Skip to main content

Γιάννη Βαρδακουλᾶ: Τὸ μήνυμα ὰπὸ τὸ ἱστορικὸ ἔργο τοῦ Γιάννη Βλαχογιάννη

Γιάννη Βαρδακουλᾶ

Μὲ τὴν εὐκαιρία ἔκδοσης τοῦ βιβλίου τοῦ 2ου Δημοτικοῦ Σχολείου Ναυπάκτου "ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ" δημοσιεύουμε ἀντὶ παρουσίασής του, τμῆμα τῆς ἐργασίας τοῦ κ. Γιάννη Βαρδακουλᾶ ποὺ ἀνεφέρθη στὰ μηνύματα ἀπὸ τὸ ἱστορικὸ ἔργο του Βλαχογιάννη.

Κατ' εὐθεῖαν ἀπόγονος ἀπὸ πατέρα καπετάνιο τῆς Ρούμελης, τὸ Εἰκοσιένα καὶ τῆς ἐξοδίτισσας σουλιώτισσας Λάμπρω Γκιώναινας, ἀπὸ μάνα, μὲ τὸ πατρογονικό του σπίτι στὸ ἐπαχτίτικο Κάστρο, στὴν ὁδὸ Σουλίου, στὴ Φορτέτσα, μὲ τὶς ἱστορίες καὶ τὰ τραγούδια τῆς λεβεντιᾶς καὶ τῆς θυσίας τῶν Μεγάλων Χρόνων, χαϊδεύοντας μὲ λαχτάρα τὰ ἱστορικὰ βιβλία μὲ τὶς ζωγραφιὲς τῶν καπεταναίων, ἀγγίζοντας μὲ χτυποκάρδι τὰ τιμημένα ἅρματα τῶν Τζαβελλαίων καὶ κρατῶντας ὡς φυλαχτὸ τὸ ἡμερολόγιο τοῦ σουλιώτη ἥρωα Γιαννοῦσα Πανομάρα, ποὺ ἡ γυναῖκα του, ἡ θειὰ Σανιὰ τοῦ χάρισε, σ' αὐτὸ τὸ περιβάλλον, σ' αὐτὸ τὸ κλίμα, μ' αὐτὴ τὴν ἀρετὴ γαλουχήθηκε ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης ποὺ ἀργότερα ἀφηγήθηκε: "ἔτσι... ἀπὸ μικρὸς ζοῦσα μέσα στὸ Εἰκοσιένα καὶ μοναδικός μου ἔρωτας ἦταν πάντα ἡ πατρίδα καὶ ἡ ἱστορία της". Ὅλες αὐτὲς οἱ ἀναμνήσεις, οἱ ἐνθυμήσεις καὶ οἱ εἰκόνες, ποὺ ἦταν ἡ πρώτη, ἀλλὰ καὶ ἡ μεγάλη συγκίνηση τοῦ Βλαχογιάννη, ἔγιναν τὰ βιώματα ποὺ ὁριοθέτησαν τὴν κατοπινὴ πνευματική του ἐνασχόληση καὶ κέντρισαν τὴν ἔφεσή του γιὰ τὴν συλλογὴ κάθε κειμένου ποὺ ἔφερνε πίσω στὴ ζωντανὴ ἱστορία τοῦ Εἰκοσιένα. Ἔτσι ἀρματωμένος ξεκίνησε καὶ ἀρμέγοντας τὸ βαθὺ νόημα τοῦ Εἰκοσιένα, ἀγωνίστηκε μὲ κόπο καὶ θυσίες νὰ διασώση καὶ ἀξιοποιήση τὴν ἀληθινὴ ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης, μέσα ἀπὸ τὴν ὁποία ἔβλεπε ν' ἀνασταίνεται ἡ ἀναγεννητικὴ δύναμη τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Γι' αὐτὸ καὶ ἀναζήτησε στὰ ἱστορικὰ γεγονότα τὴν ἀλήθεια, τὴν ἀλήθεια ἀποκαθαρμένη ἀπὸ τὴν παραχάραξη καὶ τὴν πλαστογραφία, αὐτὴν τὴν ἀλήθεια ποὺ γίνεται δάσκαλος καὶ ὁδηγητής, ἔστω καὶ ἂν πρόκηται "νὰ γκρεμίση ἕνα φανταχτερὰ χτισμένο ἀγέρινο παλάτι καὶ νὰ ρίξη εἴδωλα ἀπ' τὸ ψηλὸ σκαμνί τους", ὅπως ὁ ἴδιος ἔγραψε στὸν πρόλογο τῆς ἐργασίας του "Κλέφτες τοῦ Μωριᾶ".

Τὸ ἔργο του εἶναι πολυσχιδὲς καὶ πολυσήμαντο, ὅπως ἔχει ἀποφανθεῖ ὁλόκληρος ὁ κριτικὸς κόσμος, ποὺ ἀσχολήθηκε ἐπανειλημμένα μὲ αὐτό. Τὸ ἱστορικό του ἔργο περιλαμβάνεται στοὺς ἑπτὰ μεγάλους τόμους τῆς Ἑταιρείας Ἑλληνικῶν Ἐκδόσεων καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ ἱστορικὰ ἀνέκδοτα καὶ βιογραφίες ἀγωνιστῶν, ἀρχεῖα, ἀπομνημονεύματα καὶ μονογραφίες

Κάθε συγγραφέας ἔχει στὸ βάθος τῶν γραπτῶν του κάποιο μήνυμα, ποὺ θέλει νὰ μᾶς μεταδώση? αὐτὸ βέβαια ἰσχύει καὶ γιὰ τὸν ἱστορικό, ποὺ καθένα βλέπει τὰ ἱστορικὰ γεγονότα, τὰ ἀξιολογεῖ καὶ δίδει τὴν ἑρμηνεία του ἀπὸ τὸ δικό του παρατηρητήριο. Αὐτὸ ἰσχύει καὶ γιὰ τὸν Βλαχογιάννη, Αὐτὸ τὸ μήνυμά του θὰ προσπαθήσω νὰ σᾶς ὑπενθυμήσω, ἀπὸ τὸ ἱστορικό του ἔργο, στὸν περιορισμένο χρόνο ποὺ μοῦ ἔχει διατεθῇ.

Ἡ χώρα μας ζοῦσε τὸν ἀνερχόμενο πυρετὸ τῆς κυοφορούμενης κοινωνικοοικονομικῆς καὶ πολιτικῆς μεταλλαγῆς, ποὺ πυρακτωμένη ἀπὸ τὸν ἐθνικὸ ξεπεσμὸ τοῦ 1897, ὁδήγησε στὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1909. Σ' αὐτὴ τὴν ἀτμόσφαιρα ἀναπτύσσονταν καὶ ἀντιπαρατίθενταν δυνάμεις καὶ ρεύματα, ὑπὸ τὴν πίεση τῶν ὁποίων ἔμελλε νὰ ἐκκολαφθῇ ἡ Ἑλλάδα τοῦ 20οῦ αἰῶνα, ἀγωνιζόμενη γιὰ τὴν ἀνάπτυξή της: ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος μὲ τοὺς ἀγωνιστές του Εἰκοσιένα, ἄλλοτε ἐπαῖτες καὶ ἄλλοτε στασιαστὲς καὶ τὸν εὐκολοπίστευτο καὶ προδωμένο λαό, ποὺ διεκδικοῦσαν τὴν δικαίωσή τους, κι ἀπὸ τὸ ἄλλο τὸ Παλάτι μὲ τὴν Αὐλὴ καὶ τοὺς φεουδάρχες, ποὺ σὲ ἀγαστὴ συνεργασία πάσχιζαν γιὰ τὴν συντήρηση τῶν συμφερόντων τους ὑπὸ τὴν σκέπη τῶν ξένων προστατῶν, ἐνῷ ἡ Ἑλλάδα «ταλαίπωρη καὶ ἐλεεινὴ φράγκα θεραπαινὶς» ἀγωνιζόταν μὲ τὴν φωτισμένη ἡγεσία ἀληθινῶν πνευματικῶν τέκνων της καὶ πολιτικῶν νὰ κρατήση τὸ ἦθος καὶ τὴν ἱστορική της ταυτότητα ἀπὸ τὴν ξενόφερτη ἀπομίμηση καὶ ὑπονόμευση.

Μέσα σ' αὐτὴ τὴν ἀτμόσφαιρα καὶ ὑπὸ τὶς συνθῆκες αὐτὲς ἔφθασε στὴν πρωτεύουσα ὁ Βλαχογιάννης καὶ σύντομα μὲ τὴν ἀδιάλλακτη γραφίδα, φέρνει τὸ μήνυμα τῆς ἐκρηκτικῆς, τῆς ἀγωνιώσας πνευματικῆς ὁρμῆς.

Ἀσυμβίβαστος πολεμιστής, βράχος ἀμετακίνητος στὶς ἀρχὲς καὶ τὶς ἀξίες, μὲ τὶς ὁποῖες ἀναστήθηκε στὸ ἐπαχτίτικο Κάστρο, μὲ βροντερὸ λόγο, γίνεται ὁ Βλαχογιάννης ὁ κήρυκας καὶ ὁδηγητὴς στὶς νεώτερες γενιὲς τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Σ' αὐτὸ τὸ μετερίζι στάθηκε μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς του, ἔχοντας συνειδητοποιήσει, πῶς «ἡ μεγαλύτερη ἀξία τῆς ζωῆς, ἡ βαθύτερη δύναμη γιὰ νὰ γίνη κανεὶς σωστὸς ἀνθρωπος καὶ ἀληθινὸς ἄντρας, εἶναι νὰ κερδίζη μὲ τὸ σπαθὶ τὴ λευτεριά του», γιατί, ὅπως ἔγραψε ὁ Γ. Ἀθάνας, «μέσα του ἀναπαυόταν ἕνας πάνοπλος σουλιώτης πολεμιστής, ποὺ ἦταν ἕτοιμος νὰ κάνη γιουρούσι μὲ τὸ γιαταγάνι του στὸ πρῶτο σύνθημα, στὴν πρώτη παρόρμηση κι ὄχι ἕνας ἐκστατικὸς βοσκὸς τῆς Γκιώνας, ποὺ μὲ τὴν φλογέρα του στὸ χέρι, ἀποχαυνώνεται, ἀγναντεύοντας ἀπὸ ψηλὰ τὶς κοντοραχοῦλες καὶ τὰ κλεισορέματα. Καὶ μὲ τὸ νὰ εἶναι αὐτὸ τὸ ἔνστικτό του μπόρεσε ν' ἀφομοιώση τόσο ὁλοκληρωτικὰ τὸ Εἰκοσιένα καὶ νὰ πολιτογραφηθῇ γραμματικός του καὶ νὰ στρατολογηθῇ ραψωδός του καὶ νὰ ἐπιβιώση σὰν ὁ πιὸ μεγάλος του θεματοφύλακας καὶ ἀρχειοφύλακας». Ἡ πατρίδα ἀντανακλᾶ τὴν ἱστορία της, αὐτὴν ὅμως ποὺ ἔγραψαν οἱ Ἀρματωλοὶ καὶ οἱ Κλέφτες, ἀποτυπώνει τὴν ψυχὴ καὶ τὰ ὁράματα τοῦ λαοῦ. Μὲ τὴν ἐλευθερία ταυτισμένη μὲ τὴν ψυχὴ καὶ τὴ δράση τοῦ λαοῦ, τὸν πατριωτισμὸ βεβαιωμένο καὶ σφραγισμένο μὲ τὸν ἀγῶνα καὶ τὴ θυσία καὶ τὴν ἱστορικὴ συνείδηση ἔτσι καθαγιασμένη μὲ τὴν ἀρετὴ τῆς ἀνδρείας καὶ τῆς αὐτοθυσίας, αὐτὰ γιὰ τὸ Βλαχογιάννη ἦταν τὰ ὅρια, στὰ ὁποῖα ἐνσαρκώνονται τὰ ὁράματα, οἱ πλαστουργὲς ἰδέες τοῦ λαοῦ, ὅπως τὶς διαμορφώνει ἡ ἐθνικὴ καὶ πολιτιστικὴ κληρονομιά, ποὺ γονιμοποιεῖται ὑπὸ τὴν ἐπίδραση τῆς ἱστορικῆς καὶ κοινωνικῆς ἐξέλιξης.

Γι' αὐτό, μὲ τὴν πίστη ὅτι ἐθνικὸ εἶναι μόνο τὸ ἀληθινό, ὑπὸ τὴν ἀγαθοποιὸ ἐπίδραση τοῦ ὁποίου τίθεται σὲ κίνηση ἡ δυναμικὴ τῆς ψυχῆς τοῦ λαοῦ, ἀναζήτησε, «ἔψαξε κι ἔσκαψε καὶ βρῆκε καὶ σύναξε... καὶ ξαναζωντάνεψε τὴν παράδοση, ἐρεύνησε ἐπίμονα τὴ γνήσια πτυχὴ τῆς ἱστορίας τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης, ἀναζήτησε τὸ γνήσιο κι ἀμόλευτο στοιχεῖο της κι ἔγραψε γιὰ τοὺς Κλέφτες τοῦ Μοριᾶ καὶ τὶς μνημειώδεις πραγματεῖες του γιὰ τὸν Καραϊσκάκη κάϊ τον Μακρυγιάννη, τῶν ὁποίων ἡ λαϊκὴ καταγωγὴ καὶ ἡ ἀπαράμιλλη δράση τους ἐπιβεβαίωνε, πῶς ἡ λαϊκὴ ψυχὴ εἶναι πηγὴ καὶ ἔμπνευσης καὶ δημιουργίας. Ἔτσι, μὲ τὴν ἱστοριοδιφικὴ τοῦ ἔρευνα, ἀναζήτησε τὴ δημιουργική, τὴν πλαστουργὸ οὐσία τῆς λαϊκῆς ψυχῆς, γιατί μόνο ἔτσι μπορεῖ νὰ παραμένη ἄσβηστη ἡ ἐθνικὴ μνήμη καὶ νὰ εἶναι φάρος καὶ ὁδηγητὴς στὸν ἀγῶνα καὶ τὴν πορεία τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Γι' αὐτὸ στὴν ἀναζήτηση καὶ προσδοκία του, εἶδε τὴ λαϊκὴ ψυχή, τὴν κοινωνία προπορευόμενη ὡς δυναμικὴ ποὺ κινεῖ τὸ πολιτικοκοινωνικὸ γίγνεσθαι καὶ αὐτὴ τὴν κοινωνία ὀργανωμένη καὶ ποτισμένη μὲ τὰ ἤθη, τὰ ἔθιμα καὶ τὶς συνήθειες ποὺ ἡ λαϊκὴ ψυχὴ διαμόρφωσε στὰ χρόνια τῆς Ἐθνεγερσίας, θεωροῦσε ὡς ὑπόδειγμα ἔναντι τῆς κρατικῆς ἐξουσίας, ποὺ εἶχε ὀργανωθῇ ἀπὸ τοὺς ἀνακτορικοὺς συμβούλους τῆς Αὐλῆς, μὲ τὸν παραμερισμό, τὴ δοκιμασία καὶ τὴν προδοσία τῶν ἀγωνιστῶν. Γι' αὐτὸ καὶ ἀναζήτησε τὴ δημιουργὸ οὐσία τῆς λαϊκῆς ψυχῆς ὡς τὴν πηγὴ τῆς ἀναγέννησης, ποὺ βαθαίνει καὶ πλαταίνει τὴν αὐτογνωσία τοῦ λαοῦ, στὴν ὁποία ἔπρεπε νὰ στηριχθῇ ἡ ἀναμόρφωση τοῦ πολιτικοῦ βίου τῶν Ἑλλήνων. Μὲ τὴν ἀναζήτηση καὶ ἀξιοποίηση τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας, πίστευε ὁ Βλαχογιάννης, πῶς μποροῦσε νὰ ξεπλυθῇ ἠθικὰ ὁ Νεοελληνισμὸς στὸ κονταροχτύπημά του μὲ τὴν ὑποτέλεια τῆς Αὐλῆς καὶ τῶν «στρειδιῶν», ποὺ εἶχαν κολλήσει στὸ θρόνο της, γιὰ νὰ διαφυλάξουν τὰ κεκτημένα καὶ νὰ συνεχίσουν τὴ νόσφηση τῆς ἐξουσίας, καὶ νὰ συνεχίση τὴν πορεία του πρὸς τὴν ἀναγέννηση καὶ τὴ δημιουργία. Μὲ τὴν πίστη αὐτὴ ἀναζήτησε ὁ Βλαχογιάννης τὰ πνευματικὰ καὶ τὰ ἠθικὰ στοιχεῖα στὰ γραφτὰ τῶν ἀγωνιστῶν καὶ τὸ δημοτικὸ τραγούδι, κατὰ τὴν ἀναζήτησή του αὐτὴ συνειδητοποιοῦσε, πῶς ἡ λαϊκὴ ψυχή, ἡ συλλογικὴ αὐτὴ ψυχὴ θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι ἡ μήτρα γιὰ τὴν ἀναγέννηση τῆς πατρίδας, ἀφοῦ σ' αὐτὸ κυοφορείταν ἡ αὐτογνωσία καὶ γονιμοποιοῦνταν οἱ μεγάλες ἰδέες καὶ οἱ κατευθυντήριες ἀξίες τοῦ Ἑλληνισμοῦ.

Ὁ Βλαχογιάννης ἔδωσε παραστατικὴ τὴν εἰκόνα τῆς ἀντρειωσύνης, τῆς ἀνάτασης, τῶν καημῶν καὶ τῆς προδωμένης ἐλπίδας τῶν ἀγωνιστῶν, γεύτηκε τὴν πίκρα γιὰ τὸν κατατρεγμό τους, τὴν ἀπογοήτευσή τους γιὰ τὸ διωγμὸ τῆς γνήσιας γλώσσας τοῦ λαοῦ καὶ γεύτηκε ἀκόμη τὴν πίκρα τῆς ἀχαριστίας στοὺς δύο γίγαντες, ὅπως τοὺς ἀποκαλοῦσε, τῆς πολιτικῆς ζωῆς τὸ Χαρίλαο Τρικούπη καὶ τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο, ποὺ ἀγωνίστηκαν γιὰ τὴν ἐθνική μας ὁλοκλήρωση καὶ τὴν ἀναγέννηση τῆς πατρίδας.

Στὸ ὄρμωμα τῆς φιλοπατρίας, μὲ τὸ καριοφίλι τοῦ ἀγῶνα, καὶ τῆς αὐτοθυσίας, στὴν ἀμόλευτη ἀπὸ παραποιήσεις καὶ πλαστογραφίες ἱστορία, ποὺ προϋποθέτει γνώση, ἀλλὰ ἀπαιτεῖ καὶ εὐαισθησία καὶ μνήμη, στὴ γλῶσσα τοῦ λαοῦ, ποὺ εἶναι ὄργανο δημιουργίας καὶ στὴ θρησκευτικὴ πίστη, μὲ τὴν ὑπομονή της στὴ δοκιμασία καὶ τὴν ἀναμονὴ τῆς ἀνάστασης, εἶδε καὶ πίστεψε τὴ λαϊκὴ ψυχὴ ὡς θεματοφύλακα τῆς γνήσιας παράδοσης καὶ πλαστουργὸ τῆς ἀναγέννησης τοῦ νεώτερου Ἑλληνισμοῦ. Αὐτὸ τὸ μήνυμα εἶναι ἡ ἱερὴ παρακαταθήκη του Βλαχογιάννη ὡς χρέος τῶν νεώτερων γενιῶν.

  • Προβολές: 3040