Γιάννη Βαρδακουλᾶ: Γιὰ νὰ διδασκόμαστε διαβάζοντας

Γιάννη Βαρδακουλᾶ

Ζοῦμε σὲ μιὰν ἐποχὴ ποὺ ὁ εὐδαιμονισμὸς ὡς ὑλικὴ εὐδαιμονία, αἰσθησιακὴ εὐχαρίστηση, καλοπέραση καὶ οἰκονομικὴ εὐημερία εἶναι ὁ καθημερινός μας στόχος, ἐπιδίωξη καὶ ἀγῶνας μας, χωρὶς βέβαια τὴν ἀνησυχία μας γιὰ τὴν ψυχικὴ καὶ πνευματική μας κατάσταση, χωρὶς ἰδανικὸ γιὰ τὴν εὐημερία τῆς κοινωνίας μας. Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος γίνεται βαθμιαῖα ὑπεύθυνος μόνο γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ ἀνεύθυνος γιὰ τὸν συνάνθρωπό του. Αὐτὸ ὀξύνεται σὲ περιόδους κρίσης, ποὺ ὁδηγεῖ σὲ ἕναν ἀτομικὸ ἀμοραλισμὸ μὲ τὶς ἐντεῦθεν συνέπειες καὶ γιὰ τὸν ἄνθρωπο, ποὺ χάνει τὸ βαθὺ ἀνθρώπινο νόημά του καὶ γιὰ τὴν κοινωνία.

Οι σκέψεις αὐτές μου ἦλθαν στὸ νοῦ, καθὼς διάβαζα δυὸ μικρὰ κείμενα τῆς ἐφημερίδας "Ναυπακτιακή". Τὸ πρῶτο εἶναι μιὰ ἀνακοίνωση τοῦ πολυαγαπητοῦ μου φίλου κ. Ἀπόστολου Ζορμπὰ (Λυκειάρχη σήμερα τοῦ 1ου Ἑνιαίου Λυκείου Ναυπάκτου "Ἀγέλαος ὁ Ναυπάκτιος"), ποὺ ἀναφέρεται στὴν ἐνθύμηση τοῦ Ἀλέξ. Χατζηγάκη ἀπὸ τὴν γνωριμία του μὲ τὸν Γιάννη Βλαχογιάννη, τὸν Ἐπαχτίτη, ὅπως ὑπέγραφε. Τὸ δεύτερο εἶναι τοῦ ἀοίδιμου Ἀρχιμανδρίτη Ἀθανασίου Κάρμα, Πρωτοπρεσβύτερου στὸ ναὸ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, στὴν πόλη μας καὶ εἶναι ἀναδημοσίευση ἀπὸ τὴν ἐφημερίδα "Ὁ Ρουμελιώτης" μὲ τίτλο: "Πῶς ἡ ὡραία Ναύπακτος θὰ γίνη μεγάλη καὶ λαμπρὰ Λουτρόπολις".

Τὰ κείμενα αὐτά μου ἔκαναν ἰδιαίτερη ἐντύπωση. Τὸ πρῶτο ἀποτυπώνει τὸ πάθος τοῦ ἐρευνητῆ, ποὺ δὲν λογαριάζει τὶς προσωπικές του δυσκολίες κάνοντας αὐτὸ ποὺ θεωρεῖ καθῆκον του, ἕνα καθῆκον ποὺ δὲν εἶναι μόνο γιὰ τὸν ἑαυτό του, ἀλλὰ καὶ πρὸς αὐτοὺς ποὺ ἔχουν ἀνάγκη τῆς πνευματικῆς του βοήθειας, ὅσο κι ἂν αὐτὰ στοιχίζουν στὴν ἀτομική του ὑπόσταση. Τὸ δεύτερο προβάλλει τὸν ἱερέα, ποὺ δὲν περιορίζεται στὶς τελετουργικές του ὑποχρεώσεις, ἀλλὰ αἰσθάνεται ὅτι ἔχει καὶ ἄλλα καθήκοντα ἔναντι τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς κοινωνίας γενικότερα.

Ἡ ἐπαφὴ μεταξύ του Βλαχογιάννη καὶ τοῦ Χατζηγάκη ἀρχίζει, ὅπως γράφει ὁ κ. Ζορμπάς, τὸ 1942, περίοδο ἀνείπωτης δυστυχίας γιὰ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀθήνας ἀπὸ τὴν ἔλλειψη τροφίμων, ἔλλειψη ποὺ τὴν ἔζησα κι ἐγὼ καὶ σήμερα ἀπορῶ πῶς ἐπέζησα. Ὁ Βλαχογιάννης πεινάει καὶ αὐτὸς θανάσιμα, ἀλλὰ μὲ ὅλη του τὴν πεῖνα δουλεύει γιὰ νὰ τελειώση τον Καραϊσκάκη του. Δὲν σκέφθηκε νὰ ἐγκαταλείψη τὴν ἔρευνα καὶ τὴν πέννα του γιὰ εὐθετότερο χρόνο. Ἡ ἀφοσίωση στὸ καθῆκον, ἡ εὐθύνη τῆς ἀποστολῆς του, ὅπως αὐτὸς τὴν ἀντιλαμβανόταν, αὐτὴ ἡ ἱερὴ προσήλωση στὸ χρέος δὲν τὸν ἀφήνουν νὰ διπλώση τὰ φτερὰ τῆς δημιουργίας του, ὅσο κι ἂν ἦταν βασανισμένα καὶ ἀδύνατα.

Σὲ ἕνα του γράμμα πρὸς τὸν ἀείμνηστο Χατζηγάκη γράφει: ".....ἐδῶ πεινοῦμε θανάσιμα. Καὶ μ' ὅλη τὴν πεῖνα δουλεύω γιὰ τὸν Καραϊσκάκη". Καὶ ὅταν ὁ τελευταῖος τοῦ ἔστειλε σχετικὴ μελέτη του καὶ σχεδιάγραμμα γιὰ τὴν "θρυλικὴ πορεία τοῦ Καραϊσκάκη στ' Ἀσπροπόταμο", τοῦ στέλνει ὡς ἀντίδωρο τῆς εὐχαριστίας του τοὺς τρεῖς τόμους μὲ τὰ "Στρατιωτικὰ Ἐνθυμήματα" τοῦ Ν. Κασομούλη, τὴν ἐργασία του "Οἱ Κλέφτες τοῦ Μωριᾶ" καὶ μερικὰ ἄλλα δημοσιεύματά του μὲ τὴν ὑποσημείωση "χρήματα μὲ κανέναν τρόπο δὲν θὰ δεχθῶ". Ἀνώτερος ἄνθρωπος ὁ Βλαχογιάννης γράφει ἀκατάπαυστα ὄχι γιὰ νὰ κερδίση χρήματα, ἀλλὰ ἀρκεῖται μόνο στὴν σύνταξή του ἀπὸ τὰ Γενικὰ Ἀρχεῖα τοῦ Κράτους καὶ στὴ δοκιμασία του προκειμένου νὰ ἐμπλουτίζη τὴν Ἱστορική μας Γραμματεία μέχρι τὴν ὕστατη δημιουργικὴ πνοή του.

Ἀκούραστος πνευματικὸς ἐργάτης μὲ τὰ μάτια στραμμένα σ' αὐτὸ ποὺ θεωροῦσε χρέος του, ἀνώτερος χρημάτων, καὶ ὅταν ἀκόμη ἀναζητοῦσε ἱστορικὰ στοιχεῖα τοῦ Εἰκοσιένα μὲ παραστάτη τὴν πεῖνα του, δὲν ὑψώνεται μόνο ὡς Δάσκαλος τοῦ Γένους, ἀλλὰ καὶ ὡς ὑπόδειγμα γιὰ μᾶς τοὺς νεώτερους καὶ τοὺς ἐπερχόμενους, γιὰ τὴ βαθειὰ ἀνθρώπινη οὐσία τῆς εὐθύνης καὶ τῆς προσήλωσης στὸ χρέος, ποὺ συμπλέει μὲ τὴν ἀγωνία τῆς πραγμάτωσής του.

Καὶ ὅταν ἀργότερα τὸν ἐπισκέφθηκε ὁ Χατζηγάκης στὸ σπίτι του στὴν Ἀθήνα καὶ τοῦ ἔφερε ἀπὸ τὸν Ἔπαχτο ἕνα φιντάνι μὲ πέντε καρποὺς ἀπὸ ἐπαχτίτικο πλατάνι, τὸν εἶδε νὰ τὸ σφίγγη στὸ στῆθος του, νὰ τὸ φιλῆ καὶ τὸν ἄκουσε ποὺ εἶπε μὲ μισοσβησμένη φωνή: "Ἔπαχτέ μου, περήφανε Ἔπαχτε, θὰ σὲ ξαναδῶ ἄραγες;" μὲ ἔκδηλη συγκίνηση καὶ λαχτάρα.

Ἡ ἀγάπη του γιὰ τὸν Ἔπαχτο, στὸν ὁποῖο ἀφιέρωσε ὄχι μόνο τὴν ψυχὴ τοῦ –ὡς συγγραφέας ἦταν γνωστὸς ὡς Γιάννης Ἐπαχτίτης-, ἀλλὰ καὶ τὰ κείμενά του, ποὺ ζωγραφίζουν τὴν πόλη μας ἐκείνη τὴν ἐποχὴ καὶ ἡ ἀποτυπωμένη σὲ κείμενα λαχτάρα του, ὅταν βρισκόταν μὲ Ἐπαχτίτες καὶ τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὰ ναυπακτιακὰ δρώμενα-ὑπὸ τὴν παρόρμησή του ὁ ἀδελφός του κινήθηκε γιὰ τὴν δημιουργία στὴν πρωτεύουσα τοῦ Κράτους τοῦ ἱστορικοῦ Συλλόγου τῶν Ναυπακτίων, δὲν εἶναι παράδειγμα καὶ ὑπόμνηση τοῦ χρέους μας πρὸς τὴν παράδοση, τὴν αἰσθητικὴ καὶ τὴν γραφικότητα τῆς πόλης μας γιὰ μᾶς τοὺς νεότερους; Οἱ ὁποῖοι ὀφείλουμε νὰ τὰ προστατεύσουμε ἀπὸ κάθε προσπάθεια ἐπέμβασης καὶ ἀλλοίωσης τῶν χαρακτηριστικῶν της στοιχείων κάνοντας χρήση τοῦ ἱεροῦ δικαιώματος τῆς ἀντίστασης στὸν κάθε "ἐπιδρομέα", ποὺ μὲ πράξεις ἢ παραλείψεις του δείχνει ὅτι δὲν σέβεται τὴν τοπική μας παράδοση καὶ ἱστορία. Καὶ ὑπάρχουν πολλοὶ "ἐπιδρομεῖς", ὅπως μπορεῖ νὰ τὸ διαπιστώσει κανεὶς περιηγούμενος τὴν πόλη καὶ ἰδιαίτερα τὰ μεντένια τοῦ λιμανιοῦ.

Ὁ παπα-Κάρμας, ἕνας ἄρχοντας ἱερέας, λειτουργὸς στὸν ναὸ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, ἦταν ἀφιερωμένος στὸ εὐρύτερο ἐκκλησιαστικὸ καθῆκον ἔναντι τῆς ἐνορίας του· ἔτσι τὸν θυμᾶμαι ἀπὸ μικρὸ παιδὶ ποὺ εὐτύχησα νὰ εἶμαι κι ἐγὼ ἕνα ἀπὸ τὰ παιδιά, ποὺ ὑπηρετοῦσαν στὸ ναὸ καὶ ἀργότερα, δωδεκάχρονος, ἔγινα καὶ χειροθετημένος ἀναγνώστης. Ἔψελνε πολὺ μελωδικά, ἄλλωστε ἔπαιζε καὶ κάποιο μουσικὸ ὄργανο, ἴσως ταμπουρᾶ. Σπάνια κρατοῦσε στὰ χέρια του βιβλίο, τὰ ἔλεγε ἀπὸ μνήμης ἀκόμη καὶ κατὰ τὶς ἱεροτελεστίες τοῦ γάμου καὶ τῆς Βάπτισης. Ἤξερε γράμματα στὴν ἐποχή του ὡς ἱερωμένος, γιατί ἦταν καὶ δάσκαλος.

Ὅλη τὴν περίοδο τοῦ Σαραντάημερου ἄλλοτε μὲ περίμενε καὶ ἄλλοτε τὸν περίμενα κάθε πρωΐ στὴν εἴσοδο τοῦ ναοῦ. Μὲ εἶχε μάθει ὁ πατέρας μου νὰ ξυπνῶ στὶς τέσσερις τὸ πρωΐ καὶ νὰ τρέχω συνεπὴς στὴν ὑποχρέωσή μου, ὑπὸ ὁποιεσδήποτε καιρικὲς συνθῆκες. Βαθύτατος ὁ σεβασμός μου πρὸς τὸν πολιὸ Γέροντα καὶ ἔκδηλη ἡ ἀγάπη καὶ τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ μένα. Ἡ ἐπιστροφὴ αὐτὴ ἦταν γιὰ μένα ἱερὸ χρέος καὶ ὡς προλεγόμενα γιὰ ὅ,τι ἀκολουθεῖ.

Ὁ παπα-Κάρμας, χωρὶς καμιὰ ἀνάμειξη μὲ τὰ πολιτικὰ κόμματα τῆς ἐποχῆς του ἦταν καὶ ἐνεργὸς πολίτης ἐνδιαφερόμενος ἰδιαίτερα γιὰ τὰ προβλήματα τῆς ναυπακτιακῆς κοινωνίας, ἀλλὰ καὶ προσφέροντας μὲ τὸ κῦρος του τὶς ὑπηρεσίες του σὲ περιπτώσεις ἐνδοοικογενειακῶν διενέξεων, ἐνῷ τὶς λειτουργιὲς δὲν τὶς ἀποθήκευε, ἀλλὰ μὲ ἔστελνε σὲ ὁρισμένα σπίτια, ποὺ θεωροῦσε ὅτι εἶχαν ἀνάγκη.

Αὐτὴ τὴν ὡραία εἰκόνα τοῦ ὁλοκληρωμένου κληρικοῦ, ἐνεργοῦ πολίτη καὶ εὐπατρίδη θὰ σᾶς δώσω στὴ συνέχεια μὲ τὴν προσδοκία ὅτι εἶναι διδακτικὴ καὶ γιὰ ἱερωμένους καὶ γιὰ λαϊκούς, μὲ βάση διασωθεῖσα ἐπιστολή του, ἀπὸ τὴν ὁποία θὰ σταχυολογήσω τὶς ἀκόλουθες περικοπές, ἐκτὸς ἂν ἡ φιλόξενη πάντα "Ἐκκλησιαστικὴ Παρέμβαση" τὴν δημοσιεύση ὡς ἔχει:

"Κύριε Διευθυντᾶ τοῦ "Ρουμελιώτου"

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ Ἰούνιος. Πρώτην φορᾶ ἔρχομαι εἰς ἐπικοινωνίαν μὲ τὸν ἀγαπητὸν "Ρουμελιώτην" τοῦ ὁποίου τὴν ἀξίαν, διὰ τὴν ἐξυπηρέτησιν ἐν γένει τῶν συμφερόντων τοῦ κοινοῦ, πρὸ παντὸς τῆς Ρούμελης ἐξαιρετικῶς ἐκτιμῶ.

Παγκοίνως τυγχάνει γνωστὸν ὅτι ἡ Ναύπακτος, μικροτέρα μὲν τῶν ἄλλων πόλεων, ἐν τῷ Κορινθιακῷ κόλπῳ εὑρισκομένων, ἡ ὡραιοτέρα ὅμως ὑπὸ τὴν ἔποψιν τῶν φυσικῶν πλεονεκτημάτων τῆς Νύμφη τοῦ Κορινθιακοῦ κόλπου ἐπικαλεῖται· καὶ μήπως δὲν εἶναι Νύμφη; Ἡ μαγευτικὴ τοποθεσία της, περικεκοσμημένη μὲ ὅλας τὰς φυσικὰς καλλονὰς· μὲ τὸ μικρὸ καὶ εὔμορφο λιμενάκι της, μὲ τὸ ὡραῖον καὶ κατάφυτον ἐκ πεύκων Ἑνετικὸν Φρούριόν της, τοῦ ὁποίου τὴν κορυφὴν ἐπιστεγάζει τὸ μικρὸ Ἐκκλησάκι, "Ὁ Προφήτης Ἠλίας" μὲ τοὺς λαμπροὺς λόφους της, μὲ τὰ ὡραῖα καὶ κατάφυτα ἐκ πρασινάδας περιβόλια της. Τὸ θαυμάσιον προάστειον τῆς Ἀφροδίτης ἐπὶ τῆς ἀνατολικῆς πλευρᾶς μὲ τὸν θεαματικὸν καὶ πυκνῶς δενδροφυτευμένον πεύκων καὶ κυπαρίσσων λοφίσκον τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, τὰ πολλὰ περιβόλια της, ἐν μέσῳ τῶν ὁποίων ὑπάρχει ἡ ἱστορικὴ κατὰ τὴν δημώδη ποίησιν βρύσις τῆς "Ἀγάπης".

ΤΟ ΜΑΓΕΥΤΙΚΟΝ ΓΡΙΜΠΟΒΟΝ

Ἀλλὰ τὸ μεγαλύτερον καὶ μοναδικώτερον δῶρον, μὲ τὸ ὁποῖον ἡ φύσις ἐπροίκισε τὴν Ναύπακτον, εἶνε τὰ ἄφθονα καὶ διαυγέστατα καὶ κρυσταλένια νερά, πλημμυρίζοντα τὴν πόλιν ὁλόκληρον. Τὰ νερὰ τοῦ Κεφαλοβρύσου, τῆς Ἀραπόβρυσης, τοῦ Ντζαμιοῦ, τῆς Φώσας εἶνε ἀστείρευτοι πηγαί.

Ὑπερέχουσα ὅλων εἶνε ἡ πηγή, ἡ ἐκ τοῦ μεγάλου περιβόλου τοῦ κ. Νόβα ἀναβλύζουσα καὶ καταλήγουσα εἰς τὸ περίβλεπτον καὶ ξακουστὸν Γρίμποβον τὸ ἐστολισμένον μὲ τὰς ὑψηλὰς καὶ βαθυσκίους πλατάνους του, ὑπὸ τὰς ὁποίας δροσίζονται πάντες κατὰ τὰ ἠλιοκαύματα τῶν μηνῶν Ἰουνίου, Ἰουλίου καὶ Αὐγούστου.

Ξένοι ἐπισκεπτόμενοι τὸ Γρίμποβον καταλαμβάνονται ὑπὸ μαγείας καὶ οὐδέποτε λησμονοῦσι τὴν ἀπόλαυσιν τῆς δροσιᾶς καὶ θαλασσίας ἐκείνης αὔρας καὶ τὸ γλυκὺ κελάρισμα τῶν ἔνθεν καὶ ἔνθεν ρεόντων ἀφθόνων κρυσταλένιων ὑδάτων.

Ἀληθὴς μαγεία, τὴν ὁποίαν ὁμολογοῦσι μετ' ἐνθουσιασμοῦ πάντες οἱ ξένοι ἐπισκέπται καὶ διαθερισταί, οἱ ἐξ Ἀθηνῶν καὶ Πατρῶν καὶ Μεσολογγίου καὶ Ἀγρινίου κατ' ἔτος ἐπισωρευόμενοι. Ὑπὸ τὴν μοναδικὴν αὐτὴν ρομάντζαν τοῦ Γριμπόβου πολλοὶ Ναυπάκτιοι καὶ διαθερισταί, ἀλλὰ καὶ πλεῖσται ἐκ Πατρῶν ἐρχόμεναι οἰκογένειαι, δίδουσι καθ' ἑκάστην πλούσια γεύματα εἰς τὴν αὐτὴν τοποθεσίαν, διασκεδάζοντες μέχρι ἑσπέρας.

Ἡ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ "ΨΑΝΗ"

Παραλείποντες πλείστας ἄλλας περιγραφικὰς λεπτομερείας, ἐρχόμεθα εἰς τὸ κύριον θέμα μας, ὅπερ θεωροῦμεν σπουδαιότατον, τὸ τῶν Ἰαματικῶν ὑδάτων τῆς "Ψανῆς".

Τὰ νερὰ τῆς "Ψανῆς" ἐξετασθέντα πρὸ πολλῶν ἐτῶν ὑπὸ τοῦ χημικοῦ καθηγητοῦ Α. Δαμβέργη, εὑρέθησαν, ἂν ὄχι ἀνώτερα, ἐφάμιλλα τῶν τοῦ Λουτρακίου.

Ἐκ τῶν συστατικῶν καὶ ἀναλογιῶν τὸ Ἰαματικὸν ὕδωρ τὸ ἐν τῇ θέσει "Ψανὴ" τῆς Ναυπάκτου, ἀναβρὼν τάσσεται μεταξὺ τῶν ἀλκαλικῶν ὑδάτων, περιέχον μεγάλην ποσότητα δισσανθρακικοῦ νατρίου (Σόδας) σχετικὸν πρὸς τὰ λοιπὰ τούτου συστατικὰ καὶ εἶνε τὸ περιεκτικώτερον εἰς ἰαματικὰ συστατικὰ κατὰ ψαμμιάσεων, λιθιάσεων καὶ νόσων κοιλίας, ἀλκάλι-ἰαματικὸν τῆς Ἑλλάδος ὕδωρ, ὑπερέχον πάντα τὰ παρ' ἡμῖν νῦν δὲ ἐν χρήσει παρομοίας ἰαματικῆς ἐνεργείας ὕδατα.

Τὴν σπουδαίαν ταύτην ἰαματικὴν ἰδιότητα τῶν ὑδάτων τῆς "Ψανῆς" ἔρχεται νὰ πιστοποιήση καὶ ἑτέρα γνώμη διαπρεποῦς ἐπιστήμονος Ἰατροῦ, τοῦ κ. Στυλιανοῦ Μαντουνάκη ἐκ Χανίων τῆς Κρήτης, μέλους τοῦ Ἰατρικοῦ Ἰνστιτούτου τῶν Βρυξελλῶν ἐπὶ 30ετίαν ὁλόκληρον. Τὸν καλὸν αὐτὸν ἐπιστήμονα ἀπέστειλε τὸ Ἰνστιτοῦτον πρὸ τριετίας εἰς τὰ λουτρὰ τῆς Κυλήνης (Λύντζι), ἵνα κάμη ἐξέτασιν τῶν συστατικῶν τῶν Ἰαματικῶν ὑδάτων, συνάμα δὲ παρακολουθήση τὴν ἐξέλιξιν τῶν διαφόρων νόσων καὶ ὑποβάλη λεπτομερῆ ἔκθεσιν.

Εἰς τὰ λουτρὰ ταῦτα μεταβὰς καὶ ὁ ὑποφαινόμενος, ἐγνώρισα τὸν κ. Μαντουνάκην, πρὸς ὃν ἀνέφερα τὰ νερὰ τῆς "Ψανῆς" ἀναπτύξας τὰ συστατικά, τὴν χρησιμότητα καὶ τὴν ἐκτίμησιν αὐτῶν παρ' ὅλου τοῦ κοινοῦ· ἐξέφρασε τὴν ἐπιθυμίαν νὰ τὰ ἐπισκεφθῇ κατόπιν θερμῆς παρακλήσεώς μου.

Ὄντως μετὰ 15 ἡμέρας, ὅτε ἐτελείωσε τὴν ἀποστολήν του, ἔφθασεν εἰς Ναύπακτον, ἔνθα ἐπανειλημμένως ἐπεσκέφθη την "Ψανὴν" καὶ μετὰ προχείρους δοκιμὰς ἐπείσθη ὅτι ὄντως τὰ νερὰ ἔχουσιν σπουδαίαν Ἰαματικὴν ἀξίαν. Πρὸ παντὸς ἐθαύμασε τὴν μαγευτικὴν τοποθεσίαν της Ναυπάκτου ὁ κ. Μαντουνάκης, ὅστις κατὰ τὸ γεῦμα, ὅπερ παρεθέσαμεν αὐτῶ ὑπὸ ρομάντζαν τοῦ Γριμπόβου, ἐξεφράσθη μετ' ἐνθουσιασμοῦ τονίσας ὅτι, ἐὰν τὰ νερὰ ταῦτα ἐκμεταλλευθῶσι καλῶς, ἡ Ναύπακτος θέλει ἀλλάξει ὄψιν καθισταμένη μία τῶν ὡραιοτέρων Λουτροπόλεων, ὑπερβάλλουσα καὶ αὐτὸ τὸ Λουτράκι καὶ τὴν Αἰδηψόν, αἵτινες προώδευσαν τόσο γιγαντιαίως λόγῳ ἰαματικῆς ἀξίας τῶν ὑδάτων μόνον, ἐνῷ ὡς τοποθεσίαι δὲν δύνανται νὰ παραβληθῶσι πρὸς τὴν ὡραίαν τοποθεσίαν καὶ τὰ θέλγητρα τῆς Ναυπάκτου, εἰς τὴν ὁποίαν δὲν θὰ μεταβαίνουσιν οἱ ἔχοντες ἀνάγκην Ἰαματικῶν λουτρῶν μόνον, ἀλλὰ καὶ πολὺς ἄλλος κόσμος χάριν ψυχαγωγίας. Ἐν τέλει συνέστησεν ὁ κ. Μαντουνάκης νὰ γίνη ἐκσκαφὴ πρὸς ἀνεύρεσιν μεγαλυτέρας ποσότητος ὕδατος, ὅτε μᾶς ἀφῆκε τὴν σύστασίν του νὰ τῷ γνωστοποιήσωμεν, ἵνα μας στείλη ὄχι μίαν ἀλλὰ δύο καὶ τρεῖς Βελγικὰς ἑταιρείας μὲ πολλὰ ἑκατομμύρια πρὸς εὐρεῖαν ἐκμετάλλευσιν.

ΚΙΝΗΘΗΤΕ:

Δυστυχῶς τὰ νερὰ ταῦτα μένουσι νεκρά, καίτοι εἶνε γνωστὴ ἡ ἀξία των· οὐδεμία μέριμνα ἐλήφθη μέχρι σήμερον διὰ τὴν ἐκμετάλλευσιν αὐτῶν· μία τολμηρὰ ἀπόφασις, μία σοβαρὰ ἐπιχείρησις, ἠδύνατο ἀσφαλῶς νὰ δημιουργήση διά την Ναύπακτον ἕν εὐρύτατον μέλλον. Τὸ παρελθὸν ἔτος ἐγένοντο προχείρως καὶ δοκιμαστικῶς ἐν τῇ "Ψανῇ" 3-4 ἰδιωτικοὶ λουτῆρες, εἰς τοὺς ὁποίους μετέβησαν πλεῖστοι ἐν οἷς ὁ Στρατηγὸς κ. Σουμπασάκος καὶ ὁ ὑποφαινόμενος, ἐκάμαμεν θερμὰ λουτρά, ἐκ τῶν ὁποίων σημαντικῶς ὠφελήθημεν.

Εἶναι καιρὸς πλέον νὰ γίνη μία σοβαρὰ σκέψις ὀπόθεν δήποτε πρὸς κίνησιν τοῦ σπουδαίου τούτου ζητήματος, ὅπερ θέλει σημειώση μέγαν σταθμὸν μέλλοντος καὶ σωτηρίας μιᾶς πόλεως, ἡ ὁποία ἤδη φθίνει ὁμοιάζουσα μὲ νεκρόπολιν.

Ἀθανάσιος Κάρμας

Ἀρχιμανδρίτης"

Κλείνοντας τὸ Σημείωμά μου αὐτό, δὲν εἶχα δίκαιο, ὅταν προέτασσα ὡς ἐπικεφαλίδα το "Γιὰ νὰ διδασκόμαστε διαβάζοντας" καὶ μάλιστα πρῶτος ὁ ὑποφαινόμενος;