Κύριο ἄρθρο: Ἡ Σύναξη Προκαθημένων Ὀρθόδοξων Ἐκκλησιῶν

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(Δημοσιεύθηκε στὸν "Κόσμο τοῦ Ἐπενδυτῆ", 21-22/5/2005)

Ὅπως εἶναι γνωστὸν μὲ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου συγκαλεῖται τὴν Τρίτη 24 Μαΐου Σύναξη Προκαθημένων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, προκειμένου νὰ ἀντιμετωπισθῇ κανονικῶς τὸ ἐκκλησιολογικὸ πρόβλημα τὸ ὁποῖο ἀνέκυψε στὸ Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων, μετὰ τὴν ἀπόφαση τῆς πλειοψηφίας τῶν μελῶν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου νὰ ἀποκηρύξουν τὸν Πατριάρχη κ. Εἰρηναῖο.

Κατὰ τοὺς ἱεροὺς Κανόνας τῆς Ἐκκλησίας, σὲ θέματα κανονικὰ ὑπερισχύει ἡ γνώμη τῶν πλειόνων. Στὴν προκειμένη περίπτωση, πέραν τῆς ἀποφάσεώς τους, "οἱ πλείονες" τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων προσέφυγαν στὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, ὥστε καὶ ἐκεῖνο νὰ ἐπέμβη μὲ τὴν συντονιστικὴ ἁρμοδιότητα καὶ τὴν εὐθύνη τὴν ὁποία ἔχει ὡς πρωτόθρονος Ἐκκλησία.

Τὸ θέμα αὐτὸ εἶναι σοβαρὸ καὶ πολύπλευρο, ὁπότε μὲ τὸ ἄρθρο αὐτὸ θὰ θίξω συνοπτικὰ μερικὰ σημεῖα.

1. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία λειτουργεῖ σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα συνοδικῶς καὶ σὲ αὐτὸ διαφέρει ἀπὸ τὴν "Ρωμαιοκαθολική". Κατὰ τοὺς ἱεροὺς Κανόνας καὶ τὴν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας τὰ ζητήματα μιᾶς Ἐπαρχίας τὰ ἀντιμετωπίζει ἡ Τοπικὴ Σύνοδος, ἡ ὁποία ὅταν ἀποτελῆται τοὐλάχιστον ἀπὸ δώδεκα μέλη, προκειμένου νὰ καθαιρέση Ἐπισκόπους, λέγεται Τελεία Σύνοδος. Τὰ μείζονος σημασίας θέματα τὰ ἀντιμετωπίζει ἡ Μείζων καὶ Ὑπερτελῇς Σύνοδος, ἡ ὁποία στοὺς Κανόνας θεωρεῖται ὅτι εἶναι ἡ Σύνοδος τῆς διοικήσεως καὶ στὴν ὁποία παρευρίσκονται περισσότεροι Ἐπίσκοποι καὶ πέραν τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας. Καὶ τὰ μεγάλα δογματικὰ καὶ κανονικὰ ζητήματα ποὺ ἀφοροῦν τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας τὰ ἀντιμετωπίζουν οἱ Πανορθόδοξες καὶ Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι. Στὴν παροῦσα περίπτωση ἔχουμε Σύναξη τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν.

Ἡ βασικὴ κανονικὴ προοπτικὴ εἶναι ἀφ' ἑνὸς μὲν νὰ διαφυλάσσεται ἡ αὐτοτελῇς διοίκηση τῶν ἐπὶ μέρους Τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, ἀφ' ἑτέρου δὲ νὰ μὴ παρεκκλίνουν οἱ Τοπικὲς Ἐκκλησίες ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη διδασκαλία καὶ τοὺς Κανόνας τῆς καθόλου Ἐκκλησίας, ὥστε νὰ μὴ διασαλεύεται ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας (Νικόδημος Μίλας), ἐν ὀνόματι τοῦ "ἀπολύτου αὐτοκεφαλισμοῦ" (Ἰωάννης Καρμίρης), ποὺ ἀναπότρεπτα ὁδηγεῖ στὸν "ἀποκεφαλισμὸ" τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας.

2. Κάθε Σύνοδος μπορεῖ ἀφ' ἑνὸς μὲν νὰ ἀντιμετωπίση κανονικὰ ζητήματα, ἀφ' ἑτέρου δὲ νὰ λειτουργήση ὡς δικαστήριο γιὰ Κληρικούς, Διακόνους, Πρεσβυτέρους καὶ Ἐπισκόπους. Ὅταν λειτουργῇ ὡς δικαστήριο ὑπάρχουν σαφεῖς προϋποθέσεις, ἤτοι καλεῖται ἀπὸ τὴν Σύνοδο νὰ παραστῇ καὶ ὁ καταγγελλόμενος Ἐπίσκοπος καὶ ἂν δὲν παραστῇ ἐπαναλαμβάνεται ἡ κλήση γιὰ δύο ἄλλες φορὲς καὶ ἂν ὁ ὑπόδικος δὲν ἀνταποκριθῇ, τότε, ὅπως λέγεται, "ἡ Σύνοδος ἀποφαινέσθω τα κατ' αὐτοῦ δοκοῦντα". Ἐπίσης, δὲν εἶναι ἀναγκαῖο νὰ προηγοῦνται κανονικὲς ἀνακρίσεις, ἀλλὰ ἡ Σύνοδος ἀκούει τον καταγγελθέντα καὶ ἀποφαίνεται σχετικῶς.

3. Ἡ Τοπικὴ Σύνοδος μπορεῖ νὰ καθαιρέση καὶ τὸν Πρόεδρό της. Διασώζονται πολλὲς ἀποφάσεις, ὅπως ἡ ἀπόφαση τῆς καθαιρέσεως τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Κοσμᾶ τοῦ Ἀττικοῦ ὑπὸ τῆς Συνόδου τοῦ Πατριαρχείου, διότι ἀποδείχθηκε ὁμόφρονας τοῦ αἱρετικοῦ Νίφωνα. Στὴν Σύνοδο ἦταν παρόντες ὁ Αὐτοκράτωρ καὶ οἱ Συγκλητικοί. Ὁ Αὐτοκράτωρ ρωτοῦσε τὸν Πατριάρχη, ἐκεῖνος ὁμολόγησε τὴν πράξη, καὶ στὴν συνέχεια ὅλοι οἱ Συνοδικοὶ ἀπεφάνθησαν ὅτι εἶναι ἀπόβλητος καὶ ἀνάξιος τῆς ἀρχιερατικῆς ἐξουσίας. Δηλαδὴ ἡ ἴδια ἡ Σύνοδος καθήρεσε τὸν Πατριάρχη καὶ Πρόεδρό της.

4. Ἡ Σύναξη τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ποὺ θὰ γίνη τὴν Τρίτη 24 Μαΐου, ὅπως σαφῶς ἔχει προσδιορισθῇ, δὲν θὰ λειτουργήση ὡς δικαστήριο. Θὰ ἐξετάση τὸ ὅλο ζήτημα τὸ ὁποῖο ἀνεφύη στὸ Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων καὶ ὡς πρὸς τὴν ἀπόφαση ἔχει πολλὲς δυνατότητες, ἤτοι: νὰ συμβάλη στὴν εἰρήνευση τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων μὲ τὶς ἀμοιβαῖες ὑποχωρήσεις· νὰ πείση τὸν Πατριάρχη Ἱεροσολύμων νὰ παραιτηθῇ ἀπὸ τὸν θρόνο του· νὰ ἐπικυρώση τὴν ἀπόφαση τῆς πλειοψηφίας τῆς Συνόδου τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων, ὁπότε θὰ διαγράψη ἀπὸ τὰ Δίπτυχα τὸν Πατριάρχη Ἱεροσολύμων Εἰρηναῖο, δηλαδὴ θὰ διακόψη τὸ μνημόσυνό του καὶ θὰ θεωρηθῇ ἔκπτωτος, καὶ ἔτσι ἡ Σύνοδος τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων θὰ προβῆ στὴν ἐκλογὴ νέου Πατριάρχου· νὰ καταστήση ἀκοινώνητο τὸν Πατριάρχη γιὰ τὰ ὅσα ἔχουν γίνει στὰ Ἱεροσόλυμα ἢ ἐνδεχομένως νὰ τὸν καθαιρέση.

5. Τὰ προβλήματα τὰ ὁποῖα ἔχουν ἀναφυῇ στὰ Ἱεροσόλυμα εἶναι πολὺ σοβαρὰ καὶ εἶναι ἐνδεχόμενο οἱ ὅποιες ἀποφάσεις νὰ προκαλέσουν σχίσματα καὶ διαιρέσεις μέσα στὴν τοπικὴ καὶ τὴν καθόλου Ἐκκλησία ποὺ νὰ διαρκέσουν πολὺ χρόνο. Ὑπάρχει ἔντονος φόβος μήπως ἡ κρίση ἐπεκταθῇ καὶ στὴν ἑνότητα τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Γι' αὐτὸ πολλοὶ τονίζουν ὅτι προκειμένου νὰ ἀποσοβηθοῦν ἐκκλησιολογικὰ προβλήματα ἡ καλύτερη λύση εἶναι ἡ παραίτηση τοῦ Πατριάρχου κ. Εἰρηναίου ἀπὸ τὸν θρόνο, ἔστω καὶ ἂν ὑπῆρξε θῦμα. Μιὰ τέτοια λύση συνιστᾶ ἔκφραση ἐκκλησιαστικοῦ φρονήματος, ὅπως τὸ συναντοῦμε σὲ πολλοὺς Ἐπισκόπους καὶ Πατριάρχες, μὲ χαρακτηριστικὴ περίπτωση τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Θεολόγο.

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος σὲ μιὰ ὁμιλία του ἐξέφρασε ὅλο τὸ ἐκκλησιαστικὸ φρόνημά του, μὲ τὸ νὰ μὴ ἐνδιαφέρεται ἐὰν θὰ παραμείνη στὸν ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο, ἀφοῦ, ὅπως ὁμολογεῖ, δὲν ἀνῆλθε μὲ εὐχαρίστηση σὲ αὐτὸν καὶ δὲν μακαρίζει τους ἐπιβαίνοντας στοὺς θρόνους. Ἐπίσης διετράνωσε ὅτι κανένας σώφρων δὲν θαυμάζει τὴν προεδρία "γιὰ τὴν ὁποία ὅλα τὰ πράγματα δονοῦνται καὶ σείονται, τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης εἶναι γεμᾶτα ὑποψία καὶ πόλεμο κωφὸ καὶ ἀνώνυμο καὶ κινδυνεύουμε νὰ εἴμαστε τῶν ἀνθρώπων ἂν καὶ εἴμαστε τοῦ Θεοῦ, καὶ νὰ ἀποβάλουμε τὸ μέγα καὶ νέο ὄνομα τοῦ Χριστιανοῦ". Καὶ λέγει: "Πόσο θὰ ἤθελα νὰ μὴν ὑπῆρχε προεδρία, οὔτε προτίμηση θέσεως καὶ τυραννικὴ προνομία, ὥστε νὰ γνωριζόμασταν μόνον ἀπὸ τὴν ἀρετή". Τελικὰ παραιτήθηκε ἀπὸ τὸν θρόνο του καὶ ἔζησε μέσα σὲ ἡσυχία πρὸς τὸ τέλος τῆς ζωῆς του.

6. Θεωρῶ ὅτι οἱ Πρόεδροι τῶν Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν ποὺ θὰ συνεδριάσουν στὴν Κωνσταντινούπολη ἔχουν μεγάλη πεῖρα γύρω ἀπὸ ἐκκλησιολογικὰ ζητήματα, ἔχουν συνείδηση τῆς σοβαρότητος τοῦ θέματος καὶ αἴσθηση τῆς εὐθύνης τους γιὰ τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καὶ φωτιζόμενοι ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα θὰ προβοῦν στὶς ἀναγκαῖες ἐκκλησιολογικὲς ἐνέργειες. Πρὸ παντὸς εἶναι παγκοίνως γνωστὴ ἡ πεῖρα τὴν ὁποία ἔχει τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο στὴν ἀντιμετώπιση τέτοιων μεγάλων κρίσεων, γι' αὐτὸ καὶ πρέπει νὰ ἐκφρασθῇ ὁ σεβασμὸς σὲ αὐτό, πρὸ παντὸς δὲ νὰ μὴ ἀμφισβητηθῇ ὁ ρόλος του. Ἰδιαιτέρως ἐκτιμῶ τὴν σύνεση καὶ τὴν διάκριση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου.

Ἂς εὐχηθοῦμε οἱ γνῶμες ποὺ θὰ διατυπωθοῦν ἀπὸ τὰ μέλη τῆς Σύναξης τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, κατὰ τὴν διάρκεια τῶν ἐργασιῶν της, νὰ ἐκφράσουν τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καὶ νὰ ἀποφύγουν διάφορες σκοπιμότητες ποὺ θὰ διαταράξουν τὴν ἑνότητά της.–