Ὁ Ἱερός Μητροπολιτικὸς Ναὸς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου Ναυπάκτου

Ὁ Ἱερός Μητροπολιτικὸς Ναὸς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου Ναυπάκτου τῆς ὄμορφης καστροπολιτείας τοῦ Κορινθιακοῦ κόλπου, ἄν καὶ σήμερα εἶναι κτῖσμα τῶν τελευταίων δεκαετιῶν ἔχει ἱστορία πολλῶν αἰώνων καὶ εἶναι στενὰ συνδεδεμένος μὲ τὴ θρησκευτικὴ καὶ τὴν κοινωνικὴ ζωὴ τῆς πόλεως γιὰ ἑκατοντάδες χρόνια. 

Ἡ Ναύπακτος βέβαια στὰ Βυζαντινὰ χρόνια εἶχε πολιοῦχο της καὶ τιμοῦσε ἰδιαιτέρως τὴν Παναγία μας μὲ τὴν προσωνύμια ἡ «Ναυπακτιώτισσα». Ἡ τιμὴ μάλιστα τῆς Παναγίας τῆς Ναυπακτιωτίσσης εἶχε ἀπλωθεῖ σὲ μεγάλο βαθμὸ σὲ ὁλόκληρη τὴν αὐτοκρατορία. Ἀπὸ κάποια χρονικὴ στιγμὴ καὶ μετὰ ὅμως ἀναδείχθηκε πολιοῦχος τῆς Ναυπάκτου ὁ Ἅγιος τῆς Θεσσαλονίκης ὁ μεγαλομάρτυς τοῦ Χριστοῦ Δημήτριος ὁ Μυροβλύτης χωρὶς νὰ εἶναι γνωστὸ τὸ πότε ἀκριβῶς ἔγινε αὐτό.

Ἡ πρώτη πάντως ἀναφορὰ γιὰ ναὸ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου στὴν ἱστορικὴ Ναύπακτο γίνεται ἀπὸ τὸν Γάλλο περιηγητὴ Spon, ὁ ὁποῖος γράφει ὅτι στὰ 1676 ὑπῆρχαν στὴν πόλη δύο ἐκκλησίες μία σὲ κάθε προάστιο καὶ ὅτι ἡ σπουδαιότερη ἦταν ὁ Ἅγιος Δημήτριος. 150 καὶ πλέον χρόνια ἀργότερα ὁ Διοικητὴς Ναυπάκτου καὶ Βενέτικου Ἰωάννης Τομποκάκης, 6 μῆνες μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς πόλεως ἀπὸ τοὺς Τούρκους κάνει μία ἄλλη ἀναφορὰ στὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου καὶ σὲ ἀναφορά του (28 Ὀκτωβρίου 1829) γράφει: «Καμμία Ἐκκλησία ἤ ἱερὸν κατάστημα δὲν βρίσκεται στὴν ἐπαρχία ταύτην ἐκτὸς εἰς τὸ Φρούριον τῆς Ναυπάκτου δι' ἐξόδων τοῦ ἐκλαμπροτάτου πληρεξούσιου ἐπεσκευάσθη νεωστὶ ἐκκλησία ἐπονομαζομένη Ἅγιος Δημήτριος ἡ ὁποία πρῶτον ἦτον τζαμί».

Ἑπομένως ὁ Ναὸς ποὺ ἀναφέρει ὁ Spon δὲν εἶναι ὁ ἴδιος μὲ αὐτὸν ποὺ ἀναφέρει ὁ Διοικητὴς Τομπακάκης, ἀφοῦ ὁ Γάλλος περιηγητὴς μᾶς πληροφορεῖ καθαρά, ὅτι ὁ Ἅγιος Δημήτριος βρισκόταν σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ δύο προάστια τῆς πόλεως καὶ ὄχι μέσα στὸ φρούριο. Εἶναι πολὺ πιθανό, λοιπόν, ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου νὰ ἄλλαξε καὶ δύο καὶ τρεῖς θέσεις μέχρι νὰ καταλήξει μέσα στὸ φρούριο, στὴν θέση ποὺ ἀναφέρει ὁ Τομπακάκης καὶ ποὺ εἶναι ἡ ἴδια θέση μὲ τὴν σημερινὴ θέση τοῦ νέου μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῆς πόλεως.

Στὴν ἴδια θέση ἀναφέρεται ἀσφαλῶς καὶ ὁ Τοῦρκος περιηγητὴς Ἐλβιᾶ Τσελεμπῆ (1688) κάνοντας λόγο γιὰ «τὸ τζαμὶ τῆς Μεγάλης Πύλης». Τοῦτο φαίνεται καθαρά καὶ σὲ μιὰ χαλκογραφία τοῦ Coronelli (1708) ποὺ μᾶς θυμίζει τὸν παλιὸ Ἅγιο Δημήτριο μὲ τὶς στοές του στὴ νότια πλευρὰ καὶ ἀπὸ τὸ 1978 ἔδωσε τὴ θέση του στὸν ὑπάρχοντα Νέο Ναό. Ὅταν κατεδαφίστηκε ὁ ναὸς αὐτὸς (1978) διαπιστώθηκε ὅτι στηριζόταν σὲ ἕνα σύστημα 7 διαδοχικών καμαρῶν, ποὺ ἦταν χτισμένες κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα καὶ ποὺ ἀποτελοῦσε πρώιμο Τουρκικὸ ἤ Βυζαντινὸ κτίσμα. Μὲ τὴν κατεδάφιση καὶ τῶν καμαρῶν ἦρθε στὸ φῶς ἕνας τοῖχος στὸν ὁποῖο ἑδραζόταν οἱ καμάρες, ἴσως ὑπόλειμμα παλαιοχριστιανικοῦ κτίσματος.

Σύμφωνα μὲ τὸν Δ. Τριανταφυλλόπουλο «τὸ οἰκοδομικὸ χρονικό τῶν κτισμάτων στὴ θέση τοῦ σημερινοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου μπορεῖ νὰ ἀποκατασταθεῖ ὡς ἐξῆς:  Α'(+Β) φάση: παλαιοχριστιανικὸ ἤ Βυζαντινὸ κτῖσμα. Γ φάση: πρώιμο τουρκικὸ κτῖσμα περίπου 1.500 μὲ πρῶτο μισὸ τοῦ 19ου αἰῶνα). Δ φάση: μονόχωρη ξυλόστεγη Βασιλική (19ος αἰῶνας -1978). Ε φάση: νέος Ναός (1978 και εξής)».

Ὁ σημερινός Μητροπολιτικός Ναὸς ρυθμοῦ τρίκλιτης Βασιλικῆς θεμελιώθηκε τὸ 1978 καὶ ἐγκαινιάστηκε τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1981 στὸ σύγχρονο ξυλόγλυπτο τέμπλο του διατηρεῖ τὶς πολὺ καλῆς μεταβυζαντινῆς τέχνης εἰκόνες τοῦ Παλαιοῦ Ναοῦ.

Τέλος θὰ πρέπει νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι μὲ τὴν ἑορτὴ καὶ τὸν Ναὸ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου Ναυπάκτου εἶναι συνδεδεμένη ἡ καθιερωμένη ἀπὸ τὸ 1863 μεγάλη ἐμποροπανήγυρη παλαιότερα καὶ ζωοπανήγυρη τῆς πόλεως ἐνῶ ἡ ποίηση τοῦ τόπου μὲ ἐκπροσώπους τοὺς Γιάννη Ροντήρη, Χρῆστο Παλαμᾶ (συγγενὴς τοῦ Κωστῆ Παλαμᾶ) καὶ Γεωργίου Ἀθανασιάδη Nόβα, (Γεώργιος Ἀθάνας) ὕμνησε μὲ πολλὴ χάρη τὸν Ναὸ καὶ τὸν πολιοῦχο Ἅγιο τῆς Ναυπάκτου.