Κύριο θέμα: Ἐντυπώσεις ἀπὸ τὴν ἐπίσκεψη στὴν Ρωσικὴ γῆ

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Μὲ ἐπίσημη πρόσκληση τὴν ὁποία ἔλαβα ἀπὸ τὴν Ἕνωση Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν "Ἅγιος Λουκᾶς" τῆς Ἁγίας Πετρούπολης Ρωσίας γιὰ νὰ συμμετάσχω καὶ νὰ ὁμιλήσω στὸ Β΄ Διεθνὲς θρησκευτικο-ἰατρικὸ Συνέδριο ποὺ θὰ διοργάνωνε ἡ Ἕνωση αὐτή, μὲ τὴν εὐλογία τοῦ Πατριάρχου Μόσχας κ. Ἀλεξίου καὶ τοῦ Μητροπολίτου Ἁγίας Πετρουπόλεως κ. Βλαδιμήρου, καὶ μὲ τὴν ἄδεια τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ταξίδευσα στὴν Ἁγία Πετρούπολη καὶ παρέμεινα στὴν πόλη αὐτὴ τὴν ἑβδομάδα ἀπὸ 13 ἕως 17 Ἰουνίου 2005.

Θὰ ἐπιχειρήσω μιὰ σύντομη παρουσίαση τῶν ὅσων ἔγιναν τὴν περίοδο αὐτὴ στὴν Ἁγία Πετρούπολη καὶ θὰ καταθέσω τὶς ἐντυπώσεις μου ἀπὸ τὸ ταξίδι μου στὴν ὄμορφη αὐτὴ περιοχὴ τῆς Ρωσικῆς γῆς.

1. Ἡ Ἁγία Πετρούπολη

Ἡ Ἁγία Πετρούπολη ὑπῆρξε πρωτεύουσα τῆς Ρωσίας κατὰ τὴν τσαρικὴ περίοδο καὶ πραγματικὰ εἶναι μιὰ ὄμορφη πόλη μὲ ἔντονα στοιχεῖα μιᾶς κεντρο-εὐρωπαϊκῆς πρωτεύουσας.

Ἱδρύθηκε ἀπὸ τὸν Μεγάλο Πέτρο τὸ 1703 καὶ πρὶν ἀπὸ δύο χρόνια ἑόρτασαν τὰ τριακόσια χρόνια τῆς ζωῆς της. Ἀνοικοδομήθηκε πάνω σὲ μιὰ βαλτώδη περιοχὴ καὶ καταλαμβάνει περισσότερα ἀπὸ σαράντα νησιά. Τὴν πόλη διασχίζει ὁ ποταμὸς Νέβα μὲ τοὺς παραποτάμους του καὶ αὐτό της δίνει μιὰ ἰδιαίτερη φαντασμαγορικὴ μορφή. Ἡ ἐπικοινωνία μεταξὺ ὅλης αὐτῆς τῆς περιοχῆς ἀνάμεσα στὴν ξηρὰ καὶ στὰ σαράντα νησιὰ γίνεται μὲ πάνω ἀπὸ 20 μεγάλες γέφυρες καὶ ἄλλες μικρότερες. Ὁ ποταμὸς Νέβα πηγάζει ἀπὸ τὴν μεγάλη λίμνη Λάτογκα καὶ χύνεται στὸν κόλπο τῆς Φινλανδίας. Στὰ δυτικὰ τῆς πόλεως ὑπάρχουν περίπου ἑκατὸ νησάκια.

Ἡ πόλη κοσμεῖται μὲ βαριὰ καὶ παλαιὰ κτίρια, μὲ ἀνακτορικὰ συγκροτήματα καὶ πανεπιστήμια, μουσεῖα καὶ πολιτιστικὰ κέντρα. Θεωρεῖται ὅτι εἶναι ἡ πόλη τοῦ πολιτισμοῦ καὶ ὀνομάζεται Βενετία τοῦ βορρᾶ, λόγῳ τῶν πολλῶν καναλιῶν ποὺ τὴν διασχίζουν.

Ἄκουσα ὅτι μεταξὺ τῶν Ρώσσων γίνεται μιὰ διαβάθμιση τῶν σημαντικῶν πόλεων τῆς Ρωσίας. Παλαιότερα ἔλεγαν ὅτι ἡ Ἁγία Πετρούπολη εἶναι γιὰ σπουδές, ἡ Μόσχα γιὰ ἐργασία καὶ τὸ Κίεβο γιὰ προσευχή.

Ὁ ἐπισκέπτης μπορεῖ νὰ θαυμάση πολλὰ ἀξιοθέατα, ὅπως τὸν Καθεδρικὸ Ναὸ τῆς Παναγίας τοῦ Καζάν, τὸν Ἱερὸ Ναὸ τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὸν Ἱερὸ Ναὸ τοῦ ἁγίου Ἰσαάκ, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ τέταρτος σὲ μέγεθος Καθεδρικὸς Ναὸς τοῦ κόσμου. Ἐπίσης, μπορεῖ νὰ ἐπισκεφθῇ τὰ καταπληκτικὰ μουσεῖα τῆς πόλεως, ὅπως τὸ Ρωσικὸ Μουσεῖο καὶ τὸ Ἐρμιτάζ, ποὺ ἦταν χειμερινὸ ἀνάκτορο τῆς Μεγάλης Αἰκατερίνης, καὶ στὸ ὁποῖο ὑπάρχουν περίπου τρία ἑκατομμύρια ἐκθέματα.

Στὴν πόλη λειτουργεῖ ἡ Λαύρα τῆς Ἁγίας Τριάδος τοῦ Ἀλεξάνδρου Νιέφσκι, ὅπου ζοῦν μοναχοί, καθὼς ἐπίσης εἶναι καὶ τὰ Γραφεῖα τοῦ Μητροπολίτου Ἁγίας Πετρουπόλεως καὶ ἡ κατοικία τοῦ Μητροπολίτου.

Ἀπὸ τὴν Ἁγία Πετρούπολη ξεκίνησε οὐσιαστικὰ ἡ Ἐπανάσταση τῶν Μπολσεβίκων τὸ 1917, ἐκεῖ ἀποβιβάστηκε ὁ Λένιν, καὶ μάλιστα διατηρεῖται τὸ πλοῖο Αὐρόρα, τὸ ὁποῖο στὶς 25-10-1917 μὲ ἕναν κανονιοβολισμὸ σήμανε τὴν ἐπίθεση ἐναντίον τῶν χειμερινῶν ἀνακτόρων καὶ τὴν ἔναρξη τῆς Ἐπαναστάσεως. Τὸ πλοῖο βυθίστηκε κατὰ τὴν πολιορκία τῆς πόλης γιὰ νὰ μὴ πέση στὰ χέρια τῶν Γερμανῶν καὶ ἀνασύρθηκε τὸ 1944. Ἡ πόλη μετὰ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1917 ὀνομάσθηκε Λένιγκραντ. Μετὰ τὴν κατάρρευση τοῦ Σοβιετικοῦ καθεστῶτος μὲ δημοψήφισμα τῶν κατοίκων τῆς πόλεως καὶ μὲ ποσοστὸ 55% ἡ πόλη ἔλαβε τὴν πρώτη ὀνομασία της, Ἁγία Πετρούπολη.

Τὸν τελευταῖο καιρὸ γίνεται μιὰ μεγάλη ἀνακαίνιση τῶν ἐκκλησιαστικῶν κτιρίων, τὰ ὁποῖα ἐπεστράφησαν στὴν Ἐκκλησία ἀπὸ τὴν Ρωσικὴ Κυβέρνηση. Γιὰ παράδειγμα ὁ Μητροπολίτης Ἁγίας Πετρουπόλεως κ. Βλαδίμηρος μὲ ξενάγησε στὰ κτίρια, τὰ ὁποῖα εἶχαν πάρει ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία οἱ Σοβιετικοὶ καὶ τὰ χρησιμοποιοῦσαν γιὰ ἐργοστάσια κατασκευῆς μετάλλων γιὰ ὅπλα. Τώρα τὰ ἐπέστρεψαν καὶ ἀνακαινίζονται μὲ πολλὴ δυσκολία, ἀλλὰ καὶ μὲ μεγάλο μεράκι γιὰ τὴν λειτουργία τῶν Γραφείων τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καὶ τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου.

Δὲν εἶναι δυνατὸν στὸ σύντομο αὐτὸ κείμενο νὰ παρουσιασθῇ τὸ μεγαλεῖο καὶ ἡ ὀμορφιὰ τῆς Ἁγίας Πετρούπολης, καθὼς ἐπίσης καὶ ἡ ἱστορία της. Ὁ ἐπισκέπτης μαγεύεται ἀπὸ τὴν ὀμορφιὰ τῆς πόλης καὶ τὰ ἀξιοθέατά της.

Τὴν περίοδο αὐτὴ παρατηρεῖται μεγάλη τουριστικὴ κίνηση, διότι ἐκτὸς τῶν ἄλλων ὁ ἐπισκέπτης μπορεῖ νὰ θαυμάση τὶς λεγόμενες "λευκές-φωτεινὲς νύκτες". Δηλαδή, δὲν σκοτεινιάζει σχεδὸν ποτὲ καὶ μόνον μετὰ τὰ μεσάνυκτα γιὰ δύο περίπου ὧρες θαμπώνει ὁ οὐρανός, γιὰ νὰ ἀρχίση νὰ φωτίζεται πάλι ἡ ἑπόμενη ἡμέρα. Οἱ ἐπισκέπτες θαυμάζουν τὴν φαντασμαγορία ἀπὸ τὸ ἄνοιγμα τῶν γεφυρῶν μετά τις μία καὶ μισὴ (1:30) τὸ βράδυ γιὰ νὰ περάσουν τὰ μεγάλα πλοῖα ποὺ διασχίζουν τὸν ποταμὸ Νέβα. Ἐπίσης πρέπει νὰ παρατηρηθῇ ὅτι κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ χειμῶνος, ὅπως εἶναι φυσικό, περισσότερες ὧρες τοῦ ἡμερονυκτίου εἶναι νύκτα καὶ ὁ ποταμὸς Νέβα παγωμένος, τὸν ὁποῖο διασχίζουν περπατῶντας ἢ καὶ μὲ ἄλλα μέσα.

2. Τὸ Συνέδριο τῆς Ἕνωσης Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν τῆς Ἁγίας Πετρούπολης

Ὅπως φάνηκε καὶ ἀπὸ τὰ προηγούμενα, ἡ ἐπίσκεψή μου στὴν Ἁγία Πετρούπολη δὲν ἔγινε γιὰ τουριστικοὺς λόγους, ἀλλὰ γιὰ νὰ συμμετάσχω στὸ Β΄ Διεθνὲς θρησκευτικο-ἰατρικὸ Συνέδριο τῆς Ἑνώσεως Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν. Τὸ Α' Συνέδριο εἶχε γίνει πέρυσι τὸν Σεπτέμβριο μῆνα στὴν Συμφερούπολη τῆς Κριμαίας - Οὐκρανίας. Καὶ στὸ Συνέδριο ἐκεῖνο εἶχα μιὰ ἰδιαίτερη εἰσήγηση.

Ἐφέτος τὸ γενικὸ θέμα τοῦ Συνεδρίου ἦταν "Ἐκκλησία καὶ Ἰατρική", μὲ ὑπότιτλο "ἡ συνεργασία μεταξὺ τῆς Ρωσικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Κράτους γιὰ τὴν πρόληψη τῆς ὑγείας τῶν Ρώσσων πολιτῶν".

Ὅπως θὰ φανῇ καὶ ἀπὸ τὴν θεματολογία τὴν ὁποία θὰ παραθέσουμε πιὸ κάτω, δύο ἦταν οἱ μεγάλες ἑνότητες τοῦ Συνεδρίου. Ἡ μία ἀφοροῦσε τὴν "ψυχοθεραπεία", τὴν θεραπεία τῆς ψυχῆς καὶ τὴν πρόληψη ἢ ἀντιμετώπιση τῶν διαφόρων ἀσθενειῶν, καὶ τὸ δεύτερο τὸ μεγάλο θέμα τῆς "Βιοηθικῆς" ἀπὸ τὴν πρόκληση τῆς συγχρόνου βιοτεχνολογίας. Ἡ ὅλη θεματολογία τοῦ Συνεδρίου εἶχε καὶ θεωρητικὸ ὑπόβαθρο, ἀλλὰ καὶ πρακτικὲς προεκτάσεις.

Α) ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ

Ὅπως εἶναι γνωστόν, στὴν ἀρχὴ τοῦ Συνεδρίου γίνονται οἱ χαιρετισμοί. Στὸ Συνέδριο αὐτὸ μεταξὺ τῶν ἄλλων διαβάστηκε τὸ μήνυμα τοῦ Πατριάρχου Μόσχας κ. Ἀλεξίου, ἀπηύθυναν χαιρετισμοὺς ὁ Μητροπολίτης Ἁγίας Πετρουπόλεως κ. Βλαδίμηρος, ὁ Κυβερνητικὸς ἐκπρόσωπος τῆς περιοχῆς καὶ ἄλλοι ἐπίσημοι προσκεκλημένοι.

Ὁ Πατριάρχης Μόσχας κ. Ἀλέξιος στὸ μήνυμά του μεταξὺ τῶν ἄλλων ἀναφέρθηκε στὸ σημερινὸ πρόβλημα τῆς Ρωσίας ποὺ εἶναι νὰ ἀναπτυχθῇ τὸ κοινωνικὸ πρόσωπο τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὑπογράμμισε ὅτι τὸ Συνέδριο πρέπει νὰ βοηθήση στὸ νὰ ὑπηρετήση ἡ Ἐκκλησία τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ σῶμα καὶ ψυχή. Ἀναφέρθηκε σὲ ἐπὶ μέρους ζητήματα, ὅπως τὸ μεγάλο δημογραφικὸ πρόβλημα ποὺ ἀντιμετωπίζει ἡ Ρωσία, ἀφοῦ οἱ θάνατοι ὑπερβαίνουν τὶς γεννήσεις, καθὼς ἐπίσης ἀναφέρθηκε στὴν ρίζα τῶν προβλημάτων, ποὺ εἶναι ἡ ἀπουσία τῶν πνευματικῶν ἐνδιαφερόντων. Ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ στραφῆ στὸν ἄνθρωπο, ἤτοι στοὺς γέροντες, τοὺς ἀρρώστους καὶ τοὺς νέους. Τόνισε ὅτι αὐτὸ εἶναι δύσκολο ἔργο, γιατί ἀπαιτεῖ σωματικὲς καὶ ψυχικὲς δυνάμεις, καὶ βεβαίως εὐλόγησε τὸ ἔργο τῶν Ἀδελφοτήτων γυναικῶν τοῦ Ἐλέους, γιὰ τὶς ὁποῖες θὰ ἀναφερθοῦμε πιὸ κάτω, καὶ ἔδωσε τὴν πατριαρχική του εὐλογία γιὰ τὴν εὐόδωση τῶν ἐργασιῶν τοῦ Συνεδρίου.

Ὁ Μητροπολίτης Ἁγίας Πετρουπόλεως κ. Βλαδίμηρος, ἀφοῦ διάβασε τὸ μήνυμα τοῦ Πατριάρχου, ἀναφέρθηκε μὲ συντομία στὴν ἱστορία τῆς Ἁγίας Πετρουπόλεως, ἀλλὰ καὶ στὴν ὑπάρχουσα κατάσταση. Ἔκανε λόγο γιὰ τὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση ποὺ ἔχει ἀνάγκη ὁ τόπος, ἀφοῦ καὶ οἱ πιστοὶ καὶ οἱ ἄπιστοι χρειάζονται μιὰ νέα πνοή. Ἀναφέρθηκε στὰ ἕνδεκα Μοναστήρια τῆς Μητροπόλεώς του, ἰδιαιτέρως ὑπογράμμισε τὴν μεγάλη σημασία τῆς Μονῆς τῆς Ἁγίας Τριάδος Λαύρας, στὴν ὁποία γινόταν τὸ Συνέδριο. Ἐπίσης ἐνημέρωσε τοὺς Συνέδρους γιὰ τὸ ὅτι τὸν τελευταῖο καιρὸ ἡ Ἐκκλησία ἀναγεννᾶται πνευματικὰ καὶ ἐπιδιώκει νὰ βρῇ τὸν τρόπο νὰ ὑπηρετήση τὸν λαό. Φυσικά, ἀναφέρθηκε στὴν πρόσφατη ἱστορία τῆς Ρωσίας, στὴν ἐπιστροφὴ τῶν ἐκκλησιαστικῶν κτιρίων ἀπὸ τὸ Κράτος, τὶς οἰκονομικὲς δυσκολίες γιὰ τὴν ἀνακαίνισή τους, τὴν προσπάθεια γιὰ τὴν θεραπεία τῶν ναρκομανῶν καὶ τῶν πασχόντων ἀπὸ AIDS, γιὰ τὴν πνευματικὴ βοήθεια στὶς πολύτεκνες οἰκογένειες, στὶς ἐγκαταλελειμμένες γυναῖκες, στὰ θύματα τῶν παραθρησκειών. Ἐπήνεσε τὸ ἔργο τὸ ὁποῖο ἐπιτελοῦν οἱ Ἀδελφότητες τοῦ Ἐλέους σὲ συνεργασία μὲ τὰ Νοσοκομεῖα καὶ τὰ Ἱδρύματα. Γενικὰ εἶπε ὅτι ὁ Ρωσικὸς λαὸς χρειάζεται σήμερα μιὰ ἀναγέννηση ἤθους καὶ αὐτὸ θὰ ὑπηρετήση τὸ Συνέδριο.

Ὁ ἐκπρόσωπος τῆς Πολιτείας ἀναφέρθηκε στὴν ἀνάγκη συνεργασίας Ἐκκλησίας καὶ Πολιτείας στὸ ἔργο τῆς ἐξυπηρετήσεως τῶν πονεμένων ἀνθρώπων, καὶ ὅτι αὐτὴ ἡ συνεργασία εἶναι πολὺ ἀποδοτική. Μετέφερε στὸ Συνέδριο τὴν πληροφορία ὅτι σὲ πολλὰ νοσοκομεῖα ἱδρύονται Ναοὶ γιὰ τὴν ἐξυπηρέτηση τῶν πασχόντων, γιατί, ὅπως ἔχει παρατηρηθῇ, ἡ Ἐκκλησία μὲ ὅλη τὴν παράδοσή της ἠρεμεῖ τὸν ἄνθρωπο, φέρνει πνευματικὴ ἡσυχία στὴν ψυχὴ τῶν πονεμένων καὶ κατ' αὐτὸν τὸν τρόπο βοηθᾶ ὄχι μόνον τοὺς ἀσθενεῖς, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἰατρούς.

Χαιρετισμοὺς ἀπηύθυναν καὶ ἄλλοι παράγοντες, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ὁ Πρόεδρος τῆς Ἑνώσεως Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν, ποὺ ἀναφέρθηκε στὸν σκοπὸ τῆς Ἑνώσεως καὶ τὸ ἔργο τὸ ὁποῖο ἐπιτελεῖ.

Β) ΕΙΣΗΓΗΤΕΣ ΚΑΙ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ

Οἱ εἰσηγήσεις κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ τριημέρου εἶχαν διαιρεθῇ σὲ τρεῖς μεγάλες κατηγορίες. Στὴν πρώτη ἀναπτύχθηκαν θέματα ποὺ ἀναφέρονταν στὴν σχέση μεταξὺ θεολογίας καὶ ἰατρικῆς, στὴν δεύτερη ἑνότητα ἀναπτύχθηκαν θέματα ποὺ ἔκαναν λόγο γιὰ συνεργασία μεταξὺ Κράτους καὶ Ἐκκλησίας στὸν κοινωνικὸ τομέα, καὶ στὴν τρίτη ἑνότητα πολλοὶ Κληρικοὶ καὶ ἰατροί, παρουσίασαν στὸ Συνέδριο τὶς ἐμπειρίες τους ἀπὸ τὴν ἐργασία τὴν ὁποία ἐπιτελοῦν στὰ Ἱδρύματα τῆς Ἐκκλησίας.

Θὰ καταγράψω τοὺς εἰσηγητὰς καὶ τὶς εἰσηγήσεις τους κατὰ τὸ τριήμερο τοῦ Συνεδρίου, γιὰ νὰ διαπιστώσουν οἱ ἀναγνῶστες τὴν μεγάλη σημασία τοῦ Συνεδρίου αὐτοῦ στὴν Ἁγία Πετρούπολη.

Πρώτη ἡμέρα

ΘΕΜΑ: "ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗ-ΒΙΟΗΘΙΚΗ".

Ἔγιναν οἱ ἑξῆς εἰσηγήσεις:

• Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἰερόθεος: "Ἐκτίμηση τῶν ἠθικῶν ἀλλαγῶν στὴν ἰατρικὴ ἀπὸ τὴν προοπτικὴ τῆς Ὀρθοδόξου ἀσκήσεως. Ζητήματα Ὀρθοδόξου Ψυχοθεραπείας".
  
• Μητροπολίτης Βορονὲζ Σέργιος, Πρόεδρος Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Κοινωνικῆς Ὑπηρεσίας καὶ Φιλανθρωπίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας: "Ὀδυνηρὲς κηλῖδες τῆς Ἰατρικῆς".
  
• Ἀρχιεπίσκοπος Τίκβιν Κωνσταντῖνος, Λέκτωρ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας τῆς Ἁγίας Πετρούπολης, Πρόεδρος τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Βιοηθικῆς: "Ὁ ἄνθρωπος καὶ ἡ ὑγεία του κατὰ τὴν Ἁγία Γραφή".
  
• Ἔλιο Σγκρέσσια, Καθηγητὴς Βιοηθικῆς καὶ Διευθυντὴς τοῦ Ἰνστιτούτου Βιοηθικῆς τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ἱερᾶς Καρδίας τῆς Ρώμης: "Θέματα, περιοχὲς ἔρευνας καὶ διαφορετικὲς ἀπόψεις περὶ βιοηθικῆς στὴν Εὐρώπη σήμερα".
  
• Ἀρχιμανδρίτης Ἰανουάριος, Λέκτωρ τῆς Καινῆς Διαθήκης στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Ἀκαδημία τῆς Ἁγίας Πετρούπολης: "Σχέση μεταξὺ τῆς ἀνθρωπολογίας καὶ σωτηριολογίας στὴν Καινὴ Διαθήκη".
  
• Ἱερέας Ἀλέξανδρος Λαπίν, Καθηγητὴς Ἰατρικῆς καὶ Θεολογίας: "Ἡ βιοηθικὴ στὴν προοπτικὴ τοῦ ἀρχαίου καὶ σύγχρονου Χριστιανισμοῦ".
  
• Ι. Σιλουάνοβα, Καθηγήτρια, Πρόεδρος τοῦ Τμήματος Βιοϊατρικὴς Ἠθικῆς στὴν Ἰατρικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Μόσχας: "Σύγχρονη ἰατρική: τὸ πρόβλημα τῆς ἀλλαγῆς τῆς παραδοσιακῆς ἠθικῆς".
  
• Γκ. Μικιρτίτσαν, Πρόεδρος τοῦ Τμήματος Βιοηθικῆς στὴν Ἰατρικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ἁγίας Πετρούπολης: "Οἱ ἀπόψεις τῶν ἰατρῶν γιὰ θέματα Βιοηθικῆς ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν θρησκεία".
  

Δεύτερη ἡμέρα

ΘΕΜΑ: "ΘΕΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΡΩΣΣΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ, ΥΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΡΩΣΙΚΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΥΣ".

Ἔγιναν οἱ ἑξῆς εἰσηγήσεις:

• Ι.Β. Κουτσερνέγκο, Πρόεδρος τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Ἰατρικῆς: "Ὑπηρεσίες Ὑγείας στὴν Ρωσία: ἡ σημερινή τους κατάσταση καὶ ἡ προοπτικὴ ἀλλαγῶν".
  
• Α. Τσερκάσοβα, ἐπί κεφαλῆς τοῦ Ἰατρικοῦ τομέα τοῦ Τμήματος Κοινωνικῶν Ὑπηρεσιῶν τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας: "Σχέση Ἐκκλησίας καὶ Πολιτείας στὸν χῶρο τῶν ὑπηρεσιῶν ὑγείας: παρελθόν, παρὸν καὶ προοπτικὲς γιὰ τὸ μέλλον".
  
• Ἱερομόναχος Σεραφεὶμ Κραβσένκο, Γραμματέας τοῦ Τμήματος Κοινωνικῶν Ὑπηρεσιῶν καὶ Φιλανθρωπίας τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας: "Ἡ σημερινὴ κατάσταση τῶν κοινωνικῶν Ὑπηρεσιῶν καὶ τῆς φιλανθρωπικῆς δραστηριότητας στὴν Ρωσικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία".
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Σέργιος Φιλιμόνοφ, Καθηγητὴς Ἰατρικῆς, Πρόεδρος τοῦ Συλλόγου Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν τῆς Ἁγίας Πετρούπολης: "Κύριες τάσεις δραστηριοτήτων τῶν ἰατρικῶν καὶ κοινωνικῶν Ἱδρυμάτων τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ τῶν Ὀρθοδόξων Ὀργανισμῶν. Ἡ Ἕνωση Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν".
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Ἀλέξανδρος Στεπάνοφ, Πρόεδρος Συλλόγου Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν τοῦ Σικτιβκάρ: "Τὸ ἰατρικὸ τμῆμα τῆς Ἐκκλησίας".
  
• Τ. Σαγκουρίνα, ἐπί κεφαλῆς τῆς Ὑπηρεσίας Ἀποστολῆς τῆς Ἕνωσης Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν τῆς Ἁγίας Πετρούπολης: "Ἡ Ὑπηρεσία Ἀποστολῆς καὶ Ἀναζήτησης τῆς Ἕνωσης Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν τῆς Ἁγίας Πετρούπολης".
  
• Β. Πέρβακ, Ἰατρός, ἐπί κεφαλῆς τοῦ Κέντρου Φροντίδας τῆς ψυχῆς, τοῦ Συλλόγου Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν τῆς Ἁγίας Πετρούπολης: "Τὸ μοντέλο, ἡ ὀργάνωση καὶ δραστηριότητα τοῦ Κέντρου Ψυχικῆς Ὑγείας. Τὸ κοινωνιολογικὸ πορτραῖτο ἑνὸς ἀσθενοῦς στὸ Κέντρο Ψύχ. Ὑγείας".
  
• Ἐκθέσεις τῶν Προέδρων τῶν Ἑνώσεων Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν: "Δραστηριότητα τῶν Ἑνώσεων Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν στὴν Ρωσία καὶ τὰ Κράτη τῆς Κοινοπολιτείας Ἀνεξαρτήτων Κρατῶν".
  

Τὸ ἀπόγευμα τῆς ἡμέρας αὐτῆς ἔγινε συζήτηση στρογγυλῆς τραπέζης, ποὺ περιελάμβανε:

• Ἐνημέρωση στὰ ζητήματα βιοϊατρικὴς ἠθικῆς: "Μακροχρόνια προβλήματα καὶ θέματα πνευματικῆς βιοϊατρικὴς ἠθικῆς" (Πρόεδρος Ι. Σιλουάνοβα).
  
• Ἐνημέρωση γιὰ τὰ ζητήματα περίθαλψης καὶ ὑπηρεσιῶν ὑγείας τῶν Ρώσσων πολιτῶν: "παροχὴ πιθανῆς ἰατρικῆς φροντίδας στὸν Ρωσικὸ λαὸ μὲ τὴν βοήθεια τῆς Ρωσικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας" (Πρόεδρος ὁ Καθηγητὴς Α. Νέντοστουπ). Ἔκθεση γιὰ τὰ ἀνωτέρω ζητήματα.
  
• Ἐνημέρωση γιὰ ζητήματα φροντίδας τῆς ψυχῆς: "Λογικὴ ἰατρικὴ γνώση, ἀπαραίτητη γιὰ μελλοντικοὺς κληρικοὺς" (Πρόεδρος Ἀρχιεπίσκοπος Τίκβιν Κωνσταντῖνος).
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Ἀρκάδιος Σάτοφ: "Σύστημα διδασκαλίας καὶ ἐκπαίδευσης τῶν Ἀδελφῶν τοῦ Ἐλέους στὴν Ρωσικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία".
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Σέργιος Φιλιμόνοφ: "Κατανόηση τῆς θέσης τῆς Ἀδελφῆς τοῦ Ἐλέους στὸν 21ο αἰῶνα. Ἡ οὐσία, ἡ μορφὴ καὶ τὸ εὗρος τῆς ὑπηρεσίας της".
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Ἀρτέμιος Τεμίροφ, Ἰατρὸς Θεολόγος: "Ὀργάνωση τῶν δραστηριοτήτων στὸν Νοσοκομεῖο Eparchy".
  
• Κληρικὸς Βαλεντὶν Ζοκώφ, ἀπὸ τὸ Μοναστήρι Μαριίνσκι: "Μοναστήρι τῆς πίστης καὶ φιλανθρωπίας. Ἡ συνέχιση τῶν ἐθίμων καὶ παραδόσεων τοῦ Μοναστηριοῦ Μαριίνσκι στὸν χῶρο τῆς ἰατρικῆς".
  
• Ἡγουμένη Ξένια: "Ἡ ὀργάνωση καὶ παροχὴ ἰατρικῆς φροντίδας ἀπὸ τὸ Μοναστήρι στοὺς πολῖτες".
  

Τρίτη ἡμέρα

ΘΕΜΑ: "ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ".

Ἔγιναν οἱ ἑξῆς εἰσηγήσεις:

• Μητροπολίτης Συμφερουπόλεως καὶ Κριμαίας Λάζαρος: "Εἰδικὰ χαρακτηριστικὰ τῆς ποιμαντικῆς διακονίας σὲ διάφορες ἰατρικὲς εἰδικότητες. Ἡ ἄποψη τοῦ Ποιμενάρχου".
  
• Ἡγούμενος Ἀγαθάγγελος, Λέκτωρ στὸ Τμῆμα Χειρουργικῆς τῆς Ἰατρικῆς Σχολῆς του Ἰβάνοβο: "Εἰδικὰ χαρακτηριστικὰ τῆς ποιμαντικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς φροντίδας τῆς ψυχῆς στὴν χειρουργική".
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Ζβέρεφ, Ἰατρός – Θεολόγος ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας: "Εἰδικὰ χαρακτηριστικὰ τῆς ποιμαντικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς φροντίδας τῆς ψυχῆς γιὰ τοὺς γέροντες".
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Ἀλεξέϊ Μπαμπούριν, Ἰατρός: "Προβλήματα ποιμαντικῆς στὴν ψυχικὴ φροντίδα τῶν ναρκομανῶν ἀσθενῶν".
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Σέργιος Μπέλκοφ, Πρόεδρος τοῦ Τμήματος Ἀπεξάρτησης "Ἡ Ἀνάσταση": "Ψυχικὴ φροντίδα τῶν ναρκομανῶν. Σύστημα ὑπηρεσίας γιὰ ἐξαρτημένα ἄτομα στὴν Ἁγία Πετρούπολη".
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Βαλέριος Ζβέτσωφ, μέλος τοῦ Συλλόγου Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν τῆς Ἁγίας Πετρούπολης: "Ζητήματα Ποιμαντικῆς καὶ Ἐκκλησιαστικῆς διακονίας στὴν ψυχιατρική".
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Μάξιμος Ὀμποῦκοφ, ἐπί κεφαλῆς τοῦ Ὀρθοδόξου Ἰατρικοῦ Κέντρου "Ζωὴ" στὴν Μόσχα: "Προβλήματα ποιμαντικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς διακονίας στὴν γυναικολογία".
  
• Πρωτοπρεσβύτερος Ἰγκὸρ Φιλίν, Προϊστάμενος τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὀγκολογικοῦ Ἐπιστημονικοῦ Ἰνστιτούτου: "Εἰδικὰ χαρακτηριστικὰ ποιμαντικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς διακονίας στὴν Ὀγκολογία".
  
• Ἱερέας Εὐθύμιος Ντομπρυάνσκη, Προϊστάμενος τοῦ Ναοῦ στὸ Παιδιατρικὸ Νοσοκομεῖο τῆς Ἁγίας Πετρούπολης: "Ποιμαντικὴ διακονία στὴν Παιδιατρική".
  
• Ἱερέας Πάβελ Σαμοτόβκα, Θεολόγος: "Ἡ κατανόηση τῆς ἀσθένειας στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, βασισμένη στὴν θεολογικὴ ἐμπειρία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας".
  

Τὸ ἀπόγευμα τῆς ἡμέρας αὐτῆς ἔγινε συζήτηση σχετικὰ μὲ τὶς ἐκθέσεις, ἐνημέρωση τύπου γιὰ τὸ Συνέδριο, ἀποδοχὴ τῶν πορισμάτων τοῦ Συνεδρίου, συζήτηση γιὰ τὴν πρόταση ἵδρυσης Διεθνοῦς Ἑνώσεως Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν καὶ ὁ Μητροπολίτης τῆς Ἁγίας Πετρουπόλεως Βλαδίμηρος ἔκλεισε τὸ Συνέδριο ἐκφράζοντας τὶς εὐχαριστίες του γιὰ ὅλα ὅσα ἔγιναν. Στὸ τέλος, ὅπως καὶ στὴν ἀρχὴ τοῦ Συνεδρίου, ἔγινε εἰδικὴ εὐχαριστιακὴ δέηση-ἀκολουθία.

Γ) ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

Ὅπως εἶναι γνωστόν, σὲ ὅλα τὰ Συνέδρια, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς εἰσηγήσεις καὶ τὶς συζητήσεις ποὺ γίνονται μετὰ τὸ πέρας κάθε εἰσηγήσεως, δίδεται ἡ δυνατότητα ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν Συνέδρων καὶ ἀνταλλαγῆς ἀπόψεων γιὰ διάφορα ζητήματα.

Λειτουργούσε ἐπίσης καὶ ἔκθεση βιβλίων σχετικῶν μὲ τὰ θέματα τοῦ Συνεδρίου. Μεταξὺ τῶν βιβλίων ποὺ ἐξέθεταν ἦταν καὶ βιβλία μου, τὰ ὁποῖα εἶχαν μεταφρασθῆ στὴν Ρωσικὴ γλῶσσα. Αὐτὸ ἔδωσε τὴν ἀφορμὴ νὰ μὲ πλησιάσουν πολλοὶ Ρῶσοι γιατροὶ γιὰ νὰ μοῦ ζητήσουν νὰ τοὺς ἀφιερώσω τὰ βιβλία ἢ νὰ ρωτήσουν διάφορα θέματα σχετικὰ μὲ τὸ περιεχόμενο τῶν βιβλίων. Ἔρχονταν πολλοὶ γιὰ νὰ λάβουν εὐλογία. Ἦταν πραγματικὰ συγκινητικὲς στιγμές.

Οἱ διοργανωτὲς τοῦ Συνεδρίου προγραμμάτισαν καὶ πολιτιστικὲς ἐκδηλώσεις, ὅπως ἡ παρουσία μιᾶς χορωδίας, ἡ ὁποία ἀπέδωσε ἐκκλησιαστικοὺς ὕμνους καὶ παραδοσιακὰ τραγούδια. Ἐπίσης ἡ συνθέτης τραγουδίστρια κ. Εἰρήνη Σκόρικ τραγούδησε δικά της μελοποιημένα τραγούδια, τὰ ὁποῖα ἀναφέρονταν σὲ πνευματικὰ θρησκευτικὰ ζητήματα, ὅπως γιὰ τὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση τῆς Ρωσίας, τὸν ἅγιο Ἰωάννη τῆς Κρονστάνδης, τὴν κατὰ Χριστὸν σαλὴ Ξένια, τὴν βοήθεια στοὺς πονεμένους ἀνθρώπους, τὸ νανούρισμα στὸ ἀγέννητο παιδὶ κ.ἄ. Τὸ τελευταῖο τῆς τραγούδι ἦταν ἀφιερωμένο στὴν σωματικὴ καὶ πνευματικὴ καθαρότητα καὶ τελειώνοντας ἔδωσε εὐχὴ σὲ ὅλους νὰ ἐπιμελοῦνται τὴν καθαρότητα τῆς ψυχῆς, τοῦ σώματος, τῶν λογισμῶν καὶ τῶν ἐπιθυμιῶν. Ἦταν κάτι τὸ ὁποῖο συγκίνησε ὅλους. Ἰδιαίτερα συγκινητικὴ ἦταν ἡ μελοποιημένη ἀπόδοση τοῦ ἀλληλούϊα, ποὺ ἦταν δικό της δημιούργημα.

Κατὰ τὴν διάρκεια τῶν γευμάτων ὑπῆρχε δυνατότητα ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν Συνέδρων, ἰδιαίτερα κατὰ τὸ δεῖπνο μετὰ τὴν λήξη τοῦ Συνεδρίου, ποὺ ἔγινε ἐν πλώ, δηλαδὴ σὲ ἕνα ποταμόπλοιο τὸ ὁποῖο διέσχιζε τὸν ποταμὸ Νέβα καὶ τοὺς παραποτάμους του. Κατὰ τὴν διάρκεια αὐτοῦ τοῦ δείπνου εἴχαμε τὴν δυνατότητα καὶ νὰ ἀποχαιρετιστοῦμε σὲ μιὰ εὐχάριστη ἀτμόσφαιρα καὶ νὰ ξεναγηθοῦμε στὴν πόλη μέσα στὸ ποτάμι.

Πέρα ἀπὸ τὸ Συνέδριο, μοῦ δόθηκε ἡ δυνατότητα νὰ δώσω συνεντεύξεις στὸν κρατικὸ τηλεοπτικὸ σταθμὸ καὶ σὲ ἄλλους ἰδιωτικοὺς γιὰ τὰ θέματα τοῦ Συνεδρίου, νὰ συνομιλήσω μὲ μιὰ ὁμάδα νέων ποὺ ἦλθαν νὰ μὲ συναντήσουν καὶ νὰ μὲ ρωτήσουν γιὰ θέματα ποὺ τοὺς ἀπασχολοῦν, ἰδιαιτέρως διότι θέλουν στὴν ἐνορία τους νὰ ζήσουν τὴν ἀρχαία παράδοση τῆς "ἀγάπης", καὶ νὰ συζητήσω μὲ πολλοὺς γιατροὺς γιὰ διάφορα θεολογικὰ θέματα.

Δ) ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ

Χάρηκα διότι ἐπισκέφθηκα τὴν Ἐνορία τοῦ π. Σεργίου Φιλιμόνοφ, ὁ ὁποῖος ἀνοικοδομεῖ τὸν Ἱερὸ Ναὸ τῆς Παναγίας Ντερζάβναγια πλησίον ἑνὸς μεγάλου Νοσοκομειακοῦ συγκροτήματος τριῶν χιλιάδων κλινῶν, στὸ ὁποῖο ὁ ἴδιος εἶναι καθηγητὴς χειρουργὸς ἰατρὸς ΩΡΛ. Στὴν Ἐνορία αὐτή μας ὑποδέχθηκαν μὲ πολλὴ μεγάλη ἀγάπη καὶ ρωσικὴ φιλοξενία. Μιὰ χορωδία νέων ἔψαλαν στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα διάφορα πασχαλινὰ τροπάρια, ἀλλὰ καὶ τὸ σημαντικότερο ἔψαλαν τροπάρια στὴν ρωσικὴ γλῶσσα μὲ τὴν βυζαντινὴ μουσικὴ παράδοση, ὅπως διετηρεῖτο στὴν Ρωσία πρὶν τὶς ἀλλαγὲς τὶς ὁποῖες ἔκανε ὁ Μέγας Πέτρος. Στὴν συνέχεια εἴχαμε πολύωρη συζήτηση πάνω σὲ ψυχοθεραπευτικὰ θέματα μὲ ψυχολόγους – ψυχιάτρους – νευρολόγους τῆς περιοχῆς ἐκείνης.

Είχαμε τὴν εὐκαιρία νὰ ἐπισκεφθοῦμε ὡς ταπεινοὶ προσκυνητὲς τὸν τάφο τῆς κατὰ Χριστὸν σαλῆς Ξένιας - Ἀνδρέα, στὸ κοιμητήριο Σμολένσκογιε, ἡ ὁποία ἔζησε στὴν περιοχὴ ἐκείνη καὶ τὴν τιμοῦν ὑπερβολικά, ὅπως καὶ τὸ Μοναστήρι τὸ ὁποῖο ἵδρυσε ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κρονστάνδης, ὅπου φυλάσσεται καὶ τὸ λείψανό του, καθὼς ἐπίσης καὶ τὴν τελευταία οἰκία τοῦ μεγάλου λογοτέχνου Ντοστογιέφσκυ, ὅπου ἔγραψε τὸ βιβλίο "Ἀδελφοὶ Καραμάζωφ" καὶ στὴν ὁποία κοιμήθηκε σὲ ἡλικία 59 ἐτῶν.

Ὅπως γίνεται φανερὸ μία ἑβδομάδα σχεδὸν ποὺ ἔζησα σὴν Ἁγία Πετρούπολη ἦταν μιὰ πνευματικὴ πανδαισία καὶ δοξάζω τὸν Θεὸ γι' αὐτὴν τὴν μεγάλη εὐλογία.

3. Μερικὲς ἐντυπώσεις μου

Ἀπὸ τὴν Ἁγία Πετρούπολη ἔφυγα γεμᾶτος ἀπὸ ἀναμνήσεις καὶ πνευματικὲς ἐντυπώσεις. Βεβαίως πρέπει νὰ περάση ἱκανὸ διάστημα γιὰ νὰ ἀναπλάση κανεὶς κατὰ τρόπο πνευματικὸ καὶ συνοπτικὸ τὶς ἐντυπώσεις του ἀπὸ τὴν ἐπίσκεψή του σὲ ἕναν χῶρο. Ὅμως μπορῶ, ἔστω καὶ ἂν ὁ χρόνος εἶναι πρόσφατος, νὰ καταγράψω μερικὲς ἀπὸ τὶς ἐντυπώσεις μου.

Πρῶτον. Ὅλοι μιλοῦσαν κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ Συνεδρίου γιὰ τὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση ἡ ὁποία συμβαίνει αὐτὸν τὸν καιρὸ στὴν Ρωσικὴ γῆ.

Βεβαίως, γνωρίζουμε ὅτι ἡ Ρωσικὴ Ἐκκλησία βγῆκε μέσα ἀπὸ μιὰ μεγάλη δοκιμασία, ὅπου ἀντιμετώπισε μὲ ὁμολογιακὸ καὶ μαρτυρικὸ πνεῦμα τὴν ἐπίθεση τῆς ἀθεΐας. Αὐτὸ στερέωσε τὴν πίστη πολλῶν Χριστιανῶν στὸν Χριστὸ καὶ τὴν Ἐκκλησία. Ἔτσι, διέκρινε κανεὶς τὰ ἔντονα συναισθήματα καὶ αἰσθήματα, ἀλλὰ καὶ τὴν δίψα μὲ τὴν ὁποία πλησίαζαν οἱ ἄνθρωποι καὶ μάλιστα οἱ ἐπιστήμονες τὰ πνευματικὰ ζητήματα. Ἡ πίστη αὐτοῦ τοῦ λαοῦ εἶναι καρδιακὴ καὶ ἀντιλαμβάνεται κανεὶς ὅτι ἐκφράζεται μὲ πολλοὺς τρόπους, ἤτοι μὲ τὴν πολύωρη ὀρθοστασία στοὺς Ναούς, μὲ τὰ δάκρυα κατὰ τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς, μὲ τὴν ἀναζήτηση πνευματικοῦ λόγου ποὺ θὰ ἀγγίξη τὴν καρδιά, μὲ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ζητοῦν τὴν εὐχὴ ἀπὸ τὸν Ἱερέα, μὲ τὸν τρόπο ποὺ προσεγγίζουν, νέοι καὶ νέες, ἡλικιωμένοι καὶ μεσήλικες, ἄνδρες καὶ γυναῖκες τὰ ἱερὰ προσκυνήματα στὰ ὁποῖα φυλάσσονται τὰ λείψανα τῶν ἁγίων.

Ὅμως, ἐνῷ κατέρρευσε τὸ ἀθεϊστικὸ καθεστώς, ἐν τούτοις ἄφησε ἔντονα τὰ ἴχνη του, γι' αὐτὸ ὑπάρχουν πολλοὶ ἄνθρωποι, εἰδικὰ ἐπιστήμονες, οἱ ὁποῖοι δὲν ἔχουν ἀναπτύξει μέσα τους τὴν αἴσθηση τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ἀξία τῆς Ἐκκλησίας. Παρατηρεῖ κανεὶς ὅτι μπορεῖ νὰ καταρρεύση τὸ κοινωνικὸ σύστημα, ἀλλὰ παραμένει ἡ κοσμοθεωρία-ἀθεΐα μέσα στὴν ὁποία τὸ κοινωνικὸ αὐτὸ σύστημα ἐκφραζόταν. Καὶ εἶναι γεγονὸς ὅτι ὁ ἄνθρωπος χωρὶς Θεὸ καὶ νόημα ζωῆς δὲν μπορεῖ νὰ ἐπιζήση, ἀλλὰ εἶναι μιὰ τραγικὴ ὕπαρξη.

Ἀκριβῶς γι' αὐτὸν τὸν λόγο συνεχῶς στὴν Ρωσία ὁμιλοῦν γιὰ πνευματικὴ ἀναγέννηση τοῦ λαοῦ περισσότερο ἀπὸ τὴν ἀνακαίνιση τῶν κτιρίων καὶ τὴν ἀνύψωση τῆς οἰκονομικῆς καὶ κοινωνικῆς καταστάσεως τοῦ λαοῦ.

Δεύτερον. Τὴν ἐποχὴ αὐτὴν στὴν Ρωσία παρατηρεῖται ἕνας ὀργασμὸς ἀνακαινίσεως Ναῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν κτιρίων, μέσα στὶς δύσκολες οἰκονομικὲς συνθῆκες τοῦ λαοῦ. Ἰδιαίτερη ἐντύπωση μοῦ ἔκανε ἡ ἀνοικοδόμηση τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς Παναγίας Ντερζάβναγια, ὁ ὁποῖος ὅπως εἴπαμε, ἀνοικοδομεῖται πλησίον ἑνὸς μεγάλου νοσοκομείου. Ὁ Ναὸς βρίσκεται ἀκριβῶς ἀπέναντι ἀπὸ τὸ νοσοκομεῖο σὲ μιὰ περίοπτη θέση καὶ γι' αὐτὸ εἶναι θεατὸς ἀπὸ ὅλους τοὺς θαλάμους τοῦ νοσοκομείου. Ὁ χῶρος γιὰ τὴν ἀνοικοδόμηση τοῦ Ναοῦ δόθηκε ἀπὸ τὸ Κράτος. Καὶ ἐπειδὴ ὁ π. Σέργιος εἶναι καὶ χειρουργὸς ἰατρὸς στὸν νοσοκομεῖο, γι' αὐτὸ ὑπάρχει μεγάλη προσδοκία ὁ Ναὸς αὐτὸς νὰ γίνη κέντρο προσφορᾶς ἀγάπης στοὺς πονεμένους ἀνθρώπους, ἀλλὰ καὶ κέντρο προσφορᾶς συμπαράστασης καὶ ἀγάπης στοὺς γιατροὺς τοῦ νοσοκομείου.

Ἤδη στὸ ὑπόγειο τοῦ Ναοῦ γίνεται ἡ θεία Λειτουργία καὶ οἱ ἱερὲς Ἀκολουθίες καὶ ἔχει στηθῇ ὁ χῶρος τῆς κοινωνικῆς προσφορᾶς τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκεῖ συναντήσαμε καὶ τὴν βυζαντινὴ χορωδία τῶν νέων στὴν ὁποία ἀναφερθήκαμε πιὸ πάνω. Ἐκεῖ λειτουργεῖ καὶ μία ἀπὸ τὶς ἑπτὰ (7) Ἀδελφότητες τοῦ Ἐλέους τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἁγίας Πετρουπόλεως μὲ πολλὴ μεγάλη προφορά.

Τρίτον. Ὅπως εἶναι γνωστόν, τὸ Σοβιετικὸ καθεστὼς εἶχε περιορίσει τὴν Ἐκκλησία μέσα στοὺς Ἱεροὺς Ναούς, γιὰ τὴν τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας καὶ τῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν καὶ δὲν τῆς ἐπέτρεπε νὰ ἐξασκῆ κοινωνικὸ ἔργο.

Μετὰ τὴν κατάρρευση τοῦ Σοβιετικοῦ καθεστῶτος, ἡ Ἐκκλησία ἀπέκτησε τὴν ἐλευθερία νὰ κινῆται σὲ ὅλους τοὺς χώρους, προσφέροντας τὴν ἀγάπη της στοὺς πάσχοντας ἀδελφούς. Ἐὰν σκεφθῇ κανεὶς ὅτι στὴν Ρωσία αὐτὴν τὴν ἐποχὴ παρατηρεῖται μεγάλη οἰκονομικὴ δυσκολία, ὑπάρχουν πολλοὶ ἄστεγοι καὶ γενικὰ πτωχοὶ ἄνθρωποι, ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ παίξη ἕναν σημαντικὸ ρόλο στὴν προσφορὰ τῆς ἀγάπης της καὶ νὰ ἰκανοποιήση αὐτὴν τὴν προσδοκία τοῦ Ρωσικοῦ λαοῦ.

Οἱ Ἱερεῖς ποὺ ἐξέθεσαν τὶς ἐμπειρίες τους στὸν Συνέδριο ἀναφέρθηκαν σὲ πολλὲς τέτοιες περιπτώσεις. Δύο Ἱερεῖς μου μίλησαν γιὰ τὶς θεραπευτικὲς κοινότητες ποὺ λειτουργοῦν μὲ τὴν δική τους φροντίδα. Ἕνας Ἱερέας μου ἀνέφερε ὅτι λειτουργεῖ θεραπευτικὴ κοινότητα στὴν Ἐνορία του μὲ 100 ἕως 150 νέους ποὺ πάσχουν ἀπὸ ἐξαρτησιογόνες οὐσίες. Μοῦ ἀνέφερε δὲ ὅτι ἔχουν ἀσυγκρίτως μεγαλύτερα ποσοστὰ ἐπιτυχιῶν ἀπὸ τὶς ἄλλες κρατικὲς ἢ ἀνθρωπιστικὲς θεραπευτικὲς κοινότητες. Ἀπὸ τὸ 1998 μέχρι σήμερα θεραπεύτηκαν ἀπὸ τὶς ἐξαρτησιογόνες οὐσίες (ναρκωτικά, ἀλκοολισμὸ κλπ.) περίπου 3.000 νέοι. Τὸ ποσοστὸ ἐπιτυχίας ἀνέρχεται στὸ 85 - 87%. Ὅταν τὸν ρώτησα πῶς ἀκριβῶς λειτουργοῦν τὴν κοινότητα, μοῦ ἀνέφερε ὅτι χρησιμοποιοῦν ὡς μεθόδους θεραπείας τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, τὴν θεία Λειτουργία, τὴν λατρεία, τὴν ἀνάγνωση τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ πνευματικῶν βιβλίων, καθὼς ἐπίσης καὶ τὴν ἐργασία εἴτε στοὺς ἀγρούς, εἴτε στὴν κατασκευὴ διαφόρων ἀντικειμένων.

Σημαντικὴ προσφορὰ πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτὴ ἔχουν οἱ Ἀδελφότητες γυναικῶν Ἐλέους, ποὺ εἶναι περίπου σὰν τὶς δικές μας Φιλόπτωχες Ἀδελφότητες ἢ τοὺς Συνδέσμους Ἀγάπης, ἀλλὰ πολὺ πιὸ ὀργανωμένες. Ἡ παράδοση τῶν Ἀδελφοτήτων γυναικῶν Ἐλέους ὑπῆρχε στὴν προεπαναστατικὴ Ρωσία, σταμάτησε κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ Σοβιετικοῦ Καθεστῶτος καὶ ἐπανῆλθε μετὰ τὴν ἐλευθερία στὴν Ρωσικὴ γῆ.

Πρόκειται γιὰ Ἀδελφότητες γυναικῶν, κυρίως ἀγάμων, κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίβλεψη τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖες γυναῖκες ἐργάζονται γιὰ νὰ ἁπαλύνουν τὸν ἀνθρώπινο πόνο. Οἱ περισσότερες ἀπὸ τὶς γυναῖκες αὐτὲς εἶναι ἰατροί, νοσοκόμες, καὶ ἐργάζονται ἐθελοντικὰ πολλὲς ὧρες τὴν ἡμέρα. Φοροῦν μιὰ ἄσπρη μανδήλα, περίπου ὅπως οἱ Ἐθελόντριες τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ, καὶ στὸ μέτωπο ἔχουν ἕναν σταυρό, τὸ χρῶμα τοῦ ὁποίου δείχνει τὸν χῶρο στὸν ὁποῖο ἐργάζονται. Ὁ κόκκινος σταυρὸς δηλώνει ἐργασία στὸ νοσοκομεῖο γιὰ τὴν βοήθεια τῶν ἀρρώστων σὲ ἐθελοντικὴ βάση πάντα, ὁ μπλὲ σταυρὸς δηλώνει ἐργασία μεταξὺ τῶν νέων, καὶ στὸ κατηχητικό, ἀλλὰ καὶ στὴν προσπάθεια ἀπεξαρτητοποίησης τῶν νέων καὶ στὸ θέμα ποὺ ἀφορᾶ τὸ AIDS καὶ ὁ κίτρινος σταυρὸς δηλώνει τὴν ἐργασία μεταξὺ τῶν γερόντων - ἡλικιωμένων.

Οἱ Ἀδελφότητες αὐτὲς τοῦ Ἐλέους ἔχουν Καταστατικὸ λειτουργίας. Μοῦ διάβασαν τὶς τέσσερεις βασικὲς ἀρχὲς μιᾶς Ἀδελφότητος. Ἡ πρώτη ἀρχὴ εἶναι ὅτι ἂν μαλώσουν μεταξύ τους καὶ δὲν ἀποκαταστήσουν τὶς σχέσεις τους μέχρι τὸ βράδυ, διαγράφονται ἀπὸ τὴν Ἀδελφότητα. Ἡ δεύτερη ἀρχὴ εἶναι ὅτι ἂν μία ἀδελφὴ ὑψώση τὴν φωνὴ ἐναντίον τῆς ἄλλης ἀδελφῆς, τότε ἀποβάλλεται γιὰ μερικὲς ἡμέρες ἀπὸ τὴν Ἀδελφότητα. Ἡ τρίτη ἀρχὴ εἶναι ὅτι οἱ γυναῖκες πρέπει νὰ διακρίνονται ἀπὸ ταπείνωση καὶ ὑπακοή. Καὶ ἡ τέταρτη ἀρχὴ εἶναι ὅτι ἡ ἀγάπη πρὸς τοὺς πάσχοντας πρέπει νὰ εἶναι εἰλικρινὴς χωρὶς προσωποληψίες.

Πρόσφατα ἐκδόθηκε ἕνας καλαίσθητος τόμος ποὺ παρουσιάζει τὴν ἱστορία τῶν ἀδελφοτήτων αὐτῶν ποὺ εἶναι γεμάτη ἀπὸ ἐθελοντικὴ προφορὰ καὶ ἀγάπη πρὸς τὸν ἄνθρωπο. Πρόκειται γιὰ μία σημαντικὴ προφορὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας στὸν ἀνθρώπινο πόνο. Ἀπὸ τὶς συζητήσεις, ποὺ εἶχα διαπίστωσα ὅτι ὁ Ρωσικὸς λαὸς τρέφει μεγάλη ἀγάπη καὶ σεβασμὸ στὶς Ἀδελφὲς τοῦ Ἐλέους.

Στὴν Ἁγία Πετρούπολη λειτουργοῦν ἑπτὰ (7) Ἀδελφότητες, ἡ κάθε μία ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἀποτελοῦνται ἀπὸ 100 - 150 γυναῖκες, ποὺ ἐπιτελοῦν ἕνα ἀξιοθαύμαστο ἔργο. Μερικὲς ἀπὸ αὐτὲς ἦταν μέλη τοῦ Συνεδρίου καὶ ἐξέφρασαν τὶς ἐμπειρίες τους.

Τέταρτον. Διέκρινα μεγάλη ἀνάγκη νὰ παρουσιασθῇ ἡ ὀρθόδοξη νηπτικὴ ἡσυχαστικὴ παράδοση γιὰ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου ἡ ὁποία ἐν πολλοῖς εἶναι ἄγνωστη. Καὶ αὐτὸ εἶναι παρὰ πολὺ ἐπίκαιρο, ἰδιαίτερα στὴν Ρωσικὴ κοινωνία, γιὰ δύο βασικοὺς λόγους. Ὁ πρῶτος, διότι τὸ ἀθεϊστικὸ καθεστὼς προσπαθῶντας νὰ ἀποβάλη τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀπὸ τὴν Ρωσικὴ κοινωνία καὶ νὰ τὴν θέση στὸ περιθώριο, χρησιμοποίησε τὴν θύραθεν-κοσμικὴ ψυχοθεραπεία καὶ ψυχανάλυση, γιὰ νὰ τονίση ὅτι δὲν ὑπάρχει ψυχὴ καὶ γι' αὐτὸ δὲν χρειάζεται ὁ Θεός, καθὼς ἐπίσης χρησιμοποίησε πολλὲς φορὲς καὶ τὰ ἀποτελέσματα τῶν ἐρευνῶν τῆς νευρολογίας γιὰ εὐνοήτους λόγους. Ὁ δεύτερος λόγος εἶναι ὅτι σήμερα ἀκόμη καὶ δυτικοὶ ἐπιστήμονες ψυχολόγοι καὶ ψυχοθεραπευτὲς διατυπώνουν τὴν ἄποψη ὅτι γιὰ νὰ θεραπευθῇ ἕνας ἄνθρωπος θὰ πρέπη νὰ χρησιμοποιηθῇ ἡ παράδοση τοῦ τόπου του στὸν ὁποῖο ἔχει μεγαλώσει. Γιατί αὐτὸ ποὺ θεωρεῖται φυσιολογικὸ γιὰ τὸν Εὐρωπαῖο ἢ τὸν Ἀμερικανό, δὲν εἶναι φυσιολογικὸ γιὰ ἐκεῖνον ποὺ ζῇ στὴν ὀρθόδοξη ἢ Ἄπω Ἀνατολή, καὶ ἀντιστρόφως.

Γι' αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη στὶς Ὀρθόδοξες χῶρες νὰ χρησιμοποιῆται ἡ αὐτόχθονη ψυχοθεραπευτικὴ παράδοση. Ἀλλὰ καὶ οἱ ψυχοθεραπευτὲς στὶς δυτικὲς κοινωνίες πρέπει νὰ μελετήσουν αὐτὴν τὴν ὀρθόδοξη παράδοση, ὥστε τοὐλάχιστον νὰ ἐμπλουτίσουν τὶς γνώσεις τους καὶ νὰ προσφέρουν μιὰ ὁλοκληρωμένη ψυχοθεραπεία, δίδοντας νόημα ζωῆς στοὺς ἀνθρώπους.

Πέμπτον. Αὐτὴ ἡ ἀνάγκη φάνηκε ἀπὸ τὸ ὅτι οἱ διοργανωτὲς τοῦ Συνεδρίου ἐπέλεξαν ἕνα ἀπὸ τὰ βασικὰ θέματά του νὰ εἶναι ἡ Ψυχοθεραπεία ἀπὸ ὀρθοδόξου πλευρᾶς, ἀκριβῶς γιατί τὸ κεντρικὸ θέμα τοῦ Συνεδρίου ἦταν θεολογία καὶ ἰατρική. Ἔτσι, τὸ θέμα τῆς εἰσηγήσεως τὸ ὁποῖο μοῦ ἀνέθεσαν νὰ διαπραγματευτῶ ἦταν: "ἐκτίμηση τῶν ἠθικῶν ἀλλαγῶν στὴν ἰατρικὴ ἀπὸ τὴν προοπτικὴ τῆς Ὀρθοδόξου ἀσκήσεως. Ζητήματα Ὀρθοδόξου Ψυχοθεραπείας". Στὴν ἀρχὴ ἔκανα λόγο γιὰ τὶς δύο προκλήσεις τῆς συγχρόνου ἰατρικῆς στὸ θέμα τῆς ψυχοθεραπείας καὶ τῆς γενετικῆς μηχανικῆς καὶ τὰ προβλήματα ποὺ δημιουργοῦν. Τόνισα ὅτι ἀπαιτεῖται νὰ ἀκουσθῇ ὁ λόγος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Στὴν συνέχεια ἐπικεντρώθηκα στὸ θέμα τῆς Ὀρθοδόξου Ψυχοθεραπείας καὶ τὸ διήρεσα σὲ τέσσερεις ἐπὶ μέρους ἑνότητες. Ἡ πρώτη ἀναφερόταν στὴν ὁρολογία τοῦ θέματος, δηλαδὴ τί σημαίνει Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία. Ἡ δεύτερη ἔδινε σύντομες ἀναγκαῖες διευκρινήσεις σχετικὰ μὲ τὴν ψυχολογία, ψυχοθεραπεία καὶ ψυχανάλυση ποὺ ἀναπτύχθηκαν στὸν δυτικὸ κόσμο καὶ τί σχέση ἔχουν αὐτὲς μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἡ τρίτη ἑνότητα ἀναφερόταν στὴν ἀσθένεια καὶ τὴν θεραπεία κατὰ τὴν ὀρθόδοξη παράδοση καὶ ἡ τέταρτη ἑνότητα ἔκανε λόγο γιὰ τὴν κοινὴ Ὀρθόδοξη Παράδοση ποὺ ὑπάρχει μεταξὺ τῶν Ὀρθοδόξων ποὺ ζοῦν σὲ ὅλες τὶς χῶρες καὶ ἡ ὁποία παράδοση μπορεῖ νὰ ἀπαλλάξη τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ ψυχολογικά - ὑπαρξιακά - ὀντολογικὰ προβλήματα, καθὼς ἐπίσης νὰ τὸν ἀπελευθερώση ἀπὸ πάθη τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου, ὅπως εἶναι ὁ φανατισμὸς καὶ ὁ ἐθνοφυλετισμός. Καὶ τελικὰ αὐτὴ ἡ παράδοση λειτουργεῖ ὄχι μόνον ὡς πρόληψη διαφόρων ἀσθενειῶν, ἀλλὰ καὶ ὡς θεραπεία πολλῶν πνευματικῶν καὶ κοινωνικῶν προβλημάτων καὶ κυρίως λειτουργεῖ ὡς ὑπέρβαση τοῦ θανάτου.

Μετὰ τὴν εἰσήγηση δέχθηκα καταιγισμὸ ἐρωτήσεων ἀπὸ τοὺς Συνέδρους, ποὺ κυρίως ἦταν ἰατροί, ψυχολόγοι, ψυχοθεραπευτὲς καὶ ψυχαναλυτές. Κυρίως οἱ ἐρωτήσεις συγκεντρώνονταν σὲ δύο ὁμάδες. Ἡ πρώτη ὁμάδα ἐρωτήσεων ἀναφερόταν σὲ θέματα ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν διάκριση μεταξὺ νοερᾶς καὶ λογικῆς ἐνέργειας τοῦ ἀνθρώπου, ἡ δεύτερη ὁμάδα ἀναφερόταν σὲ θέματα ποὺ εἶχαν σχέση μὲ τὴν ψυχοθεραπεία, ὅπως ἀκριβῶς τὴν προσφέρει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἦταν δύο θέματα τὰ ὁποῖα γιὰ πολλοὺς συνέδρους ποὺ ἦταν ἰατροί, ψυχίατροι, ψυχολόγοι, ψυχοθεραπευτὲς καὶ ψυχαναλυτὲς ἦταν ἀρκετὰ ἐνδιαφέροντα. Νομίζω ἔδωσαν προσοχὴ στὸ τί σημαίνει θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ ὀρθόδόξού πλευρᾶς.

Αὐτὸ ἔγινε ἀφορμὴ ὥστε μερικοὶ ὑπεύθυνοι ἀπὸ ἄλλες πόλεις, ἀκούγοντας τὴν ἀνάλυση περὶ τῆς Ὀρθοδόξου Ψυχοθεραπείας, νὰ ἐντυπωσιασθοῦν καὶ νὰ μὲ προσκαλέσουν νὰ παρευρεθῶ στὶς πόλεις τους γιὰ νὰ ἀναπτύξω παρόμοια θέματα, στοὺς ψυχιάτρους, ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτὲς ποὺ ἐργάζονται στὶς περιοχές τους.

Ἕκτον. Τὸ δεύτερο κεντρικὸ θέμα τοῦ Συνεδρίου ἦταν ἡ ἀντιμετώπιση τῶν βιοηθικῶν προβλημάτων. Τὰ βιοηθικὰ προβλήματα τὰ ὁποῖα δημιουργοῦνται ἀπὸ τὴν σύνδεση μεταξὺ τεχνολογίας καὶ ἰατρικῆς, προκαλοῦν τὴν προσοχὴ πολλῶν ἀνθρώπων σήμερα. Ἔτσι, σὲ ὅλον τὸν κόσμο γίνονται συζητήσεις γύρω ἀπὸ τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος θὰ ἀντιμετωπίση τὰ προβλήματα αὐτὰ τὰ ὁποῖα σχετίζονται μὲ τὴν βιολογικὴ ζωὴ καὶ ἔχουν, βεβαίως, ἀναφορὰ σὲ ὑπαρξιακὰ ζητήματα. Ἀκριβῶς γι' αὐτὸν τὸν λόγο ἕνα ἀπὸ τὰ βασικὰ θέματα τοῦ Συνεδρίου ἀναφερόταν στὰ βιοηθικὰ αὐτὰ προβλήματα.

Δὲν θὰ ἀναφερθῶ διεξοδικῶς σ' αὐτὸ τὸ θέμα, ἀλλὰ ὁ ἀναγνώστης τοῦ κειμένου αὐτοῦ θὰ δὴ τὴν θεματολογία τοῦ Συνεδρίου στὴν παράθεση τοῦ προγράμματος ποὺ ἀναφέρεται στὸ θέμα τῆς βιοϊατρικῆς καὶ βιοηθικῆς. Στὸ Συνέδριο συμμετεῖχαν Καθηγητὲς τῆς βιοϊατρικῆς ἠθικῆς, οἱ ὁποῖοι ἔθεσαν τὰ ζητήματα καὶ ἐξέφρασαν τὶς ἀπόψεις τους, ὥστε ἡ σύγχρονη γενετικὴ ἐπιστήμη καὶ βιοτεχνολογία νὰ βοηθήση τὸν ἄνθρωπο καὶ ὄχι νὰ τὸν βλάψη. Ἄλλωστε, αὐτὸς ὁ δυϊσμὸς (θετικὲς καὶ ἀρνητικὲς συνέπειες) ἔχει σχέση μὲ ὅλες τὶς ἐπιστῆμες.

Γενικά, τὸ Β' Συνέδριο ποὺ διοργάνωσε ἡ Ἕνωση Ὀρθοδόξων Ἰατρῶν "Ἅγιος Λουκᾶς" τῆς Ἁγίας Πετρούπολης Ρωσίας μὲ γέμισε μὲ ἐμπειρίες καὶ ἀναμνήσεις, καὶ κυρίως μοῦ προξένησε μεγάλη ἐντύπωση γιὰ τὶς πνευματικὲς ἀναζητήσεις, ἀλλὰ καὶ τὸν ἁπλὸ τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐκφράζονται οἱ Ρῶσοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί.

Δόξασα τὸν Θεὸ γιὰ τὴν εὐλογία τὴν ὁποία μοῦ ἔδωσε, καὶ ἔφυγα πολὺ ὠφελημένος πνευματικά. Προσευχήθηκα θερμὰ στὸν Θεὸ γιὰ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ γνώρισα καὶ οἱ ὁποῖοι μὲ ἐντυπωσίασαν μὲ τὴν ἀγάπη τους, τὴν ταπείνωσή τους, τὴν ἁπλότητά τους, τὴν καρδιακή τους εὐαισθησία καὶ τὸ ἐκκλησιαστικό τους φρόνημα.