Κύριο ἄρθρο: Ἐκλογές Ἐπισκόπων

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Οἱ ἐκλογὲς Ἐπισκόπων εἶναι ἕνα σημαντικὸ γεγονὸς γιὰ τὴν ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, τόσο τῆς κάθε Μητροπόλεως ὅσο καὶ τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Μητρόπολη ἀποκτᾶ γιὰ ἕνα μεγάλο χρονικὸ διάστημα πνευματικὸ πηδαλιούχο καὶ ἡ Τοπικὴ Ἐκκλησία μὲ τὶς ἐκλογὲς Ἐπισκόπων ἀποδεικνύει κατὰ πόσο ἐνεργεῖ καὶ κινεῖται μέσα στὴν ὅλη ἐκκλησιαστικὴ παράδοση ἢ διακρίνεται ἀπὸ τὴν ἀλλοτριωμένη νοοτροπία.

Στὰ ἐπόμενα θὰ δοῦμε τί εἶναι ὁ Ἐπίσκοπος καὶ ποιὸς εἶναι ὁ κατὰ ἀκρίβειαν καὶ κατ’ οἰκονομίαν τρόπος ἐκλογῆς του.

1.Κατὰ τὴν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας οἱ Ἐπίσκοποι εἶναι διάδοχοι τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, ἀλλὰ πρέπει νὰ εἶναι καὶ ὁμότροποι στὴν ζωὴ τους. Σε ἕνα ἀπολυτίκιο καθορίζεται μὲ ἐνάργεια αὐτὴ ἡ πραγματικότητα: “Καὶ τρόπων μέτοχος καὶ θρόνων διάδοχος, τῶν Ἀποστόλων γενόμενος”. Συνδυάζεται στενώτατα τὸ “θρόνων διάδοχος τῶν Ἀποστόλων” μὲ τὸ “τρόπων μέτοχος” αὐτῶν. Καὶ στὴν συνέχεια ὁ ἱερὸς ὑμνογράφος ἀναφέρεται στὴν ὀρθοτόμηση τῆς ἀληθείας, ἡ οποία εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς πράξεως (καθάρσεως) καὶ θεωρίας (φωτισμοῦ καὶ θεώσεως). Λέγει: “τὴν πράξιν εὕρες θεόπνευστε εἰς θεωρίας ἐπίβασιν, διὰ τοῦτο τῆς ἀληθείας ὀρθοτομῶν καὶ τῆς πίστει ενήθλησας μέχρις αἵματος”. Ἡ ὀρθοτόμηση τῆς ἀληθείας δὲν εἶναι ὑπόθεση ψηφοφορίας μεταξὺ τῶν Χριστιανῶν ἢ συλλογὴ γνωμῶν.

Μέσα στὰ πλαίσια αὐτά ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι ἐκφραστὴς τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Λένε μερικοί ὅτι ὁ Ἐπίσκοπος εἶναι ἐκφραστὴς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πληρώματος. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ ἑρμηνευθεῖ καὶ προτεσταντικὰ. Ὁ Ἐπίσκοπος πρέπει νὰ εἶναι φορεύς τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως καὶ μὲ τὴ βάση αὐτὴ νὰ κατευθύνῃ τὴν Τοπική Ἐκκλησία, ὥστε στή συνέχεια ἡ Τοπική Ἐκκλησία λειτουργεῖ συνοδικὰ. Τὸ πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας δὲν εἶναι δημοκρατικὸ, ἀλλὰ ἱεραρχικὸ. Ἀλοίμονον ἂν οἱ Ἐπίσκοποι περίμεναν νὰ ἐκφράσουν τὸ πλήρωμα τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας σὲ δογματικά ζητήματα, ἰδίως μάλιστα ὅταν οἱ Χριστιανοί, Κληρικοί καὶ Μοναχοί, εἶναι ἐμποτισμένοι ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῆς ἐκκοσμίκευσης.

2. Για τὶς ἐκλογές τῶν Ἐπισκόπων λέγονται καὶ γράφονται πολλά. Εντοπίζονται τὰ κατά καιρὸν λάθη ποὺ γίνονται καὶ βέβαια προτείνονται πολλὲς λύσεις γιὰ τὴν ἐξασφάλιση καλυτέρων συνθηκῶν γιὰ τὴν ἐκλογή τους, ὥστε νὰ εἴμαστε βέβαιοι ὅτι οἱ ἐκλογές ἔγιναν μὲ τὴν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Κατὰ ἀρχάς πρέπει νὰ σημειωθῇ ὅτι ἄλλο εἶναι ἡ μέθεξη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ποὺ βιώνεται μὲ τὴν ειδικὴ μέθοδο ποὺ ἔχει ἡ Ἐκκλησία, καὶ ἐννοῶ τὴν κάθαρση, τὸν φωτισμό καὶ τὴν θέωση, καὶ ἄλλο ἡ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.  Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐνεργεῖ καὶ σὲ (καί μέ) ἁμαρτωλοὺς ἀνθρώπους, ἀκόμη καὶ ὅταν δὲν ὑπάρχει ἡ μέθεξη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Για παράδειγμα μπορεῖ νὰ ἐνεργή τὸ Ἅγιο Πνεῦμα διὰ ἑνός ἀναξίου Κληρικοῦ, ἀλλὰ ταυτόχρονα εἶναι δυνατόν ὁ ἀναξίας Κληρικός νὰ μὴν ἔχει μέθεξη τῶν ενεργειῶν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.  Ἐπίσης ἄλλο εἶναι ἡ κατὰ εὐδοκίαν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ γενικὰ τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ, καὶ ἄλλο ἡ κατὰ παραχώρηση καὶ κατ’ οἰκονομίαν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Για παράδειγμα, ἄλλοτε ἀναδεικνύεται ἕνας Κληρικός καὶ Ἐπίσκοπος κατὰ εὐδοκίαν τοῦ Θεοῦ καὶ ἄλλοτε κατὰ παραχώρηση τοῦ Θεοῦ. Ὅμως καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ἐνεργεῖ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα..

Στὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους, κατά τὴ διάρκεια τῶν ἐργασιῶν τους γιὰ τὸν καταρτισμό τῶν δογμάτων καὶ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν αἱρέσεων, ἐνεργοῦσε τὸ Ἅγιο Πνεῦμα μέσα ἀπὸ τὶς συζητήσεις τῶν Πατέρων, προκειμένου νὰ καταλήξουν στὴν ἀκριβῆ ὀρολογία, ἡ ὁποία διατυπώνει τὴν ἀποκαλυπτικὴ ἐμπειρία.  Αὐτὸ σημαίνει ὅτι κατά τὶς συζητήσεις οἱ ἅγιοι Πατέρες χρησιμοποιοῦσαν τὴν λογική γιὰ τὴν ἐπεξεργασία τῶν θεμάτων, ἀλλὰ ἡ ὅλη προβληματική καὶ συζήτηση δὲν γινόταν ἁπλῶς μὲ τὴν λογική, ἀλλὰ μὲ τὸν φωτισμένο νοῦ ποὺ ἦταν τὸ ὑπόβαθρο τῆς λογικής. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἀπαραίτητη προϋπόθεση ἦταν νὰ ὑπάρχουν ἄνθρωποι ποὺ θὰ εἶχαν μέθεξη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νὰ ἦταν θεούμενοι. Ἐπομένως εἶναι ωφέλιμες οἱ συζητήσεις ὅταν ὅμως ὑπάρχουν ἄνθρωποι ποὺ ἔχουν ἐμπειρία καὶ εἶναι, κατά διαφόρους βαθμούς, θεούμενοι.

Το ίδιο ἰσχύει καὶ γιὰ τὴν ἐκλογή τῶν Ἐπισκόπων. Ὁ ε' Κανόνας τῆς Λαοδικείας, σύμφωνα μὲ τὸν Ζωναρά καὶ τὸν Βαλσαμώνα, καθορίζει νὰ γίνεται συζήτηση μέσα στὴν Ἱερὰ Σύνοδο, ἀπὸ τοὺς ἐκλέκτορες-Ἐπισκόπους, σχετικά μὲ τοὺς ὑποψηφίους γιὰ τὴν ἀρχιερατεία Κληρικούς, ἀλλὰ τελικά εἶναι ἀπαραίτητο καὶ οἱ ἐκλέκτορες νὰ ἔχουν μέθεξη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καὶ νὰ εἶναι σέ θέση νὰ ἀκούσουν τὴν φωνή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

3. Πέρα ἀπὸ τούτο, νομίζω ὅτι ὁ τρόπος γιά τὴν ἀνάδειξη τῶν καλυτέρων Κληρικών στὸν βαθμό τοῦ Ἐπισκόπου εἶναι διττός. Πρῶτον, οἱ Πρεσβύτεροι - ὑποψήφιοι γιά τὸ Ἐπισκοπικό αξίωμα νά βρίσκονται στὸ βαθμό τῆς πνευματικῆς ζωῆς πού καθορίζει ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, δηλαδή οἱ διάκονοι στὴν κάθαρση καὶ οἱ Πρεσβύτεροι στὸν φωτισμό. Δεύτερον, οἱ ἐκλέκτορες Ἐπίσκοποι νά μετέχουν τῆς θεοποιού δυνάμεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τουλάχιστον νά εὑρίσκονται στὴν κατάσταση τοῦ φωτισμοῦ. Καὶ μη ὑπαρχόντων αὐτῶν τῶν προϋποθέσεων, θὰ πρέπει οἱ ἐκλέκτορες νά εἶναι ἰκανοὶ νά ἀκούσουν τοὺς θεουμένους Πατέρες, ἀφοῦ προηγουμένως τοὺς ἀναζητήσουν, γιατί μόνον αὐτοί μποροῦν νά ἀντιληφθοῦν τὰ πνευματικά χαρίσματα τῶν ὑποψηφίων Ἐπισκόπων.

Αὐτή εἶναι ἡ κατὰ ἀκρίβειαν καὶ κατὰ τὴν ἁγιοπνευματική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ἀνάδειξη τῶν Ἐπισκόπων. Πρέπει κανείς νὰ βρίσκεται στὴν θέωση τῶν Ἀποστόλων γιὰ νὰ ἐκλέξῃ τοὺς διαδόχους του. Ἐκτός ἀπὸ τὶς ἀπαραίτητες αὐτὲς προϋποθέσεις τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισμοῦ καὶ τῆς θεώσεως, τόσο τῶν ὑποψηφίων γιὰ τὴν ἀρχιερατεία ὅσο καὶ τῶν Ἐπισκόπων - ἐκλεκτόρων, ἀκόμη καὶ μὲ τὴν εὕρεση τοῦ πλέον ἀρίστου, κατὰ τὸ ἀνθρώπινο, συστήματος ἐκλογῆς, πάλι μπορεῖ νὰ εὐδοκιμήσῃ σ' αὐτὸ ἡ διαπλοκή, τὰ μικροσυμφέροντα, ὁ ἀνθρώπινος ἀμεταμόρφωτος παράγοντας.

Γιὰ παράδειγμα, γίνεται λόγος διά τήν εἰσαγωγήν τοῦ τρόπου ἐκλογῆς διὰ τῆς κλήρωσις, ὅπως ἔγινε στήν ἀρχαία Ἐκκλησία. Ὅμως καί ἐδῶ ἀπαραίτητη προϋπόθεσις εἶναι στήν «κληρωτίδα» νά εἰσέλθουν ἄνθρωποι πού θά ἔχουν μέθεξη, κατά διαφόρους βαθμούς, τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί νά εἶναι μάρτυρες τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, καθώς καί ἡ κλήρωσις νά γίνῃ ἀπό Ἐπισκόπους πού θά εἶναι διάδοχοι τῶν θρόνων τῶν Ἀποστόλων καί μέτοχοι τοῦ τρόπου ζωῆς τους. Διαφορετικά, μία κλήρωσις μεταξύ ἀνομοιογενῶν καί ἀμεταμορφωμένων ἀνθρώπων μπορεῖ νά ἐκληφθῇ ὡς μία μαγική πράξη.

4. Ἐάν αὐτός εἶναι ὁ κατὰ ἀκρίβειαν τρόπος ἐκλογῆς τῶν Ἐπισκόπων, ὅμως ὑπάρχει καί ὁ κατὰ οἰκονομίαν τρόπος, πού συνίσταται στό νά γίνονται οἱ ἐκλογές ἀπό Ἐπισκόπους πού διακρίνονται ἀπό τόν θεῖον φόβον, ἔχουν ἀγάπη στόν Θεό καί τήν Ἐκκλησία καί δέν ὑποβάλλονται σέ ποικίλες πιέσεις.

Βεβαίως καί ὅταν οἱ ἀρχιερατικές ἐκλογές δέν γίνονται μέσα ἀπό τόν τρόπο πού ορίζει ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοσις, ἤτοι μέ τήν μέθεξη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τόσο ἀπό τούς ὑποψηφίους ὅσο καί ἀπό τούς ἐκλέκτορες, καί τότε ἐνεργεῖ τό Ἅγιον Πνεῦμα καί ἀναδεικνύει Ἐπισκόπους κατά παραχώρηση καί ἀνοχή, ὄχι ὅμως κατ’ εὐδοκίαν.

Μπορεῖ ἡ ἔκθεσις αὐτὴ τῶν κανονικῶν καὶ ἁγιοπνευματικῶν προϋποθέσεων νά φαίνεται ὅτι εἶναι ἀνεδαφική καὶ οὐτοπιστική, ἀλλὰ ὅμως αὐτὴ εἶναι ἡ σωστή ἀντιμετώπισις τοῦ θέματος. Φαίνεται δὲ ἀνεδαφική, διότι ζούμε σὲ μία παραμορφωτική κατάσταση. Τελικά πρέπει νὰ γίνη φανερό ὅτι μία ἐνδεχόμενη ἀλλαγή στὸν τρόπο ἐκλογῆς τῶν Ἐπισκόπων δὲν μπορεῖ νὰ γίνη μὲ ἀλλαγή συστημάτων καὶ κοσμικῶν τρόπων, ἀλλὰ μέσα ἀπὸ τὴν ἀναγέννηση τῶν προσώπων.

Πρέπει καὶ πάλι νὰ γραφῇ. Ἄλλο εἶναι ἡ μέθεξις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διὰ τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισμοῦ καὶ τῆς θεώσεως, καὶ ἄλλο εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἄλλο εἶναι τὸ κατ’ εὐδοκίαν θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ ἄλλο εἶναι τὸ κατά παραχώρηση καὶ κατ’ ανοχή καὶ κατ’ οἰκονομία θέλημα τοῦ Θεοῦ.