Χωρία ἀπό λόγους τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου

γιά τόν ἄνθρωπο, τήν δηµιουργία του, τήν πτώση του, τήν ἀνακαίνισή του, τόν τρόπο τῆς ζωῆς του.

Ἁπό τό «Γρηγοριανόν Ταμεῖον», τοῦ Ἱερομονάχου Βενεδίκτου τοῦ ἁγιορείτου.

Ἄνθρωπος

τὸ τιμιώτατον Θεῷ κτῆμα καὶ οἰκειότατον

Αποτελεί για τον Θεό το πιό τίμιο και οικείο κτήμα

Λόγος εἰς τὸ Ἅγιον Πάσχα

Σκοπός τῆς ἑνώσεως τῆς ψυχῆς µέ τό σῶμα

Τῇ δὲ περὶ ψυχὴν ἡ σπουδὴ, τὴν ἐκ Θεοῦ καὶ θείαν, καὶ τῆς ἄνωθεν εὐγενείας μετέχουσαν, καὶ πρὸς ἐκείνην ἐπειγομένην, εἰ καὶ τῷ χείρονι συνεδέθη· τάχα μὲν καὶ δι’ ἄλλας αἰτίας, ἃς μόνος οἶδεν ὁ συνδήσας Θεὸς, καὶ εἴ τις ἐκ Θεοῦ τὰ τοιαῦτα ἐσοφίσθη μυστήρια· ὅσον δ’ οὖν ἐμὲ γινώσκειν καὶ τοὺς κατ’ ἐμὲ, δυοῖν ἕνεκεν· ἑνὸς μὲν, ἵνα δι’ ἀγῶνος καὶ πάλης, τῆς πρὸς τὰ κάτω, τῆς ἄνω δόξης κληρονομήσειεν, ὥσπερ χρυσὸς πυρὶ, τοῖς τῇδε βασανισθεῖσα, καὶ ἀρετῆς ἆθλον, ἀλλὰ μὴ Θεοῦ δῶρον μόνον ἔχῃ τὰ ἐλπιζόμενα· καὶ τοῦτο δὲ ἦν ἄρα τῆς ἄκρας ἀγαθότητος, ποιῆσαι τὸ ἀγαθὸν καὶ ἡμέτερον, οὐ φύσει μόνον κατασπειρόμενον, ἀλλὰ καὶ προαιρέσει γεωργούμενον, καὶ τοῖς ἐπ’ ἄμφω τοῦ αὐτεξουσίου κινήμασιν· ἑτέρου δὲ ὡς ἂν καὶ τὸ χεῖρον ἑλκύσειε πρὸς ἑαυτὴν καὶ ἄνω θείη, λύσασα κατὰ μικρὸν τῆς παχύτητος· ἵν’, ὅπερ ἐστὶ Θεὸς ψυχῇ, τοῦτο ψυχὴ σώματι γένηται παιδαγωγήσασα δι’ ἑαυτῆς τὴν ὑπηρέτιν ὕλην, καὶ οἰκειώσασα Θεῷ τὸ ὁμόδουλον.

Ἡ ἄλλη ὅμως φροντίζει γιά τήν ψυχή, πού προέρχεται ἀπό τόν Θεό καί εἶναι θεία καί εἶναι µέτοχη τῆς οὐράνιας εὐγενίας καί βιάζεται νά πάη κοντά της, ἔστω καί ἄν συνδέθηκε µέ τό κατώτερο ἀπό αὐτήν σῶμα. Τίς αἰτίες ὅμως γιά τίς ὁποῖες ἔγινε ἡ σύνδεσις αὐτή, τίς γνωρίζει µόνον ὁ Θεός ὁ ὁποῖος τήν συνέδεσε µέ τό σῶμα καί ἐκεῖνος πού δέχθηκε ἀπό τόν Θεό τή σοφία καί ἀντιλαμβάνεται αὐτά τά μυστήρια. Σύµφωνα ὅμως µέ ὅσα γνωρίζω ἐγώ καί αὐτοί πού εἶναι γύρω µου, αὐτό ἔγινε γιά δύο λόγους. Πρῶτα γιά νά κληρονομήση τήν οὐράνια δόξα µέ τόν ἀγῶνα καί τήν πάλη πρός τά ἐπίγεια, ἀφοῦ δοκιµασθῆ ἀπό τά ἐπίγεια, ὅπως δοκιμάζεται τό χρυσάφι ἀπό τήν φωτιά, καί ἀφοῦ κερδίση ὡς βραβεῖο τῆς ἀρετῆς καί ὄχι µόνον ὡς δῶρο τοῦ Θεοῦ ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἐλπίζει. Καί αὐτό βέβαια ἦταν ἀπόδειξις τῆς ἄκρας ἀγαθότητος, τό ὅτι δηλαδή ἔκανε νά ἐξαρτᾶται τό ἀγαθό καί ἀπό ἐμᾶς καί νἁ µή σπείρεται µόνο στήν φύσι, ἀλλά νά καλλιεργῆται καί ἀπό τήν πρόθεσι καί ἀπό τίς ἀντίθετες ροπές τοῦ αὐτεξουσίου. Ἐπίσης, γιά νά σύρη µαζί της καί τό κατώτερο µέρος καί νά τό τοποθετήση στόν οὐρανό, ἀφοῦ σιγά σιγά θά τό ἔχη ἀπαλλάξει ἀπό τήν γήϊνη ὕλη του. Γιά νά γίνη ἡ ψυχή γιά τό σῶμα, ὅ,τι εἶναι ὁ Θεός γιά τὴν ψυχή, ἀφοῦ διαπαιδαγωγήση µέ τόν ἑαυτό της τήν ὑπηρέτρια ὕλη καί ἑνώση µέ τόν Θεό τό ὑποκείμενο σῶμα τό ὁποῖο βρίσκεται στἠν ἴδια δουλεία µέ αὐτήν.

(Λόγος Απολογητικός τῆς εἰς τόν Πόντον φυγῆς)

Τό ὁρατόν καί ἀόρατον ζῷον

Τίς ὁ ποιήσας τὰ πάντα ἐν λόγῳ, καὶ τῇ σοφίᾳ κατασκευάσας ἄνθρωπον, καὶ εἰς ἓν ἀγαγὼν τὰ διεστῶτα, καὶ μίξας τὸν χοῦν τῷ πνεύματι, καὶ συνθεὶς ζῶον ὁρατὸν καὶ ἀόρατον, πρόσκαιρον καὶ ἀθάνατον, ἐπίγειον καὶ οὐράνιον, ἁπτόμενον Θεοῦ καὶ οὐ περιδρασσόμενον, ἐγγίζον καὶ μακρυνόμενον;

Ποιός εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος δημιούργησε τά πάντα µέ τόν λόγο καί κατεσκεύασε µέ σοφία τόν ἄνθρωπο καί ἔκανε ἕνα πρᾶγμα ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἦταν ἐντελῶς διαφορετικά, ἀνέμιξε τό χῶμα µέ τό πνεῦμα καί δημιούργησε ἕνα ὄν, ὁρατό µαζί καί ἀόρατο, θνητό καί ἀθάνατο, ἐπίγειο καί οὐράνιο, τό ὁποῖο πλησιάζει τόν Θεό καί δέν τό ἀντιλαμβάνεται, τό ὁποῖο πλησιάζει καί ἀπομακρύνεται;

(Λόγος Απολογητικός τῆς εἰς τὸν Πόντον φυγῆς)

Συγκρουσις ψυχῆς καί σώματος

Φιλεῖ γὰρ ὡς τὰ πολλὰ ἀντιπολεμεῖν ταῦτα ἀλλήλοις καὶ ἀντικαθέζεσθαι· καὶ σῶμα μὲν εὐεκτεῖν, καμνούσης ψυχῆς, ψυχὴν δὲ θάλλειν καὶ ἄνω βλέπειν, τῶν ἡδονῶν ὑποβαινουσῶν καὶ συναπομαραινομένων τῷ σώματι.

Είναι πολύ συνηθισμένο αὐτά τό ἕνα µέ τό ἄλλο νά ἀντιμάχωνται καί νά ἀντιπαρατάσσῶνται. Τό μέν σῶμα, δηλαδῆ, νά ἔχη εὐεξία, ὅταν ἡ ψυχή εἶναι κουρασμένη, ἡ δέ ψυχἠ νά εἶναι θαλερή καί ἀκμαία καί νά στρέφεται πρὀς τά ἐπάνω, ὅταν οἱ ἡδονές ὑποχωροῦν καί µαραίνωνται µαζί μέ τό σῶμα.

(Λὀγος  Εἰς τὸν πατέρα ἑαυτοῦ ἡνίκα ἐπέτρεψεν αὐτόν.,. )

Ἡ τάξις δημιούργησε τόν ἄνθρωπο

Προσθήσω τὸ μέγιστόν τε καὶ οἰκειότατον. Τάξις ἐκ λογικοῦ τε καὶ ἀλόγου κράματος, τὸν ἄνθρωπον, ζῶον λογικὸν, συνεστήσατο· καὶ συνέδησε μυστικῶς τε καὶ ἀῤῥήτως τὸν χοῦν τῷ νοῒ, καὶ τὸν νοῦν τῷ πνεύματι. Καὶ ἵνα θαυματουργήσῃ τι μεῖζον ἐν τῷ ἑαυτοῦ πλάσματι, τὸ αὐτὸ καὶ διεσώσατο, καὶ διέλυσε. Τὸ μὲν γὰρ ἐπεισήγαγε, τὸ δὲ ὑπεξήγαγεν, ὥσπερ ἐν ῥεύματι, καὶ τῷ θνητῷ τὴν ἀθανασίαν ἐπραγματεύσατο διὰ λύσεως.

Θά προσθέσω τό μεγαλύτερο καί οἰκειότερο. Ἡ τάξις ἔπλασε τόν ἄνθρωπο ζῶο λογικό, ἀπό λογικό καί ἄλογο κρᾶμα καί συνέδεσε μυστικά καὶ ἄρρητα τό χῶμα καί τόν νοῦ µέ τό πνεῦμα. Καί γιά νά θαυματουργήση κάπως περισσότερο στὀ πλάσμα του, τό ἴδιο καί τό συντήρησε καί τό διέλυσε. Διότι καί στήν ὕπαρξι τό ἔφερε καί τό ἔβγαλε ἀπό τήν ὕπαρξι, ὅπως συμβαίνει µέ τό ρεῦμα, προσδίνοντας στό θνητό µέ τήν διάλυσι τήν ἀθανασία.

(Λόγος Περί τῆς ἐν διαλέξεσιν εὐταξίας... )

οὐ τῷ κρείττονι τὸ χεῖρον ὑποζεύγνυμεν, τὸν χοῦν λέγω τῷ πνεύματι, ὡς ἂν οἱ τῷ κράματι δικαίως δικάζοντες;

Δέν ὑποτάσσουμε τό κατώτερο στό ἀνώτερο, ἐννοῶ τό χῶμα στό πνεῦμα, γιά νά ἐκφέρουμε δίκαιη κρίσι γιά τό μῖγμα;.

(Λόγος Θεολογικός Α)

Ὁ ἄνθρωπος εἶναι τό σύνθετο καί ταπεινό κρᾶμα πού κλίνει πρός τά κάτω.

(Λὀγος  Θεολογικός Β)

Ὁ μικρὸς κόσμος

Ἵνα γὰρ τἄλλα ἐάσας, φησί, πρὸς ἐμαυτὸν βλέψω, καὶ πᾶσαν τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν καὶ σύμπηξιν, τίς ἡ μίξις ἡμῶν; τίς ἡ κίνησις; πῶς τὸ ἀθάνατον τῷ θνητῷ συνεκράθη; πῶς κάτω ῥέω, καὶ ἄνω φέρομαι; πῶς ψυχὴ περιγράφεται; πῶς ζωὴν δίδωσι, καὶ πάθους μεταλαμβάνει; πῶς ὁ νοῦς καὶ περιγραπτὸς καὶ ἀόριστος, ἐν ἡμῖν μένων, καὶ πάντα ἐφοδεύων τάχει φορᾶς καὶ ῥεύσεως; πῶς μεταλαμβάνεται λόγῳ καὶ μεταδίδοται, καὶ δι’ ἀέρος χωρεῖ, καὶ μετὰ τῶν πραγμάτων εἰσέρχεται; πῶς αἰσθήσει κοινωνεῖ, καὶ συστέλλεται ἀπὸ τῶν αἰσθήσεων; καὶ ἔτι πρὸ τούτων, τίς ἡ πρώτη πλάσις ἡμῶν καὶ σύστασις ἐν τῷ τῆς φύσεως ἐργαστηρίῳ; καὶ τίς ἡ τελευταία μόρφωσις καὶ τελείωσις; τίς ἡ τῆς τροφῆς ἔφεσις καὶ διάδοσις; καὶ τίς ἤγαγεν ἐπὶ τὰς πρώτας πηγὰς καὶ τοῦ ζῆν ἀφορμὰς αὐτομάτως; πῶς σιτίοις μὲν σῶμα, λόγῳ δὲ ψυχὴ τρέφεται; τίς ἡ τῆς φύσεως ὁλκὴ καὶ πρὸς ἄλληλα σχέσις τοῖς γεννῶσι καὶ τοῖς γεννωμένοις, ἵνα τῷ φίλτρῳ συνέχηται; πῶς ἑστηκότα τε τὰ εἴδη καὶ τοῖς χαρακτῆρσι διεστηκότα, ὧν τοσούτων ὄντων αἱ ἰδιότητες ἀνέφικτοι; πῶς τὸ αὐτὸ ζῶον θνητὸν καὶ ἀθάνατον, τὸ μὲν τῇ μεταστάσει, τὸ δὲ τῇ γεννήσει; τὸ μὲν γὰρ ὑπεξῆλθε, τὸ δὲ ἀντεισῆλθεν, ὥσπερ ἐν ὁλκῷ ποταμοῦ μὴ ἑστῶτος καὶ μένοντος. πολλὰ δ’ ἂν ἔτι φιλοσοφήσαις περὶ μελῶν καὶ μερῶν, καὶ τῆς πρὸς ἄλληλα τούτων εὐαρμοστίας, πρὸς χρείαν τε ὁμοῦ καὶ κάλλος συνεστώτων τε καὶ διεστώτων, προεχόντων τε καὶ προεχομένων, ἑνουμένων τε καὶ σχιζομένων, περιεχόντων τε καὶ περιεχομένων, νόμῳ καὶ λόγῳ φύσεως. πολλὰ περὶ φωνῶν καὶ ἀκοῶν· πῶς αἱ μὲν φέρονται διὰ τῶν φωνητικῶν ὀργάνων, αἱ δὲ ὑποδέχονται, διὰ τῆς ἐν μέσῳ τοῦ ἀέρος πληγῆς καὶ τυπώσεως ἀλλήλαις ἐπιμιγνύμεναι. πολλὰ περὶ ὄψεως ἀρρήτως κοινωνούσης τοῖς ὁρατοῖς, καὶ μόνῳ τῷ βούλεσθαι καὶ ὁμοῦ κινουμένης, καὶ ταὐτὸν τῷ νοὶ πασχούσης· μετὰ γὰρ τοῦ ἴσου τάχους ἐκεῖνός τε μίγνυται τοῖς νοουμένοις καὶ αὕτη τοῖς ὁρωμένοις. πολλὰ περὶ τῶν ἄλλων αἰσθήσεων, αἳ παραδοχαί τινές εἰσι τῶν ἔξωθεν, λόγῳ μὴ θεωρούμεναι. πολλὰ περὶ τῆς ἐν ὕπνοις ἀναπαύσεως, καὶ τῆς δι’ ὀνειράτων ἀναπλάσεως, μνήμης τε καὶ ἀναμνήσεως, λογισμοῦ τε καὶ θυμοῦ καὶ ἐφέσεως, καὶ συντόμως εἰπεῖν, ὅσοις ὁ μικρὸς οὗτος κόσμος διοικεῖται, ὁ ἄνθρωπος.

Αϕήνω τά ἄλλα καί βλέπω τόν ἑαυτό µου καί ὁλόκληρη τήν ἀνθρώπινη φύσι καί κατασκευή. Ποιά εἶναι τά συστατικά µας; πῶς κινούµαστε; Πῶς τό ἀθάνατο ἀναμίχθηκε μέ τό θνητό; Πῶς ρέω πρός τά κάτω καὶ συγχρόνως φέροµαι πρός τά ἐπάνω; Πῶς περιορίζεται ἡ ψυχἠ στό σῶμα, πῶς δίνει ζωή καί συγχρόνως μετέχει στά πάθη; Πῶς ὁ νοῦς καί περιορίζεται καί συγχρόνως εἶναι ἀπεριόριστος, μένει µέσα µας καί συγχρόνως ὅλα τά παρακολουθεῖ µέ τήν γρήγορη κίνησι καί ροή του; Πῶς χρησιμοποιεῖ τόν λόγο καί άνακοινώνεται καί προχωρεῖ µέσῳ τοῦ ἀέρος καί εἰσέρχεται μεταξύ τῶν πραγμάτων; Πῶς συμμετέχει στὴν αἴσθησι καί συμμαζεύεται στόν ἑαυτό του ἐκτός τῶν αἰσθήσεων; Καί ἀκόμη, πρίν ἀπό αὐτά, πῶς γίνεται στό ἐργαστήριο τῆς φύσεως ἡ ἀρχική σύλληψις καί ὁ πρῶτος σχηματισμός; Καί πῶς γίνεται ἡ τελευταία διαµόρφωσί καί ὁλοκλήρωσί µας; Πῶς ἐπιθυμοῦμε τῆν τροφή καί πῶς τρεφόµαστε; Ποιός μᾶς ὁδήγησε ἀδίδακτα στούς μαστούς καί τίς ἀρχές τῆς ζωῆς; Πῶς τό σῶμα τρέφεται µέ τροφές καί ἡ ψυχή μέ λόγο; Ποιά εἷναι ἡ φυσική ἕλξις καί σχέσις μεταξύ γονέων καί παιδιῶν, ὥστε νά συνδέωνται µέ τό φίλτρο; Πῶς μοιάζουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι; Πῶς ἡ ἀνθρώπινη φύσις εἶναι ἡ ἴδια, ἀλλά συγχρόνως διαφέρουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι στούς χαρακτῆρες πού εἶναι πάρα πολλοί μέ ἀναρίθμητες ἰδιότητες; Πῶς τό ἴδιο ὅν εἶναι θνητό ἐξ αἰτίας τοῦ θανάτου, ἀλλά εἶναι καί ἀθάνατο λόγῳ τῆς γεννήσεως; Πράγματι τό ἕνα ἐξέρχεται καί στήν θέσι του μπαίνει τό ἄλλο, ὅπως συμβαίνει µέ τήν ροή τοῦ ποταμοῦ, πού ἐνῶ δέν σταματᾶ, ἐξακολουθεῖ νά παραμένη. Πολλά ἀκόμη θά εἶχες νά φιλοσοφήσης γιά τά ὄργανα καί τά µέλη τοῦ σώματος καί τήν μεταξύ τους ἁρμονία' πῶς συνενώνονται καί ἀπομακρύνονται µέ τήν λογική τῆς φύσεως, ὑπερτεροῦν καί ὁπολείπονται, ἑνώνονται καί ξεχωρίζουν, περιέχουν καί περιέχονται, ὥστε νά ἐξυπηρετοῦν τίς ἀνάγκες καί συγχρόνως νά εἶναι καί ὡραῖα. Πολλά θά εἶχες νά πῆς γιά τήν φωνή καί τήν ἀκοή᾽ ἡ φωνή ἐκφέρεται µέ τά φὠνητικά ὄργανα καί πλήττει τόν ἀέρα' ἐνῶ ἡ ᾱκοή ὑποδέχεται τά κτυπήµατα καί ἐδῶ συναντῶνται. Πῶς συναντῶνται μεταξύ τους, ἀφοῦ ἡ φωνή ἐκφέρεται µέ τά φώνητικά ὄργανα, ἐνῶ ἡ ἀκοή τήν συλλαμβάνει µέ τὴ µορφή πού παίρνει ἀφοῦ πλήξη τόν ἀέρα. Πολλά θά εἶχες νά πῆς γιά τήν ὅρασι, πού μέ ἀνέκφραστο τρόπο καί µέ µόνο τήν βούλησι ἐπικοινωνεῖ µέ τά ὁρατά, καί ἐπειδή κινεῖται μαζί µέ τήν βούλησι συμβαίνει ὅ,τι καί µέ τόν νοῦ ἤ αὐτή ἔχει τό ἴδιο προνόμιο πού ἔχει ὁ νοῦς. Διότι μέ ὅση ταχύτητα ἀναμιγνύεται ὁ νοῦς στά νοητά, μέ τόση ἀναμιγνύεται ἡ ὅρασις στά ὁρατά. Πολλά ἀκόμα θά μποροῦσαν νά λεχθοῦν καί γιά τίς ἄλλες αἰσθήσεις, οἱ ὁποῖες εἶναι τρόπον τινά οἱ ἀποθῆκες γιά τά ὅσα δέν ἐρευνᾶ τό λογικό. Πολλά γιά τήν ἀνάπαυσι τοῦ ὕπνου, γιά ὅσα ἀναπλάθουμε µέ τά ὄνειρα, γιά τὴν μνήμη καί τήν ἀνάμνησι, τόν λογισμό καί τόν θυμό, γιά τήν ἐπιθυμία καί γενικά µέ αὐτά τά ὁποῖα διοικεῖται ὁ ἄνθρωπος, ὁ μικρός αὐτός κόσμος.

(Λόγος Θεολογικός Β)

Κρᾶμα ψυχῆς καί σώματος

Εἰ δὲ πολυπραγμονεῖς Υἱοῦ γέννησιν, καὶ Πνεύματος πρόοδον, κἀγώ σου πολυπραγμονῶ τὸ κρᾶμα ψυχῆς καὶ σώματος· Πῶς εἶ χοῦς, καὶ εἰκὼν Θεοῦ; Τί τὸ κινοῦν σε, ἢ τί τὸ κινούμενον; Πῶς τὸ αὐτὸ καὶ κινεῖ καὶ κινεῖται; Πῶς ἡ αἴσθησις ἐν τῷ αὐτῷ μένει, καὶ τὸ ἐκτὸς ἐπισπᾶται; Πῶς ὁ νοῦς ἐν σοὶ μένει, καὶ γεννᾷ λόγον ἐν ἄλλῳ νοΐ; Πῶς λόγῳ νόημα διαδίδοται;

Αν ὅμως ἐξετάζης περίεργα τήν γέννησι τοῦ Υἱοῦ καί τήν ἐκπόρευσι τοῦ Πνεύματος, τότε ἐξετάζω κι ἐγώ περίεργα τήν ἕνωσι ψυχῆς καί σώματος. Πῶς εἶσαι χῶμα καί εἰκόνα τοῦ Θεοῦ; Ποιό ἀπό τά συστατικά σου εἶναι ἐκεῖνο πού σέ κινεῖ καί ἐκεῖνο πού κινεῖται; Πῶς τό ἴδιο τό ὄν (ἐσύ) καί κινεῖ καί κινεῖται; Πῶς ἡ αἴσθησις μένει στόν ἴδιο καί ἕλκει καί τό ἔξω; Πῶς ὁ νοῦς µένει µέσα σου καί συγχρόνως γεννᾷ λόγο σέ ἄλλον νοῦ; Πῶς τό νόημα διαδίδεται µέ τό λόγο;

(Λόγος Περί δόγµατος καί ...)

Εἶναι φῶς

Τρίτον φῶς ἄνθρωπος, ὅ καί τοῖς ἔξω δῆλόν ἐστι. Φῶς γάρ τόν ἄνθρωπον ὀνομάζουσι διά τήν τοῦ ἓν ἡμῖν λόγου δύναμιν καί ἡμῶν αὐτῶν πάλιν οἱ θεοειδέστεροι καί μᾶλλον Θεῷ πλησιάζοντες".

Τρίτο φῶς εἶναι ὁ ἄνθρωπος, πρᾶγμα πού ἀντελήφθηκαν καί αὐτοί πού βρίσκονται ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησία. Διότι ὀνομάζουν τόν ἄνθρωπο φῶς, ἐπειδὴ ἔχουμε µέσα µας τήν δύναμι τοῦ λογικοῦ. Καί ἀπό μᾶς τούς ἴδιους πάλι ὀνομάζουν τόν ἄνθρῶπο φῶς καί οἱ πιό θεοειδεῖς, αὐτοί δηλαδή πού πλησιάζουν τόν Θεό περισσότερο. ᾿

(Λόγος Εἰς τό ἅγιο Βάπτισμα)

Μῖξις ὁρατοῦ καί ἀοράτου φύσεως

Νοῦς μὲν οὖν ἤδη καὶ αἴσθησις, ... τῶν ἰδίων ὅρων ἐντὸς εἱστήκεισαν, καὶ τὸ τοῦ δημιουργοῦ Λόγου μεγαλεῖον ἐν ἑαυτοῖς ἔφερον, σιγῶντες ἐπαινέται τῆς μεγαλουργίας, καὶ διαπρύσιοι κήρυκες. Οὔπω δὲ ἦν κρᾶμα ἐξ ἀμφοτέρων, οὐδέ τις μίξις τῶν ἐναντίων, σοφίας μείζονος γνώρισμα, καὶ τῆς περὶ τὰς φύσεις πολυτελείας· οὐδὲ ὁ πᾶς πλοῦτος τῆς ἀγαθότητος γνώριμος. Τοῦτο δὴ βουληθεὶς ὁ τεχνίτης ἐπιδείξασθαι Λόγος, καὶ ζῶον ἓν ἐξ ἀμφοτέρων, ἀοράτου τε λέγω καὶ ὁρατῆς φύσεως, δημιουργεῖ τὸν ἄνθρωπον· καὶ παρὰ μὲν τῆς ὕλης λαβὼν τὸ σῶμα ἤδη προϋποστάσης, παρ’ ἑαυτοῦ δὲ πνοὴν ἐνθεὶς (ὃ δὴ νοερὰν ψυχὴν καὶ εἰκόνα Θεοῦ οἶδεν ὁ λόγος), οἷόν τινα κόσμον δεύτερον, ἐν μικρῷ μέγαν, ἐπὶ τῆς γῆς ἵστησιν, ἄγγελον ἄλλον, προσκυνητὴν μικτὸν, ἐπόπτην τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μύστην τῆς νοουμένης, βασιλέα τῶν ἐπὶ γῆς, βασιλευόμενον ἄνωθεν, ἐπίγειον καὶ οὐράνιον, πρόσκαιρον καὶ ἀθάνατον, ὁρατὸν καὶ νοούμενον, μέσον μεγέθους καὶ ταπεινότητος· τὸν αὐτὸν, πνεῦμα καὶ σάρκα· πνεῦμα διὰ τὴν χάριν, σάρκα διὰ τὴν ἔπαρσιν· τὸ μὲν, ἵνα μένῃ καὶ δοξάζῃ τὸν εὐεργέτην· τὸ δὲ, ἵνα πάσχῃ, καὶ πάσχων ὑπομιμνήσκηται καὶ παιδεύηται τῷ μεγέθει φιλοτιμούμενος· ζῶον ἐνταῦθα οἰκονομούμενον, καὶ ἀλλαχοῦ μεθιστάμενον, καὶ πέρας τοῦ μυστηρίου τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον. Εἰς τοῦτο γὰρ ἐμοὶ φέρει τὸ μέτριον ἐνταῦθα φέγγος τῆς ἀληθείας, λαμπρότητα Θεοῦ καὶ ἰδεῖν καὶ παθεῖν, ἀξίαν τοῦ καὶ συνδήσαντος, καὶ λύσοντος, καὶ αὖθις συνδήσοντος ὑψηλότερον.

Ὁ νοῦς καί ἡ αἴσθησις... παρέμειναν τό καθένα µέσα στήν φύσι τοὺς... σιωπηλοί ἐγκωμιαστές καί µεγαλόφωνοι κήρυκες τοῦ δηµιουργήµατος. Δὲν ὑπῆρχε ἀκόμη τὸ κρᾶμα καί ἀπό τά δύο, οὔτε κάποια ἕνώῶσις τῶν ἀντιθέτων, δεῖγμα ἀνώτερης σοφίας καὶ τῆς ποικιλίας τῶν φύσεων, οὔτε ἦταν γνωστός ὅλος ὁ πλοῦτος τῆς ἄγαθότητος. Ἐπειδή ὅμως ὁ δημιουργός Λόγος αὐτό ἀκριβῶς τό πρᾶγμα ἤθελε νά δείξη καὶ νά παρουσιάση ἕνα ὂν ἀπό τήν ἕνωσι καί τῶν δύο (τῆς ἀόρατης δηλαδή καί τῆς ὁρατῆς φύσεως), δημιούργησε τόν ἄνθρωπο. Καί ἀφοῦ ἔλαβε ἀπό τήν ὕλη, πού ἤδη ὑπῆρχε τό σῶμα, καί ἀφοῦ ἔβαλε σέ αὐτό τήν πνοἠ του (τήν ὁποία ὁ λόγος ὁρίζει ὡς νοερά ψυχή καί εἰκόνα τοῦ Θεοῦ), τόν τοποθέτησε στήν γῆ, κατά κάποιο τρόπο, σάν δεύτερο κόσμο, µεγάλο µέσα στή µικρότητά του, ὡς κάποιο ἄγγελο, μικτό προσκυνητῆ, φύλακα τῆς ὁρατῆς κτίσεως καί ἱερουργό τῆς ἀόρατης, βασιλιά ὅσων εὑρίσκονται πάνω στήν γῆ, καί κυβερνώμενο συγχρόνως ἀπό τόν οὐρανό, ἐπίγειο καί οὐράνιο, προσωρινό καί ἀθάνατο, ὁρατό καὶ ἐννοούμενο, εὑρισκόμενο στό µέσο τῆς ταπεινότητος καί τοῦ μεγαλείου’ τόν ἴδιο πνεῦμα καί σάρκα᾽ πνεῦμα ἐξ αἰτίας τῆς χάριτος, σάρκα ἐξ αἰτίας τῆς ἐπάρσεως. Τό ἕνα γιά νά ζῆ καί νὰ δοξάζη τόν εὐεργέτη του, τό ἄλλο γιά νά ὑποφέρη, νά θυμᾶται καί νἁ διαπαιδαγωγῆται ἀπό τό πάθος του, ἐπιδιώκοντας νά ἀνυψωθῆὴ πρός τό μεγαλεῖο. Ὃν τό ὁποῖο παραμένει µέσα στήν γῆ, ἀλλά μεταβαίνει σέ ἄλλον κόσµο, καί ὡς τέλος τοῦ μυστηρίου γίνεται θεός ἀπό τήν ἐπιθυμία του πρός αὐτόν. Λιότι σέ αὐτό, κατά τή γνώµη µου, ὁδηγεῖ ἡ µέτρια γνῶσις τῆς ἀληθείας πού παρουσιάζεται στήν γῆ, στό νά δοῦµε δηλαδή καί νά αἰσθανθοῦμε τήν λαμπρότητα τοῦ Θεοῦ, πού εἷναι ἀντάξια ἐκείνου πού μᾶς συνέθεσε, καί ὁ ὁποῖος πάλι θά μᾶς διαλύση καί θά μᾶς συνθέση µέ τρόπο ἀκόμη πιό ἔνδοξο".

(Λόγος Εἰς τά Θεοφάνεια.)

Αποτέλεσμα τῆς πτώσεως τοῦ ἀνθρώπου. Οἱ δερµάτινοι χιτῶνες καί ὁ θάνατος "Ἵνα µή τό κακόν ἀθάνατον γένηται"'

Τοῦτον ἔθετο μὲν ἐν τῷ παραδείσῳ, ὅστις ποτὲ ἦν ὁ παράδεισος οὗτος, τῷ αὐτεξουσίῳ τιμήσας, ἵν’ ᾖ τοῦ ἑλομένου τὸ ἀγαθὸν οὐχ ἧττον ἢ τοῦ παρασχόντος τὰ σπέρματα, φυτῶν ἀθανάτων γεωργὸν, θείων ἐννοιῶν ἴσως, τῶν τε ἀπλουστέρων καὶ τῶν τελεωτέρων, γυμνὸν καὶ ἁπλότητι καὶ ζωῇ τῇ ἀτέχνῳ, καὶ δίχα παντὸς ἐπικαλύμματος καὶ προβλήματος. Τοιοῦτον γὰρ ἔπρεπεν εἶναι τὸν ἀπ’ ἀρχῆς. Καὶ δίδωσι νόμον, ὕλην τῷ αὐτεξουσίῳ. Ὁ δὲ νόμος ἦν ἐντολὴ, ὧν τε μεταληπτέον αὐτῷ φυτῶν, καὶ οὐ μὴ προσαπτέον. Τὸ δὲ ἦν τὸ ξύλον τῆς γνώσεως, οὔτε φυτευθὲν ἀπ’ ἀρχῆς κακῶς, οὔτε ἀπαγορευθὲν φθονερῶς (μὴ πεμπέτωσαν ἐκεῖ τὰς γλώσσας οἱ θεομάχοι, μηδὲ τὸν ὄφιν μιμείσθωσαν)· ἀλλὰ καλὸν μὲν εὐκαίρως μεταλαμβανόμενον (θεωρία γὰρ ἦν τὸ φυτὸν, ὡς ἡ ἐμὲ θεωρία, ἧς μόνοις ἐπιβαίνειν ἀσφαλὲς τοῖς τὴν ἕξιν τελεωτέροις), οὐ καλὸν δὲ τοῖς ἁπλουστέροις ἔτι, καὶ τὴν ἔφεσιν λιχνοτέροις, ὥσπερ οὐδὲ τροφὴ τελεία λυσιτελὴς τοῖς ἁπαλοῖς ἔτι καὶ δεομένοις γάλακτος. Ἐπεὶ δὲ φθόνῳ διαβόλου, καὶ γυναικὸς ἐπηρείᾳ, ἥν τε ἔπαθεν ὡς ἁπαλωτέρα, καὶ ἢν προσήγαγεν ὡς πιθανωτέρα (φεῦ τῆς ἐμῆς ἀσθενείας! ἐμὴ γὰρ ἡ τοῦ προπάτορος), τῆς μὲν ἐντολῆς ἐπελάθετο τῆς δοθείσης, καὶ ἡττήθη τῆς πικρᾶς γεύσεως· ὁμοῦ δὲ τοῦ τῆς ζωῆς ξύλου, καὶ τοῦ παραδείσου, καὶ τοῦ Θεοῦ, διὰ τὴν κακίαν ἐξόριστος γίνεται, καὶ τοὺς δερματίνους ἀμφιέννυται χιτῶνας, ἴσως τὴν παχυτέραν σάρκα, καὶ θνητὴν, καὶ ἀντίτυπον· καὶ τοῦτο πρῶτον γινώσκει τὴν Ἰδίαν αἰσχύνην, καὶ ἀπὸ Θεοῦ κρύπτεται. Κερδαίνει μέν τι κἀνταῦθα· τὸν θάνατον, καὶ τὸ διακοπῆναι τὴν ἁμαρτίαν, ἵνα μὴ ἀθάνατον ᾖ τὸ κακόν· καὶ γίνεται φιλανθρωπία ἡ τιμωρία. Οὕτω γὰρ ἐγὼ πείθομαι κολάζειν Θεόν.

Καί τόν τοποθέτησε στόν Παράδεισο,... ἀφοῦ τόν τίµησε µέ τό αὐτεξούσιο, γιά νά ἀνήκη τό ἀγαθό σέ ἐκεῖνον πού θά τό ἐπιλέξη δικό του ὄχι λιγότερο ἀπό ὅσο σέ ἐκεῖνον πού τοῦ ἔδώσε τά σπέρµατα τοῦ ἀγαθοῦ, τὀν ἔκανε γεωργό ἀθανάτων φυτῶν, δηλαδή τῶν θείων ἐννοιῶν, καί τῶν πιό ἁπλῶν καί τῶν πιό τελείων, γυμνό ἐξ αἰτίας τῆς ἁπλότητος καί τῆς ζωῆς πού δέν εἶχε πονηρία, καί χωρίς κανένα κάλυμμα ἤ πρόβλημα. Διότιτέτοιος ἔπρεπε νά εἶναι ὁ πρῶτος ἄνθρωπος. Καί ὡς ἀντικείμενο τοῦ αὐτεξουσίου τοῦ δίνει τόν νόµο. Καί ὁ νόμος ἦταν ἐντολή ἀπό ποιά φυτά μποροῦσενά φάη καἰποιά δέν θά ἔπρεπενά ἀγγίξη. Σέ αὐτά ἀνῆκε τό δένδρο τῆς γνώσεως, τό ὁποῖο οὔτε φυτεύθηκε ἀπό τήν ἀρχή µέ κακό σκοπό, οὔτε ἀπαγορεύθηκε ἀπό φθόνο... Αλλά ἦταν καλό ἄν τό δοκίµαζε κανείς στόν κατάλληλο καιρό..., δὲν ἦταν ὅμως καλό γιά τούς ἀδοκίμαστους ἀκόμη καί τούς πιό λαίµαργους στήν ἐπιθυμία, ὅπως ἡ σκληρή τροφή δέν εἶναι ὠφέλιμη γιά ἐκείνους πού εἶναι ἀκόμη ἀδύνατοι καί ἔχουν ἀνάγκη ἀπό γάλα. Αφοῦ ὅμως ἐξ αἰτίας τοῦ φθόνου τοῦ διαβόλου καί τῆς παρακινήσεως τῆς γυναίκας πού ὑπέκυψε σάν πιό ἀδύνατη καί παρακίνησε καί αὐτόν, ὡς ἡ πιό κατάληλη γν’ αὐτό, (ἀλλοίμονο στήν ἀδυναμία µου, διότι ἡ ᾱδυναµία τοῦ προπάτορος εἶναι καί δική µου), λησμόνησε τήν ἐντολή πού τοῦ εἶχε δοθῆ καί νικήθηκε ἀπό τήν προσῶρινή γευστική δοκιµή᾿ καί ἔτσι διώχθηκε ἀμέσως ἀπό τό δένδρο τῆςζωῆς, ἀπότόν παράδεισο καί ἀπό τόν Θεό ἐξ αἰτίας τῆς κακίας του καί ντύθηκε µέ δερμάτινα ἐνδύματα (πιθανόν µέτήν πιόβαρειά σάρκα, τήν φθαρτή καί ἀντίθετη)' καί σάν πρῶτο ἀποτέλεσμα ἀντιλαμβάνεται τήν ντροπή του καί κρύβεται ἀπό τόν Θεό. Κερδίζει βέβαια κάτι ἀπό αὐτό, τό ὅτι δηλαδή γίνεται θνητός καί τό ὅτι διακόπτεται ἡ ἁμαρτία, γιά νά µή γίνη ἀθάνατο τό κακὀ, καί ἔτσι ἡ τιμωρία μεταβάλλεται σἐ φιλανθρωπία. Διότι ἐγώ πιστεύω ὅτι ἔτσι τιμωρεῖ ὁ Θεός".

(Λόγος Εὶς τά Θεοφάνεια.)

Τό ἰσχυρότερο φάρμακο. Ἡ παράδοξος κρᾶσις καί µίξις γιά τήν θέωσι τοῦ ἀνθρώπου

Πολλοῖς δὲ παιδευθεὶς πρότερον, ἀντὶ πολλῶν τῶν ἁμαρτημάτων, ὧν ἡ τῆς κακίας ῥίζα ἐβλάστησε κατὰ διαφόρους αἰτίας καὶ χρόνους, λόγῳ, νόμῳ, προφήταις, εὐεργεσίαις, ἀπειλαῖς, πληγαῖς, ὕδασιν, ἐμπρησμοῖς, πολέμοις, νίκαις, ἥτταις, σημείοις ἐξ οὐρανοῦ, σημείοις ἐξ ἀέρος, ἐκ γῆς, ἐκ θαλάττης, ἀνδρῶν, πόλεων, ἐθνῶν ἀνελπίστοις μεταβολαῖς, ὑφ’ ὧν ἐκτριβῆναι τὴν κακίαν τὸ σπουδαζόμενον ἦν. Τέλος ἰσχυροτέρου δεῖται φαρμάκου ἐπὶ δεινοτέροις τοῖς ἀῤῥωστήμασιν, ἀλληλοφονίαις, μοιχείαις, ἐπιορκίαις, ἀνδρομανίαις, τὸ πάντων ἔσχατον τῶν κακῶν καὶ πρῶτον, εἰδωλολατρείαις, καὶ τῇ μεταθέσει τῆς προσκυνήσεως ἀπὸ τοῦ πεποιηκότος ἐπὶ τὰ κτίσματα. Ταῦτα ἐπειδὴ μείζονος ἐδεῖτο τοῦ βοηθήματος, μείζονος καὶ τυγχάνει. Τὸ δὲ ἦν αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ προαιώνιος, ὁ ἀόρατος, ὁ ἀπερίληπτος, ὁ ἀσώματος, ἡ ἐκ τῆς ἀρχῆς ἀρχὴ, τὸ ἐκ τοῦ φωτὸς φῶς, ἡ πηγὴ τῆς ζωῆς καὶ τῆς ἀθανασίας, τὸ ἐκμαγεῖον τοῦ ἀρχετύπου κάλλους, ἡ μὴ κινουμένη σφραγὶς, ἡ ἀπαράλλακτος εἰκὼν, ὁ τοῦ Πατρὸς ὅρος καὶ λόγος·ἐπὶ τὴν ἰδίαν εἰκόνα χωρεῖ, καὶ σάρκα φορεῖ διὰ τὴν σάρκα, καὶ ψυχῇ νοερᾷ διὰ τὴν ἐμὴν ψυχὴν μίγνυται, τῷ ὁμοίῳ τὸ ὅμοιον ἀνακαθαίρων. Καὶ πάντα γίγνεται, πλὴν τῆς ἁμαρτίας, ἄνθρωπος· κυηθεὶς μὲν ἐκ τῆς Παρθένου, καὶ ψυχὴν καὶ σάρκα προκαθαρθείσης τῷ Πνεύματι (ἔδει γὰρ καὶ γέννησιν τιμηθῆναι, καὶ παρθενίαν προτιμηθῆναι)· προελθὼν δὲ Θεὸς μετὰ τῆς προσλήψεως, ἓν ἐκ δύο τῶν ἐναντίων, σαρκὸς καὶ Πνεύματος· ὧν, τὸ μὲν ἐθέωσε, τὸ δὲ ἐθεώθη. Ὢ τῆς καινῆς μίξεως! ὢ τῆς παραδόξου κράσεως! ὁ ὢν γίνεται, καὶ ὁ ἄκτιστος κτίζεται, καὶ ὁ ἀχώρητος χωρεῖται, διὰ μέσης ψυχῆς νοερᾶς μεσιτευούσης θεότητι, καὶ σαρκὸς παχύτητι. Καὶ ὁ πλουτίζων, πτωχεύει· πτωχεύει γὰρ τὴν ἐμὴν σάρκα, ἵν’ ἐγὼ πλουτήσω τὴν αὐτοῦ θεότητα. Καὶ ὁ πλήρης, κενοῦται· κενοῦται γὰρ τῆς ἑαυτοῦ δόξης ἐπὶ μικρὸν, ἵν’ ἐγὼ τῆς ἐκείνου μεταλάβω πληρώσεως. Τίς ὁ πλοῦτος τῆς ἀγαθότητος; Τί τὸ περὶ ἐμὲ τοῦτο μυστήριον; Μετέλαβον τῆς εἰκόνος, καὶ οὐκ ἐφύλαξα· μεταλαμβάνει τῆς ἐμῆς σαρκὸς, ἵνα καὶ τὴν εἰκόνα σώσῃ, καὶ τὴν σάρκα ἀθανατίσῃ. Δευτέραν κοινωνεῖ κοινωνίαν, πολὺ τῆς προτέρας παραδοξοτέραν· ὅσῳ τότε μὲν τοῦ κρείττονος μετέδωκε, νῦν δὲ μεταλαμβάνει τοῦ χείρονος. Τοῦτο τοῦ προτέρου θεοειδέστερον· τοῦτο τοῖς νοῦν ἔχουσιν ὑψηλότερον.

Αφοῦ τιμωρήθηκε προηγουμένως γιά τά πολλά ἁμαρτήματα (ἀπό τά ὁποῖα φύτρωσε ἡ ρίζα τῆς κακίας) ἀπό διάφορες αἰτίες τῆς κακίας καί σέ διάφορους χρόνους, μέ τόν λόγο, τούς νόμους, τούς προφῆτες, τίς εὐεργεσίες, τίς ἀπειλές, τίς τιµῶρίες, τίς πλημμῦρες, τίς πυρκαϊές, τούς πολέμους, τίς νίκες, τίς ἧττες, τά σημεῖα ἀπό τόν οὐρανό, τά σημεῖα ἀπό τὀν ἀέρα,... µέ τίς ἀνέλπιστες µεταβολές ἀνθρώπων, πόλεων καί λαῶν, πράγµατα τά ὁποῖα σκοπό εἶχαν νά ἐξαφανισθῆ ἡ κακία, χρειάστηκε τελικά κάποιο ἰσχυρότερο φάρμακο... Καί αὐτό ἦταν ὃ Λόγος τοῦ Θεοῦ ὁ προαιώνιος, ὁ ἀόρατος, αὐτός πού δέν μπορεῖ νά περιορισθῆ, ὁ ἀσώματος, ἡ ἀρχή πού προέρχεται ἀπό τήν ἀρχή, τό φῶς πού προέρχεται ἀπό φῶς, ἡ πηγή τῆς ἀθανασίας καί τῆς ζωῆς, τό ἀντίγραφο τοῦ πρωτοτύπου κάλλους, ἡ ἀναλλοίωτη σφραγίδα, ἡ ἀπαράλλακτη εἰκόνα, ὁ ὄρος καί ὁ Λόγος τοῦ Πατρός. Αὐτός εἰσέρχεται στήν ἴδια τήν εἰκόνα του, ντύνεται μέ σάρκα γιά χάρι τῆς σάρκας καί μέ ψυχή πνευµατική γιά χάρι τῆς ψυχῆς µου, καθαρίζοντας ἔτσι τό ὅμοιο µέ τό ὅµοιό του. Καί γίνεται σἑ ὅλα τέλειος ἄνθρωπος, ἐκτός ἀπό τήν ἆµαρτία. Αφοῦ γεννήθηκε ἀπό τήν Παρθένο, τῆς ὁποίας καί τό σῶμα καί ἡ ψυχή προηγουμένως εἶχε καθαρισθῆ ἀπό τό Πνεῦμα, (διότι ἔπρεπε καί νά τιμηθῆ ἡ γέννησις, ἀλλά καί νά προτιμηθῆ ἡ παρθενία), παραμένοντας βέβαια Θεός µετά τήν πρόσληψι τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως. ᾿Αφοῦ ἔγινε ἕνα ἀπό τά δύο ἀντίθετα, ἀπό τήν σάρκα δηλαδή καί τό Πνεῦμα, ἀπό τά ὁποῖα τό μέν ἕνα ἔκανε τό ἄλλο Θεό, ἐνῶ τό ἄλλο ἔγινε Θεός (ἡ θεία φύσις ἔκανε Θεό τήν ἆνθρώπινη φύσι, ἐνῶ ἡ ἀνθρώπινη θεώθηκε "ἔγινε Θεός"). Ὢ πόσο ἆΕιοθαύμαστη εἶναι ἡ νέα ἕνωσις! Ὢ πόσο παράξενη εἶναι ἡ νέα σύνθεσις! Αὐτός πού ὑπάρχει δημιουργεῖται, ὁ ἀδημιούργητος πλάθεται, καί ὁ ἀπεριόριστος περιορίζεται µέσῳ τῆς νοερᾶς ψυχῆς, ἡ ὁποία μεσιτεύει στήν θεότητα καί διά µέσου τῆς ὑλικῆς φύσεως τῆς σαρκός. Ἐκεῖνος πού δίνει τόν πλοῦτο γίνεται φτωχός γίνεται δηλαδή φτωχός παίρνοντας τήν σάρκα µου, γιά νά γίνω ἐγώ πλούσιος µέ τήν θεότητά του. Ἐκεῖνος πού εἶναι γεμάτος, ἀδειάζει ᾱδειάζει δηλαδή ἀπό τήν δόξα του γιά λίγο καιρό, γιά νά γευθῶ ἐγώ τήν πληρότητά του. Ποιός εἶναι ὁ πλοῦτος τῆς ἀγαθότητος; Ποιό εἶναι τό μυστήριο πού μέ περιβάλλει; Ἔλαβα τήν θεία εἰκόνα καί δέν τήν φύλαξα. Παίρνει τήν σάρκα µου, καί γιά νά διατηρήση τήν εἰκόνα, ἀλλά καί γιά νά κάνη ἀθάνατη τήν σάρκα. Ἔρχεται σέ δεύτερη συνάφεια, πολύ πιό παράδοξη ἀπό τήν πρώτη, καθόσον, τότε ἔδωσε τό καλλίτερο, ἐνῶ τώρα παίρνει τό χειρότερο. Αὐτό εἶναι ᾱκόµη πιό ταιριαστό στόν Θεό, αὐτό εἶναι ἀκόμη πιό ὑψηλό γιά ὅσους διαθέτουν κρίσι"..

(Λόγος Εἰς τά Θεοφάνεια.)

Καινοτομοῦνται φύσεις

Ἐπεὶ δὲ οὕτω ταῦτα, ἢ τοῦτο, ἔδει δὲ μὴ τοῖς ἄνω μόνον τὴν προσκύνησιν περιγράφεσθαι, ἀλλ’ εἶναί τινας καὶ κάτω προσκυνητὰς, ἵνα πληρωθῇ τὰ πάντα δόξης Θεοῦ, ἐπεὶ καὶ Θεοῦ· καὶ διὰ τοῦτο κτίζεται ἄνθρωπος, χειρὶ Θεοῦ τιμηθεὶς καὶ εἰκόνι. Τοῦτον δὲ φθόνῳ διαβόλου, καὶ πικρᾷ γεύσει τῆς ἁμαρτίας, Θεοῦ τοῦ πεποιηκότος ἐλεεινῶς χωριζόμενον παριδεῖν, οὐ Θεοῦ. Τί γίνεται; καὶ τί τὸ μέγα περὶ ἡμᾶς μυστήριον; Καινοτομοῦνται φύσεις, καὶ Θεὸς ἄνθρωπος γίνεται· καὶ ὁ ἐπιβεβηκὼς ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ κατὰ ἀνατολὰς τῆς ἰδίας δόξης τε καὶ λαμπρότητος, ἐπὶ δυσμῶν δοξάζεται τῆς ἡμετέρας εὐτελείας καὶ ταπεινότητος, καὶ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ δέχεται καὶ υἱὸς ἀνθρώπου γενέσθαι τε καὶ κληθῆναι· οὐχ ὃ ἦν μεταβαλὼν (ἄτρεπτον γὰρ), ἀλλ’ ὃ οὐκ ἦν προσλαβὼν (φιλάνθρωπος γὰρ), ἵνα χωρηθῇ ὁ ἀχώρητος, διὰ μέσης σαρκὸς, ὁμιλήσας ἡμῖν, ὡς παραπετάσματος· ἐπειδὴ καθαρὰν αὐτοῦ τὴν θεότητα φέρειν, οὐ τῆς ἐν γενέσει καὶ φθορᾷ φύσεως. Διὰ τοῦτο τὰ ἄμικτα μίγνυται·οὐ γενέσει μόνον Θεὸς, οὐδὲ σαρκὶ νοῦς, οὐδὲ χρόνῳ τὸ ἄχρονον, οὐδὲ μέτρῳ τὸ ἀπερίγραπτον· ἀλλὰ καὶ παρθενίᾳ γέννησις, καὶ ἀτιμίᾳ τῷ καὶ τιμῆς ἁπάσης ὑψηλοτέρῳ, καὶ πάθει τὸ ἀπαθὲς, καὶ τῷ φθαρτῷ τὸ ἀθάνατον. Ἐπειδὴ γὰρ ᾤετο ἀήττητος εἶναι τῆς κακίας ὁ σοφιστὴς, θεότητος ἐλπίδι δελεάσας ἡμᾶς, σαρκὸς προβλήματι δελεάζεται· ἵν’ ὡς τῷ Ἀδὰμ προσβαλὼν, τῷ Θεῷ περιπέσῃ, καὶ οὕτως ὁ νέος Ἀδὰμ τὸν παλαιὸν ἀνασώσηται, καὶ λυθῇ τὸ κατάκριμα τῆς σαρκὸς, σαρκὶ τοῦ θανάτου θανατωθέντος.

Ἐπειδή λοιπόν αὐτό ἤ αὐτά εἶναι ἔτσι καί δέν ἔπρεπε µόνον στά οὐράνια νά ἀποδίνεται ἡ προσκύνησις, ἀλλά καί πάνω στἠν γῆ νά ὑπάρχουν ὡρισμένες προσκυνητές φύσεις, γιά νά γεμίσουν τά πάντα ἀπό τήν δόξα τοῦ Θεοῦ, ἐπειδή καί στόν Θεό ἀνήκουν, γιά τόν λόγο αὐτόν δημιουργεῖται ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος τιμήθηκε ἀπό τό χέρι τοῦ Θεοῦ καί µέ τήν θεία εἰκόνα. Δέν ἦταν ὅμως γνώρισμα τοῦ Θεοῦ νά τόν βλέπη νά ἀπομακρύνεται μὲ τρόπο ἐλεεινό ἀπό αὐτόν πού τόν δημιούργησε, ἐξ αἰτίας τοῦ φθόνου τοῦ διαβόλου καί τῆς πικρῆς γεύσεωώς τῆς ἁμαρτίας. Τί γίνεται λοιπόν; Καί ποιό εἶναι τό φοβερό μυστήριο πού γίνεται γιά χάρι µας; Ανανεώνονται οἱ φύσεις καί ὁ Θεός γίνεται ἄνθρωπος. Καί ἐκεῖνος πού εἶχε ἀνεβῆ πάνω ἀπό τούς οὐρανούς τῶν οὐρανῶν, στήν ἀνατολή τῆ δόξης καί τῆς λαμπρότητός του, δοξάζεται στήν δύσι ἀπό τήν δική µας ᾱσηµαντότητα καί ταπεινότητα, καί ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ δέχεται καί νά γίνη καί νά ὀνομασθῆ υἱός ἀνθρώπου. Ὄχι ἐπειδή μεταβλήθηκε ἑκεῖνο πού ἦταν (διότι εἶναι ἀμετάβλητο), ἀλλά ἐπειδή προσέλαβε ἐκεῖνο πού δέν ἦταν (διότι ἀγαποῦσε τόν ἄνθρωπο), γιά νά γίνη χωρητός ὁ ἀχώρητος καί νά ἔλθη σέ ἐπικοινωνία μαζί µας µέ τήν σάρκα, σάν µέσα ἀπό κάποιο παραπέτασμα, ἐπειδή δέν μποροῦσε ἡ ἀνθρώπινη φύσις πού ὑπέκειτο στή δηµιουργία καί τήν φθορά νά ἀντέξη τήν θεότητά του. Γιά τόν λόγο αὐτό ἑνώνονται τά πιό ἀντίθετα πράγματα. Ὄχι µόνον ὁ Θεός µέ τήν δηµιουργία, οὔτε ὁ νοῦς μέ τήν σάρκα, οὔτε τό ἔξω ἀπό τόν χρόνο µέ αὐτό πού βρίσκεται στόν χρόνο, οὔτε τό ἀπεριόριστο µέ τό μέτρο, ἀλλά καί ἡ γέννησις μέ τήν παρθενία, καί τό ὑψηλότερο ἀπό κάθε τιµή µέ τήν ἀτιμία, καί τό ὑποκείμενο σέ πάθος µέ τό πάθος, καί τό ἀθάνατο µέ τὸ φθαρτό. Καί ἐπειδή ὁ ἐφευρέτης τῆς κακίας νόμιζε ὅτι εἶναι ἀνίκητος, ἐφ᾽ ὅσον μᾶς εἶχε δελεάσει µέ τήν ἐλπίδα τῆς θεώσεως, δελεάζεται ὁ ἴδιος µέ τήν ἐμφάνισι τῆς σάρκας, γιά νά ἐπιτεθῆ στόν Αδάµ καί νά προσκρούση στόν Θεό, καί ἔτσι νά σώση ὁ νέος Αδάμ τόν παλαιό καί νά λυθῆ ἡ καταδίκη τῆς σάρκας, ἀφοῦ θά ἔχη θανατωθῆ ἀπό τήν σάρκα ὁ θάνατος".

(Λόγος Εἰς τά Ἅγια Φῶτα.)

Ζῷον τρεπτόν καί ῥευστῆς φύσεως

Ἐγὼ μὲν οὖν (ἄνθρωπος εἶναι γὰρ ὁμολογῶ, ζῶον τρεπτὸν καὶ ῥευστῆς φύσεως), καὶ δέχομαι τοῦτο προθύμως, καὶ προσκυνῶ τὸν δεδωκότα, καὶ τοῖς ἄλλοις μεταδίδωμι, καὶ προεισφέρω τοῦ ἐλέου τὸν ἔλεον. Οἶδα γὰρ καὶ αὐτὸς ἀσθένειαν περικείμενος, καὶ ὡς ἂν μετρήσω, μετρηθησόμενος.

Εγώ λοιπόν, (ἐπειδή ὁμολογῶ ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ζῶο µεταβλητό καί ρευστῆς φύσεως) καί αὐτό τό δέχοµαι µέ προθυμία, καί προσκυνῶ ἐκεῖνον πού τό ἔδωσε, καί τό δίνω καί σέ ἄλλους, καί προσφέρω καί φιλανθρωπία ἔναντι τῆς φιλανθρωπίας πού μοῦ προσφέρεται. Διότι γνωρίζω ὅτι καί ἐγώ εἶμαι ἄνθρωπος ἀδύνατος καί µέ ὅποιο μέτρο θά κρίνω µέ τό ἴδιο θά κριθῶ".

(Λόγος Εἰς τά Ἅγια Φῶτα.)

Ἀνακεφαλαίωσις τοῦ λόγου περί ἀνθρώπου. "Ἐδεήθημεν Θεοῦ σαρκωµένου καί νεκρωμένου"

Γεγόναμεν, ἵν’ εὖ πάθωμεν· εὖ πεπόνθαμεν, ἐπειδὴ γεγόναμεν. Τὸν παράδεισον ἐπιστεύθημεν, ἵνα τρυφήσωμεν. Ἐντολὴν ἐλάβομεν, ἵν’ εὐδοκιμήσωμεν ταύτην φυλάξαντες· οὐκ ἀγνοοῦντος τοῦ Θεοῦ τὸ ἐσόμενον, ἀλλὰ νομοθετοῦντος τὸ αὐτεξούσιον. Ἠπατήθημεν, ἐπειδὴ ἐφθονήθημεν·ἐκπεπτώκαμεν, ἐπειδὴ παρέβημεν· ἐνηστεύσαμεν, ἐπειδὴ μὴ ἐνηστεύσαμεν, τοῦ ξύλου τῆς γνώσεως ὑποκρατηθέντες. Ἀρχαία γὰρ ἦν ἡ ἐντολὴ, καὶ ἡμῖν ὁμόχρονος ψυχῆς τις οὖσα παιδαγωγία, καὶ τρυφῆς σωφρόνισμα· ἣν ἐπετάχθημεν εἰκότως, ἵν’ ὃ μὴ φυλάξαντες ἀποβεβλήκαμεν, φυλάξαντες ἀπολάβωμεν. Ἐδεήθημεν Θεοῦ σαρκουμένου καὶ νεκρουμένου, ἵνα ζήσωμεν· συνενεκρώθημεν, ἵνα καθαρῶμεν· συνανέστημεν, ἐπειδὴ συνενεκρώθημεν· συνεδοξάσθημεν, ἐπειδὴ συνανέστημεν.

Δημιουργηθήκαμε γιά νά εὐεργετηθοῦμε. Ἔχουμε εὐεργετηθῆ, ἐπειδή ἔχουμε δημιουργηθῆ. Μᾶς παραδόθηκε ὁ Παράδεισος γιά νά εὐτυχήσουμε. Λάβαμε ἐντολή γιά νά δοξασθοῦµε ἀφοῦ τήν φυλάξουµε, ὄχι ἐπειδή τυχόν ἀγνοοῦσε ὁ Θεός ἐκεῖνο πού θά συνέβαινε, ἀλλά ἐπειδὴ ἤθελε νά μᾶς παραχωρήση τό αὐτεξούσιο. Ἐξαπατηθήκαµε ἐπειδή μᾶς φθόνησαν. Πέσαμε ἐπειδή παραβήκαμε τήν ἐντολή, ἀναγκασθήκαμε νά νηστεύουµε, ἐπειδή δέ νηστεύσαµε καί μᾶς κατενίκησε ἡ ἐπιθυμία τῆς γεύσεως τοῦ καρποῦ τοῦ δένὅρου τῆς γνώσεως... Ἐΐχαμε ἀνάγκη ἀπό τὀν Θεό πού σαρκώθηκε καί πέθανε γιά νά ζήσουμε. Ἔχουμε πεθάνει μαζί του, γιά νά καθαρισθοῦμε. Ἔχουμε ἀναστηθῆ μαζί του, ἐπειδή ἔχουμε συναποθάνει καί ἔχουμε δοξασθῆ, ἐπειδή ἔχουμε συναναστηθῆ".

(Λόγος Εἰς τό Πάσχα.)

Τί θά γινόταν ὁ ἄνθρωπος ἄν δέν ἁμάρτανε

Ἔδει γὰρ, ὥσπερ βασιλεῖ, προϋποστῆναι τὰ βασίλεια, καὶ οὕτως εἰσαχθῆναι τὸν βασιλέα πᾶσιν ἤδη δορυφορούμενον. Εἰ μὲν οὖν ἐμείναμεν, ὅπερ ἦμεν, καὶ τὴν ἐντολὴν ἐφυλάξαμεν, ἐγενόμεθα ἂν ὅπερ οὐκ ἦμεν, τῷ ξύλῳ τῆς ζωῆς προσελθόντες, μετὰ τὸ ξύλον τῆς γνώσεως. Καὶ τί γεγονότες; Ἀπαθανατισθέντες, καὶ Θεῷ πλησιάσαντες.

Ἔπρεπε ἀφοῦ ἦταν βασιλιάς νά δημιουργηθῆ πρῶτα τό βασίλειό του καί κατόπιν νά τοποθετηθῆ σέ αὐτό ὁ βασιλιάς, ὁ ὁποῖος θά ὑπηρετῆται ἀπό τά πάντα. "Αν λοιπόν εἴχαμε παραμείνει ἐκεῖνο πού ἤμασταν καί εἴχαμε τηρήσει τήν ἐντολῆ, θά εἴχαμε γίνει ἐκεῖνο πού δέν εἵμαστε καί θά εἴχαμε γευθῆ τόν καρπό τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς µετά τό ξύλο τῆς γνώσεως. Καί τί θά εἴχαμε γίνει; Θά εἴχαμε γίνει ἀθάνατοι καί θά εἴχαμε πλησιάσει τόν Θεό.

(Λόγος Εἰς τήν Καινήν Κυριακήν.)

Τό μυστήριο τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος

ᾧ πῶς συνεζύγην, οὐκ οἶδα· καὶ πῶς εἰκών τέ εἰμι Θεοῦ, καὶ τῷ πηλῷ συμφύρομαι· ὃ καὶ εὐεκτοῦν πολεμεῖ, καὶ ἀνιᾷ πολεμούμενον· ὃ καὶ ὡς σύνδουλον ἀγαπῶ, καὶ ὡς ἐχθρὸν ἀποστρέφομαι· ὃ καὶ ὡς δεσμὸν φεύγω, καὶ ὡς συγκληρονόμον αἰσχύνομαι· τῆξαι φιλονεικῶ, καὶ οὐκ ἔχω τίνι συνεργῷ πρὸς τὰ κάλλιστα χρήσωμαι, ὡς εἰδὼς εἰς ὃ γέγονα, καὶ ὅτι δεῖ με πρὸς Θεὸν ἀναβῆναι διὰ τῶν πράξεων. Φείδομαι ὡς συνεργοῦ, καὶ οὐκ ἔχω πῶς φύγω τὴν ἐπανάστασιν, ἢ πῶς μὴ ἀπὸ Θεοῦ πέσω βαρηθεὶς ταῖς πέδαις κατασπώσαις, ἢ κατεχούσαις εἰς ἔδαφος. Ἐχθρός ἐστιν εὐμενὴς, καὶ φίλος ἐπίβουλος. Ὢ τῆς συζυγίας καὶ τῆς ἀλλοτριώσεως! Ὃ φοβοῦμαι περιέπω, καὶ ὃ στέργω δέδοικα· πρὶν πολεμῆσαι, καταλλάσσομαι· καὶ πρὶν εἰρηνεῦσαι, διίσταμαι. Τίς ἡ περὶ ἐμὲ σοφία; καὶ τί τὸ μέγα τοῦτο μυστήριον; Ἢ βούλεται μοῖραν ἡμᾶς ὄντας Θεοῦ, καὶ ἄνωθεν ῥεύσαντας, ἵνα μὴ διὰ τὴν ἀξίαν ἐπαιρόμενοι καὶ μετεωριζόμενοι καταφρονῶμεν τοῦ κτίσαντος, ἐν τῇ πρὸς τὸ σῶμα πάλῃ καὶ μάχῃ πρὸς αὐτὸν ἀεὶ βλέπειν, καὶ τὴν συνεζευγμένην ἀσθένειαν παιδαγωγίαν εἶναι τοῦ ἀξιώματος· ἵνα εἰδῶμεν οἱ αὐτοὶ μέγιστοί τε ὄντες καὶ ταπεινότατοι, ἐπίγειοι καὶ οὐράνιοι, πρόσκαιροι καὶ ἀθάνατοι, κληρονόμοι φωτὸς καὶ πυρὸς, εἴτ’ οὖν σκότους, ὁποτέρως ἂν νεύσωμεν; Τοιοῦτον τὸ κρᾶμα ἡμῶν, καὶ διὰ ταῦτα, ὡς γοῦν ἐμοὶ καταφαίνεται, ἵν’ ὅταν ἐπαιρώμεθα διὰ τὴν εἰκόνα, διὰ τὸν χοῦν συστελλώμεθα. Ταῦτα μὲν οὖν ὁ βουλόμενος φιλοσοφείτω, καὶ ἡμεῖς γε συμφιλοσοφήσομεν εὐκαιρότερον

Δέν γνωρίζω πῶς ἔχω ἑνωθῆ µαζί του καὶ πῶς συγχρόνως εἶμαι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καί ἀνακατεμένος µαζί µέ τόν πηλό! Αὐτό τό σῶμα μάχεται ὅταν ἔχη τήν ὑγεία του καί στενοχωρῆται ὅταν πολεμῆται. Τό ἀγαπῶ ὡς σύνδουλό µου καί συγχρόνως τό ἀποστρέφομαι ὡς ἐχθρό µου. Τό ἀποφεύγω ὡς σύνδουλό µου καί συγχρόνως τό ντρέπομαι ἐπειδἠ εἶναι συγκληρονόµος µου. ᾽Αγωνίζομαι νά τό διαλύσω καί δέν ἔχω κανένα βοηθό νά τόν χρησιμοποιήσω γιά νά κατορθώσῷ τά ἄριστα, ἐπειδὴ γνωρίζω γιατί πλάσθηκα καί ὅτι πρέπει νά ἀνέλθω στόν Θεό μέ τίς πράξεις µου. Τό λυπᾶμαι, ἐπειδή εἶναι βοηθός µου καί δέν μπορῶ νά ἀποφύγω τήν ἐπανάστασί του ἤ τό νά μήν ἆπομακρυθῶ ἀπό τόν Θεό μέ τά δεσµά, τά ὁποῖα μέ παρασύρουν πρός τά κάτω ἤ µό κρατοῦν δεμένο στό ἔδαφος. Εἶναι µαλακός ἑχθρός µου, ἀλλά καί φίλος ἐπικίνδυνος. Ὢ πόσο κοντά καί µαζί βρίσκονται καί πόσο ξένα εἶναι τό ἕνα πρός τό ἄλλο! Περιποιοῦμαι ἐκεῖνο τό ὁποῖο φοβοῦμαι καί ἐκεῖνο τό ὁποῖο ἀγαπῶ, τό φοβοῦμαι. Προτοῦ νἁ πολεμήσω συμφιλιώνομαι καί προτοῦ νά εἴρηνεύσω πάλι διαφωνῶ. Ποιά εἶναι ἡ σοφία πού µέ περικλείει; Καὶ ποιό εἶναι αὐτό τό µεγάλο μυστήριο; Ἠ μήπως ἐπειδή ἔχει ὡς σκοπό, ἐπειδή προερχόµαστε ἀπό τόν Θεό καί ἔχουμε καταπέσει καί ᾱπομακρυνθῆ ἀπό αὐτόν, νά µήν περιφρονοῦμε τόν Δημιουργό ὑπερηφανευόμενοι καί ὑψηλοφρονοῦντες γιά τήν ἀξία µας, ἀλλά µέ τή μάχη καί τήν πἆλη πρὀς τό σῶμα νά βλέπουμε πάντοτε πρός αὐτόν καί ἡ ἀδυναμία µας πού συνυπάρχει μέ τήν πάλη αὐτῆ νά ἀποτελῆ διαπαιδαγώγησι γιά τό ἀξίωμα. Καὶ νά γνωρίζουμε ὅτι ἐμεῖς οἱ ἵδιοι ταυτόχρονα εἵμαστε καί πολύ μεγάλοι καί πολύ μικροί, ἐπίγειοι καί οὐράνιοι, παροδικοί καί ἀθάνατοι, κληρονόμοι φωτός καί ταυτόχρονα καί φωτιᾶς ἤ καί σκότους, γιά νἁ στραφοῦμε πρὀς τό ἕνα ἤ πρός τό ἄλλο; Τέτοιο εἶναι τό μῖγμα µας καί αὐτός εἶναι ὁ λόγος, ὅπως νομίζω ἐγώ, γιά τόν ὁποῖο, ὅταν ὑπερηφανευώμαστε γιά τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ντρεπόµαστε γιά τήν σαρκική µας φύσι. Αὐτά ἄς τά συλλογισθῆ καλά ἐκεῖνος πού θέλει καί ἐμεῖς θά τά ἑξετάσουµε µαζί σέ πιό κατάλληλο χρόνο".

(Λόγος Περί Φιλοπτωχίας.)