτιστική κληρονομιά καί ἀλλοιώνει σήμερα καί τήν κοινωνική καί πολιτική ζωή τοῦ Δυτικοῦ κόσμου. Πολλοί ἄνθρωποι τοῦ Δυτικοῦ κόσμου μελετοῦν καί ἐπιδιώκουν νά ζήσουν αὐτόν τόν πολιτισμό, πού καλλιέργησε ἡ Βυζαντινή Αὐτοκρατορία.

“Η ἐξάπλωση τοῦ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ προϋπέθετε τήν ἐπιβίωση τοῦ Βυζαντίου ὡς μεγάλης δύναμης σέ ἕνα σκληρά ἀνταγωνιστικό διεθνές σύστημα. Ἡ ἐξαιρετική μακροβιότητα τοῦ Βυζαντίου ὡς πρωταγωνιστικοῦ διεθνοῦς κέντρου ἦταν ἀποτέλεσμα μιᾶς ὑψηλῆς στρατηγικῆς πού ἀπέφευγε τίς μετωπικές στρατιωτικές συγκρούσεις καί ἀποδυνάμωνε τούς ἀντιπάλους μέ ἔμμεσες στρατηγικές”.

Ἀφοῦ ὁ συγγραφεύς κάνει αὐτήν τήν ἀνάλυση, στήν συνέχεια συγκρίνει τήν ὑψηλή στρατηγική της Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας μέ ἄλλες στρατηγικές πού ἀκολούθησαν ἄλλα Κράτη κατά τούς νεωτέρους χρόνους. Ἀναφέρει τήν Γαλλική ἐπανάσταση, τούς τρεῖς πολέμους τοῦ Μπίσμαρκ (1864, 1866, 1970, 1971), τούς δύο παγκοσμίους πολέμους, οἱ ὁποῖοι μειονεκτοῦν ἔναντί της στρατηγικῆς του Βυζαντίου. Μόνο τα τελευταῖα χρόνια ἡ Ἀμερική καί ἡ Σοβιετική Ἕνωση πλησίασαν γιά λίγο τήν ὑψηλή αὐτή Βυζαντινή στρατηγική, ἀλλά ὅμως δέν μπόρεσαν νά τήν φθάσουν.

Τό Βυζάντιο κυριάρχησε μέ τήν ἀγάπη, τίς ἐξισορροπήσεις, τήν θεολογία, τόν μεγάλο πολιτισμό. Μέ αὐτόν τόν τρόπο διατηροῦσε τήν ἑνότητα τοῦ λαοῦ ἀποφεύγοντας τούς ἐθνικισμούς, τούς ρατσισμούς καί ἄλλες τέτοιες καταστάσεις πού παρατηροῦμε στόν δυτικό κόσμο.

Σήμερα αὐτόν τόν πολιτισμό τόν διατηρεῖ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μέ τίς κατά τόπους Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, πού διατηροῦν τήν αὐτονομία τους, ἀλλά ἔχουν τήν ἑνότητα μέ τίς ἄλλες Ἐκκλησίες κατά τό τριαδικό δόγμα. Καθώς ἐπίσης στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὅλοι οἱ πιστοί ἀποτελοῦμε μέλη τοῦ ἑνός καί ἑνιαίου Σώματος τοῦ Χριστοῦ, καί μέ αὐτόν τόν τρόπο ὑπερβαίνουμε τόν ἐθνικισμό. Πρόκειται γιά μιά διεθνῆ της ἀγάπης καί τοῦ πολιτισμοῦ.

Ἔχουμε ἕνα μοντέλο πολιτισμοῦ καί διακυβερνήσεως τῶν λαῶν καί πρέπει νά τό προβάλουμε ὡς μοντέλο διοικήσεως καί κοινωνικῆς ζωῆς τῆς Εὐρώπης. Πρέπει νά γίνουν Συνέδρια στό Κέντρο τῆς Εὐρώπης πάνω στό θέμα αὐτό γιά νά δοῦν καί ἐκεῖνοι τό μοντέλο αὐτό καί νά τό εἰσαγάγουν στήν θεσμική ἐξέλιξη καί μεταρρύθμιση τῆς Εὐρώπης. Καί βέβαια πρέπει νά μελετήσουν τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο διοικεῖται ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀκόμη δέ καί τό Ἅγιον Ὅρος, πού εἶναι ἕνας οἰκουμενικός χῶρος καί διοικεῖται μέ τόν καλύτερο τρόπο. Εἶναι σημαντικό ὅτι αὐτή ἡ ὑψηλή στρατηγική του Βυζαντίου βιώνεται σήμερα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀνά τόν κόσμο, ἀλλά καί στόν τρόπο διοικήσεως καί ζωῆς τοῦ Ἁγίου Ὅρους.