Στυλιανοῦ Γερασίμου: "Ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος καὶ ὁ Μοναχισμὸς στὸ Ἅγιον Ὅρος"

Στυλιανοῦ Γερασίμου, Θεολόγος-Μουσικός

Ἀπὸ 12-14 Σεπτεμβρίου τοῦ 2004 πραγματοποιήθηκε στὸ Bose τῆς Βόρειας Ἰταλίας συνέδριο μὲ θέμα: "Ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος (ὁ Ἀθωνίτης) καὶ ὁ Μοναχισμὸς στὸ Ἅγιον Ὅρος". Στὸ συνέδριο, στὸ ὁποῖο χωρίζεται τὸ ἑλληνικὸ καὶ τὸ σλαβικό, μετεῖχαν ἐγκεκριμένοι ἐκπρόσωποι ἀπὸ ὅλες τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καὶ τὰ Πατριαρχεῖα μὲ στόχο τὴν προβολὴ καὶ ἀνάπτυξη ὄχι μόνο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας σὲ παγκόσμιο ἐπίπεδο, ἀλλὰ καὶ τῆς Ὀρθόδοξης Πατερικῆς Θεολογίας. Ἀκόμη μετεῖχαν ἐκπρόσωποι ἀπὸ ὅλες τὶς Θεολογικὲς Σχολές, Ὀρθόδοξες καὶ μή.

Στὴ σειρὰ τῶν Συνεδρίων αὐτῶν δίνονται πολλὲς ἀφορμὲς σύγκρισης καὶ διαφορᾶς ἀπόψεων καθὼς καὶ πολλῶν προβληματισμῶν. Ἄλλωστε ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία δὲν ἀφορᾶ μόνο τὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ καὶ ὅλους τοὺς Ὀρθοδόξους ἀνεξαρτήτου ἐθνικότητας, ποὺ προβληματίζονται γι' αὐτήν.

Βέβαια, σ' αὐτὲς τὶς λίγες γραμμὲς δὲν μποροῦμε νὰ περιγράψουμε τὰ περιεχόμενα τῶν εἰσηγήσεων, ἀλλὰ ἐπιγραμματικὰ θὰ ἀναφέρουμε τὰ κύρια θέματα ποὺ ἀναπτύχθηκαν. Ἡ πρώτη Συνεδρία εἶχε θέμα: "Ὁ Ἀθανάσιος καὶ οἱ ἀπαρχές". Τὰ κύρια θέματα ποὺ ἀναπτύχθηκαν σὲ αὐτὴ τὴν Συνεδρία ἦταν τὰ παρακάτω: α) Ἀπὸ τὸν Ἐρημητισμὸ στὸ Κοινόβιο, ἱστορία καὶ παραδόσεις τῶν ἀπαρχῶν τοῦ ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ. β) Ἡ καθημερινὴ ζωὴ τῶν Πατέρων τῆς Μεγίστης Λαύρας στὰ κελλιὰ καὶ στὸ μοναστήρι. γ) Ὁ Ἀθανάσιος· ἕνας ἐρημίτης ἱδρυτὴς Κοινοβίου. δ) Χαρακτηριστικὰ τοῦ μοναστικοῦ τυπικοῦ τοῦ Ἀθανασίου.

Στὴ δεύτερη Συνεδρία, ἡ ὁποία εἶχε ὡς θέμα: "Ἀνάπτυξη καὶ ἄλλες παρουσίες" ἀναλύθηκαν τὰ παρακάτω θέματα: α) Γεωργιανοὶ μοναχοὶ στὸ Ἅγιον Ὅρος κατὰ τὸν 11ο αἰῶνα. β) Ἡ Μονὴ τῶν Ἀμαλφιτάνων στὸ Ἅγιον Ὅρος. γ) Τὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ ἡ ρωσσικὴ παρουσία. δ) Ὁ Σάββας καὶ οἱ σχέσεις ἀνάμεσα στὴ δυναστεία τῶν Nemanjic καὶ τὸ Ἅγιον Ὅρος. ε) Ὁ Κοσμᾶς ὁ Ζωγραφίτης καὶ οἱ Βούλγαροι μοναχοὶ στὸ Ἅγιον Ὅρος τὸν 14ο καὶ 15ο αἰῶνα. στ) Ὁ Χαρίτων τοῦ Κουτλουμουσίου καὶ ἡ παρουσία τῶν Ρουμάνων στὸ Ἅγιον Ὅρος τὸν 14ο αἰῶνα.

Στὴν τρίτη Συνεδρία δόθηκαν προβληματισμοὶ γιὰ τὶς ἀνανεώσεις ποὺ δέχθηκε ὁ μοναχισμὸς ἀπὸ σημαντικὲς προσωπικότητες μετὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου. Ἡ κύρια θεματολογία ἦταν ἡ παρακάτω: α) Ὁ Μάξιμος ὁ Καυσοκαλυβίτης καὶ ἡ ἀνανέωση τὸν 14ο αἰῶνα. β) Ὁ Βούλγαρης καὶ ἡ Ἀκαδημία, ὁ Νικόδημος καὶ ἡ ἐπανάκληση τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας· ἡ ἀνανέωση τοῦ 18ου αἰῶνα. γ) Ὁ Ἰωσὴφ ὁ Ἡσυχαστὴς καὶ ἡ σύγχρονη ἀνανέωση τοῦ ἁγιορειτικοῦ μοναχισμοῦ. δ) Ὁ Ἄθως, τόπος συναντήσεως διαφόρων ὀρθοδόξων παραδόσεων· οἱ δυτικοὶ μοναχοὶ καὶ ὁ Ἄθως τοῦ 20ου αἰῶνα.

Τὰ προσωπικά μου συμπεράσματα εἶναι ἀρκετὰ θετικά. Τονίστηκαν ὅλα τὰ ἱστορικὰ στοιχεῖα, ποὺ συνετέλεσαν στὴν ἀνάπτυξη τοῦ μοναχισμοῦ μὲ πρωτοπόρο τὸν ἅγιο Ἀθανάσιο στὸν Ἄθωνα. Ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος (ὁ Ἀθωνίτης) ἀνήκει στὴν χορεία τῶν ἀσκητικῶν πατέρων τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Καθηγητὴς τῆς ἐρήμου, συνέχισε τὸ μεγάλο πνευματικὸ ρεῦμα τῆς βυζαντινῆς παραδόσεως τοῦ Ἄθω. Στὸν ὅσιο Ἀθανάσιο, σύμφωνα μὲ τὶς γενικὲς διαπιστώσεις τοῦ Συνεδρίου, βλέπει κανεὶς μιὰ μεγάλη πνευματικὴ μορφὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, στὴν ὁποία συνέδραμαν σπάνια φυσικὰ χαρίσματα. Μελετῶντας τὰ πρότυπα τῆς ἁγιότητος "ἐχώρησε πρὸς ἀοράτους συμπλοκάς", ὅπως λέει καὶ τὸ Ἀπολυτίκιό του. Ἔτσι ἔφθασε νὰ πετύχη τὴν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς καὶ νὰ ἑνωθῇ μὲ τὸν Χριστό. Οἱ τυπικὲς διατάξεις τῶν ἁγίων Σάββα καὶ Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, οἱ ὁποῖες χρησιμοποιοῦνταν, ἐπέδρασαν στὸ σκεπτικὸ τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου. Στὸν ἅγιο Ἀθανάσιο ἀνήκει το ὅτι ἐπέβαλε τὸ μοναχικὸ πολίτευμα τῶν μεγάλων τῆς Ἀνατολῆς Μοναστηριῶν σὲ μιὰ ἔρημο.

Θὰ μπορούσαμε, λοιπόν, νὰ ποῦμε ὅτι ἡ ὕπαρξη τοῦ Ἁγίου Ὅρους συνδέεται μὲ τὴ μορφὴ τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τὴν 5η Ἰουλίου. Αὐτὸ ποὺ θὰ ἤθελα νὰ ἐπισημάνω εἶναι ὅτι πλέον στὴν (Ὀρθόδοξη) Δύση ὑπάρχει ἕνας σοβαρὸς προβληματισμὸς γιὰ τὸν μοναχισμὸ τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου, ποὺ εἶναι ἴσως πιὸ ἔντονος ἀπὸ ὅ,τι στὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή. Προβληματισμὸς ποὺ τοὺς ὁδηγεῖ στὴν ἀποδοχή, ἴσως καὶ στὴν ἐφαρμογή, τοῦ τυπικοῦ του ἁγίου Ἀθανασίου στὸν μοναχισμό τους, γεγονὸς ποὺ ἐπιβεβαιώνει τὴν Οἰκουμενικότητα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καὶ τῆς Πατερικῆς Θεολογίας.-