Ἡ "αὐτοκάθαρση" στὴν Ἐκκλησία

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(δημοσιεύθηκε στὶς Ἐφημερίδες "Αὐριανὴ" 16 Φέβ. 2005, καὶ "Ὀρθόδοξος Τύπος")

Τὰ σύγχρονα γεγονότα ποὺ ἀφοροῦν τὰ λεγόμενα σκάνδαλα στὴν Ἐκκλησία ἑρμηνεύονται ποικιλοτρόπως, ἀνάλογα μὲ τὶς προϋποθέσεις καὶ τὶς ἐπιδιώξεις καθενὸς ποὺ τὸ ἐπιχειρεῖ. Ἐπίσης προτείνονται διάφοροι τρόποι ἐπιλύσεως τῶν θεμάτων αὐτῶν. Ἄλλοι ὁμιλοῦν γιὰ παρέμβαση τῆς Πολιτείας καὶ ἄλλοι κάνουν λόγο γιὰ αὐτοκάθαρση ποὺ θὰ γίνη ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν Ἐκκλησία καὶ μάλιστα, ὅπως λέγεται, αὐτὸ θὰ εἶναι καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας ποὺ θὰ συνέλθη τὴν Παρασκευὴ καὶ τὸ Σάββατο.

Θὰ ἤθελα νὰ τονίσω μερικὲς ἀλήθειες γύρω ἀπὸ τὸ θέμα τῆς λεγομένης "αὐτοκάθαρσης" στὴν Ἐκκλησία, γιὰ τὸ τί ἀκριβῶς εἶναι καὶ σὲ τί συνίσταται αὐτὴ ἡ αὐτοκάθαρση.

1. Οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν καὶ Τοπικῶν Συνόδων

Μετὰ τὴν Πεντηκοστὴ δημιουργήθηκε ἡ Χριστιανικὴ Ἐκκλησία ποὺ ἀποτελεῖτο ἀπὸ ἀνθρώπους ποὺ εἶχαν δεχθῇ τὴν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γιὰ νὰ γίνη κανεὶς μέλος τῆς Ἐκκλησίας ἔπρεπε νὰ βαπτισθῇ στὸ ὄνομα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ἀπαραίτητη προϋπόθεση ὅμως τοῦ βαπτίσματος ἦταν ἡ κατήχηση, ἡ ὁποία συνδεόταν μὲ μιὰ ἀγωγὴ ποὺ λεγόταν "κάθαρση τῆς καρδιᾶς" ἀπὸ τὰ πάθη, οἱ κατηχούμενοι μάθαιναν πῶς νὰ θεραπεύουν τὰ πάθη τους, ὁπότε τὸ βάπτισμα καὶ τὸ χρῑσμα λέγονταν φώτισμα καὶ φωτισμός.

Μὲ τὴν ἐκκοσμίκευση, ὅμως, ποὺ εἰσέρρευσε στὴν Ἐκκλησία, κυρίως ὅταν αὐτὴ ἔγινε ἐπίσημη θρησκεία τοῦ κράτους, ἔπρεπε νὰ ληφθοῦν μέτρα, ὥστε καὶ νὰ διατηρῆται ἡ πνευματικότητα τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας καὶ νὰ διατηρῆται ἡ ἑνότητά της. Μὲ τὸ θέμα αὐτὸ ἀσχολήθηκαν οἱ Τοπικὲς καὶ Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι, οἱ ὁποῖες ἐξέδωσαν τοὺς ὅρους – δόγματα, ποὺ ἀναφέρονται σὲ δογματικὲς ἀποκλίσεις, καὶ τοὺς ἱεροὺς Κανόνες, ποὺ ἀναφέρονται στοὺς τρόπους τῆς μετανοίας – καθάρσεως τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῆς τάξεως ποὺ πρέπει νὰ ἐπικρατῆ στὴν Ἐκκλησία.

Ἑπομένως, ὅταν οἱ Ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας τηροῦν τοὺς ὅρους καὶ τοὺς ἱεροὺς Κανόνας, τότε γίνεται ἡ λεγόμενη αὐτοκάθαρση. Ὅταν ὅμως οἱ Ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας ἀδιαφοροῦν ὡς πρὸς τὶς ἀποφάσεις τῶν Τοπικῶν καὶ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, τότε ὑπάρχει πρόβλημα μέσα στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας, δηλαδὴ εἰσέρχεται ὁ στοχασμὸς καὶ ἡ κοσμικὴ νοοτροπία. Γι' αὐτὸ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας κάνουν διαρκῶς λόγο γιὰ τὴν κάθαρση τῆς καρδιᾶς ἀπὸ τὰ πάθη καὶ γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν παραπτωμάτων Κληρικῶν καὶ λαϊκῶν ποὺ γίνονται δημόσια καὶ σκανδαλίζουν τοὺς πιστούς.

2. Οἱ πολιτικὲς παρεμβάσεις στὴν Ἐκκλησία

Διὰ μέσου τῶν αἰώνων παρουσιάσθηκαν πολλὰ προβλήματα στὴν Ἐκκλησία ποὺ ὀφείλονταν ἀφ' ἑνὸς μὲν στὴν ἀπώλεια τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ φρονήματος ἀπὸ Κληρικοὺς καὶ λαϊκούς, ἀφ' ἑτέρου δὲ στὴν ἐπέμβαση διαφόρων πολιτικῶν παραγόντων, κυρίως τῶν αὐτοκρατόρων, στὰ ἐσωτερικά της.

Ἀκριβῶς γι' αὐτὸν τὸν λόγο ὑπάρχει διαφορὰ μεταξὺ τοῦ κανονικοῦ Δικαίου, ποὺ εἶναι οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν καὶ Τοπικῶν Συνόδων, καὶ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ Δικαίου, ποὺ εἶναι οἱ νόμοι τῆς ἑκάστοτε Πολιτείας γιὰ ἐκκλησιαστικὰ θέματα. Μάλιστα ὑπάρχουν διατάξεις τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ Δικαίου (νόμοι τοῦ Κράτους) ποὺ εἶναι ἀντίθετες μὲ τοὺς Κανόνας τῆς Ἐκκλησίας.

Τὸ πρόβλημα, λοιπόν, τῶν Ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας, ὅταν θέλουν νὰ ἐπιβάλουν μιὰ τάξη στὴν Τοπικὴ Ἐκκλησία, ἡ ὁποία διασαλεύεται ἀπὸ ποικίλες ἀνταρσίες, εἶναι ὅταν ὑπάρχη διάσταση μεταξὺ τοῦ κανονικοῦ καὶ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ Δικαίου. Ὑπάρχει περίπτωση νὰ θέλη ὁ Ἐπίσκοπος νὰ θεραπεύση ἀντικανονικὰ παραπτώματα, καὶ ὅμως νὰ μὴ μπορῇ νὰ τὸ πράξη, διότι δεσμεύεται ἀπὸ τοὺς νόμους τῆς Πολιτείας καὶ κατ' ἐπέκταση ἀπὸ συνηγόρους, ἀπὸ πολιτικὰ δικαστήρια, οἱ ὁποῖοι στὴν πραγματικότητα βλέπουν τὰ θέματα ἀπὸ ἄλλη διάσταση καὶ ὄχι ἐκκλησιαστική. Πῶς μπορεῖ μὲ τέτοιες προϋποθέσεις νὰ γίνη ἡ αὐτοκάθαρση;

3. Τὰ αἴτια τῶν ἐκκλησιαστικῶν προβλημάτων

Προτείνονται πολλοὶ τρόποι γιὰ τὴν ἐπίλυση τῶν προβλημάτων ποὺ ἀνέκυψαν. Γίνεται λόγος γιὰ τὸ ὅτι ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ προχωρήση στὴν αὐτοκάθαρσή της. Ἐπίσης καὶ ἐκκλησιαστικοὶ παράγοντες κάνουν λόγο γιὰ "ἐκδημοκρατισμὸ τῆς Ἐκκλησίας". Προσωπικὰ δὲν μοῦ ἀρέσει αὐτὴ ἡ φράση, γιατί ἐὰν οἱ Ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας τηρήσουν τοὺς ὅρους καὶ τοὺς Κανόνας τῶν Οἰκουμενικῶν καὶ Τοπικῶν Συνόδων, τότε θὰ λειτουργήση σωστὰ τὸ λεγόμενο Ἱεραρχικὸ (καὶ ὄχι δημοκρατικὸ) πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας.

Προκειμένου ὅμως νὰ γίνη αὐτοκάθαρση, θὰ πρέπη νὰ βρεθοῦν τὰ βασικὰ αἴτια τῆς κρίσης. Καὶ νομίζω ὅτι τὰ αἴτια αὐτὰ ἐντοπίζονται, κατὰ τὴν ἄποψή μου, ἀφ' ἑνὸς μὲν στὸν τρόπο χειροτονίας Κληρικῶν καὶ ἐκλογῆς Ἐπισκόπων, ἀφ' ἑτέρου δὲ στὸν τρόπο λειτουργίας τῶν Συνοδικῶν ὀργάνων.

Ἀναφερόμενος στὸ πρῶτο θέμα νομίζω πρέπει νὰ δοθῇ προτεραιότητα σὲ τρία βασικὰ ζητήματα. Τὸ πρῶτον εἶναι οἱ προϋποθέσεις χειροτονίας ἑνὸς λαϊκοῦ σὲ Διάκονο καὶ τοῦ Διακόνου σὲ Πρεσβύτερο, κυρίως ὅταν πρόκειται γιὰ ἄγαμο Κληρικό. Ὅταν κανεὶς δὲν προσέχη τὰ ὅσα γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ ὁρίζονται ἀπὸ τὶς ποιμαντικὲς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν καὶ Τοπικῶν Συνόδων, τότε θὰ δημιουργηθοῦν πολλὰ προβλήματα. Τὸ δεύτερον εἶναι τὸ ἐκκλησιαστικὸ κλίμα ποὺ συναντᾶ ἕνας νέος Κληρικὸς σὲ ἐκκλησιαστικὰ καὶ ἐπισκοπικὰ περιβάλλοντα. Μπορεῖ νὰ ξεκινᾶ τὴν ἱερατική του διακονία μὲ καλὲς προθέσεις καὶ σωστοὺς ὁραματισμούς, ἀλλ' ὅταν βλέπη τὸ νοσηρὸ κλίμα ποὺ κυριαρχεῖ σὲ τέτοια περιβάλλοντα, ἀπογοητεύεται ἢ συσχηματίζεται. Τὸ τρίτο καὶ σπουδαιότερο εἶναι ὁ τρόπος ἐκλογῆς τῶν Ἐπισκόπων. Καὶ αὐτὸ εἶναι πολὺ βασικό, γιατί ἕνας Ἐπίσκοπος σὲ μιὰ Ἐπαρχία θὰ δώση τὸ στίγμα τῆς προσωπικότητός του. Ἀνάλογα μὲ τὸ ἐκκλησιαστικό του φρόνημα ἢ τὴν ἀπουσία του, θὰ ἐπιλέξη τοὺς συνεργάτες του, θὰ χειροτονήση τοὺς Κληρικοὺς καὶ θὰ χειριστὴ τὰ μείζοντα ἐκκλησιαστικὰ θέματα τὰ ὁποῖα θὰ ἀναφυοὺν στὰ Συνοδικὰ ὄργανα.

Ἐὰν κανεὶς δὲν δὴ κατὰ τρόπο οὐσιαστικὸ τὰ τρία αὐτὰ σημεῖα, ἰδιαιτέρως τὸ τρίτο, καὶ δὲν ἀλλάξει ὁ τρόπος καὶ οἱ προϋποθέσεις ἐκλογῆς τῶν Ἐπισκόπων καὶ ἂν δὲν τηροῦνται οἱ ἀποφάσεις τῶν Τοπικῶν καὶ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, τότε δὲν πρόκειται νὰ γίνη ἡ λεγόμενη "αὐτοκάθαρση". Γιατί ἀπὸ τὴν μιὰ μεριὰ θὰ ἀντιμετωπίζωνται διάφορα ἐκκλησιαστικὰ παραπτώματα Κληρικῶν, κατὰ ἀκρίβεια ἢ κατ' οἰκονομία, μὲ τὰ ἐκκλησιαστικὰ δικαστήρια, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ θὰ εἰσέρχωνται μέσα στὸν ἱερατικὸ κλάδο Κληρικοὶ χωρὶς ὀρθόδοξες προϋποθέσεις, οἱ ὁποῖοι θὰ δημιουργήσουν ἀργὰ ἢ γρήγορα ποικίλα σκάνδαλα.

Ὡς πρὸς τὸ δεύτερο θέμα, δηλαδὴ τὸν τρόπο λειτουργίας τῆς Ἱεραρχίας καὶ τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου, πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ προταθοῦν λύσεις, ὥστε νὰ λειτουργῇ καλὰ ὁ Συνοδικὸς θεσμός, σύμφωνα μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση.

Τελικὰ πιστεύω ὅτι ἐμεῖς οἱ Ἱεράρχες πρέπει νὰ ἐργαζόμαστε μὲ σύνεση καὶ διάκριση καὶ νὰ μὴν ἀποβλέπουμε σὲ ἐξωτερικοὺς ἐντυπωσιασμούς, οὔτε νὰ αὐτοσχεδιάζουμε, ἀλλὰ νὰ βλέπουμε τὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα μέσα ἀπὸ τὴν διαχρονικὴ ποιμαντικὴ τῆς Ἐκκλησίας.

Ἂν δὲν ὑπάρξουν οἱ παραπάνω ἐκκλησιολογικὲς προϋποθέσεις, τότε "αὐτοκάθαρση" στὴν Ἐκκλησία δὲν πρόκειται νὰ γίνη, παρὰ τὶς ἀγαθὲς διαθέσεις.