Κύριο θέμα: Ἐξεδόθη τὸ νέο βιβλίο τοῦ Σεβασμιωτάτου - “Ἡσυχία καὶ θεολογία”

Ἐν μέσῳ τῶν ποικίλων ἀρχιερατικῶν ὑποχρεώσεων καὶ καθηκόντων, ποιμαντικῶν ἀναγκῶν καὶ φροντίδων, κοινωνικῶν ἀγωνιῶν καὶ μερίμνων, ἐγράφησαν τὰ κείμενα ποὺ περιέχονται στὸ νέο βιβλίο τοῦ Μητροπολίτου μᾶς κ. Ἱεροθέου ποὺ φέρει τὸν τίτλο "Ἡσυχία καὶ θεολογία". Πάνω ἀπὸ τὰ μισὰ κείμενα ἐγράφησαν μέσα στὸ 2004.

Τὸ βιβλίο ἀποτελεῖ συνέχεια καὶ προέκταση τῆς σειρᾶς Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, ἡ ὁποία ὡς γνωστὸν περιλαμβάνει τὰ βιβλία "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία (Πατερικὴ θεραπευτικὴ ἀγωγή)", "Θεραπευτικὴ Ἀγωγή", "Συζητήσεις γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία" καὶ "Ψυχικὴ Ἀσθένεια καὶ Ὑγεία", τὰ ὁποῖα ἔχουν γνωρίσει πολλαπλὲς ἐκδόσεις καὶ ἔχουν μεταφρασθῆ σὲ πολλὲς ξένες γλῶσσες.

Ἀναφέρεται στὴν ἀδιάσπαστη σχέση μεταξὺ ἡσυχίας καὶ θεολογίας, ἀντιμετωπίζοντας μιὰ σειρὰ θεμάτων πνευματικῆς ζωῆς, τὰ ὁποῖα ὁ Σεβασμιώτατος παρουσίασε σὲ διάφορα συνέδρια καὶ συναντήσεις, προκειμένου νὰ βοηθηθοῦν οἱ Χριστιανοὶ στὸν καθημερινὸ πνευματικό τους ἀγῶνα.

Τὸ βιβλίο αὐτό, παρουσιάζοντας τὴν ὀρθόδοξη διδασκαλία, ἀπαντᾶ μὲ θετικὸ τρόπο σὲ σύγχρονα εὐσεβιστικὰ καὶ ὀρθολογιστικὰ ρεύματα ποὺ στηρίζονται στὴν λογικὴ καὶ τὸ συναίσθημα, δὲν κάνουν σωστὴ "διάγνωση" τῆς ἀσθενείας τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου καὶ ἀλλοιώνουν τὸ πνεῦμα τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως καὶ μάλιστα τὸ ἀλλοιώνουν ὡς πρὸς τὰ θεμελιώδη ἐρωτήματα γιὰ τὸ πῶς φθάνει κανεὶς νὰ θεολογὴ ὀρθόδοξα, τί εἶναι ὑγεία καὶ ποιός ἄνθρωπος εἶναι ὑγιής. Καὶ ὅταν, βεβαίως, ἀλλοιωθῇ ἡ ἀρχὴ τοῦ δρόμου, τότε ἀστοχοῦμε καὶ ὡς πρὸς τὸν σκοπό.

Στὴν συνέχεια δημοσιεύουμε τὸν πρόλογο τοῦ βιβλίου καθὼς καὶ τὴν περίληψη τῶν κεφαλαίων του.

"Ἡσυχία καὶ θεολογία"

(περίληψη τῶν κεφαλαίων τοῦ βιβλίου)

Μὲ τὸν τίτλο "Ἡσυχία καὶ Θεολογία" (τὰ πλαίσια τῆς Ὀρθόδοξης ἐκκλησιαστικῆς θεραπείας τοῦ ἀνθρώπου) δημοσιεύονται στὸ παρὸν βιβλίο δέκα ἑπτὰ (17) κείμενα μὲ τὰ ὁποῖα γίνεται κατανοητὸ πόσο ἀπαραίτητη εἶναι γιὰ τὴν γνώση τοῦ Θεοῦ ἡ ἡσυχαστική, νηπτικὴ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ὅπως παρουσιάζεται στὰ ἔργα καὶ στὴν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων. Ἡ ἡσυχία, ὡς μέθοδος καὶ τρόπος θεραπείας τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι ἡ ὁδὸς ἀπὸ τὴν ὁποία θὰ πρέπη ἀπαραιτήτως νὰ διέλθη ὁ χριστιανὸς προκειμένου νὰ φθάση στὴν κοινωνία μὲ τὸν Θεό. Ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ, ἡ θεολογία δηλαδή, ποὺ εἶναι καρπὸς τῆς ἡσυχίας, συνιστᾶ τὴν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου.

Τὸ βιβλίο ἀφιερώνεται ἀπὸ τὸν Σεβασμιώτατο "Στοὺς τρεῖς νέους "δέκτες, φύλακες καὶ μεταδότες τῆς παρακαταθήκης τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως" π. Παΐσιον τὸν ἁγιορείτην, π. Πορφύριον τὸν καυσοκαλυβίτην καὶ π. Σωφρόνιον τὸν ἡσυχαστὴν ποὺ βίωσαν τὸ Μυστήριο τοῦ Σταυροῦ καὶ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ καὶ ἔπαθαν, ἔμαθαν καὶ δίδαξαν".

Μετὰ τὸν πρόλογο τοῦ συγγραφέα, ἀντὶ εἰσαγωγῆς παρατίθενται ἀποσπάσματα ἀπὸ τὴν θεολογία του π. Ἰωάννη Ρωμανίδη στὰ ὁποῖα γίνεται λόγος γιὰ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν ὀρθόδοξη θεολογία.

Ἀναφέρουμε πολὺ συνοπτικὰ τί ἐξετάζεται στὰ κείμενα ποὺ ἀκολουθοῦν.

1. Ἡ ἁγιότητα κατὰ τὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση. Διακρίνονται οἱ βασικὲς προϋποθέσεις καὶ τὰ κριτήρια τῆς ἁγιότητος, διότι ἅγιος δὲν εἶναι ὁ κάθε "καλὸς" ἄνθρωπος. Τονίζεται πόσο σημαντικὴ εἶναι ἡ παρουσία τῶν ἁγίων στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ ἀφοῦ ὁ σκοπὸς καὶ τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ ἁγιότητα τῶν μελῶν της.

2. Ἡ Διαθήκη τοῦ Θεοῦ. Τόσο ἡ Παλαιά, ὅσο καὶ ἡ Καινὴ Διαθήκη συνδέονται ἄμεσα μὲ τὴν θεολογία καὶ τὴν ἡσυχία καὶ συμβάλλουν στὴν ἀναγέννηση τοῦ ἀνθρώπου. Στὴν Παλαιὰ Διαθήκη ὑπῆρχε κοινωνία μὲ τὸν Ἄσαρκο Λόγο, ἐνῷ στὴν Καινὴ Διαθήκη ὑπάρχει κοινωνία μὲ τὸν σεσαρκωμένο Λόγο. Γίνεται ἀναφορὰ στὴν "Προσωπικὴ Διαθήκη" τὴν ὁποία συνάπτει ὁ Θεὸς μὲ κάθε πιστὸ ποὺ ζῇ μέσα στὴν Ἐκκλησία καὶ ἀγωνίζεται τηρῶντας τὸ θέλημά Τοῦ γιὰ νὰ ἑνωθῇ μαζὶ Τοῦ.

3. Ὁ πνευματικὸς νόμος. Ἐξετάζεται ἡ δύναμη καὶ ἡ ἐνέργεια τοῦ πνευματικοῦ νόμου σύμφωνα μὲ τὴν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Μάρκου τοῦ ἀσκητοῦ στὸ κείμενό του "Περὶ νόμου πνευματικοῦ" καὶ πῶς ὁ πνευματικὸς νόμος λειτουργεῖ στὴν ζωὴ τῶν Χριστιανῶν. Ἡ ἄγνοια καὶ ἡ παράβαση τοῦ πνευματικοῦ νόμου ἔχουν ὡς ἀποτέλεσμα τὶς δοκιμασίες στὴν παροῦσα ζωὴ μὲ αἰώνιες συνέπειες.

4. Ἡ ὀρθόδοξη νηπτικὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας ὡς μέθοδος θεραπείας. Ἡ ἡσυχία εἶναι μιὰ ὁλόκληρη ἐπιστήμη ποὺ ἀναφέρεται στοὺς λογισμούς, στὴν καρδιὰ καὶ στὶς αἰσθήσεις καὶ βοηθᾶ τὸν ἄνθρωπο νὰ ἀπαλλαγῆ ἀπὸ τὰ πάθη, νὰ ὑπερβῆ τὸν θάνατο καὶ νὰ ἑνωθῇ μὲ τὸν Θεό. Ὁρίζονται τὰ πλαίσια τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας. Παρουσιάζονται στοιχεῖα ἀπὸ τὴν ζωὴ καὶ τοὺς λόγους ἑνὸς θεραπευμένου ἀνθρώπου (τοῦ Γέροντος Πορφυρίου) ποὺ ἔζησε στὶς ἡμέρες μας τὴν ἡσυχαστική – νηπτικὴ μέθοδο τῆς Ἐκκλησίας καὶ θεωρεῖται ἐκφραστὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πατερικῆς Παραδόσεως.

5. Τὸ μυστήριο τῆς μετανοίας ὡς θεραπευτικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ σκοπὸς καὶ τὸ ἔργο τῆς μετανοίας ἀποβλέπουν στὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου. Μποροῦμε νὰ διαβάσουμε γιὰ τοὺς σταθμοὺς καὶ τοὺς βαθμοὺς τῆς μετανοίας. Ὑπογραμμίζεται ὁ θεραπευτικὸς χαρακτῆρας τῶν ἱερῶν Κανόνων τῆς Ἐκκλησίας καὶ πῶς ὁ Μέγας Βασίλειος ἀντιμετωπίζει τοὺς μετανοοῦντες.

6. Τὸ πρόσωπο τοῦ Πνευματικοῦ πατρὸς καὶ τὸ χάρισμα τῆς διακρίσεως. Μὲ ἀφορμὴ τὸ πρόσωπο τοῦ Πνευματικοῦ πατέρα τονίζονται ἀπαραίτητα σημεῖα τῆς ἔννοιας τοῦ προσώπου-ὑποστάσεως ποὺ ἀναφέρεται πρωτίστως στὸν Τριαδικὸ Θεὸ καὶ κατ' ἐπέκταση στὸν ἄνθρωπο, κυρίως στὸν θεούμενο ποὺ δέχεται τὶς ἐνέργειες τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Μελετᾶται ἐπίσης πῶς στὴν Ἁγία Γραφὴ ἀλλὰ καὶ σὲ πατερικὰ κείμενα ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ παρουσιάζεται τόσο ὡς Πατέρας, ὅσο καὶ ὡς μητέρα, διότι μὲ τὴν ὑπακοὴ Τοῦ στὸν Πατέρα καὶ τὴν θυσία Τοῦ ἀναγέννησε τοὺς ἀνθρώπους. Γράφεται ἐπίσης γιὰ τὴν πνευματικὴ πατρότητα καὶ μητρότητα ποὺ εἶχαν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ πῶς συμπεριφέρονταν στὰ πνευματικά τους παιδιά. Ἐπισημαίνεται ὅτι ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου μέσα στὴν Ἐκκλησία δὲν εἶναι ἀνεξάρτητη ἀπὸ τὸ πρόσωπο τοῦ Πνευματικοῦ πατέρα. Καταγράφονται οἱ ἀπαραίτητες προϋποθέσεις καλῆς χρήσεως τῶν ἱερῶν Κανόνων ὥστε νὰ συντελοῦν στὴν θεραπεία καὶ στὴν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων. Ὑπογραμμίζεται τὸ χάρισμα τῆς διακρίσεως ποὺ θεωρεῖται τὸ κυριότερο χάρισμα ποὺ πρέπει νὰ διακρίνη τὸν Πνευματικὸ πατέρα, ὥστε νὰ γνωρίζη ποιό εἶναι τὸ βασικὸ ἔργο του.

7. Ἁγία Γραφὴ καὶ λατρεία. Παρουσιάζονται στοιχεῖα ποὺ μᾶς φανερώνουν τὴν στενὴ σχέση ποὺ ὑπάρχει μεταξὺ τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῆς λατρείας μέσα στὴν Ἐκκλησία. Ἰδιαίτερα στὴν Καινὴ Διαθήκη φαίνεται ἡ σχέση καὶ ἡ διαφορὰ ποὺ ὑπάρχει μεταξὺ τῆς λογικῆς καὶ τῆς νοερᾶς λατρείας. Ὁ Χριστιανὸς ἔχει τὴν δυνατότητα, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν συμμετοχή του στὴν κτιστὴ λατρεία, μὲ τὴν νοερὰ προσευχὴ καὶ ἀνάλογα μὲ τὸν βαθμὸ τῆς καθάρσεώς του, νὰ βιώση τὴν ἄκτιστη λατρεία ποὺ εἶναι ἑνότητα καὶ κοινωνία μὲ τὸν Θεό. Γίνεται λόγος γιὰ τοὺς "ἀλαλήτους στεναγμούς", ποὺ ἐνεργοῦνται ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα καὶ εἶναι ἡ νοερὰ λατρεία διὰ τῆς ὁποίας ἀποκτᾶ ὁ ἄνθρωπος ἐμπειρία τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ καὶ ποιά ἡ σχέση τους μὲ τὴν λογικὴ λατρεία. Σκοπὸς τῆς Ἁγίας Γραφῆς εἶναι νὰ ὀδηγήση τὸν πιστὸ στὴν εὐχαριστιακὴ σύναξη καὶ στὴν λατρευτικὴ ἐμπειρία.

8. Τὰ ἀναγνώσματα τῶν Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικῶν Ἑορτῶν. Μὲ σύντομο τρόπο παρουσιάζεται ἡ θεολογία τῶν ἀναγνωσμάτων κατὰ τὶς Δεσποτικὲς καὶ Θεομητορικὲς ἑορτὲς καὶ δίνεται ἡ δυνατότητα στὸν ἀναγνώστη νὰ μυηθῇ στὴν θεολογικὴ σημασία ποὺ κρύβει ἡ κάθε ἑορτή. Γίνεται φανερὴ ἡ σχέση μεταξὺ Παλαιᾶς καὶ Καινῆς Διαθήκης ποὺ ἐντοπίζεται κυρίως στὴν σχέση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸν ἄσαρκο καὶ σεσαρκωμένο Λόγο. Διατυπώνεται ἐπίσης ἡ διάκριση μεταξὺ κτιστῶν καὶ ἀκτίστων ρημάτων καὶ νοημάτων, κτιστοῦ καὶ ἀκτίστου νόμου καὶ κτιστοῦ καὶ ἀκτίστου Ναοῦ. Δεχόμενος ὁ Χριστιανὸς τὶς ἐνέργειες τῆς ἀκτίστου Χάριτος τοῦ Θεοῦ, εἰσέρχεται στὸν ἄκτιστο Ναὸ τῆς Θεότητος καὶ βιώνει τὸν ἄκτιστο νόμο τοῦ πνεύματος ποὺ εἶναι ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ.

9. Ἀπὸ φυλακῆς πρωΐας μέχρι νυκτός. Μὲ ἀφορμὴ τὸν στίχο ἀπὸ τὸν ψαλμό του Δαυΐδ ἀναλύει ὁ συγγραφέας μιὰ προσευχὴ τὴν ὁποία συνέθεσε ὁ ἀείμνηστος Γέροντας Σωφρόνιος, γιὰ νὰ λέγεται τὸ πρωΐ μετὰ τὴν ἔγερσή μας ἀπὸ τὸν ὕπνο. Στὸ τέλος τοῦ κεφαλαίου ὑπάρχει ὅλο τὸ κείμενο τῆς προσευχῆς στὸ ὁποῖο φαίνεται πόσο προσωπικὴ εἶναι ἡ σχέση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό. Ὁλόκληρη ἡ προσευχὴ εἶναι γεμάτη ἔμπνευση καὶ διακρίνεται ἀπὸ ἀληθινὴ μετάνοια καὶ βαθειὰ αὐτομεμψία.

10. Ἡ πνευματικὴ ἔμπνευση. Γίνεται ἀναφορὰ στὴν διδασκαλία τοῦ Γέροντος Σωφρονίου γιὰ τὴν πνευματικὴ ἔμπνευση. Ὁ Χριστιανὸς πρέπει νὰ διακατέχεται ἀπὸ τὸ "πνεῦμα" τῆς χριστιανικῆς ἐμπνεύσεως, ἡ ὁποία προέρχεται ἀπὸ τὴν θεία Χάρη καὶ τὴν συνέργεια τοῦ ἀνθρώπου, ὥστε ἡ ζωή του νὰ ἀποκτήση περιεχόμενο, ὑψηλὸ πνευματικὸ νόημα καὶ σκοπό. Θὰ πρέπη ὁ Χριστιανὸς νὰ μιμηθῇ τὸν τρόπο ζωῆς ἑνὸς καλλιτέχνη καὶ νὰ ἀγωνίζεται γιὰ τὴν βίωση καὶ διαφύλαξη τῆς πνευματικῆς ἐμπνεύσεως διότι αὐτὴ θὰ συντελέση στὴν ὁλοκληρωτική του μεταμόρφωση καὶ ἀναγέννηση.

11. Ἡ πορεία τῆς θεώσεως. Ἐπισημαίνοντας τὰ θεολογικὰ διδάγματα ἀπὸ τὸν βίο τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας γίνεται κατανοητὸ ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει τὴν δυνατότητα ἀπὸ τὴν χειρότερη κατάσταση ποὺ βρίσκεται νὰ μεταμορφωθῆ μὲ τὴν ἐνέργεια τῆς θείας Χάριτος. Μὲ τὸν προσωπικό του ἀγῶνα, ποὺ διακρίνεται κυρίως ἀπὸ τὴν μετάνοια, ἀλλὰ πρωτίστως μὲ τὴν δύναμη τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νὰ φθάση στὴν θέωση.

12. Ὁ νοὺς καὶ ἡ αἴσθηση κατὰ τὸν ἅγιο Διάδοχο Φωτικής. Ἀναλύονται στοιχεῖα τῆς διδασκαλίας τοῦ ἁγίου Διαδόχου Φωτικὴς ποὺ περιλαμβάνονται στὸ ἔργο του "Τὰ ἑκατὸν γνωστικὰ κεφάλαια" καὶ ἔχουν μεγάλη σημασία γιὰ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν ἕνωσή του μὲ τὸν Θεό. Μελετᾶται τί ἀκριβῶς εἶναι ὁ νούς, πῶς συνδέεται μὲ τὴν λογικὴ καὶ τὶς αἰσθήσεις καὶ πῶς μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ καθαρίση τον νοῦ του. Τί εἶναι ἡ πνευματικὴ αἴσθηση καὶ πῶς μὲ τὴν κάθαρση, τὸν φωτισμὸ καὶ τὴν θέωση ἀποκτᾶ ὁ ἄνθρωπος τὴν ὑπαρξιακὴ γνώση τοῦ Θεοῦ, "ἐν αἰσθήσει καὶ πληροφορία".

13. Ὁ οἰκουμενισμὸς στὴν πράξη, ἤτοι στὴν θεολογία καὶ τὴν ἄσκηση. Ἐντοπίζονται διάφορα σημεῖα στὰ ὁποῖα φαίνεται ὅτι καὶ σήμερα, σύγχρονοι θεολόγοι ἔχουν ἐπηρεασθῇ ἀπὸ τὴν δυτικὴ θεολογία καὶ ἰσχυρίζονται μάλιστα ὅτι ἡ διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἔχει ἐπηρεασθῇ ἀπὸ τὸν σχολαστικισμὸ καὶ τὸν νεοπλατωνισμό. Ἀναπτύσσεται τὸ θέμα ὅτι, ὅταν θέσουμε στὸ περιθώριο τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ προσωπικῆς ζωῆς τὴν βασικὴ ὀρθόδοξη διδασκαλία περὶ καθάρσεως, φωτισμοῦ καὶ θεώσεως, τότε βιώνεται μέσα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μιὰ προτεσταντικὴ θεολογία καὶ ἀσκητικὴ ποὺ δὲν θεραπεύει τὸν ἄνθρωπο.

14. Ὀρθόδοξη καὶ ἐκκοσμικευμένη θεολογία. Ἀναλύοντας ὁ συγγραφέας βασικὰ σημεῖα ἀπὸ τὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ποὺ ἐπιγράφεται "Εἰς τὸν βίον του Μωϋσέως", δείχνει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία εἶναι θεοπτία καὶ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὴν κοσμικὴ παιδεία, καθὼς ἐπίσης δείχνει ποιὲς εἶναι οἱ προϋποθέσεις βίωσής της. Διατυπώνεται ἐπίσης σὲ τί συνίσταται ἡ ἐκκοσμίκευση στὴν θεολογία καὶ ποιός εἶναι ὁ ἐκκοσμικευμένος χριστιανός.

15. Ὁ Μοναχισμὸς κατὰ τὸν ἅγιο Εὐστάθιο Θεσσαλονίκης. Μὲ ἀφορμὴ τὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Εὐσταθίου, Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης, μὲ τίτλο "Ἐπίσκεψις βίου μοναχικοῦ ἐπὶ διορθώσει των περὶ αὐτόν", τονίζονται ἐνδιαφέροντα σημεῖα στὰ ὁποῖα προβάλλεται ὁ ὑψηλὸς σκοπὸς καὶ ἡ ἀξία τοῦ μοναχικοῦ βίου. Ἐπίσης ὑπογραμμίζεται πῶς ὁ μοναχικὸς βίος ἐκκοσμικεύεται.

16. Ἡσυχία καὶ θεολογία. Στὸ κεφάλαιο αὐτὸ παρουσιάζονται μερικὲς πτυχὲς τῆς ἁγιασμένης ζωῆς καὶ τῶν θεοπνεύστων διδαχῶν τοῦ Γέροντα Παϊσίου ὅπως διατυπώνονται στὸ βιβλίο μὲ τίτλο "Βίος τοῦ Γέροντος Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου". Βλέπουμε πῶς ἕνας σύγχρονος ἄνθρωπος, ἀφοῦ χρησιμοποίησε τὴν μέθοδο θεραπείας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας (ἄσκηση-ἡσυχία-προσευχὴ) καὶ θεραπεύθηκε, στὴν συνέχεια ἀπέκτησε ἐμπειρικὴ γνώση τοῦ Θεοῦ (θεολογία) καὶ μὲ τὸν λόγο καὶ τὴν ζωή του μετέδωσε ἀγάπη καὶ εἰρήνη στὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ καθοδηγῶντας τον πρὸς τὴν σωτηρία.

17. Τὰ ἡσυχαστικὰ στοιχεῖα τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Μελετῶντας τὸ κεφάλαιο αὐτὸ ὁ ἀναγνώστης θὰ διαπιστώση πόσο στενὰ συνδέεται ἡ θεία Λειτουργία μὲ τὴν ἡσυχαστικὴ ζωὴ τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Ἐντοπίζονται τὰ ἰδιαίτερα ἡσυχαστικὰ στοιχεῖα τὰ ὁποῖα βιώνει κανεὶς στὴν θεία Εὐχαριστία, διότι οἱ εὐχὲς τῆς θείας Εὐχαριστίας γιὰ τὴν ἄξια προσέλευση σὲ αὐτὴν τόσο τῶν πιστῶν, ὅσο καὶ τῶν Κληρικῶν, εἶναι γεμᾶτες ἀπὸ ἡσυχαστικὸ περιεχόμενο. Ἡ συμμετοχὴ τοῦ χριστιανοῦ στὴν θεία Εὐχαριστία δὲν πρέπει νὰ παραμένη σὲ μιὰ τυπικὴ παρακολούθηση, ἀλλὰ θὰ πρέπη νὰ συνδέεται μὲ τὴν ἐσωτερικὴ νοερὰ Λειτουργία, διότι μέσῳ αὐτῆς ἀποκτᾶ ὁ πιστὸς σχέση καὶ κοινωνία μὲ τὸν Θεό. Ὑπογραμμίζεται ὅτι ἡ θεία Κοινωνία ἐνεργεῖ ἀνάλογα μὲ τὴν πνευματικὴ κατάσταση τοῦ Χριστιανοῦ, δηλαδὴ προϋποθέτει τὴν ἡσυχαστική-νηπτικὴ προοπτικὴ τοῦ χριστιανοῦ. Ἡ Θεία Εὐχαριστία εἶναι μέθεξη τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ αὐτὸ προϋποθέτει τὸν ἡσυχαστικό-νηπτικὸ τρόπο προσελεύσεως σὲ αὐτήν.

Τὸ βιβλίο "Ἡσυχία καὶ Θεολογία" ἔχει ποικιλία θεμάτων ποὺ δείχνουν τὸ βάθος τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.–

Τὸ βιβλίο ἐκδόθηκε ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Μονὴ Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) Θηβῶν, ἔχει 550 σελίδες, 16,5χ23,5 ἐκ., καὶ τιμᾶται 25 €. Πωλεῖται σὲ ὅλα τὰ θρησκευτικὰ βιβλιοπωλεῖα. Γιὰ παραγγελίες στὸ τηλέφωνο 22610 35135 καὶ στὸ φὰξ 22610 39201.

"Ἡσυχία καὶ θεολογία" - Πρόλογος

Ἡ ἡσυχία καὶ ἡ θεολογία εἶναι δύο σημαντικὰ πνευματικὰ γεγονότα τῆς ζωῆς καὶ τῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅπως ἐκφράζονται στὰ ἔργα τῶν ἁγίων Πατέρων. Καὶ τὸ σπουδαιότερο εἶναι ὅτι τὰ δύο αὐτὰ κομβικὰ σημεῖα συνδέονται στενώτατα μεταξύ τους.

Θεολογία εἶναι τὸ λέγειν περὶ τοῦ Θεοῦ. Ὅμως τὸ λέγειν περὶ τοῦ Θεοῦ ἀπλανῶς δὲν εἶναι ὑπόθεση τῆς διανοίας, ἀλλὰ τῆς ἀποκαλύψεως τοῦ Θεοῦ στὴν καθαρὴ καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Θεὸς ἀποκαλύπτεται στὸν ἄνθρωπο καὶ ἐκεῖνος στὴν συνέχεια ὁμιλεῖ περὶ τοῦ Θεοῦ ἀπλανῶς.

Ἀπαραίτητο, ὅμως, στοιχεῖο τῆς ἀποκαλύψεως τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς ἐκφράσεως ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας εἶναι ἡ ἡσυχία μὲ ὅλη τὴν ὀρθόδοξη σημασία. Ἡ ἡσυχία ποὺ εἶναι συγχρόνως ἡ νηπτικὴ ζωή, διὰ τῆς ὁποίας ὁ ἄνθρωπος ἑτοιμάζεται νὰ γίνη φορεὺς τῆς ἀποκαλύψεως, ἀφ' ἑνὸς μὲν προηγεῖται τῆς θεωρίας καὶ τῆς θεολογίας, ἀφ' ἑτέρου ἀκολουθεῖ μετὰ τὴν ἀποκαλυπτικὴ θεολογία.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει ὅτι δὲν εἶναι ἔργο ὅλων τῶν ἀνθρώπων το νὰ θεολογοῦν ἀπλανῶς καὶ θεοπνεύστως, ἀλλὰ αὐτὸ εἶναι ἔργο "τῶν ἐξητασμένων καὶ διαβεβηκότων ἐν θεωρίᾳ καὶ πρὸ τούτων καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα κεκαθαρμένων ἢ καθαιρομένων τὸ μετριώτατον". Ὁ ἄνθρωπος καθαρίζεται ἢ τοὐλάχιστον βρίσκεται στὴν πορεία τῆς καθάρσεως καὶ στὴν συνέχεια διαβαίνει στὴν θεωρία, ὁπότε μπορεῖ νὰ θεολογήση ὀρθοδόξως, ἀπλανῶς καὶ θεοπνεύστως.

Σὲ ἄλλο σημεῖο ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος θὰ γράψη: "Χρὴ καὶ ἡσυχάζειν, ὥστε ἀθολώτως προσομιλεὶν τῷ Θεῷ καὶ μικρὸν ἀπανάγειν τὸν νοῦν ἀπὸ τῶν πλανωμένων". Τὸ χωρίο αὐτὸ εἶναι σημαντικό, γιατί δείχνει ὅτι ὁ νοὺς σκοτίζεται καὶ πλανᾶται λόγῳ τῆς πτώσεως, ὁπότε προκειμένου ὁ ἄνθρωπος νὰ συναντηθῇ μὲ τὸν Θεὸ "ἀθολώτως" πρέπει νὰ χρησιμοποιήση τὴν ἡσυχαστικὴ μέθοδο καὶ ἀγωγή. Ὁπότε ἡ ὀρθόδοξη ἡσυχία εἶναι ἡ προϋπόθεση τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας. Ἄλλο δρόμο γιὰ τὴν γνώση τοῦ Θεοῦ δὲν διαθέτει ἡ ὀρθόδοξη θεολογία.

Γίνεται φανερὸ ὅτι ἀπαραίτητη προϋπόθεση τῆς ἀπλανοῦς θεολογίας εἶναι ἡ νοερὰ ἡσυχία. Γι' αὐτὸ καὶ πάλι ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γράφει ὅτι αὐτό, τὸ ὀρθοδόξως θεολογείν, γίνεται "ἡνίκα ἂν σχολὴν ἄγωμεν ἀπὸ τῆς ἔξωθεν ἰλύος καὶ ταραχῆς καὶ μὴ τὸ ἡγεμονικὸν ἡμῶν συγχέηται τοῖς μοχθηροῖς τύποις καὶ πλανωμένοις". Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ νοὺς τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ εἶναι τὸ ὄργανο ποὺ δέχεται πρωτίστως τὴν θεοποιὸ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, πρέπει νὰ εἶναι καθαρὸς καὶ νὰ μὴ συγχέεται μὲ φαντασίες καὶ λογισμούς, ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὸν αἰσθητὸ κόσμο. Γι' αὐτὸ συνιστᾶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος: "δεῖ γὰρ τῷ ὄντι σχολάσαι καὶ γνῶναι Θεόν".

Μὲ τὸν τίτλο "Ἡσυχία καὶ θεολογία" δημοσιεύονται στὸ παρὸν βιβλίο μερικὰ κείμενα, τὰ ὁποῖα ἐγράφησαν ἀπὸ διάφορες ἀφορμὲς καὶ αἰτίες καὶ ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἄλλα ἀναφέρονται στὴν νοερὰ ἡσυχία, ποὺ συνδέεται μὲ τὴν κάθαρση καὶ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, καὶ ἄλλα ἀναφέρονται στὴν θεολογία, ποὺ εἶναι ἐμπειρία. Σὲ ὅλα δὲ τὰ κείμενα γίνεται συνδυασμὸς μεταξὺ αὐτῶν τῶν δύο εὐλογημένων πνευματικῶν καταστάσεων, τῆς ἡσυχίας καὶ τῆς θεολογίας.

Σὲ μιὰ ἐποχὴ ποὺ ἀγνοεῖται ἢ περιφρονεῖται, ἐν πολλοῖς, ἡ ὀρθόδοξη ἡσυχία ὡς ἀπαραίτητη προϋπόθεση πραγματικῆς καὶ ἀπλανοῦς θεολογίας, καὶ ἡ θεολογία συνδέεται, ὡς μὴ ὤφελε, μὲ στοχαστικὲς καὶ αἰσθητικὲς ἀναλύσεις, δηλαδὴ παρατηρεῖται ἕνα ἀντιησυχαστικό - βαρλααμικὸ "πνεῦμα" στὴν θεολογία, τὴν ποιμαντικὴ καὶ τὸν Μοναχισμό, εἶναι ἀνάγκη νὰ ἀκουσθῇ ὁ λόγος καὶ ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας περὶ τοῦ ἡσυχασμοῦ ὡς βάσης τῆς ἐκκλησιαστικῆς, θεολογικῆς, ποιμαντικῆς καὶ μοναχικῆς ζωῆς.

Θεωρῶ ἀναγκαῖο στὸ σημεῖο αὐτὸ νὰ ἀναφέρω ὅτι ἡ θεολογική, ἀνθρωπολογική, ἐκκλησιολογικὴ καὶ ἀσκητικὴ βάση τῶν ὅσων γράφονται στὸ βιβλίο αὐτό, βρίσκονται στὸ παλαιότερο βιβλίο μου μὲ τίτλο "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία" καὶ ὑπότιτλο "Πατερικὴ θεραπευτικὴ ἀγωγή", ποὺ κυκλοφόρησε καὶ κυκλοφορεῖ σὲ πολλὲς ἐκδόσεις καὶ μεταφράσθηκε σὲ ξένες γλῶσσες. Στὸ βιβλίο αὐτό, καὶ στὰ ἑπόμενα τέσσερα βιβλία ποὺ συνεχίζουν τὸ θέμα αὐτό, γίνεται εὐρύτατη ἀνάλυση γιὰ τὸν σκοπὸ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ ὀρθοδόξου θεολογίας, γιὰ τὶς ἀσθένειες καὶ τὴν θεραπεία τῆς ψυχῆς, τοῦ νοῦ, τῆς καρδιᾶς, τῶν λογισμῶν, ὅπως ἐπίσης γίνεται λόγος γιὰ τὴν ἀξία τοῦ ἡσυχασμοῦ καὶ γιὰ τὴν ἱερωσύνη ὡς τὴν κατ' ἐξοχὴν μυστηριακὴ καὶ θεραπευτικὴ διακονία τῶν ἀνθρώπων.

Ἐπικαλοῦμαι τὶς πρεσβεῖες τῶν ἁγίων Πατέρων, τῶν ὁποίων ἡ διδασκαλία ἀναπτύσσεται στὰ κείμενα ποὺ ἀκολουθοῦν καὶ τῶν ὁσίων Πατέρων π. Παϊσίου, π. Πορφυρίου καὶ π. Σωφρονίου, ποὺ ἔζησαν καὶ κοιμήθηκαν ἡσυχαστικά, στοὺς ὁποίους καὶ ἀφιερώνεται τὸ παρὸν βιβλίο.

Ἔγραφα στὴν Ναύπακτο, στὸ Ἐπισκοπεῖο,

τὴν 25η Μαρτίου 2004, ἑορτὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου

Ὁ Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου ΙΕΡΟΘΕΟΣ