Παναγιώτη Μελικίδη: Ὁ ἑορτασμὸς τοῦ Πάσχα

Παναγιώτη Μελικίδη

Στὸ σημείωμα αὐτὸ θὰ δοῦμε πολὺ συνοπτικά, χωρὶς νὰ ἔχουμε τὴν ψευδαίσθηση ὅτι ἐξαντλοῦμε τὸ θέμα σὲ ὅλες τὶς παραμέτρους του, τὴν ἔριδα ποὺ δημιουργήθηκε σχετικὰ μὲ τὸν χρόνο ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα.

Οἱ Ἰουδαιοχριστιανοί, ὅπως ἐπίσης καὶ οἱ Ἐκκλησίες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, γιόρταζαν τὸ χριστιανικὸ Πάσχα μὲ βάση τὸ Ἰουδαϊκό. Δηλαδὴ τὴν ἡμέρα τοῦ Ἰουδαϊκοῦ Πάσχα τὴν 14η τοῦ μηνὸς Νισὰν ἢ τὴν 14η τοῦ σεληνιακοῦ μῆνα, ὁποιαδήποτε ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος ἂν ἔπεφτε αὐτή, γιόρταζαν τὸν Σταυρικὸ θάνατο τοῦ Χριστοῦ μαζὶ μὲ τὴν Ἀνάστασή Τοῦ. Ἐτσι, ὅπως καὶ οἱ Ἰουδαῖοι, νήστευαν μέχρι τὸ ἀπόγευμα τῆς 14ης Νισάν, ὁπότε τελοῦσαν τὸ Πασχάλιο Δεῖπνο μὲ τὴν Θεία Εὐχαριστία. Οἱ ὑπόλοιπες Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς καὶ τῆς Δύσης πανηγύριζαν τὴν πρώτη Κυριακὴ μετὰ τὴν 14η τοῦ μηνὸς Νισάν, ἐφ ὅσον νήστευαν τὴν Παρασκευὴ καὶ τὸ Σάββατο. Ἠδη ἀπὸ τὸ 155 μ.Χ. ἄρχίζούν οἱ πρῶτες προσπάθειες, ὥστε ὅλες οἱ τοπικὲς Ἐκκλησίες νὰ γιορτάζουν τὴ μεγάλη αὐτὴ ἡμέρα σὲ μιὰ κοινὴ ἡμερομηνία. Τὸ πρόβλημα συζητήθηκε μεταξὺ τοῦ Σμύρνης Πολυκάρπου καὶ τοῦ Ρώμης Ἀνικήτου, χωρὶς νὰ καταλήξουν σὲ κάποια συμφωνία. Παρ ὅλα ταῦτα κατὰ τὸν ἱστορικὸ Εὐσέβιο "ἐκοινώνησαν ἑαυτοῖς καὶ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ παρεχώρησεν ὁ Ἀνίκητος τὴν εὐχαριστίαν τῷ Πολυκάρπω". Γύρω στὰ 166 μ.Χ. γίνεται μιὰ δεύτερη σοβαρὴ προσέγγιση τοῦ ζητήματος μεταξὺ τοῦ Ἀπολιναρίου Ἰεραπόλεως καὶ τοῦ Μελίτωνος Σάρδεων. Ὁ πρῶτος, στηριζόμενος στὸ χωρίο Ἰωάν. ἰη΄, 28, ὑπερασπιζόταν τὴν 14η τοῦ μηνὸς Νισάν, ἐνῷ ὁ δεύτερος, στηριζόμενος στοὺς συνοπτικούς, ὑποστήριζε ὅτι κατὰ τὴν ἡμερομηνία αὐτὴ πραγματοποιήθηκε ὁ Μυστικὸς Δεῖπνος καὶ ὄχι ἡ Σταύρωση τοῦ Μεσσία. Βέβαια, ἡ διαφορὰ τοῦ Εὐαγγελιστῆ Ἰωάννη μὲ αὐτὴ τῶν συνοπτικῶν εἶναι ἐπιφανειακή, διότι σύμφωνα μὲ τὸ ἰουδαϊκὸ ἡμερολόγιο ἡ καινούρια ἡμέρα ἄρχιζε ἀπὸ τὸ ἀπόγευμα τῆς προηγούμενης, γι αὐτὸ "ἡ πρώτη τῶν ἀζύμων" (Μάτθ. 26,17) εἶναι ἀφ ἑνὸς ἡ 14η τοῦ μηνὸς Νισάν, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀπογευματινὴ τῆς 13ης Νισάν.

Ἡ διαφορὰ ὡς πρὸς τὴν ἡμερομηνία δὲν θεωροῦνταν θεμελιώδης κατὰ τὸν 2ο αἰῶνα, ἀλλὰ λόγῳ τῆς ἐγκατάστασης Μικρασιατῶν στὴ Δύση, ἀντιμετωπίσθηκε τὸ πρόβλημα τῆς ὁμοιομορφίας. Ἐτσι ὁ Βίκτωρ Ρώμης ἀποφάσισε νὰ δράση δυναμικὰ καί, ἐπειδὴ ἔπρεπε νὰ ἐκφραστοῦν οἱ ἀπόψεις τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, ζήτησε νὰ συγκληθοῦν κατὰ τόπους Σύνοδοι καὶ νὰ κοινοποιηθοῦν οἱ ἀποφάσεις τους. Ἀπὸ τὰ πορίσματα τῶν Συνόδων, ποὺ προέκυψαν, παρατηροῦμε τὴν ἐμμονὴ τῶν Μικρασιατῶν νὰ γιορτάζουν τὸ Πάσχα τὴν 14η τοῦ μηνὸς Νισάν. Ἔτσι ὁ Βίκτωρας διέκοψε τὴν κοινωνία μὲ τὶς Ἐκκλησίες τῆς Ἀσίας. Ὁ Εἰρηναῖος Λουγδούνου σὲ ἐπιστολὴ τοῦ πρὸς τὸν Ἐπίσκοπο Ρώμης τονίζει τὴν ἀνάγκη τῆς ἑνότητας τῶν κατὰ τόπους Ἐκκλησιῶν καὶ τὸν παραμερισμὸ τῶν διαφωνιῶν, ποὺ ἀφοροῦν ἕνα ζήτημα δευτερευούσης σημασίας.

Κατὰ τὸν 3ο αἰῶνα οἱ Ἐκκλησίες τῆς Μ. Ἀσίας προσαρμόσθηκαν σταδιακὰ στὴν γενικότερη πρακτικὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία αἰσθάνθηκε τὴν ἀνάγκη νὰ διαχωρίση ἡμερολογιακὰ τὸ Χριστιανικὸ ἀπὸ τὸ Ἰουδαϊκὸ Πάσχα μὲ τὸν καταρτισμὸ "Πασχάλιων κύκλων". Ὁ Ἱππόλυτος εἰσάγει ἐλλιπῆ Πασχάλιο κύκλο δεκαέξι ἐτῶν στὰ μέσα τοῦ 3ου αἰῶνα, ἐνῷ τὴν ἴδια ἐποχὴ ὁ Αὐγουστάλης προτείνει ἕναν ἀκριβέστερο κύκλο δεκαέξι ἐτῶν, τὸν ὁποῖον καὶ ἀποδέχθηκαν οἱ περισσότερες Ἐκκλησίες τῆς Δύσης. Στὴν Ἀνατολὴ (δεύτερο ἥμισυ 3ου αἰῶνα) ὁ Ἐπίσκοπος Λαοδικείας τῆς Συρίας, Ἀνατόλιος, φημισμένος μαθηματικὸς καὶ ἀστρονόμος, εἰσάγει ἀκριβέστερο Πασχάλιο κύκλο δεκαενέα ἐτῶν, ποὺ τὸν δέχθηκαν οἱ τοπικὲς Ἐκκλησίες τῆς Ἀνατολῆς. Παρ ὅλα ταῦτα δὲν ἐπῆλθε ὁμοιομορφία μεταξὺ Ἀνατολῆς καὶ Δύσης ὡς πρὸς τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα, τόσο ἐξ αἰτίας τῆς χρήσης διαφόρων Πασχάλιων κύκλων, ὅσο καὶ ἐξ αἰτίας τῆς διαφορᾶς ὡς πρὸς τὸν καθορισμὸ τῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας.

Τὴν τελικὴ λύση θὰ δώση ἡ Α' Οἰκουμενικὴ Σύνοδος τῆς Νικαίας (325 μ.Χ.), ἡ ὁποία ἀνέθεσε στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἀλεξάνδρειας τὴν ἐκπόνηση τῶν Πασχάλιων κύκλων, λόγῳ τοῦ ὅτι ἦταν ἀνεπτυγμένη στὴν πόλη αὐτὴ ἡ ἐπιστήμη τῆς ἀστρονομίας. Ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας μὲ Ἐγκύκλιό του στὶς ἄλλες Ἐκκλησίες ἀνακοίνωνε τὴν ἡμερομηνία ἑορτῆς τοῦ Πάσχα κάθε ἔτος. Τὶς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου τις ἀποδέχθηκαν ὅλοι ἐκτὸς ἀπὸ ἐλάχιστους, οἱ ὁποῖοι καταδικάσθηκαν ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία.

Πρέπει δὲ νὰ σημειώσουμε ὅτι ἡ διαφορὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μὲ τὸν Παπισμὸ ἔγκειται στὸ ὅτι ἂν καὶ ἀκολουθοῦμε τὸ Γρηγοριανὸ Ἡμερολόγιο, δεχόμαστε ὡς ἐαρινὴ ἰσημερία τὴν 21η Μαρτίου, ποὺ ἦταν τὴν ἐποχὴ τῆς Α' Οἰκουμενικὴ Συνόδου, ὥστε νὰ συμφωνοῦμε μὲ τὴν ἀπόφαση τῶν Πατέρων, καὶ ὄχι τὴν 11η Μαρτίου ποὺ δέχονται οἱ Παπικοί. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ τηροῦμε καὶ τὸν ζ΄ Ἀποστολικὸ Κανόνα ποὺ λέγει ὅτι πρέπει νὰ ἑορτάζουμε τὸ Χριστιανικὸ Πάσχα μετὰ τὸ Ἰουδαϊκό, ἐνῷ οἱ Παπικοὶ γιὰ νὰ προτιμήσουν τὴν ἡμερολογιακὴ ἀκρίβεια, παραβαίνουν τὸν ἱερὸ Κανόνα, ἑορτάζοντας πολλὲς φορὲς τὸ Πάσχα πρὸ ἢ τὴν ἴδια ἡμέρα μὲ τοὺς Ἰουδαίους.-