Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Το σώμα στην Ορθόδοξη Θεολογία (Β')

(συνέχεια από το προηγούμενο)

Τμήμα της εισηγήσεως στην Ημερίδα με θέμα “Αθλητική και Πνευματική Άσκηση, το σώμα στον Αθλητισμό και στην Ορθόδοξη Πνευματικότητα” που διοργάνωσε η Ι. Σύνοδος.

Η νοερά προπόνηση

Είναι γνωστόν ότι οι αθλητές για να επιτύχουν τον σκοπό που έχουν θέσει, αγωνίζονται καθημερινά, προπονούνται με την επίβλεψη ειδικού προπονητού, κάτω βέβαια από τους ιδιαιτέρους προπονητικούς κανόνες.

Όπως επίσης σε όσους ασχολούνται με τα θέματα αυτά είναι γνωστόν ότι επειδή ο άνθρωπος αποτελείται από την ενότητα ψυχής και σώματος, γι’ αυτό και είναι αναγκαία η καλή ψυχολογική και ψυχική συγκρότηση του αθλητού για την επιτυχία του σκοπού του. Έτσι, μαζί με τις σωματικές ασκήσεις, ο αθλητής κάνει και ψυχολογικές ασκήσεις, ήτοι ασκήσεις αυτοσυγκεντρώσεως, προσοχής, καλής ψυχολογικής καταστάσεως κλπ. Η προσπάθεια αποκτήσεως καλής ψυχολογικής καταστάσεως αποκαλείται νοερά προπόνηση.

Η νοερά προπόνηση συνδέεται με την αυτοσυγκέντρωση, γι’ αυτό και μερικοί αθλητές ενδιατρίβουν και με τον ανατολικό διαλογισμό. Υπάρχουν δε και περιπτώσεις αθλητών που καταφεύγουν και σε Γκουρού, όπως τον Σαϊ Μπάμπα, για να μάθουν τρόπους νοεράς προπόνησης, αυτοσυγκέντρωσης, αγνοώντας όμως ότι η γιόγκα και το σύστημα αυτοσυγκέντρωσης, όπως καλλιεργείται στον Βουδισμό, εντάσσεται μέσα στον ανατολικό μυστικισμό που έχει θρησκευτικό και μάλιστα δαιμονικό χαρακτήρα.

Σε παλαιότερο δημοσίευμα η Νατάσα Μπαστέα στην εφημερίδα «τά Νέα» (13-8-1997) αναφέρεται στο θέμα αυτό με τίτλο «Ο γκουρού των αθλητών». Γράφει στην αρχή του άρθρου:

«Θα την θυμάστε εκείνη την σκηνή, πριν από έναν χρόνο στην Ατλάντα, όταν η Νίκη Μπακογιάννη ετοιμαζόταν να κάνει το άλμα που της χάρισε το ασημένιο μετάλλιο στους Ολυμπιακούς. Αυτοσυγκεντρώθηκε, φίλησε το δαχτυλίδι της και ξεκίνησε... Το δαχτυλίδι αυτό της το είχε χαρίσει ο Σάτια Σάι Μπάμπα, ένας Ινδός “άβαταρ” (όπως ονομάζεται στη μακρινή χώρα η ενσάρκωση του θείου). Πολλοί άλλοι Έλληνες αθλητές και μη έχουν επισκεφθεί τα τελευταία χρόνια το άσραμ του Σάι Μπάμπα και ορισμένοι, όπως ο Λάμπρος Παπακώστας, παραδέχονται ανοιχτά ότι τους έχει βοηθήσει να βρουν μια εσωτερική γαλήνη, που τους βοηθά όχι μόνο στον επαγγελματικό τομέα αλλά και στην υπόλοιπη ζωή τους.

Πριν από περίπου 3 χρόνια, ένας αθλητής του δεκάθλου προσκάλεσε τους φίλους του να επισκεφθούν μαζί το Πουταπάρτι της Νότιας Ινδίας, όπου βρίσκεται το “άσραμ” του Σάι Μπάμπα. Στην παρέα εκείνη ήταν η Νίκη Μπακογιάννη, η Νίκη Ξάνθου, ο Δημήτρης Χατζόπουλος και άλλοι αθλητές. Την ίδια περίπου εποχή επισκέφθηκαν το άσραμ και ο Λάμπρος Παπακώστας με την αρραβωνιαστικιά του. Ο Λάμπρος μάλιστα, φορά ένα δαχτυλίδι παρόμοιο με εκείνο της Ν. Μπακογιάννη, “υλοποιημένα” και τα δύο μπροστά στα μάτια τους από τον Ινδό άβαταρ.

Οι “υλοποιήσεις” αυτές είναι ένας τρόπος προσέλκυσης πιστών, σύμφωνα με τους επικριτές του Μπάμπα, αλλά σύμφωνα με τους οπαδούς του είναι “δώρα που συνηθίζουν να δίνουν όλοι “φωτισμένοι” στους πιστούς τους, σαν ευλογία»

Η Ορθόδοξη Εκκλησία, με την θεολογία της μπορεί να βοηθήση και στο θέμα αυτό.

Κατ’ αρχάς πρέπει να τονισθή ότι η ορθόδοξη θεολογία έχει μια ολόκληρη θεολογία για την εξισορρόπιση των ψυχικών και σωματικών δυνάμεων, ώστε η ψυχή να διευθύνη το σώμα και η Χάρη του Θεού να διευθύνη την ψυχή. Έτσι ολόκληρος ο άνθρωπος κυβερνάται σωστά.

Έπειτα η ηρεμία της ψυχής, η εγκράτεια και σωφροσύνη, η προσευχή, η αγάπη στον Θεό και τους ανθρώπους κλπ., βοηθούν τον αθλητή να αποκτήση την ψυχική ηρεμία και την ψυχοσωματική ισορροπία.

Πέρα από αυτά υπάρχει και ο ησυχαστικός τρόπος ζωής, με την έννοια που καθορίζει την ησυχία ο άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης ως «επιστήμη λογισμών». Ένας πνευματικός πατέρας μπορεί να διδάξη αυτήν την μέθοδο. Γι’ αυτό ο συνδυασμός του προπονητού του σώματος και του προπονητού της ψυχής, θα βοηθήση όχι απλώς να επιτύχη ο αθλητής υψηλά ρεκόρ, αλλά κυρίως να γίνη άνθρωπος και να έχη βαθύτερο και υψηλότερο νόημα ζωής.

Η απόκτηση νοήματος για την ζωή

Ζώντας μέσα στην πεπτωκυία κοινωνία είναι φυσικό να ασχολούμαστε με όλα εκείνα που συνιστούν τους λεγομένους δερματίνους χιτώνες, δηλαδή την φθαρτότητα και την θνητότητα, και μέσα σε αυτά μπορούμε να εντάξουμε και την άσκηση του σώματος, αλλά ακόμη και την γυμναστική για να αντιμετωπίσουμε διάφορα προβλήματα που αναφύονται και στο σώμα και για την εξισορρόπιση μεταξύ σωματικών και ψυχικών δυνάμεων.

Όμως δεν μπορούμε ποτέ να ξεχάσουμε ότι ο Χριστιανός με το Βάπτισμα και την όλη του παρουσία μέσα στον χώρο της Εκκλησίας έχει ένα άλλο υψηλό στόχο και υψηλό νόημα ζωής. Αν ο άνθρωπος εξαντλήται μόνον σε χαμηλά νοήματα και δεν θέτη υψηλό στόχο και νόημα, τότε αποπροσανατολίζεται και πλανάται. Και εδώ ισχύει ο λόγος του Αποστόλου Παύλου «είτε ουν εσθίετε είτε πίνετε είτε τι ποιείτε, πάντα εις δόξαν Θεού ποιείτε» (Α´ Κορ. ι´, 31). Καθώς επίσης ισχύει και ο άλλος λόγος του Αποστόλου Παύλου ότι “η γαρ σωματική γυμνασία προς ολίγον εστίν ωφέλιμος, η δε ευσέβεια προς πάντα ωφέλιμός εστιν, επαγγελίας έχουσα ζωής της νυν και της μελλούσης” (Α´ Τιμ. δ´, 8)

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφερθώ με συντομία σ’ ένα κείμενο του αγίου Γρηγορίου Νύσσης που επιγράφεται: «Περί του τί το του Χριστιανού επάγγελμα» στο οποίο κάνει λόγο για το ποιός είναι ο σκοπός του Χριστιανού.

Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης στο κείμενο αυτό αρχίζει με τον εντοπισμό ότι, για να δούμε ποιό είναι το πραγματικό επάγγελμα του Χριστιανού πρέπει να εξετασθή τί σημαίνει το όνομα Χριστός. Και αυτό είναι απαραίτητο γιατί έτσι ο Χριστιανός θα ανταποκρίνεται στο νόημα του ονόματος που λαμβάνει, όπως ο γιατρός, ο ρήτορας και ο γεωμέτρης δεν θα ήθελε να αποδειχθή ότι δεν έχει καμμιά σχέση με το όνομά του και το έργο που επιτελεί και με την απαιδευσία του να διαψεύση την επωνυμία του.

Μάλιστα στο σημείο αυτό χρησιμοποιεί και ένα καταπληκτικό παράδειγμα που το λαμβάνει από τον Λουκιανό.

Κάποιος θαυματοποιός στην Αλεξάνδρεια εκπαίδευσε ένα πίθηκο για να κάνη κινήσεις που θα έκανε ένας άνθρωπος. Και αφού του φόρεσε ένα προσωπείο των χορευτών και ένα κατάλληλο ρούχο τον έμαθε να κάνη εκπληκτικά νούμερα. Όλοι απορούσαν πώς ένας άνθρωπος έκανε τέτοιες φανταστικές κινήσεις. Όμως κάποιος θεατής που κατάλαβε την απάτη και θέλησε να αποκάλυψη την αλήθεια πέταξε μέσα στην ορχήστρα μερικούς ξηρούς καρπούς οι οποίοι ερεθίζουν την λαιμαργία των πιθήκων. Αμέσως τότε ο πίθηκος, βλέποντας τα αμύγδαλα, ξέχασε τα πάντα και τον χορό και τα χειροκροτήματα, και τα ρούχα και όρμησε σε αυτά. Και μάλιστα επειδή η μάσκα, το προσωπείο εμπόδιζε τον πίθηκο να φάγη τα αμύγδαλα, γι’ αυτό ξέσκισε την προσωπίδα, το προσωπείο και αμέσως φάνηκε το πραγματικό του πρόσωπο, ότι αντί για άνθρωπος ήταν πίθηκος. Αυτό έκανε τους θεατές αντί να εκφράσουν τον έπαινο και τον θαυμασμό για τα όσα έκανε προηγουμένως, να ξεσπάσουν σε γέλωτα, καθώς φάνηκε ο πίθηκος «ειδεχθώς και γελοίως εκ των του προσωπείου λειψάνων».

Όπως ο πίθηκος παρά την προσπάθεια να φανή άνθρωπος αποκαλύφθηκε λόγω της λαιμαργίας του κατά τον ίδιο τρόπο και εκείνοι που δεν διαμορφώνουν τον εαυτό τους με την πίστη, αλλά θα λέγαμε βάζουν μια μάσκα ή ένα προσωπείο, θα αποκαλυφθούν εύκολα με τα δολώματα του διαβόλου. Οι Χριστιανοί που βάζουν προσωπεία σωφροσύνης ή κάποιας άλλης αρετής και υποκρίνονται τον Χριστιανό, σε μια στιγμή αδυναμίας και εκφράσεως των παθών, θα δείξουν την εσωτερική τους κατάσταση, γιατί τα πάθη «εις έλεγχον άγει τας πηθικώδεις ψυχάς». Έτσι εκείνος που υποδύεται το όνομα του Χριστιανού, αλλά δεν αποδεικνύει στον βίο του ότι ανταποκρίνεται στο όνομα αυτό, αυτός κατά το παράδειγμα του πιθήκου διαψεύδει το όνομά του και «προσωπείον άψυχον ανθρωπίνω χαρακτήρι μεμορφωμένον περιθείς τω πιθήκω».

Προσδιορίζοντας ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης το όνομα του Χριστιανού αρχίζει από το όνομα του Χριστού. Ο Χριστός είναι Βασιλεύς καί, βεβαίως, αυτό το όνομα δείχνει το βασιλικό αξίωμα και αυτό σημαίνει ότι ο Χριστός έχει πολλές υψηλές ιδιότητες, όπως την δικαιοσύνη, την σοφία, την δύναμη, την αλήθεια, την αγαθότητα, την ζωή, την αφθαρσία, το αμετάβλητο, το αναλλοίωτο και άλλες υψηλές έννοιες. Αυτό σημαίνει ότι και όσοι συνδέονται με τον Χριστό πρέπει να αποκτήσουν όλες αυτές τις έννοιες. Γι’ αυτό και ένας ορισμός του Χριστιανισμού είναι «ότι Χριστιανισμός εστι της θείας φύσεως μίμησις».

Έτσι υψηλός είναι ο στόχος και υψηλό είναι το όνομα της ζωής του Χριστιανού. Αυτός όμως ο στόχος δεν είναι «υπέρογκος» και δεν υπερβαίνει «τήν της φύσεως ημών ταπεινότητα». Και αυτό φαίνεται από το ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση Θεού και επομένως ο ορισμός ότι ο Χριστιανισμός είναι μίμηση της θείας φύσεως «ουκ εξήλθε τα μέτρα της φύσεως ημών». Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε με αυτές τις προϋποθέσεις και εκεί πρέπει να επανέλθη.

Όταν ο άνθρωπος δεν ζη με αυτές τις προϋποθέσεις με τις οποίες έχει δημιουργηθή και έχει αναδημιουργηθή με την σύνδεσή του με τον Χριστό, τότε υφίσταται πολλές τραγικές συνέπειες στην ζωή του. Όπως ο ζωγράφος που καλείται να ζωγραφίση το πρόσωπο της βασίλισσας ή του βασιλιά αν δεν το επιτύχη, αλλά κατασκευάση ένα δύσμορφο πρόσωπο, τότε δικαίως θα προκαλέση την οργή του βασιλιά, έτσι και ο Χριστιανός αν δεν δεχθή τον λόγο του μυστηρίου και δεν έχει πολιτευθή σύμφωνα με αυτό θα διαστρεβλώση την εικόνα του Θεού και αυτήν την διαστρεβλωμένη εικόνα θα την αποδίδη στον Θεό, με φοβερές συνέπειες. Ακόμη ο Χριστιανός που δεν ανταποκρίνεται και δεν αλλοιώνεται από τον Χριστό, και λαμβάνει τις μορφές των θηρίων, γιατί θηρία είναι οι διαστροφές της φύσεώς μας, θα γίνη αιτία να κατηγορήται ο Θεός από τους απίστους.

Βεβαίως τίθεται το ερώτημα πώς είναι δυνατόν η ανθρώπινη ταπεινότητα να επεκταθή μέχρι την θεία μακαριότητα, πώς είναι δυνατόν ο γήϊνος άνθρωπος να γίνη όμοιος με τον ουράνιο, αφού η διαφορά των φύσεων (ανθρωπίνης και θείας) δείχνει «το ανέφικτον της μιμήσεως». Η απάντηση είναι ότι δεν μπορεί να συγκριθή η ανθρώπινη φύση με την θεία φύση, αλλά είναι δυνατόν να μιμούμαστε στον ανθρώπινο βίο τις αγαθές ενέργειες. Και μίμηση της θείας φύσεως είναι το να είμαστε αλλοτριωμένοι από κάθε κακία και όσο, βεβαίως, είναι δυνατόν να είμαστε καθαροί από τους μολυσμούς ως προς την πράξη, τον λόγο και την σκέψη.

Ο λόγος του Χριστού «έσεσθε ουν υμείς τέλειοι, ώσπερ ο πατήρ υμών ο εν τοις ουρανοίς τέλειός εστιν» (Ματθ. ε´, 48) δεν εννοεί τον ουρανό ωσάν κάποια ιδιαίτερη κατοικία, αφού ο Θεός με την ενέργεια Του βρίσκεται σε όλη την γή, αλλά ουράνια ζωή, είναι η ζωή η απηλλαγμένη από κάθε κακία. Επομένως, ο Χριστός που μας προστάζει να μιμηθούμε τον ουράνιο Πατέρα μας προστάζει να μένουμε καθαροί από τα γήϊνα πάθη «ών η απόστασις ου δια τοπικής μεταβάσεως, αλλά δια προαιρέσεως ενεργείται μόνης».

Η απομάκρυνση από το κακό γίνεται με την ορμή της διανοίας, γι’ αυτό και το έργο αυτό δεν είναι επίπονο, διότι δεν είναι συνδεδεμένος ο κόπος με την ορμή της διανοίας. Επομένως η ουράνια διαβίωση είναι εύκολη σε εκείνον που θέλει να την πραγματοποιεί και στην γή. Ο Χριστός μας παραγγέλλει: «μή θησαυρίζετε υμίν θησαυρούς επί της γης όπου σής και βρώσις αφανίζει, και όπου κλέπται διορύσσουσι και κλέπτουσι· θησαυρίζετε δε υμίν θησαυρούς εν ουρανώ, όπου ούτε σής ούτε βρώσις αφανίζει, και όπου κλέπται ου διορύσσουσι ουδέ κλέπτουσιν» (Ματθ. κεφ. στ´, 19-20). Έτσι θα πρέπη να μεταφέρουμε τις επιχειρήσεις μας στον ουρανό «εκεί μεταθετέον την εμπορίαν, εν ή το θησαυρισθέν ου μόνον άσυλόν τε και αμείωτον εις αεί διαμένει, αλλά και σπερμάτων δίκην επί το πολλαπλάσιον κατεργάζεται την επαύξησιν».

Κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης ο σκοπός και το υψηλό νόημα του Χριστιανού είναι να μιμηθή την θεία φύση, που σημαίνει αναλυτικά, να ενωθή με τον Χριστό και οι ιδιότητες του Χριστού να γίνουν και δικές του ιδιότητες, να ομοιωθή με τον Χριστό. Αυτό προϋποθέτει το να αποβάλη ο άνθρωπος το προσωπείο του καλού Χριστιανού και να αποκτήση το αληθινό πρόσωπο του Χριστιανού.

Το δε παράδειγμα του πιθήκου μπορεί να χρησμοποιηθή και στην περίπτωση του αθλητού που μας απασχολεί εδώ. Ο αθλητής δεν μπορεί και δεν πρέπει να εκπαιδεύεται μόνον για να επιτύχη υψηλές επιδόσεις, παραθεωρώντας όμως το πραγματικό του εσωτερικό πρόσωπο. Αν πράγματι κατορθώση να επιτύχη υψηλά επιτεύγματα, αλλά ταυτόχρονα τα πάθη μέσα του οργιάζουν, τότε σε κάποια στιγμή όταν θα πέσουν τα φώτα της δημοσιότητος, ή όταν εκδηλωθούν από κάποια αιτία και αφορμή τα πάθη ή όταν βρεθή μπροστά σε υπαρξιακά οριακά προβλήματα, θα φανή ο πραγματικός εαυτός του, αφού θα καταπέση το εξωτερικό προσωπείο και τότε θα γίνη σαν τον πίθηκο του παραδείγματος, καταγέλαστος. Γι’ αυτό απαιτείται παράλληλα με την σωματική άσκηση και η ψυχική, πνευματική άσκηση.

Συμπέρασμα

Ο άνθρωπος είναι δημιουργημένος από τον Θεό κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή Του καί, βεβαίως, η φύση του αποτελείται από ψυχή και σώμα. Το σώμα δεν απολυτοποιείται ούτε περιφρονείται. Υπάρχει περίπτωση ο άνθρωπος να φθάση στην σωματολατρεία και υπάρχει περίπτωση να φθάση στον μανιχαϊσμό. Και τα δύο αυτά είναι εκτροπή από την θεολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Μέσα στην Εκκλησία αθλούμε το σώμα και την ψυχή, εξασκούμαστε στην ψυχική και σωματική άθληση, αλλά ο υψηλός σκοπός είναι η πνευματική ολοκλήρωσή μας, η ένωσή μας με τον Χριστό. Όταν κανείς ενώνεται με τον Χριστό όλες οι δραστηριότητες στην ζωή του αξιοποιούνται κατά τον καλύτερο τρόπο, ενώ όταν κανείς ασχολείται με πολλά άλλα, χωρίς να ικανοποιή αυτόν τον βαθύτερο οντολογικό σκοπό του, τότε αισθάνεται πεινασμένος και διψασμένος υπαρξιακά και στερημένος νοήματος ζωής, άρα βιώνει ένα υπαρξιακό κενό.