Στυλιανοῦ Γερασίμου: «Ἐκκλησία καὶ Λειτουργικὸς Χρόνος»

Στυλιανοῦ Γερασίμου, Θεολόγου-Μουσικοῦ

Ἡ Ἐκκλησία δὲν ὑποτάσσεται στὸν χρόνο. Ὡς σῶμα Χριστοῦ εἰσάγει τὸν κόσμο στὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Αὐτὴ ἡ σύνδεση κόσμου καὶ Βασιλείας τοῦ Θεοῦ δημιουργεῖ τὴν ἐσχατολογικὴ περίοδο τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία συνδέεται μὲ τὸν λειτουργικὸ χρόνο στὰ πλαίσια τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Στὰ πλαίσια τοῦ λειτουργικοῦ χρόνου ἡ Ἐκκλησία μὲ τὶς ἑορτές, τὶς κινητὲς καὶ ἀκίνητες, ἁγιάζει τὴν καθημερινότητα τοῦ ἀνθρώπου, γιατί κέντρο τοῦ λειτουργικοῦ χρόνου εἶναι ἡ Θεία Λειτουργία. Ὅλα ἐντάσσονται σ’ αὐτήν. Καὶ αὐτὸ γιατί οἱ γιορτὲς τῆς Ἐκκλησίας δὲν ἀποτελοῦν ἁπλὰ γεγονότα, ἀλλὰ εὐκαιρίες κοινωνίας μὲ τὴν Ἐκκλησαία. Μὲ τὶς ἐτήσιες γιορτὲς καὶ τὸν ἑβδομαδιαῖο ἑορταστικὸ κύκλο, ὁ πιστὸς ζῆ στὴ γῆ τὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

Ὅμως ἐκτὸς ἀπὸ τὴν σχέση τῶν ἑορτῶν μὲ τὴν Θεία Λειτουργία θὰ πρέπη νὰ ξεκαθαρίσουμε τὶς διακρίσεις τῶν ἑορτῶν στὸν λειτουργικὸ χρόνο. Οἱ γιορτὲς τῆς Ἐκκλησίας διακρίνονται σὲ κινητὲς καὶ ἀκίνητες. Οἱ ἀκίνητες γιορτὲς συνδέονται μὲ μιὰ συγκεκριμένη ἡμερομηνία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, ποὺ ξεκινᾶ τὴν 1η Σεπτεμβρίου. Αὐτὲς οἱ γιορτὲς σχετίζονται μὲ συγκεκριμένα ἱστορικὰ γεγονότα σωτηριολογικοῦ χαρακτῆρα, μὲ τὸν Εὐαγγελισμό, τὰ Χριστούγεννα, τὰ Θεοφάνεια, τὴν Μεταμόρφωση, τὶς Θεομητορικὲς γιορτές, τῶν Ἀρχαγγέλων καὶ τῶν ἁγίων.

Μὲ τὶς κινητὲς γιορτές, οἱ ὁποῖες δὲν ἔχουν σταθερὴ ἡμερομηνία, σχετίζεται τὸ Πάσχα, τὸ ὁποῖο ἐπηρεάζει τὸν λειτουργικὸ χρόνο, γιατί καθορίζει ὅλες τὶς Κυριακὲς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους. Θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε πὼς τελικὰ ὅλες οἱ γιορτὲς τοῦ λειτουργικοῦ ἔτους συγκεντρώνονται στὸ Πάσχα, τὴν γιορτὴ τῆς μετάβασης ἀπὸ τὸν χρόνο στὴν αἰωνιότητα.

Ὡστόσο ἡ Ἐκκλησία ζῆ τὸν λειτουργικὸ χρόνο σὲ δύο ἐπίπεδα. Στὸν ἐτήσιο ἑορτασμὸ καὶ τὸν ἡμερήσιο. Ὁ ἐτήσιος πραγματοποιεῖται μὲ τὶς κινητὲς ἑορτές, ποὺ ἔχουν ὡς ἐπίκεντρο τὸ Πάσχα. Δέκα ἑβδομάδες πρὶν τὸ Πάσχα ἀρχίζει τὸ Τριώδιο μὲ τὴν Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου καὶ τελειώνει τὴν Κυριακὴ τῆς Τυρινῆς, ἡ ὁποία εἶναι ἀφιερωμένη στὴν ἐξορία τῶν Πρωτοπλάστων ἀπὸ τὸν Παράδεισο.

Ἀκολουθεῖ ἡ περίοδος τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς. Διαρκεῖ ἑπτὰ ἑβδομάδες καὶ εἶναι περίοδος νηστείας, προσευχῆς καὶ μετανοίας γιὰ τὸν πιστό. Ἡ λειτουργικὴ τάξη τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς δημιουργεῖ τὸ αἴσθημα τῆς «ἐν Χριστῷ» σωτηρίας. Τὸ ἀποκορύφωμα τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς εἶναι ἡ Μ. Ἑβδομάδα, ὅπου οἱ πιστοὶ καλοῦνται νὰ βιώσουν τὰ Πάθη τοῦ Χριστοῦ καὶ στὸ τέλος τὴν Ἀνάσταση. Μὲ τὴν ἑορτὴ τῆς Ἀναστάσεως ξεκινᾶ μιὰ νέα περίοδος ποὺ ἀνήκει στὶς κινητὲς ἑορτὲς καὶ εἶναι ἡ περίοδος τοῦ Πεντηκοσταρίου. Διαρκεῖ ὀκτὼ ἑβδομάδες. Σαράντα ἡμέρες μετὰ τὸ Πάσχα ἑορτάζεται ἡ ἁγία Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ. Μὲ αὐτὸ τὸ γεγονὸς τελειώνεται τὸ ἔργο τῆς Θείας Οἰκονομίας. Δέκα ἡμέρες μετὰ τὴν Ἀνάληψη ἑορτάζεται ἡ Πεντηκοστή. Ἡ Πεντηκοστὴ εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ἡ ἡμέρα τῆς συστάσεως τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ κύκλος τοῦ Πεντηκοσταρίου κλείνει μὲ τὴν ἑορτὴ τῶν Ἁγίων Πάντων. Ἡ γιορτὴ αὐτὴ ἔχει ὡς στόχο νὰ δείξη ὅτι ὅλα ὅσα ἔγιναν μὲ τὸν θάνατο, τὴν Ἀνάσταση καὶ τὴν Ἀνάληψη τοῦ Κυρίου ἔγιναν γιὰ τὸν ἁγιασμὸ τῶν ἀνθρώπων. Αὐτὴ ἡ γιορτὴ ἀγκαλιάζει ὅλες τὶς τάξεις τῶν ἁγίων.

Ὑπάρχουν ὅμως καὶ οἱ ἀκίνητες ἑορτὲς ποὺ τονίζουν τὴν σχέση τοῦ χρόνου μὲ τὴν αἰωνιότητα. Ὁ Εὐαγγελισμός, τὰ Χριστούγεννα, τὰ Θεοφάνεια καὶ οἱ Θεομητορικὲς ἑορτές. Ὁ Εὐαγγελισμὸς ἐγκαινιάζει τὴν φανέρωση τοῦ μυστηρίου τῆς Θείας ἐνανθρωπήσεως. Τὰ Χριστούγεννα εἶναι ἡ γιορτὴ τῆς ἐνανθρωπήσεως. Τὸ φθαρτὸ ἀνθρώπινο σῶμα ἀνακαινίζεται μὲ τὴν ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεὸς ἔγινε ἄνθρωπος, γιὰ νὰ θεώση τὸν ἄνθρωπο. Ὅσον ἀφορᾶ τὴν γιορτὴ τῶν Θεοφανείων εἶναι ἀρχαιότερη ἀπὸ τῶν Χριστουγέννων. Αὐτὴ σχετίζεται μὲ τὴν φανέρωση τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ὁ Χριστὸς ποὺ βαπτίζεται ἀπὸ τὸν Ἰωάννη, μαρτυρεῖται ὡς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ μὲ τὴν φωνὴ τοῦ Πατρὸς καὶ τὴν κάθοδο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μὲ τὴν μορφὴ περιστερᾶς. Ἐπίσης ἡ Μεταμόρφωση κατέχει ἰδιαίτερη θέση στὸν λειτουργικὸ χρόνο, γιατί ἡ Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ ἀνακαινίζει ὅλη τὴν κτίση. Σ’ αὐτὸ τὸ γεγονὸς οἱ μαθητὲς τοῦ Χριστοῦ εἶδαν τὴν δόξα τῆς Θεότητος.

Ὁ ἑβδομαδιαῖος ἡ ἡμερήσιος κύκλος ἀφορᾶ τοὺς ἁγίους, ποὺ ἡ τιμή τους ἐπαναλαμβάνεται κάθε ἑβδομάδα. Ἡ Δευτέρα εἶναι ἡ ἡμέρα τῶν Ἀρχαγγέλων, ἡ Τρίτη τοῦ Τιμίου Προδρόμου, ἡ Τετάρτη τῆς Παναγίας, ἡ Πέμπτη τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καὶ τοῦ ἁγίου Νικολάου. Ἡ Παρασκευὴ καὶ τὸ Σάββατο διατηροῦν τὸν χαρακτῆρα ποὺ ἔχουν καὶ τὴν Μ. Ἑβδομάδα. Τὸ Σάββατο ἔχει λειτουργικὸ χαρακτῆρα, γιατί συνδέεται μὲ τὴν ἀνάμνηση τῶν κεκοιμημένων. Καὶ τὴν Μ. Τεσσαρακοστὴ ποὺ δὲν ἐπιτρέπεται ἡ τέλεση τῆς Θείας Εὐχαριστίας, τελεῖται μόνο τὸ Σάββατο.

Ἡ μοναδικὴ ὅμως γιορτινὴ ἡμέρα γιὰ τὴν Ἐκκλησία εἶναι ἡ ὀγδόη ἡμέρα, ἡ Κυριακή. Ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου ἐπαναλαμβάνεται κάθε Κυριακή. Κάθε Κυριακάτικη Λειτουργία εἶναι μία καὶ μοναδικὴ Ἀνάσταση. Σὲ κάθε Κυριακάτικη Θεία Λειτουργία τὸ παρὸν συνάπτεται μὲ τὸ παρελθὸν καὶ τὸ μέλλον.

Ἐπιπλέον ὁ λειτουργικὸς χρόνος φανερώνεται στὴν Ἐκκλησία μὲ τὴν εἰκονογραφία. Ἱστορικὰ πρόσωπα εἰκονίζονται σὲ μιὰ προοπτικὴ αἰωνιότητας, γιατί καὶ αὐτὰ συνδέονται μὲ τὸν ἑορταστικὸ κύκλο καὶ συνεπῶς καὶ μὲ τὴν Θεία Εὐχαριστία. Αὐτὰ τὰ εἰκονιζόμενα ἱστορικὰ πρόσωπα, ποὺ ἀφοροῦν ὅλες τὶς τάξεις τῶν ἁγίων, μαζὶ μὲ τοὺς ἐκκλησιαζομένους πιστοὺς ἀποτελοῦν μιὰ θεανθρώπινη κοινωνία καὶ προτύπωση τῆς σύνδεσης τοῦ κτιστοῦ μὲ τὸ ἄκτιστο, ποὺ ὑπερβαίνει τὸν χῶρο καὶ τὸν χρόνο.–