Κύριο ἄρθρο: Η «κοινωνία των πολιτών»

Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Είναι γνωστόν από διάφορες μελέτες ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως τελικά επικρατήση να λειτουργή, είτε ως ομοσπονδία είτε ως Διακυβερνητικη Ένωση Κρατών είτε με οποιαδήποτε άλλη μορφή, απαραίτητα πρέπει να περάση μέσα από την απόδοση νέων ρόλων στο Κράτος, τις περιφέρειες και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο συνδυασμός μεταξύ των τριών αυτών παραγόντων είναι εκείνος που θα καθορίση τις μελλοντικές εξελίξεις.

Ωστόσο καθημερινώς, λόγω των πολλών πειρασμών και προβλημάτων, και για να μή φθάσουμε σε ένα υπερκράτος, γίνεται συνεχώς λόγος για την ανάπτυξη της «κοινωνίας των πολιτών». Λέγεται ότι ο πολίτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να είναι ενεργός και να αναπτυχθούν «κοινωνίες πολιτών» με πλέγματα καθηκόντων και δικαιωμάτων. Μέσα από την «κοινωνία των πολιτών» βλέπουν την έκφραση του σύγχρονου εθελοντισμού, ο οποίος δεν μπορεί να εκφράζεται ατομικά, αλλά ομαδικά.

Ο Καθηγητής Παναγιώτης Ιωακειμίδης σε σχετική του μελέτη αναπτύσσει τον θεσμό της «κοινωνίας των πολιτών» και βέβαια, προσδιορίζει και την αξία της για το σύγχρονο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.

Κατ’ αρχάς, προσδιορίζοντας τον όρο «κοινωνία των πολιτών», αναφέρει την άποψη του άήllnήί, σύμφωνα με την οποία «κοινωνία των πολιτών» ονομάζεται «ένα σύνολο ποικίλων μή κυβερνητικών θεσμών, αρκετά ισχυρών ώστε να αντισταθμίζουν το κράτος και που, ενώ δεν το εμποδίζουν να εκπληρώση τον ρόλο του ως εγγυητή της ειρήνης και διαιτητή μεταξύ μεγάλων συμφερόντων, μπορούν ωστόσο να το εμποδίσουν να κυριαρχήσει και να εκμηδενίσει το υπόλοιπο της κοινωνίας».

Ο ορισμός αυτός δείχνει την μεγάλη αξία της «κοινωνίας των πολιτών». Τό Κράτος, πράγματι, μπορεί να παίξη τον ρόλο του εγγυητή της ειρήνης και του διαιτητού των μεγάλων συμφερόντων. Όμως, επειδή υπάρχει περίπτωση το Κράτος, το οποίο κινείται μεταξύ αυτών των μεγάλων συμφερόντων, να κυριαρχήση απέναντι στούς πολίτες, γι’ αυτό είναι ανάγκη να αναπτυχθούν οι «κοινωνίες των πολιτών», που είναι διάφορες μή κυβερνητικές οργανώσεις, σύλλογοι, θα έλεγα ακόμη και πολιτιστικές οργανώσεις, οι οποίες θα αποτελούν ένα φρένο στην προσπάθεια απόλυτης κυριαρχίας του Κράτους πάνω στις αδύναμες μάζες του λαού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και κατηγορείται από πολλούς σε μερικά σημεία, εν τούτοις προωθεί την ανάπτυξη αυτής της «κοινωνίας των πολιτών», γιατί διαφορετικά διακυβεύεται αυτό το ίδιο το μέλλον της Ευρώπης.

Όμως, στο βιβλίο που προανέφερα παρατίθεται και η άποψη του Καθηγητού Νίκου Μουζέλη, γνωστού για τα άρθρα του που διαβάζουμε στην Εφημερίδα «Βήμα», σύμφωνα με την οποία στην Ελλάδα δεν είναι ανεπτυγμένη η «κοινωνία των πολιτών», με αποτέλεσμα να αναπτύσσεται το αυθαίρετο δεσποτικό κράτος. Γράφει συγκεκριμένα:

«... μιά βασική αδυναμία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος είναι ότι για διαφόρους λόγους, ιστορικούς κυρίως, η κοινωνία των πολιτών είναι εξαιρετικά καχεκτική. Αυτή η καχεκτικότητα παίρνει την μορφή ενός αυθαίρετου δεσποτικού κράτους και ενός κομματικο - κρατούμενου πολιτικού συστήματος, μέσα στο οποίο τα στενά γραφειοκρατικά κομματικά συμφέροντα υπερισχύουν συστηματικά των καθολικών συμφερόντων του πολίτη».

Παρά ταύτα, τελευταία παρατηρείται μιά μεγάλη στροφή προς την ανάπτυξη της «κοινωνίας των πολιτών» στην Ελλάδα. Οπότε, φαίνεται να μή επικρατή το λεγόμενο από τούς Legg και Roberts ότι η Ελλάδα «είναι καταδικασμένη να παραμείνει μιά περιφερειακή χώρα» στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγω «της διαιωνιζομένης ανισορροπίας μεταξύ του κράτους και της κοινωνίας των πολιτών». Καί αυτό γιατί, όπως παρατηρεί ο Καθηγητής Ιωακειμίδης, που είναι γνώστης όλων των προβλημάτων που σχετίζονται με την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθημερινώς πολλαπλασιάζονται οι κινήσεις πολιτών που ενισχύουν αυτό τον θεσμό της «κοινωνίας των πολιτών». Σέ αυτό συντελούν «η εμπέδωση της δημοκρατίας», «οι θεσμικές, πολιτικές συνθήκες για την "κοινωνία των πολιτών"», και «η δημιουργία νέων δικαιωμάτων για τούς πολίτες».

Βέβαια, χάρη της ιστορίας πρέπει να παρατηρηθή ότι στον χώρο που ζούμε, ακόμη και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, υπήρχε ανεπτυγμένη, τουλάχιστον σε μερικές περιοχές, «η κοινωνία των πολιτών», με τις συντεχνίες και τις άλλες δομές διοίκησης, αλλά δυστυχώς αυτή η κατάσταση ανατράπηκε, διότι οι διοργανωτές του Ελληνικού Κράτους επηρεασμένοι από τις διαφωτιστικές και ρομαντικές αρχές της εποχής εκείνης «αντέγραψαν το γαλλικό υπερσυγκεντρωτικό σύστημα διοικητικής οργάνωσης για την συγκρότηση του νεοπαγούς κρατικού μορφώματος» και αυτό είχε σάν συνέπεια «την καταστροφή των ενδογενών κοινοτήτων που είχαν αναπτυχθεί στην διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας».

Τό γεγονός είναι ότι τον τελευταίο καιρό στην Ελλάδα γίνεται μιά μεγάλη αναζωογόνηση πάνω στο θέμα αυτό, αφού μέσα στούς δημοκρατικούς μας θεσμούς, δημιουργούνται διάφοροι σύλλογοι, οι οποίοι ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό, την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα του λαού, οι οποίοι σύλλογοι κάνουν μεγάλη δουλειά στον τομέα της διατήρησης της πολιτισμικής κληρονομιάς. Βέβαια, πρέπει να λεχθή ότι ο όρος «κοινωνία των πολιτών» κυρίως χρησιμοποιείται για να δηλώση εκείνες τις ομάδες που ασχολούνται με την παραγωγή πολιτικής και τον περιορισμό της εξουσίας του Κράτους πάνω σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, αλλά θεωρώ ότι η ανάπτυξη αυτών των πολιτιστικών συλλόγων, αποτελεί τον κύριο άξονα στην διατήρηση της πολιτισμικής παράδοσης, που είναι ο κατ’ εξοχήν καταλύτης της αλλοτρίωσης του έθνους μας. Έτσι, μέσα από την προοπτική αυτή παράγουν πολιτική, αφού ο πολιτισμός είναι εκείνος που δημιουργεί σωστή πολιτική, αλλά και ελέγχει την εσφαλμένη πολιτική. Είναι ο κυματοθραύστης κάθε ισοπεδωτικής καταστροφής.

Μέσα στα πλαίσια αυτά θεωρώ ότι η Εκκλησία με τον τρόπο που είναι οργανωμένη, ιδιαιτέρως εδώ στην Ορθόδοξη Ελλάδα που διατηρείται ως τρόπος διοικήσεως το αρχαιοελληνικό σύστημα των πόλεων, με τις Μητροπόλεις, τις Ενορίες και τα Μονστήρια, είναι μιά καλά οργανωμένη «κοινωνία πολιτών». Γιά να μή παρεξηγηθή αυτό, θα ήθελα να υπογραμμισθή ότι η Εκκλησία δεν είναι ανθρώπινο σωματείο, αλλά το Θεανθρώπινο Σώμα του Χριστού και κοινωνία θεώσεως και επομένως δεν ταυτίζεται με κάποια ανθρώπινη οργάνωση, ούτε ασχολείται με την πολιτική και με αυτήν την έννοια δεν είναι μιά πολιτική «κοινωνία των πολιτών». Αλλά ως προς τον τρόπο διοικήσεώς της και επειδή τα μέλη της είναι συγχρόνως μέλη ενός συγκεκριμένου Κράτους είναι και ένας μεταμορφωτικός θεσμός που ανακαινίζει την κοινωνία και την όλη ζωή και επηρεάζει βαθύτατα όλες τις εξελίξεις.

Δέν ομοιάζει η Ορθόδοξη Εκκλησία με άλλες θρησκευτικές κοινότητες, γιατί δεν καλλιεργεί έναν απλό συναισθηματισμό και μιά απλή εξωτερική συναισθηματική σχέση με τον Θεό, αλλά χρησιμοποιώντας την θεραπευτική μέθοδο, που είναι η κατ’ εξοχή ψυχοθεραπευτική μέθοδος, θεραπεύει τον άνθρωπο, τον βοηθά να υπερβή το πρόβλημα του θανάτου, που είναι το μεγαλύτερο κοινωνικό πρόβλημα, και δημιουργεί οικογενειακά και κοινωνικά προβλήματα, καλλιεργεί την αγάπη και μάλιστα την ανιδιοτελή αγάπη, αναπτύσσει τον γνήσιο εθελοντισμό, διατηρεί και τον πολιτισμό που ονομάζεται ελληνορθόδοξος, με την μουσική, την αγιογραφία, την ναοδομία, ανακαινίζει ακόμη και την όλη ζωή των Χριστιανών, την εκτός του Ιερού Ναού κ.λ.π.

Πράγματι, η Εκκλησία είναι στον τόπο μας, μιά ιδιαίτερη «κοινωνία των πολιτών», που ενδιαφέρεται όχι για την πολιτική, αλλά για τον όλο τρόπο ζωής και την αναγέννηση του ανθρώπου, ο οποίος στην συνέχεια γίνεται σοφός πολίτης. Έτσι η Εκκλησία άντεξε στον χρόνο και στις δύσκολες συνθήκες ζωής γι’ αυτό και κανείς δεν μπορεί να την παραθεωρήση. Αρκεί, βέβαια, αυτή η ιδιαίτερη «κοινωνία των πολιτών» να παραμένη μέσα στα πλαίσιά της και να μή μετατρέπεται σε πολιτική οργάνωση και να μή αναμειγνύεται στις πολιτικές - κομματικές δραστηριότητες. Θά επηρεάζη όμως όλες τις εξελίξεις εμμέσως μέσα από την θεραπεία και την ανακαίνιση του ανθρώπου. Η Εκκλησία ως Σώμα Χριστού και κοινωνία θεώσεως, αλλά και ως ένας οργανισμός και «κοινωνία πολιτών» με σαφή αναγεννητικό και θεωτικό χαρακτήρα μπορεί να νοηματοδοτή τον άνθρωπο και δι’ αυτού να ανακαινίση και την κοινωνία και την κτίση.