Χριστίνα Καρανικόλα-Σχοινά: Βασίλειος ὁ Διγενῆς ἀκρίτης Καππαδόκης (Ζ)

Ἀφιέρωμα στὰ 550 ἀπὸ τὴν ἅλωση

Φιλολογική, ἱστορική, θεολογική προσέγγιση στὸ ρωμαίϊκο ἕπος

Χριστίνα Καρανικόλα-Σχοινᾶ, Φιλολόγου

Στὸ παρὸν τεῦχος δημοσιεύουμε τὸ ἕβδομο καὶ τελευταῖο μέρος τῆς μελέτης ποὺ ἐκπόνησε ἡ φιλόλογος κ. Χριστίνα Καρανικόλα γιὰ τὸ ἔπος τοῦ Διγενῆ.

Ἡ προσέγγιση τῶν 3709 στίχων τῆς "Γκροτταφερράτα" καὶ τῶν 1867 στίχων τῶν συνοδευτικῶν αὐτῆς κειμένων, τὰ ὁποῖα ἐξέδωσε τὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Καίμπριτζ σὲ ἐπιμέλεια καὶ μετάφραση τῆς Elizabeth Jeffreys, δὲν ἦταν εὔκολη ἐργασία, γι' αὐτὸ καὶ εὐχαριστοῦμε ἰδιαιτέρως τὴν κ. Καρανικόλα γιὰ τὸν περισσὸ κόπο της.

Ἡ ἐργασία αὐτὴ ἦταν ἀφιερωμένη στὰ 550 χρόνια ἀπὸ τὴν Ἅλωση τῆς Πόλεως τῶν πόλεων καὶ στὸν αἰώνιο πολιτισμὸ ποὺ καλλιεργήθηκε σὲ αὐτή.

Ὁ θάνατος τοῦ Διγενῆ

Ὁ μεγάλος καὶ ἀνίκητος ἄνδρας, ποὺ τὸν ἔτρεμε ὁ κόσμος ὅλος, νικήθηκε τελικὰ ἀπὸ ἐχθρὸ ἀόρατο διὰ γυμνοῦ ὀφθαλμοῦ. Ἀπὸ μικρόβιο ποὺ ἀναπτύχθηκε στὸν ὀργανισμὸ τοῦ ὕστερα ἀπὸ κρύωμα καὶ τοῦ προκάλεσε ἀβάσταχτους πόνους.

Στέκεται μπροστὰ στὸν θάνατο μὲ πολλὴ θλίψη. Δὲν ἔχει μέλλον. Γι' αὐτὸ ἀναπολεῖ τὸ παρελθόν. Θυμᾶται ὅλη τὴ ζωή του καὶ τὰ κατορθώματά του. Τὰ θυμᾶται ὅλα μαζὶ μὲ τὴ σύζυγό του. Νίκησε ὁπλισμένους ἐχθρούς, δράκοντες καὶ θηρία, λιοντάρια καὶ τοὺς ἀπελάτες ποὺ τὴν ἐπιβουλεύονταν. Ὅλα τὰ ἔκανε γιὰ τὴν ἀγάπη της. Κάνει ἕναν ἀπολογισμὸ τῶν πεπραγμένων. Τίποτα δὲν τὸν φόβισε ποτέ, τίποτα δὲν τὸν λύγισε. Τώρα ὅμως εἶναι ἀλλιῶς. Εἶναι ἀντιμέτωπος μὲ τὸν πιὸ ἀδυσώπητο ἐχθρό του, τὸν θάνατο, καὶ νιώθει ἐντελῶς ἀνήμπορος νὰ τοῦ ἀντισταθῆ. Δὲν λυπᾶται τόσο γιὰ τὸ δικό του χαμό, ὅσο γιὰ τὴν θλίψη, τὴν μοναξιὰ καὶ τὴν ὀρφάνια τῆς ἀγαπημένης τοῦ συζύγου. Μπροστὰ στὸ ἐνδεχόμενο αὐτῆς τῆς θλιβερῆς χηρείας, ὁ Διγενὴς μεγαλόψυχα συμβουλεύει τὴ νέα γυναῖκα του νὰ ἀναζητήση νέο σύζυγο γενναῖο καὶ εὐγενῆ.

Ἡ πιστὴ καὶ ἀφοσιωμένη σύζυγος μέσα στὴν ἀφόρητη θλίψη της καταφεύγει στὴν προσευχή. Ἀποθέτει τὸν πόνο της μὲ δάκρυα στὸν Πλάστη τῶν ἁπάντων καὶ Τὸν παρακαλεῖ θερμὰ νὰ σώση τὸν ἄνδρα της ἢ ἂς πεθάνη κι ἡ ἴδια μαζί του. Πρᾶγμα ποὺ γίνεται, ὅταν ἐπιστρέφοντας στὸ κρεβάτι του τὸν εἶδε νὰ ψυχορραγῇ. Λιποθυμᾶ καὶ ξεψυχᾶ πρὶν τὸ Διγενῆ κι ἐκεῖνος δοξάζει τὴν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, ποὺ οἰκονόμησε ἔτσι ὥστε νὰ μὴν τὴν ἀφήση μόνη καὶ θλιμμένη. Καὶ ὁ ἥρωας ἤρεμα, ἀφοῦ σταύρωσε τὰ χέρια του παραδίδει τὴν ψυχή του στὰ χέρια τῶν ἀγγέλων τοῦ Κυρίου.

Ὁ Διγενης ἔζησε καὶ ἀγωνίστηκε ὡς ὑπεράνθρωπος. Πέθανε ὅμως ὡς ἄνθρωπος. Ἀήττητος στὶς μάχες μὲ ἀνδρειωμένους καὶ θηρία, ἀδύναμος μπροστὰ στὸν θάνατο. Ἐκεῖ ἐξομοιώθηκε μὲ ὅλους τοὺς θνητούς. Ἄλλωστε ἐκεῖ ἐπικρατεῖ ἡ ἀπόλυτη ἰσότητα. Στὴ δική του δικαιοδοσία ἰσοπεδώνονται τὰ πάντα. Κοινὴ μοῖρα ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ τὸν ἀποφύγη ὅσο τολμηρός, δυνατός, ἀνδρεῖος καὶ πλούσιος κι ἂν εἶναι. Νέοι, ἔνδοξοι, ὡραῖοι, ἰσχυροί, ὅλοι γίνονται πηλός. Δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἀποτελέση ἐξαίρεση ὁ Διγενής. Ἑπομένως τί μένει; ἀναρωτιέται ὁ ποιητὴς κι ἐμεῖς μαζί του. Ὅλα εἶναι μάταια: ἡ ὀμορφιά, ἡ δόξα, ἡ δύναμη, ἡ νιότη.

Ὦμοι, φεύ, φεὺ τῶν ἀγαθῶν πάντων τοῦ πλάνου κόσμου·

φεὺ τῆς τρυφῆς, φεὺ τῆς χαρᾶς, φεὺ νεότητος πάσης,

οὐαὶ τοῖς ἁμαρτάνουσι καὶ μὴ μετανοοῦσι,

τοὶς θαρροῦσι νεότητι, ἰσχύϊ καυχωμένοις

Ἀλλοίμονο ἂν ὁ ἄνθρωπος προσκολλᾶται στὰ αἰσθητὰ καὶ τὰ ἀπολυτοποιεῖ. Ὄχι πῶς εἶναι ἄχρηστα καὶ ἄχαρα. Ἀλλὰ δὲν εἶναι τὸ πᾶν. Ἀρκεῖ νὰ ὑπάρχη στὴν κάθε ἀνθρώπινη ψυχὴ ἡ ἀναζωογονητικὴ μετάνοια, ποὺ δίνει νόημα στὴ ζωὴ καὶ συντελεῖ στὴν ἀναγέννηση τοῦ ἀνθρώπου.

Ἐπίλογος

Στὸ "Ἔπος τοῦ Διγενῆ Ἀκρίτα" ἀντικατοπτρίζεται ὁ Βυζαντινὸς Κόσμος μὲ τὰ ἰδεώδη καὶ τὰ πιστεύω του, μὲ τοὺς κινδύνους καὶ τὶς ἀνάγκες του. Ἡ ἐποχὴ τῆς μεγάλης Ρωμανίας σφραγίστηκε ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς μεγάλης συνάντησης ἀνάμεσα στὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα καὶ τὸν Χριστιανισμό. Τὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα ἔρχεται ἀπὸ τὰ βάθη τῶν αἰώνων, φορτωμένο ἐρωτηματικὰ καὶ ἀναζητῶντας ἀπαντήσεις σὲ καίρια προβλήματα, ποὺ τόσο πρώϊμα ἀπασχόλησαν τὴν ἀνήσυχη ἑλληνικὴ σκέψη: "Τί εἶναι ζωή; Γιατί ζοῦμε; Ποιό τὸ νόημα τῆς ζωῆς;" Σ' αὐτὰ τὰ ἀγωνιώδη ἐρωτήματα ἀπαντᾶ τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ καὶ οἱ Ἅγιοι Πατέρες τῆς Ὀρθοδοξίας, ποὺ τὸ ἑρμήνευσαν. Ἀποκάλυψη μοναδική, ἀνεπανάληπτη, ποὺ διαμόρφωσε τὸ ἦθος τοῦ νέου ἀνθρώπου.

Ὁ Καθηγητὴς Ν. Τωμαδάκης, στὴν εἰσαγωγὴ τῆς "Ἱστορίας τῆς Βυζαντινῆς Λογοτεχνίας" τοῦ Κ. Κρουμπάχερ, γράφει χαρακτηριστικά: "Ὁ Νέος Ἑλληνισμὸς δὲν δύναται νὰ ἑρμηνευθῇ ἄνευ τοῦ Μεσαιωνικοῦ καὶ ὁ κλασσικὸς καὶ παγανιστικὸς Ἑλληνισμὸς τῆς ἀρχαιότητος κατανοεῖται εὐκολώτερον ἀπὸ τοὺς κατόχους τοῦ μεσαιωνικοῦ τομέως". Ἑπομένως ἡ γνώση τοῦ Βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ εἶναι τὸ κλειδὶ γιὰ τὴν κατανόηση τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ καὶ τὴ γνώση καὶ συνειδητοποίηση τῆς σύγχρονης ταυτότητάς μας. Καὶ σ' αὐτὴ τὴ διαπίστωση φαίνεται περίτρανα ἡ συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἐδῶ καὶ 3.500 χρόνια.

Στὸ πρόσωπο τοῦ Διγενῆ Ἀκρίτα οὐσιαστικὰ αὐτὸς ὁ τύπος ἀνθρώπου ἀποκαλύπτεται. Εἶναι ὁ ἥρωας τῆς Ρωμανίας, ποὺ ἐνσαρκώνει τὰ ἰδεώδη της καὶ παλεύει γι' αὐτά, ποὺ συνδυάζει τὴ σκληράδα μὲ τὴν εὐαισθησία, τὴν παλληκαριὰ μὲ τὴν ἀρετή, τὴν ἰσχὺ μὲ τὴν καλωσύνη, τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο ποὺ ἁμαρτάνει μὲ τὸν νέο, ἀναγεννημένο ἐν Χριστῷ, ποὺ μετανοεῖ. Γράφει ὁ Ν. Πολίτης: "Εἶναι νεαρὸς ὡς ὁ Ἀχιλλεύς, κραταιὸς ὡς ὁ Ἡρακλῆς, ἔνδοξος ὡς ὁ Ἀλέξανδρος" καὶ μὲ τὸ ἦθος τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ, θὰ μπορούσαμε νὰ προσθέσουμε ἐμεῖς.

Ὁ Διγενὴς εἶναι ὁ στρατιώτης τοῦ Χριστοῦ, ὁ σιδηροῦς στρατιώτης, ποὺ νύχτα καὶ μέρα ὑπερασπίζεται τὰ σύνορα τοῦ χριστιανικοῦ κράτους. Στὴ συνείδηση τοῦ λαοῦ εἶναι ὁ διαχρονικὸς τύπος τοῦ Ἕλληνα ἥρωα μὲ τὸ ὀρθόδοξο φρόνημα, φορέας μιᾶς ρωμαλέας παράδοσης, ποὺ ξέρει νὰ μάχεται γιὰ τοῦ Χριστοῦ τὴν πίστη τὴν ἁγία καὶ τῆς πατρίδος τὴν ἐλευθερία.-