Στυλιανοῦ Γερασίμου: Λειτουργική-Δογματική ερμηνεία των Αναβαθμών (Β')

Ἀναβαθμοὶ Ήχος Β'

του Στυλιανού Γερασίμου, Θεολόγου-Μουσικού

Προχωρώντας στον δεύτερο ήχο έχουμε να παρατηρήσουμε αρκετά στοιχεία για τούς αναβαθμούς του ήχου αυτού' ο πρώτος αναβαθμός του Β` ήχου «Εν τώ ουρανώ τα όμματα εκπέμπωμαι της καρδίας, προς Σέ ο Σωτήρ' σώσον με σή επιλάμψει», σχετίζεται με τον 122ο Ψαλμό του Δαβίδ και συγκεκριμένα με τον στίχο που λέει: «Πρός Σέ ήρα τούς οφθαλμούς μου τον κατοικούντα εν τώ ουρανώ». Ο Θεός λοιπόν κατοικεί στον ουρανό, αφού γνωρίζουμε ότι ο Θεός καθώς είναι άπειρος και άϋλος στην ουσία Του, δεν περιορίζεται σε κάποιον τόπο. Συνεπώς εμείς ως δούλοι του Κυρίου επιβάλλεται εκεί, στον ουρανό, να υψώνουμε τα μάτια της ψυχής, αλλά και όλες τις αισθήσεις του σώματος, ζητώντας από τον Κύριο το άπειρο έλεός Του. Κι έτσι μόνο αντιλαμβάνεται κανείς ότι η πίστη στον Θεό είναι ένα άπειρο και γοητευτικό μυστήριο. Γιατί, αν ο Θεός αποδεικνυόταν λογικά, τότε δεν θα ήταν Θεός. Κι όταν αρχίση αυτή η λατρευτική και δοξολογική σχέση με τον ουράνιο Πατέρα, τότε όλα υπερβαίνονται και παίρνουν δημιουργικό νόημα.

Ο δεύτερος αναβαθμός: «Ελέησον ημάς, τούς πταίοντάς Σοι πολλά, καθ’ εκάστην ώραν, ώ Χριστέ μου, και δός μοι πρό τέλους τρόπους του μετανοείν Σοι». Ο ιερός υμνωδός απευθυνόμενος στον Χριστό ζητεί από μέρους όλου του κόσμου να τον ευσπλαγχνιστή και να τον ελεήση αφού κάθε λεπτό αμαρτάνουμε, παραχωρώντας σε όλον τον κόσμο τρόπους μετανοίας, πρίν φτάση το τέλος του. Ακόμη ζητούμε από τον Θεό τρόπους μετανοίας πρίν το θάνατό μας, γιατί μετά τον θάνατο ούτε η εξομολόγηση ούτε η μετάνοια έχουν αξία. Ο παρών βίος κατά τούς Πατέρες είναι ένας αδιάλειπτος αγώνας. Δέν ξέρουμε ποιά θα είναι η στιγμή όπου ο Θεός θα καλέση τον κάθε άνθρωπο. Γι’ αυτό και ο χρυσορρήμων Ιωάννης τονίζει: «Αγών εστι και πάλη πάς ο παρών βίος» (Λόγος στο Πάσχα, τόμ. ε`)

Μέ τον Τριαδικό αναβαθμό «Αγίω Πνεύματι το βασιλεύειν πέλει, το αγιάζειν, το κινείν την κτίσιν. Θεός γάρ εστιν ομοούσιος Πατρί και Λόγω» Κατά τον υμνωδό είναι φυσικό το Άγιο Πνεύμα να βασιλεύη, να αγιάζη και να κινή όλη την κτίση, γιατί δεν είναι δυνατόν ο Λόγος να μήν έχη Πνεύμα. Γιατί το Πνεύμα που εκπορεύεται από τον Πατέρα και συνοδεύει τον Λόγο είναι ενυπόστατο, είναι το τρίτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, το Άγιο Πνεύμα. Τό Άγιο Πνεύμα είναι ιδιαίτερη Υπόσταση της Τριάδος, στην οικονομική φανέρωση επιτελεί το ειδικό έργο του αγιασμού και της τελείωσης των πάντων με κοινή βουλητική ενέργεια των τριών Προσώπων. Οι ενέργειες του Αγίου Πνεύματος στην κτίση και την ιστορία πραγματώνουν την εσχατολογική πορεία των πάντων.

Προχωρούμε στον επόμενο αναβαθμό του δευτέρου αντιφώνου που λέει: «Ει μή ότι Κύριος ήν εν ημίν, τις ικανός σώος φυλαχθήναι εκ του εχθρού άμα και ανθρωποκτόνου», βασίζεται στον 123ο Ψαλμό στον οποίο ο ψαλμωδός τονίζει: «Ει μή ότι Κύριος ήν εν ημίν, ειπάτω δή Ισραήλ ει μή ότι Κύριος ήν εν ημίν εν τώ επαναστήναι ανθρώπους εφ’ ημάς, άρα ζώντας αν κατέπιον ημάς». Όλος ο λαός του Ισραήλ έπρεπε να ομολογήση και να πή ότι θα χάνονταν, αν ο Κύριος δεν ήταν μαζί του προστάτης, όταν τα εχθρικά έθνη θα στρέφονταν εναντίον του Ισραήλ. Αυτά τα λόγια μεταφέρονται στον ανθρωποκτόνο Διάβολο λέγοντας ότι, αν δεν ήταν ο Κύριος μαζί μας, ποιός θα μπορούσε να φυλαχθή σώος από τον ανθρωποκτόνο Διάβολο. Καί το φάρμακο σ’ αυτήν την περίπτωση είναι να πιστεύουμε στην παρουσία του Θεού. Κι αυτή η πίστη δεν είναι ένας διανοητικός υπολογισμός και ούτε ένα απλό θρησκευτικό συναίσθημα, αλλά η δυναμική συνάντηση του ανθρώπου με τον Θεό. Μιά συνάντηση που γεννάται από την παρουσία του Θεού στον άνθρωπο κι όχι από μιά λογική θεώρηση της υπάρξεως του Θεού.

Ο δεύτερος αναβαθμός του β` αντιφώνου αναφέρει: «Τοίς οδούσιν αυτών μή παραδώς, Σώτερ, τον σόν δούλον, λέοντος τρόπον, κατ’ εμού κινούνται και γάρ οι εχθροί μου». Ο μελωδός ερμηνεύει ως εξής: Ο Σωτήρας του κόσμου μήν αφήσης να παραδοθώ ο δούλος Σου στα δόντια των εχθρών μου δαιμόνων και να καταφαγωθώ από αυτούς, γιατί κινούνται με ορμή επάνω μου, όπως το λιοντάρι που κατατρώει τα μικρά ζώα. Άς μήν ξεχνούμε ότι άριστα παρομοιάζεται το λιοντάρι με τον Σατανά που παραμονεύει να αρπάξη και να καταφάγη τον πτωχό στην αρετή. Κάθε λεπτό θα πρέπη να επαγρυπνούμε και να προσευχόμαστε, όπως μάς είπε ο Χριστός: «γρηγορείτε και προσεύχεσθε ίνα μή εισέλθητε εις πειρασμόν». Η προσευχή, τούτο το φάρμακο της εγρήγορσης, προφυλάσσει τον άνθρωπο από την αμαρτία, διότι ο προσευχόμενος νούς στρέφεται στον Θεό και ταπεινώνεται απέναντί του. Ο Άγιος Σιλουανός αναφέρει: «Μέ την προσευχή ερχόμαστε στο Θεό. Όποιος μιλά εναντίον της προσευχής είναι φανερό πως ποτέ δέ γεύτηκε πόσο αγαθός είναι ο Κύριος και πόσο πολύ μάς αγαπά».

Στόν Τριαδικό αναβαθμό: «Αγίω Πνεύματι ζωαρχία και γέρας' πάντα γάρ τα κτιστά ως Θεός ών δυναμοί, συντηρεί εν Πατρί δι’ Υιού δέ». Ο μελωδός εδώ αναφέρει ότι το Άγιο Πνεύμα είναι όλο ζωή και δόξα και τα μεταδίδει. Γιατί τα πάντα αγιάζονται από το Πνεύμα το Άγιο που είναι Θεός. Τό Άγιο Πνεύμα όχι μόνο δημιούργησε τα κτίσματα μαζί με τον Πατέρα και τον Υιό, αλλά και με την δύναμή Του δυναμώνει την αδυναμία τους. Τό Άγιο Πνεύμα, λοιπόν, δίνει τή ζωή γι’ αυτό και στην προς Ρωμαίους (η` 11), λέγεται το εξής: «Ει δέ το Πνεύμα του εγείραντος Ιησούν εκ νεκρών οικεί εν υμίν, ο εγείρας τον Χριστόν εκ νεκρών ζωοποιήσει και τα θνητά σώματα υμών διά του ενοικούντος αυτού Πνεύματος εν υμίν».