ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ 2021

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

1. Ἁγίου Καλλινίκου, Μητροπολίτου Ἐδέσσης:
«Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός»

Δημοσιεύθηκε στό βιβλίο τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου, Κόσμημα τῆς Ἐκκλησίας, καί στό Ἡμερολόγιο 2021τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου. (Ἀποσπάσματα)

«... Συγχρόνως ὁ ἅγιος εἶναι καί μέγας ἐθναπόστολος. Μέ πολύν πόνον ἔβλεπεν τό Γένος ἡμῶν ὑπό τόν Τουρκικόν ζυγόν. ῾Ως ἐγγράμματος ἐγνώριζε τήν ἱστορίαν τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους. Ἤξευρε τί ἀξίζει ἡ Πατρίς μας. Τί ἔχασε καί τί τῆς πρέπει.

Ἡ καρδιά του ἐρραγίζετο νά ἀντικρύζῃ τήν χώραν τῆς ἐλευθερίας σκλαβωμένην. Περιερχόμενος τήν Ἑλλάδα ἀναπτερώνει τό ἐθνικόν φρόνημα. «Τό ποθούμενον», δηλαδή ἡ ἀνάστασις τοῦ Γένους μας, τόν συναρπάζει. ῞Οπου περνᾶ, ἡ Ἑλλάς διαβαίνει. Ξεσηκώνονται τά πλήθη. Βλέπει, ὅτι ἡ χώρα μας κινδυνεύει ἀπό τόν ἐξισλαμισμόν καί τήν ἀγραμματωσύνην. ... Παρακαλεῖ, νουθετεῖ, ζητεῖ, ἀπαιτεῖ νά ὁμιλοῦν Ἑλληνικά οἱ Ἕλληνες.

Φροντίζει διά τήν ἵδρυσιν σχολείων. Μέ ἐνθουσιασμόν ἀκράτητον ἐνδιαφέρεται διά τά σχολεῖα. Εἰς τήν σκοτεινήν ἐκείνην ἐποχήν γίνεται τό ῾Υπουργεῖον Ἐθνικῆς Παιδείας τῆς ὑποδούλου Ἑλλάδος.

Ἔλεγεν ὁ ἅγιος: «Νά μαζευτῆτε ὅλοι νά κάμετε ἕνα σχολεῖον καλόν, νά βάλετε καί ἐπιτρόπους νά τό κυβερνοῦν, νά βάνουν διδάσκαλο νά μανθάνουν ὅλα τά παιδιά γράμματα, πλούσια καί πτωχά. Διότι ἀπό τό σχολεῖον μανθάνομεν τί εἶναι Θεός, τί εἶναι Ἁγία Τριάς, τί εἶναι Ἄγγελοι, Δαίμονες, Παράδεισος, Κόλασις, ἀρετή, κακία. Τί εἶναι ψυχή, σῶμα κλπ. Διότι χωρίς τό σχολεῖον περιπατοῦμεν εἰς τό σκότος, ἀπό τό σχολεῖον ἀνοίγει τό μοναστήριον. Ἄν δέν ἦτο σχολεῖον ποῦ ἤθελα μάθει ἐγώ νά σᾶς διδάσκω;» (Ἀρχιμ. Αὐγουστίνου Καντιώτη: Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Διδαχή Α', σελ. 22).

«Καί σεῖς, γονεῖς, νά στέλνετε τά παιδιά σας εἰς τά σχολεῖα καί νά τά παιδεύετε μέ χριστιανικά ἤθη. Ἁμαρτάνετε πολύ νά τά ἀφήσετε ἀγράμματα καί τυφλά. Καί μή μόνον φροντίζετε νά τούς ἀφήσετε πλούτη καί ὑποστατικά καί μετά τόν θάνατόν σας νά τά τρῶν καί νά τά πίνουν καί νά σᾶς ὀπισωλογοῦν. Καλύτερα νά τά ἀφήσετε φτωχά καί γραμματισμένα, παρά πλούσια καί ἀγράμματα. Παιδιά ἀγράμματα τί τά θέλω; Χάρισμά σας! Παιδιά τέτοια, ὡσάν τά γουρουνόπουλα, νά ἔχω δέν τό καταδέχομαι, διότι εἶμαι ὑπερήφανος. Ἔτσι ἀρέσει τοῦ Θεοῦ καί ἔτσι νά κάμνετε διά νά ἀξιωθῆτε νά πηγαίνετε μαζί μέ τά παιδιά σας εἰς τόν Παράδεισον, εἰς τήν κατοικίαν τῶν Ἀγγέλων, νά συγχαίρεσθε καί νά συνευφραίνεσθε πάντοτε» (Διδαχή Α').

Εἰς τά Βλαχοχώρια, τά ὁποῖα ἦσαν ἐπάνω εἰς τήν Πίνδον ἐδίδασκε καί ἔλεγε:

«Ἀδελφοί μου, πρέπει νά σπουδάζετε τά παιδιά σας γιά νά μαθαίνουν καλά τά Ἑλληνικά γράμματα. Στίς Ἐκκλησίες μας ἡ λειτουργία γίνεται μέ Ἑλληνική γλῶσσα. Τά ἱερά βιβλία εἶναι γραμμένα μέ Ἑλληνικά γράμματα. ῞Οσοι δέν σπουδάζουν Ἑλληνικά γράμματα, δέν καταλαβαίνουν ὅσα διαβάζονται στήν Ἐκκλησία, καί δέν μαθαίνουν τά ὅσα παραγγέλματα ἔδωκε μέ τό Εὐαγγέλιο ὁ Χριστός μας. Αὐτοί δέ οἱ Χριστιανοί πού δέν γνωρίζουν τίς παραγγελίες τοῦ Χριστοῦ, δέν εἶναι καλοί Χριστιανοί, καί δέν εἶναι δεκτοί ἀπ᾿ τόν Θεό.

Ἐξ ἄλλου, ἀδελφοί, τό γένος μας εἶναι Ἑλληνικό. Οἱ πρόγονοί μας, οἱ Ἀρχαῖοι Ἕλληνες, ἤκμασαν εἰς σοφία, τόσο, πού οἱ ἄλλοι λαοί μαθαίνουν Ἑλληνικά γράμματα, γιά νά μποροῦν νά κατανοοῦν τά ἀρχαῖα ἑλληνικά συγγράμματα, διότι ἀποτελοῦν λαμπερά φανάρια, γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα. Καί ὅταν οἱ ξενόφυλοι κοπιάζουν νά μαθαίνουν τά ἑλληνικά γράμματα, καί ὁμιλοῦν τήν ἑλληνικήν γλῶσσα, πῶς μποροῦμε νά δικαιολογηθοῦμε ἡμεῖς οἱ Ἕλληνες, ὅταν δέν γνωρίζομε ἑλληνικά γράμματα, καί δέν ὁμιλοῦμε ἑλληνικά;

Εἶναι ντροπή σας, νά μαθευθῆ αὐτό, πού συμβαίνει στά χωριά σας. Νά λέγεσθε καί νά εἶσθε πραγματικά Ἕλληνες, ἀπόγονοι ἐνδόξων προγόνων, καί νά μήν γνωρίζετε ἑλληνικά γράμματα, καί νά μήν ὁμιλῆτε ἑλληνική γλῶσσα... Σᾶς συμβουλεύω, καί ἐπιμένω, νά συμμορφωθῆτε μέ τάς συμβουλάς μου. Θέλω νά κάμετε ἑλληνικό σχολεῖο στό χωριό σας...» (Λ. Καταφυγιώτη: ῾Ο Πάτερ Κοσμᾶς, σελ. 96).

... ... ... ... ... ... ...

Διά δύο σοβαρούς λόγους ἐξέλεξα ὡς θέμα τῆς παρούσης ὁμιλίας τόν ᾿Ισαπόστολον Κοσμᾶν.

Πρῶτον διά λόγους εὐγνωμοσύνης.
Ζῶμεν εἰς ἐλευθέραν Πατρίδα. Ἀπολαμβάνομεν τοῦ ἀνυπολογίστου ἀγαθοῦ τῆς ἐλευθερίας. Καθήμεθα εἰς μίαν τράπεζαν ἀγαθῶν ἐκ τῆς ἐλευθερίας. Τήν τράπεζαν αὐτήν ἔστρωσαν οἱ πρό ἡμῶν ἀγωνισταί τῆς ἐλευθερίας. Ἡ Πατρίς μας ἐκινδύνευσεν. Κατά τήν ἐποχήν τῆς Τουρκοκρατίας ἡ Φυλή μας καί τά ῾Ιερά καί ὅσια γενικῶς διῆλθον διά πυρός καί σιδήρου. ᾿Ηπειλήθη ἐξαφανισμός τοῦ Ἑλληνισμοῦ. ῾Ο ἐξισλαμισμός ὡς ὁρμητικός ποταμός προσεπάθει νά παρασύρῃ πᾶν τό Ἑλληνικόν.

῾Ο Εὐγένιος Γιαννούλης ὁ Αἰτωλός, καταγόμενος ἐκ τοῦ αὐτοῦ χωρίου, ἐξ οὗ ὁ Κοσμᾶς, γράφει περί τῆς καταστάσεως ἐν Αἰτωλίᾳ κατά τό ἔτος 1665: «Ἐν τοῖς μέρεσι τῆς Αἰτωλίας, τῆς ἐμῆς ἀθλίας πατρίδος καί ἐπί πᾶσι σχεδόν τοῖς πέριξ ἐκείνης κλίμασιν ἐξέλιπε πρό πολλῶν ἤδη χρόνων ἅπαν καλόν, μεθ᾿ ὅ καί ἡ τῶν πεζῶν γραμμάτων γνῶσις, ἡ τροφή τῶν λογικῶν ψυχῶν, ἡ δυναμένη σοφίζειν εἰς σωτηρίαν τόν ἄνθρωπον καί οὕτω συνέβη τούς ἐκεῖσε ἀναλφαβήτους πάντας γενέσθαι καί ἅγαν τρισβαρβάρους, περί δέ τήν ὁμολογίαν τῆς καθ᾿ ἡμᾶς ἀμωμήτου πίστεως μηδέν τῶν ἀλλοφύλων πάντες διενηνόχασι, σπάνιόν τι χρῆμα ὁ ἱερεύς ἐκεῖ, ὁ ἁπλῶς γραμμάτων εἴδησιν ἔχων· τούτου χάριν πολλά τῶν παιδίων ἄνευ μετανοίας λουτροῦ ἀπῆλθον τοῦ βίου καί τῶν ἱερῶν ἀμέθεκτα μυστηρίων. Εἴ δέ που καί ἱερεύς φανείη που, τραγικόν τι τέρας ἐκεῖνος ἤ κωμικόν ἐκφόβητρον» (Πατροκοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Γεωργίου Πάστρα, σελ. 11).

᾿Ιδιαιτέρως ἡ Αἰτωλία καί ἡ Ἤπειρος, διατί ὄχι καί ἡ ὑπόλοιπος Ἑλλάς; εὐηργετήθησαν ὑπό τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ Θρησκευτικῶς καί Ἐθνικῶς. Πῶς λοιπόν νά λησμονήσωμεν τούς Εὐεργέτας μας; Τό σχοινί τοῦ Μοναχοῦ Αὐτοῦ εἶναι σύμβολον, ὅπως τό σχοινί τοῦ Πατριάρχου. Τό σχοινί αὐτῶν καί τό αἷμα, τί λέγω αἷμα; τά αἵματα - οἱ ποταμοί τῶν αἱμάτων αὐτῶν θά μᾶς πνίξουν! ...

Καί ὁ δεύτερος λόγος προβολῆς τοῦ Ἁγίου; Ἡ μίμησις αὐτοῦ ἤ ἁπλούστερον εἰπεῖν: τό καθῆκον τῆς ἐμμονῆς εἰς τά θεμέλια τοῦ Ἔθνους μας, τήν Ἁγίαν Θρησκείαν καί τήν Πατρίδα μας. Ὁ Ἅγιος ὑπῆρξε πιστός Χριστιανός καί ἔξοχος Πατριώτης. Ἡ καρδιά του ἐπυρπολεῖτο ἀπό ἀγάπην βαθεῖαν πρός τόν Χριστόν καί τήν Ἑλλάδα. Μέ πόσον ἐνθουσιασμόν ὡμίλει περί τοῦ Χριστοῦ καί περί ψυχῆς. Μέ πόσην θέρμην ἐδίδασκεν διά τόν σεβασμόν πρός τήν Ἐκκλησίαν καί τόν ῾Ιερόν Κλῆρον! Μέ πόσην ἐπιμονήν ἠργάζετο διά τήν διατήρησιν τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης! Μέ πόσην λαχτάραν ἔκαμε λόγον διά τό ποθούμενον, τήν ἀνάστασιν τοῦ Ἑλληνικοῦ Γένους! Ἐάν ἐσχίζετο ἡ καρδιά τοῦ Ἁγίου θά ἐβλέπαμεν τάς δύο αὐτάς ἀγάπας, ὡς σφραγίδας ἐπ᾿ αὐτῆς. ῾Ο Ἅγιος μᾶς θέλει Ὀρθοδόξους. Φωνάζει διά μέσου τῶν αἰώνων «τό κορμί σας ἄς τό τηγανίσουν, τά πράγματά σας, ἄς τά πάρουν, μή σᾶς μέλῃ. Δώσατέ τα. Δέν εἶναι ἰδικά σας. Ψυχή καί Χριστός σᾶς χρειάζονται... Αὐτά τά δύο νά τά φυλάξητε νά μή τά χάσητε» (Τετάρτη Διδαχή). ῾Ο Ἅγιος μᾶς θέλει νά μείνωμεν πιστοί εἰς τάς Παραδόσεις τοῦ Ἔθνους μας, μᾶς θέλει πατριώτας. Ἐκεῖνος ἐκοπίασε, ἐκινδύνευσεν, ἵδρωσεν, ἐπεζοπόρησεν, ἐθανατώθη, διά νά μή χάσῃ τήν πίστιν πρός τόν Χριστόν καί τήν ἀγάπην πρός τήν Ἑλλάδα. Ξεσήκωσε τόν κόσμον τόν Ἑλληνικόν. Διετήρησε τόν Ἐθνισμόν τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων. Πότε μέ τό θεῖον Κήρυγμα, πότε μέ τά σχολεῖα αὐτόν τόν σκοπόν ἐπεδίωκε, τήν ἀφύπνισιν τῶν ραγιάδων. Ἑπομένως μόνον ὅσοι ἀγαποῦν τήν Ἑλλάδα Ἕλληνες ἀγαποῦν καί σέβονται τόν Ἅγιον Κοσμᾶν.

Ἡ ἐποχή μας ἠμπορεῖ νά καυχᾶται διά πολλά ἐπιτεύγματα τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ. Μπορεῖ νά καυχᾶται διά τά συγκοινωνιακά μέσα καί ἄλλας ἀνέσεις. Πλήν ὅμως ἐξακολουθεῖ νά ἔχῃ τήν ἀνάγκην τῶν προσώπων, ὅπως εἶναι ὁ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Μάλιστα ὁ σημερινός ὑπερήφανος ἐκ τῶν ἀνακαλύψεων καί ἐφευρέσεων ἄνθρωπος ἔχει περισσοτέραν ἀνάγκην τῶν φωτεινῶν παραδειγμάτων, ὡς τοῦ πτωχοῦ ὑφαντῆ, κατά κόσμον, πλουσίου ὅμως εἰς ἁγιότητα καί θρησκευτικήν καί Ἐθνικήν δρᾶσιν ῾Ιερομάρτυρος Κοσμᾶ. ...

Κρεμασμένος φωνάζει καί ἡ φωνή του ἀκούεται εἰς ὅλην τήν Ἑλλάδα καί εἰς τούς ἁπανταχοῦ τῆς γῆς Ἕλληνας. Ἀδελφοί, Χριστιανοί καί Ἕλληνες, μείνατε σταθεροί εἰς τήν πίστιν, ἀκλόνητοι εἰς τήν Ὀρθοδοξίαν, ἀγαπήσατε τήν Πατρίδα. ῾Υπέρ πίστεως καί Πατρίδος εἶμαι κρεμασμένος!».
 

2. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Οἱ Νεομάρτυρες

Παλαιά καί Νέα Ρώμη. Ὀρθόδοξη καί Δυτική Παράδοση

Σημαντικό ρόλο στήν διατήρηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς, ἀλλά καί ἐθνικῆς αὐτοσυνειδησίας εἶχαν οἱ Νεομάρτυρες τῆς Ἐκκλησίας. Στήν κατηγορία αὐτή ὑπάγονται ὅλοι οἱ μάρτυρες πού μαρτύρησαν μετά τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπό τούς Ὀθωμανούς τό 1453.

Οἱ Νεομάρτυρες ἀρνήθηκαν νά ἀλλαξοπιστήσουν, ἄλλοι, ἐπειδή εἶχαν ἀλλαξοπιστήσει, ἐπέστρεφαν στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, καί ἄλλοι ἀπό Μουσουλμάνοι γίνονταν Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, καί γι΄ αὐτό ὑποβάλλονταν σέ διάφορα μαρτύρια καί τελικά ἀπέθνησκαν γιά τόν Χριστό.

Τό μαρτύριο καί ἡ ἡμέρα τοῦ μαρτυρίου ἦταν σημαντικά γεγονότα γιά τήν περιφέρεια ἐκείνη, γίνονταν ἑορταστικές ἐκδηλώσεις, ἦταν στήν πραγματικότητα μιά διαμαρτυρία ἐναντίον τῶν Ὀθωμανῶν, ὑπόσχεση παραμονῆς στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί διαφύλαξη τῶν ἱερῶν καί ὁσίων τοῦ Γένους, καί, βεβαίως, ἦταν μιά ὑπόμνηση τῆς ἐλευθερίας.

Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης (1749-1809) συγκέντρωσε ὅσα μαρτυρολόγια Νεομαρτύρων κυκλοφοροῦσαν, καθώς ἐπίσης καί ὁ ἴδιος συνέταξε ἄλλα μαρτυρολόγια καί στήν συνέχεια τά ἐξέδωσε σέ βιβλίο ἐπωνομαζόμενο «Νέον Μαρτυρολόγιον» μέ ὑπότιτλο «ἤτοι μαρτύρια τῶν νεοφανῶν μαρτύρων, τῶν μετά τήν ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως κατά διαφόρους καιρούς καί τόπους μαρτυρησάντων, συναχθέντα ἐκ διαφόρων Συγγραφέων καί μετ΄ ἐπιμελείας ὅτι πλείστης διορθωθέντα, ἐν οἷς καί ἱκαναί ἀκολουθίαι προσετέθησαν, παρά τοῦ ὁσίου Νικόδημου τοῦ Ἁγιορείτου» .

Στό βιβλίο αὐτό καταγράφονται ἑκατό περίπου συναξάρια Νεομαρτύρων. Μπορεῖ κανείς νά ἀντιληφθῆ τήν μεγάλη σημασία τους, ἀφοῦ οἱ τόποι πού μαρτύρησαν οἱ ἅγιοι αὐτοί καί ὅπου εὑρίσκονταν οἱ τάφοι τους, ὑπῆρξαν, τοὐλάχιστον, ἑκατό πνευματικές ἑστίες πού τροφοδοτοῦσαν τόν λαό μέ δύναμη, ἀλλά καί ὑπόμνηση νά παραμείνουν πιστοί στίς παραδόσεις πού εἶχαν παραλάβει. Ἦταν καί εἶναι ἑκατόν πνευματικές ἀντιστάσεις ἐναντίον κάθε ἐκκοσμίκευσης τῆς ὀρθοδόξου πίστεως.

Θά γίνη μιά σύντομη παρουσίαση τοῦ βιβλίου αὐτοῦ πού θεωρῶ πολύ σημαντικό, γιατί βοήθησε πολύ στήν διατήρηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς καί ἐθνικῆς αὐτοσυνειδησίας.

Τό περιεχόμενο τοῦ βιβλίου

Σκοπός τοῦ βιβλίου εἶναι νά καταγραφοῦν οἱ ὁμολογίες καί τά μαρτύρια τῶν νεοφανῶν μαρτύρων καί νά γίνουν ἀνάγνωσμα ἀπό τούς Χριστιανούς πού βρίσκονταν κάτω ἀπό τήν δουλεία τῶν Ὀθωμανῶν, σέ μιά περίοδο πολύ κρίσιμη, ὅπου παρατηροῦνταν πολλές ἀλλαξοπιστίες καί μέ αὐτόν τόν τρόπο ἀλλοιωνόταν ἡ ταυτότητα τῶν ὑποδούλων Ρωμηῶν.

Μέσα στό πλαίσιο αὐτό σκοπός τοῦ βιβλίου αὐτοῦ ἦταν νά προτρέψη τούς Ρωμηούς νά ὑπομένουν τούς πολλούς πειρασμούς πού ἀντιμετώπιζαν, νά παραμείνουν σταθεροί στήν πίστη τους στόν Χριστό καί τήν Ἐκκλησία, νά ἐπιστρέψουν στήν Ἐκκλησία ὅσοι εἶχαν ἀρνηθῆ τόν Χριστό καί ἀλλαξοπίστησαν καί ἀκόμη νά μαρτυρήσουν γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Πρόκειται γιά ἕνα σάλπισμα πνευματικῆς ἐλευθερίας, πού δινόταν μέσα ἀπό τά σπλάχνα τῆς Ρωμηοσύνης καί ὄχι ἔξω ἀπό αὐτήν.

Συνήθως κάνουμε λόγο γιά τήν συμβολή τῶν διαφωτιστῶν στήν ἐξέγερση τῶν ὑποδούλων Ρωμηῶν. Καί αὐτοί ἔπαιξαν ἕναν ρόλο, μεταξύ τῶν λογίων, ἀλλά ποτέ δέν πρέπει νά παραβλέπουμε τήν σημαντική προσφορά τῶν Νεομαρτύρων, καθώς καί τοῦ βιβλίου αὐτοῦ τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου πού ἦταν μιά οὐσιαστική συμβολή στό νά διαφυλαχθῆ ἡ πνευματική ἐλευθερία καί ἡ αὐτοσυνειδησία τῶν Ρωμηῶν. Γιατί ἄν δέν προηγεῖτο ὁ ἀγώνας τῶν Νεομαρτύρων οἱ λόγιοι δέν θά εὕρισκαν ἀνταπόκριση στήν προσπάθειά τους αὐτή.

Ὅταν διαβάση κανείς τά συναξάρια τῶν Νεομαρτύρων, ἐκπλήσσεται ἀπό τό «πνεῦμα» πού διακατεῖχε τούς Χριστιανούς αὐτούς, πού προέρχονταν ἀπό ὅλη τήν Βαλκανική καί ἀγωνίσθηκαν μέ τόν τρόπο τους, δέχθηκαν νά μαρτυρήσουν παρά νά χάσουν τήν πνευματική τους ἐλευθερία, τό ὁποῖο τούς ξεχωρίζει σαφέστατα ἀπό τούς ἥρωες τῆς Πατρίδος.

Οἱ Νεομάρτυρες ἦταν ἐμποτισμένοι ἀπό τό Ἅγιον Πνεῦμα, ἐνῶ οἱ ἥρωες ἀγωνίζονταν γιά κάποιο ὑψηλό ἰδανικό. Κατά τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ὅταν τό Ἅγιον Πνεῦμα ἔλθη πλούσια στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, καί στήν συνέχεια διαπορθμευθῆ καί στό σῶμα του, τότε ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά μαρτυρήση γιά τόν Χριστό, ἀπό ἐσωτερική πληρότητα καί ἀγάπη καί μπορεῖ νά ὑπομείνη τά βασανιστήρια. Αὐτό σημαίνει ὅτι τῆς πληρώσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τό Ἅγιον Πνεῦμα προηγεῖται ἡ ἡσυχαστική ζωή, καί ἀκολουθοῦν ἡ μαρτυρία καί τά μαρτύρια.

Τό «Νέον Μαρτυρολόγιον» εἶναι γεμάτο ἀπό τήν ἀτμόσφαιρα πού διακατεῖχε τούς ὁσίους ἀσκητές, τούς μάρτυρες καί τούς μεγάλους Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας. Στήν ζωή τῶν Νεομαρτύρων βλέπει κανείς τήν εὐαγγελική ἄσκηση, διάφορα στοιχεῖα τῆς ἡσυχαστικῆς παραδόσεως, καί τήν ἐμπειρία τῆς θέας τοῦ Θεοῦ, τῆς Παναγίας καί τῶν Ἁγίων. Στά συναξάρια αὐτά συναντᾶ κανείς τήν σωστή πνευματική καθοδήγηση πού λάμβαναν οἱ Χριστιανοί ἀπό διαφόρους ἁγίους πνευματικούς Πατέρες, οἱ ὁποῖοι τούς συνιστοῦσαν τό μαρτύριο· βλέπει τήν ἀτμόσφαιρα πού διακατεῖχε τούς μάρτυρες, δηλαδή τήν προσευχή μέ τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ Υἱέ τοῦ Θεοῦ ἐλέησόν με τόν ἁμαρτωλόν», τήν νοερά καρδιακή προσευχή, τήν ἔλευση τῆς εὐχῆς στήν καρδιά, τόν φωτισμό τοῦ νοός· τήν ἔκσταση, ὡς ἁρπαγή τοῦ νοός· τήν δίψα τοῦ μαρτυρίου, τά μαρτύρια μέ ἔκσταση, ὥστε νά μποροῦν νά βαστάσουν τούς πόνους τῶν βασάνων· τήν ἔκφραση τῆς μετανοίας τῶν ἤδη ἀλλαξοπισθέντων μέ τό μαρτύριό τους· τήν ἔλλαμψη στό σῶμα ὑπό τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ, τήν συνανάκραση σώματος καί φωτός, τήν θέωση· τόν φωτισμό τοῦ χώρου τῆς φυλακῆς ἀπό κάποιο ἄλλο φῶς· τά ἐκδηλούμενα διάφορα σημεῖα κατά τήν διάρκεια τοῦ μαρτύριου· τήν ἐμφάνιση τῶν ἁγίων μέσα στό φῶς· τήν ἔλλαμψη τῶν λειψάνων τῶν μαρτύρων· τά διάφορα θαύματα πού γίνονταν μετά τό μαρτύριο κλπ.

Τό «Νέον Μαρτυρολόγιον» εἶναι ἕνα συναξάριο πού δείχνει τό «πνεῦμα» πού διακατεῖχε τούς Νεομάρτυρες πού ἦταν τό ἴδιο τό «πνεῦμα» τῶν ἀρχαίων ἀσκητῶν καί ἀρχαίων μαρτύρων τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι ἦταν μέτοχοι τοῦ Παναγίου Πνεύματος καί ὁδηγοῦντο ἀπό αὐτό στό μαρτύριο.

Τό περιεχόμενο τοῦ «προοιμίου» τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

Πέρα ἀπό τούς βίους τῶν ἁγίων Νεομαρτύρων, μεγάλη σημασία ἔχει καί τό «προοίμιο» τό ὁποῖο συνέγραψε ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στήν ἀρχή τοῦ βιβλίου. Φαίνεται ὅτι ὁ Ἅγιος ἐμπνεύσθηκε πολύ ἀπό τά θαυμαστά μαρτύρια αὐτῶν τῶν εὐλογημένων ἀνθρώπων καί καρπός τῆς ἐμπνεύσεώς του ἦταν αὐτό τό θαυμάσιο πράγματι «προοίμιο».

Στήν ἀρχή τοῦ «προοιμίου» ὁ ἅγιος Νικόδημος δοξάζει τόν Θεό γιατί ἀνέδειξε τόσους Νεομάρτυρες κατά τήν δύσκολη αὐτή περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας «ὑποκάτω εἰς τόν σκληρόν ζυγόν, καί τήν αἰχμαλωσίαν τῶν νῦν κρατούντων… Οἱ ὁποῖοι διά νά φυλάξουν τήν ἐλευθερίαν, καί εὐγένειαν τῆς Χριστιανικῆς ἡμῶν πίστεως, κατεφρόνησαν πλοῦτον, δόξαν, ἡδονάς, καί κάθε ἄλλην σωματικήν ἀπόλαυσιν, καί παρέδωκαν προθύμως τόν ἑαυτόν τους εἰς θάνατον».

Καί μάλιστα αὐτό τό ἔκαναν μέ χαρά σέ μιά περίοδο πού ἔλλειψε ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, ἠσθένησε ἡ πίστη καί λιγόστευσε ἡ ἐλπίδα. Πρέπει νά δοξασθῆ ὁ Θεός, γιατί αὐτό εἶναι ἕνα θαῦμα «παρόμοιον ὡσάν νά βλέπῃ τινας μέσα εἰς τήν καρδίαν τοῦ χειμῶνος, ἑαρινά ἄνθη, καί τριαντάφυλλα· μέσα εἰς τήν βαθυτάτην νύκτα, ἡμέραν καί ἥλιον· μέσα εἰς τό ψηλαφητόν σκότος, φῶτα λαμπρότατα· ἐν καιρῷ τῆς αἰχμαλωσίας, νά βλέπῃ ἐλευθερίαν· καί ἐν καιρῷ τῆς τωρινῆς ἀσθενείας, ὑπερφυσικήν δύναμιν» .

Ἔπειτα, καταγράφει τά πέντε αἴτια γιά τά ὁποῖα ὁ Θεός ἀνέδειξε τούς Νεομάρτυρας κατά τήν διάρκεια τῆς δουλείας. Γράφει:

«Εἰδέ καί ἐρωτᾷ τινάς, διά ποῖα αἴτια εὐδόκησεν ὁ Θεός νά γίνωνται οὗτοι οἱ νέοι Μάρτυρες εἰς τούς τωρινούς καιρούς; Ἀποκρίνομαι, ὅτι διά πέντε τινά: α΄. διά νά ἦναι ἀνακαινισμός ὅλης τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως. β’. διά νά μένουν ἀναπολόγητοι ἐν τῆ ἡμέρᾳ τῆς Κρίσεως οἱ ἀλλόπιστοι. γ΄. διά νά ἦναι δόξα μέν καί καύχημα τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, ἔλεγχος δέ καί καταισχύνη τῶν ἑτεροδόξων. δ΄. διά νά ἦναι παράδειγμα ὑπομονῆς εἰς ὅλους τούς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς ὁπού τυραννοῦνται ὑποκάτω εἰς τόν βαρύν ζυγόν τῆς αἰχμαλωσίας. ε΄. δέ καί τελευταῖον, διά νά ἦναι θάρρος, καί παρακίνησις εἰς τό νά μιμηθοῦν διά τοῦ ἔργου τό μαρτυρικόν τους τέλος, καί ὅλοι μέν οἱ Χριστιανοί οἱ κατά περίστασιν εἰς τό μαρτυρῆσαι ἀναγκαζόμενοι. Ἐξαιρέτως δέ καί μάλιστα, ὅσοι ἔφθασαν νά ἀρνηθοῦν πρότερον τήν Ὀρθόδοξον πίστιν».

Ὕστερα ἀπό τήν ἀνάπτυξη τῶν πέντε αὐτῶν αἰτίων, ἐγκωμιάζει τούς ἀθλητές καί Μάρτυρες τοῦ Χριστοῦ «τά γλυκύτατα πᾶσι Χριστιανοῖς καί πράγματα, καί ὀνόματα, τοῦ ἐπουρανίου βασιλέως παρεμβολή καινή, καί γεναιότατον στράτευμα…»· τούς ὀνομάζει ἀγγέλους, διότι ἐνίκησαν τόν ἀσώματο διάβολο ὡς ἀσώματοι ὄντες· φωστῆρες πού ἔλαμψαν μέ τίς ἀκτίνες τοῦ μαρτυρίου «ἀνάμεσα εἰς τήν βαθείαν ταύτην νύκτα καί ψυχρότητα τῆς αἰχμαλωσίας» καί λάμπουν «εἰς τάς διανοίας τῶν Ὀρθοδόξων τρανώτερον τό φῶς τῆς θεογνωσίας»· ποταμούς, διότι «μέ τήν πλημμύραν τῶν αἱμάτων» τους κατεβύθησαν «τήν πλάνην τῶν ἀλλοπίστων· ἰατρούς, διότι θεραπεύουν μέ τήν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τίς ἀσθένειες τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος αὐτῶν πού τούς ἐπικαλοῦνται μέ πίστη· πύργους τῆς εὐσεβείας, φύλακας τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, μυρίπνοα ἄνθη καί ρόδα τοῦ Παραδείσου, προστάτας, βοηθούς καί σωτήρας τῶν Ὀρθοδόξων» .

Στό τέλος δέ ζητᾶ τίς πρεσβεῖες τους πρός τόν Θεό γιά νά γίνη ἵλεως γιά τίς ἁμαρτίες .

Ἐνδιαφέροντα σημεῖα ἀπό τό «προοίμιο»

Νομίζω εἶναι καλό νά γραφοῦν μερικά ἐνδιαφέροντα σημεῖα ἀπό τό σημαντικό αὐτό «προοίμιο» τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, γιατί συνδέονται μέ τό θέμα πού θίγουμε στήν ἑνότητα αὐτή καί σχετίζονται μέ τήν μεγάλη προσφορά τῆς Ἐκκλησίας, διά τῶν Νεομαρτύρων, στήν διάσωση τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, ἀλλά καί τοῦ Γένους σέ μιά περίοδο κρίσιμη, κατά τήν περίοδο τῆς δουλείας στούς Ὀθωμανούς.

Οἱ Νεομάρτυρες ἐκήρυτταν ὅτι ἡ πίστη τοῦ Χριστοῦ ἦταν ἀπλανής καί ἀληθινή καί ὁμολογοῦσαν ὅτι ὁ Χριστός εἶναι Υἱός τοῦ Θεοῦ καί Θεός ἀληθινός, ἄν καί ἦταν «γεννηθέντες καί ἀνατραφέντες, ἀνάμεσα εἰς τά πλήθη τῶν ἀλλοπίστων, τελευταῖον, ἐνώπιον τῶν ἰδικῶν τους ἡγεμόνων, καί κριτῶν, μέ μεγάλην ἀνδρείαν» Τήν δέ ὁμολογία τους ἐβεβαίωσαν «μέ τά διάφορα θαύματα, τά ὁποῖα ἐνήργησε δι’ αὐτῶν ὁ Θεός, τόσον ἐν τῷ καιρῷ τοῦ μαρτυρίου των, ὅσον καί μετά τήν τοῦ Μαρτυρίου των τελείωσιν» . Ὅλα αὐτά ἦταν γεγονότα κοινωνικά, πού γίνονταν γνωστά σέ ὁλόκληρες περιφέρειες καί ἐνεργοῦσαν ἀποτελεσματικά στίς καρδιές τῶν ὑποδούλων Ρωμηῶν.
Ἄλλο σημεῖο εἶναι ὅτι οἱ Νεομάρτυρες, μέ τό μαρτύριό τους, συνιστοῦσαν στούς Χριστιανούς νά κάνουν ὑπομονή στά βάσανα πού ἀντιμετώπιζαν καί νά μή ἐγκαταλείψουν τήν πίστη τους στόν Χριστό. Βάζοντας ὁ ἅγιος Νικόδημος τούς Νεομάρτυρες νά ὁμιλοῦν ἐκεῖνοι, γράφει:

«Ἀδελφοί μας Χριστιανοί. Ἀδελφοί μας ἀγαπητοί, καί παμπόθητοι. Ὁ λαός τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὁ ἐκλεκτός, καί περιούσιος, λάβετε παράδειγμα ὑπομονῆς τῶν θλίψεων ὁπού δοκιμάζετε, καί ἀπό ἡμᾶς τούς συναδελφούς σας. Ἡμεῖς διά νά ὑπομείνωμεν ἀνδρείως διά τόν Χριστόν τά παρά τῶν ἀλλοπίστων διάφορα μαρτύρια, ἐκληρονομήσαμεν μίαν Βασιλείαν αἰώνιον, καί ἐσυναριθμήθημεν μέ τούς παλαιούς, καί Ἁγίους Μάρτυρας. Καί ἐσεῖς ἄν ὑπομένετε μετά εὐχαριστίας, διά τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, τούς δαρμούς, τάς φυλακάς, τάς ἁλύσεις, τάς ἀγγαρείας, τάς ζημίας, τά ἀνυπόφορα δοσίματα, καί τά ἄλλα βάσανα ὁπού σᾶς κάμνουν οἱ νῦν κρατοῦντες, βέβαια ὡς Μάρτυρες τῇ ποαιρέσει λογίζεσθε κοντά εἰς τόν Θεόν».

Καί πιό κάτω τούς συνιστᾶ νά μή ἀλλαξοπιστήσουν, καίτοι εὑρίσκονται ἐν μέσῳ λύκων:

«Φυλαχθῆτε ἀγαπητοί ἀδελφοί μας, φυλαχθῆτε διά ἀγάπην Θεοῦ καί διά τήν σωτηρίαν τῶν ψυχῶν σας, νά μή σᾶς κλέψουν τόν θησαυρόν τῆς Ἁγίας σας πίστεως, τῆς ὁποίας ὅλος ὁ Κόσμος μέ ὅλας του τάς δόξας, καί ἀναπαύσεις, καί τά βασίλεια, δέν εἶναι ἀντάξιος. Ἐνθυμηθῆτε πώς ὁ δεσπότης μας Χριστός ὁπού σᾶς ἔβαλεν ὡσάν τά πρόβατα ἀνάμεσα εἰς τά ἀνήμερα θηρία, σᾶς ἔδωκε τοιαύτην παραγγελίαν, νά ἦσθε φρόνιμοι ὡσάν τό ὀφίδι» .

Καί κατωτέρω γράφει:

«Φυλαχθῆτε νά μήν ἀρνηθῆτε τήν Ὀρθόδοξον πίστιν σας, καί νά ὁμολογήσετε τήν ἐκείνων θρησκείαν. Μή τυφλωθῆτε τόσον, ὁπού νά προτιμήσετε τό σκότος ἀπό τό φῶς· τό ψεῦδος ἀπό τήν ἀλήθειαν· τό χαλκοῦν καί κάλπικον νόμισμα ἀπό τό καθαρόν καί δοκιμασμένον μάλαγμα· τό γυαλί καί ἄτιμον χαλίκι ἀπό τό ἀτίμητον πετράδι· μέ ἕναν λόγον, τόν ἅδην ἀπό τόν οὐρανόν, καί τήν κόλασιν ἀπό τόν Παράδεισον· μή τό καταδεχθῆτε ποτέ, μή, νά ἀφήσετε τήν ἁγιωτάτην πίστιν σας, ἥτις κάμνει ἐκείνους ὁπού τήν πιστεύουν, ἀπό ἀνθρώπους Ἀγγέλους· ἀπό ἐπιγείους οὐρανίους· ἀπό ὑλικούς, υἱούς Θεοῦ κατά χάριν, λαμπροτάτους ἡλίους, κληρονόμους τῆς οὐρανῶν βασιλείας. Καί ἁπλῶς εἰπεῖν, μή τό στέρξετε ποτέ, ποτέ ἀδελφοί, νά ἀρνηθῆτε τόν πρᾳότατον, τόν γλυκύτατον Ἰησοῦν Χριστόν, τόν ἀληθινόν υἱόν τοῦ Θεοῦ, καί Θεόν, δι’ οὗ ἐκτίσθησαν ὅλα τά πάντα, οὐράνια, ἐπίγεια, καί καταχθόνια, τόν πλάστην σας· τόν προνοητήν σας· τόν πατέρα σας· τόν εὐεργέτην σας· τόν σωτῆρα σας· τόν διδάσκαλόν σας· ὅστις ἐγένετο ἄνθρωπος, καί ἔπαθε, καί ἐσταυρώθηκε, καί ἀπέθανε, καί ἀνέστη διά τήν σωτηρίαν τήν ἐδικήν σας· ὅστις σᾶς ἔπλυνε μέ τό θεῖον του βάπτισμα· σᾶς ἔθρεψε μέ τό σῶμα του· σᾶς ἐπότισε μέ τό αἷμα του· ὅστις σᾶς ἐξαγόρασεν ἀπό τάς χεῖρας τοῦ διαβόλου· σᾶς ἐλύτρωσεν ἀπό τήν κόλασιν· καί σᾶς ἔκαμε κληρονόμους τῆς βασιλείας του· ἀλλ’ οὐδέ μέ λόγον ψιλόν νά στέρξετε, ἀλλ’ οὐδέ μέ νεῦμα μόνον ἁπλοῦν, νά φανῆτε πώς ἀρνεῖσθε τόν Χριστόν, καί δέχεσθε ἄλλην θρησκείαν, κἄν μυρία βάσανα σᾶς κάμουν, κἄν χιλίους θανάτους σᾶς δώσουν· διά τί καί ὁ ψιλός ἐκεῖνος λόγος, καί τό ἁπλοῦν ἐτοῦτο νεῦμα, σᾶς χωρίζουν ἀπό τόν Χριστόν, καί τήν βασιλείαν του, καί σᾶς καταδικάζουν εἰς τήν αἰώνιον κόλασιν».

Ὁ ἅγιος Νικόδημος διά τῶν Νεομαρτύρων ἐνθαρρύνει τούς ὑποδούλους Ρωμηούς νά μή φοβηθοῦν ἀπό τίς ἀπειλές τῶν τυράννων:

«Μή σᾶς φοβίζουν ἀδελφοί, τά ἄγρια πρόσωπα τῶν τυράννων, οὔτε τό πλῆθος αὐτῶν, οὔτε ἡ φωναῖς τους, οὔτε οἱ φοβέραις τους. Μή σᾶς φοβίσουν ἡ πληγαῖς, ἡ σπάθαις, ἡ ἁλυσίδες, ἡ φυλακαῖς. Μή σᾶς φοβίζουν ἡ φούρκαις, τά τζεγγέλια, ἡ πυρκαϊαῖς».

Γνώρισε ὁ ἅγιος Νικόδημος ὅτι ὑπῆρχαν πολλοί πού εἶχαν ἀλλαξοπιστήσει, δηλαδή ἀρνήθηκαν τόν Χριστό, καί ἀπεδέχθησαν τόν Μουσουλμανισμό καί ἔτσι ἀπέκτησαν δόξες, τιμές, ἀξιώματα, πλοῦτο, ἀπό τούς Ὀθωμανούς. Ὁ ἅγιος εἶχε σαφῆ γνώση ὅτι μέ τόν τρόπο αὐτό ἔρριψαν τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ καί ἔλαβαν τό «χάραγμα» πού τούς «ἔδωκε τό θηρίον, δηλαδή ὁ διάβολος, καί ἡ εἰκών τοῦ θηρίου δηλαδή ὁ ἀρχηγός τῆς θρησκείας τῶν ἀλλοπίστων» . Γι’ αὐτό, χρησιμοποιώντας τά στόματα τῶν Νεομαρτύρων, τούς συνιστᾶ νά μετανοήσουν καί νά ἐπιστρέψουν στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μέ πραγματική μετάνοια καί κυρίως μέ τό μαρτύριό τους. Γράφει:

«Σᾶς παρακινοῦμεν λοιπόν ἀδελφοί, νά μιμηθῆτε ἡμᾶς τούς ὁμοιοπαθεῖς ἀδελφούς σας, καί νά πιασθῆτε δεύτερον εἰς τόν πόλεμον μέ τόν ἐχθρόν ὁπού σᾶς ἐνίκησε, καί νά μή τόν ἀφήσετε πλέον ἕως ὁπού κατά κράτος νά τόν νικήσετε· τό λέγομεν καθαρώτερον· α΄. Πρέπει νά ὑπάγετε εἰς κανένα πνευματικόν ἔμπειρον, καί ἐνάρετον, νά ἐξομολογηθῆτε τήν ἄρνησιν ὁπού ἐκάματε, καί ὅλας τάς λοιπάς ἁμαρτίας σας· φανερώνοντες εἰς αὐτόν καί τόν σκοπόν ὁπού ἔχετε διά τό μαρτύριον· β΄. Νά ζητήσετε νά λάβετε τήν δευτέραν χρίσιν τοῦ Ἁγίου μύρου, κατά τήν διάταξιν τῆς Ἐκκλησίας μας· γ΄. Νά τραβηχθῆτε εἰς ἕνα μέρος ἥσυχον, καί ἐκεῖ καθήμενοι νά παρακαλέσετε τόν Θεόν μέ νηστείαν, ἀγρυπνίαν, καί δάκρυα, διά νά γένῃ ἵλεως εἰς τό μέγα σφάλμα ὁπού ἐκάμετε· καί μάλιστα διά νά ἀνάψῃ τήν θείαν του ἀγάπην εἰς τήν καρδίαν σας, καί νά σᾶς ἐνδυναμώσῃ εἰς τό Μαρτύριον, διά νά καταισχύνετε τόν διάβολον, καί τούς ὑπηρέτας του· δ΄. Νά κοινωνήσετε τά θεῖα μυστήρια μέ κατάνυξιν καί εὐλάβειαν. Καί ε΄. ὕστερα ἀπό ὅλα ταῦτα, νά σηκωθῆτε νά ὑπάγετε εἰς τόν τόπον ἐκεῖνον ὁπού ἠρνήθητε τόν Χριστόν πρότερον, καί ἐκεῖ νά ἀρνηθῆτε τήν θρησκείαν ἐκείνην ὁπού ἐδέχθητε, καί νά ὁμολογήσετε τήν πίστιν τοῦ Χριστοῦ, καί ἐν τῇ ὁμολογίᾳ ταύτῃ νά χύσετε τό αἷμα σας, καί νά ἀποθάνετε· ἔτζη ἐκάμαμεν ἡμεῖς, καί μέ τήν χάριν τοῦ Χριστοῦ ἐνικήσαμεν· ἔτζη νά κάμετε καί ἐσεῖς διά νά νικήσετε».

Τό ἐκπληκτικτό σημεῖο ἀπό τό «προοίμιο» τοῦ ἁγίου Νικοδήμου εἶναι ἡ προτροπή του, διά στόματος τῶν Νεομαρτύρων, πρός τούς ἀρνηθέντες τόν Χριστόν νά προχωρήσουν πρός τό μαρτύριο: «Τρέχετε, τρέχετε λοιπόν ἀδελφοί, διά νά φυλάσσετε τόν ποθούμενον· δράμετε, δράμετε, διά νά μή φύγῃ τό κυνῆγι ἀπό τάς χείρας σας· ἀγωνισθῆτε, ἀγωνισθῆτε, διά νά μή σᾶς πάρουν ἄλλοι τόν Στέφανον» . Μάλιστα τούς λέγει ὅτι μόλις θά εἰσέλθουν στό μαρτύριο μέ πίστη γιά νά κηρύξουν τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ «ἐνώπιον τῶν ἀλλοπίστων», τότε ὁ Θεός «θά στείλει μυστικῶς, καί ἀοράτως τήν θείαν Του χάριν καί βοήθειαν, διά νά σᾶς παρηγορήσῃ, καί νά σᾶς ἐνδυναμώσῃ εἰς τό Μαρτύριον» .

Σέ ἕνα σημεῖο τοῦ «προοιμίου» του ὁ ἅγιος Νικόδημος λέγει ὅτι μέ τούς Νεομάρτυρες χαίρεται ἡ Ἐκκλησία, γιατί ὅσο περνᾶ ὁ καιρός αὐξάνονται τά νέα παιδιά της. Καί γράφει: Ἡ Ἐκκλησία «αὐξάνει τήν χαράν της… ἐπειδή κατά τό ἐνεστός ἔτος (1794) εἰς διάστημα ἐννέα μηνῶν, εἶδεν, ὅτι ἤνθισαν εἰς τόν νοητόν της παράδεισον, ὡς ρόδα ἐρυθρά, καί εὔοσμα, πέντε νέοι Μάρτυρες, ἐν διαφόροις τόποις ἀθλήσαντες» . Ἡ δόξα τῆς Ἐκκλησίας φαίνεται κυρίως σέ χρόνους μαρτυρικούς, μέσα στούς διωγμούς καί ὄχι τόσο σέ περίοδο ἐξωτερικῆς εἰρήνης καί ἐλευθερίας.

Γενικά, ὄχι μόνον τό «προοίμιον», ἀλλά καί ὅλο τό περιεχόμενο τῶν μαρτυρολογίων τῶν Νεομαρτύρων εἶναι θαυμαστό καί μεγάλη προσφορά στούς Ρωμηούς πού ἦταν κάτω ἀπό τήν τουρκική σκλαβιά. Εἶναι ἀνυπολόγιστη ἡ προσφορά τῶν Νεομαρτύρων στό Γένος, ἀλλά καί σημαντική ἡ προσφορά τοῦ ἁγίου Νικοδήμου μέ τό βιβλίο μέ τά συναξάρια τῶν Νεομαρτύρων καί τήν συγγραφή τοῦ καταπληκτικοῦ προοιμίου.

3. Νεομάρτυς Ἰωάννης ἐν Βραχωρίῳ ἀθλήσας
Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

........
3. Μηνύματα ἀπό τόν βίο του

Τά συναξάρια τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας ἔχουν μεγάλη σημασία, γιατί ὅπως ἔλεγε καί ὁ ἀείμνηστος π. Ἰουστίνος Πόποβιτς, οἱ βίοι τῶν ἁγίων εἶναι τό εἰκονογραφημένο εὐαγγέλιο, ἀφοῦ οἱ ἅγιοι βιώνουν τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ στήν ζωή τους. Οἱ ἅγιοι ἑνώνονται μέ τόν Χριστό καί γίνονται φίλοι τοῦ Χριστοῦ, ζώντας ὅλες τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ στήν καθημερινή τους ζωή.

Μελετώντας, λοιπόν τόν βίο καί τό μαρτύριο τοῦ λαμπροῦ αὐτοῦ νέου, τοῦ ἁγίου Ἰωάννου, παρετήρησα καί σᾶς μεταφέρω τρία συγκεκριμένα μηνύματα πού μποροῦμε νά ἐντοπίσουμε καί ἀπό τά ὁποῖα μποροῦμε νά διδάχθουμε.

Τό πρῶτο μήνυμα εἶναι ἡ ἀξία τῶν νεομαρτύρων τῆς Ἐκκλησίας μας

Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στόν πρόλογο τοῦ βιβλίου του «Νέον μαρτυρολόγιον, ἤτοι μαρτυρία τῶν νεοφανῶν μαρτύρων, τῶν μετά τήν ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως κατά διαφόρους καιρούς καί τόπους μαρτυρησάντων» παρουσιάζει τούς λόγους γιά τούς ὁποίους ἡ ζωή καί τό μαρτύριο τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν ἔχει μεγάλη ἀξία καί σπουδαιότητα γιά τήν Ἐκκλησία. Μεταξύ τῶν νεομαρτύρων συγκαταλέγεται καί μιά κατηγορία πού προέρχονται ἀπό τόν μουσουλμανισμό ἤ τῶν προερχομένων ἐξ Ἀγαρηνῶν, ὅπως λέγονταν τότε. Βεβαίως, ὁ ἅγιος Νικόδημος στό βίβλιο αὐτό δέν ἀναφέρει τόν ἅγιο νεομάρτυρα Ἰωάννη μέ τόν ὁποῖο ἀσχολούμαστε σήμερα, ἀλλά ἀναφέρει ἄλλους ὅπως τόν Ἀχμέδ-Κάλφα πού προερχόταν ἀπό τούς Ἀγαρηνούς καί βαπτίσθηκε καί στήν συνέχεια, δίδοντας τήν μαρτυρία τῆς πίστεώς του, μαρτύρησε γιά τόν Χριστό.

Οἱ λόγοι τῆς ἀξίας τῶν νεομαρτύρων, ὅπως τούς ἀναφέρει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, εἶναι πέντε.
...

Ὁ τέταρτος λόγος τῆς σπουδαιότητος τοῦ βίου καί τοῦ μαρτυρίου τῶν νεομαρτύρων εἶναι ὅτι «οἱ νέοι οὗτοι Μάρτυρες, εἶναι παράδειγμα ὑπομονῆς, εἰς ὅλους τούς ὀρθοδόξους ὁποῦ τυραννοῦνται ὑποκάτω εἰς τόν ζυγόν τῆς αἰχμαλωσίας». Πράγματι οἱ νεομάρτυρες ἦταν ἐκεῖνοι πού κρατοῦσαν ὑψωμένο τό φρόνημα τοῦ λαοῦ, κατά τήν περίοδο τῆς δουλείας. Εἶναι γνωστόν ὅτι ἡ πίστη στόν Χριστό καί ἡ ἀγάπη στήν Πατρίδα ἦταν στενά συνδεδεμένα. Ὁ χαρακτηρισμός τοῦ Ρωμηοῦ εἶχε καί τίς δύο αὐτές ἔννοιες ἑνωμένες. Ἡ ἡμέρα τοῦ μαρτυρίου τοῦ ἁγίου, ἀλλά καί ἡ ἡμέρα πού γινόταν ἡ ἀνάμνηση τοῦ μαρτυρίου ἦταν ἡμέρα ἐθνικῆς ἑορτῆς, ὄχι μόνον ἐκκλησιαστικῆς. Γι’ αὐτό οἱ νεομάρτυρες ἦταν ἐκεῖνοι πού κράτησαν τό ὅραμα τῆς ἐλευθερίας καί συνετέλεσαν στήν μεγάλη ἐπανάσταση καί τήν ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους ἀπό τόν Τουρκικό ζυγό. Γιά τούς Ρωμηούς δέν εἶχαν τόσο σημασία οἱ ἰδέες τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης, πού εἶχαν ἐπηρεάσει αὐτούς πού σπούδασαν στήν Εὐρώπη, ἀλλά ὁ βίος καί τό μαρτύριο τῶν νεομαρτύρων.

Ὁ πέμπτος λόγος τῆς σπουδαιότητος τῶν νεομαρτύρων εἶναι ὅτι «οἱ νέοι οὗτοι Μάρτυρες εἶναι θάρρος καί παρακίνησις, εἰς τό νά τούς μιμοῦνται διά τοῦ ἔργου καί ὅλοι οἱ ἄλλοι Χριστιανοί, ἐξαιρέτως δέ οἱ πρότερον ἀρνηθέντες τόν Χριστόν». Ὑπῆρχε μιά κατηγορία Ρωμηῶν πού ἠρνοῦντο τόν Χριστιανισμό, ἐξισλαμίζονταν γιά νά ἔχουν διάφορα οἰκονομικά καί κοινωνικά ὀφέλη στήν ζωή τους. Ὅμως μερικοί ἀπό αὐτούς μετανοοῦσαν καί ἐπέστρεφαν στήν Ἐκκλησία, κατόπιν εἰδικῆς ἀγωγῆς πού ὑφίσταντο καί πολλοί ἀπό αὐτούς ὁμολογοῦσαν δημοσίως τήν πίστη τους καί μαρτυροῦσαν. Ὁπότε οἱ νεομάρτυρες γενικά καί ἡ εἰδική κατηγορία τῶν ἐξισλαμισθέντων καί μετανοησάντων, γίνονται ὑπόδειγμα στούς Χριστιανούς νά μένουν σταθεροί στήν πίστη τους καί τίς παραδόσεις τους.

Πέρα ἀπό αὐτούς τούς λόγους ὑπάρχει καί ὁ σημαντικός λόγος τῆς σπουδαιότητος τῶν νεομαρτύρων πού συνδέεται μέ ἐκείνους τούς νεομάρτυρες πού προέρχονται ἀπό τόν Μουσουλμανισμό, ὅπως ὁ ἅγιος Ἰωάννης. Αὐτοί τόνωναν ἀκόμη περισσότερο τήν πίστη τῶν Χριστιανῶν, ἀνέπτυσσαν τήν ἀγάπη τους πρός τόν Θεό καί τήν Ἐκκλησία, ἀλλά θά ἔλεγα ηὔξαναν τήν ἀγάπη τους πρός τούς ἀλλοθρήσκους, γιατί ἔβλεπαν ὅτι ἐνδέχεται μερικοί ἀπό αὐτούς πού ἦταν καλοπροαίρετοι νά γίνονταν Χριστιανοί.

Γενικά οἱ νεομάρτυρες ἦταν τά μεγάλα φῶτα σέ αὐτήν τήν σκοτεινή περίοδο τῆς δουλείας καί διατηροῦσαν τήν φλόγα ἀναμμένη τῆς πίστεως καί τοῦ Γένους. Γι’ αὐτό ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στήν ἀκολουθία πού συνέταξε γιά τούς νεομάρτυρας χρησιμοποιεῖ πολλά κοσμητικά ἐπίθετα πού δείχνουν τήν ἀξία καί σπουδαιότητά τους. Οἱ ἅγιοι νεομάρτυρες εἶναι «ἄνθη τά πνέοντα, εὐωδίαν τήν ἄρρητον, νέοι κομῆται, Ἐκκλησίας στερέωμα οἱ αὐγάσαντες καί τήν γῆν οὐρανώσαντες, αὖραι αἱ ζωηρώταται, πιστούς ἀναψύχουσαι, λιποθυμοῦντας καθ’ ὥραν, ὑπό ζυγόν τῆς ἁλώσεως... πιστῶν ἡ δόξα, καί χαρά καί καλλώπισμα... ὁ στρατός ὁ νέος τοῦ Παντάνακτος, χορός νεοσύλλεκτος, τά νεόσφακτα πρόβατα συνειλεγμένα ἀπό χρόνων ἁλώσεως, οἱ τῆς πίστεως πρόμαχοι τε καί φύλακες».–