Ἀθανασίου Παλιούρα: «Πώς ἀναστηλώθηκαν μία Ἁγία Τράπεζα καὶ ἕνα Τέμπλο» (Α')

Στὸ σπήλαιο τοῦ ἁγίου Νικολάου στὴν Βαράσοβα

Κάθε ἔτος τὸ καλοκαίρι ἡ Ἱερὰ Μητρόπολη διοργανώνει προσκύνημα καὶ τέλεση θείας Λειτουργίας στὸ σπήλαιο - ἀρχαία ἐγκλείστρα τοῦ Ἁγίου Νικολάου στὴν Βαράσοβα. Φέτος τὸ προσκύνημα αὐτὸ δὲν πραγματοποιήθηκε τὸ καλοκαίρι, λόγῳ κακοκαιρίας. Ὅμως μὲ παρότρυνση τοῦ Καθηγητοῦ κ. Ἀθανασίου Παλιούρα, ὁ ὁποῖος καὶ ἔκανε τὶς ἀνασκαφὲς καὶ ἀνέδειξε τὸ σπήλαιο, τὸ προσκύνημα πραγματοποιήθηκε τὴν Κυριακὴ 29 Ὀκτωβρίου. Καὶ ἐν μέσῳ τῶν καταιγίδων καὶ τῆς κακοκαιρίας τοῦ Ὀκτωβρίου, ὁ ἅγιος Νικόλαος κανόνισε καὶ ἡ θάλασσα ἦταν ἤρεμη –σημειωτέον ὅτι μὲ 5 μποφὸρ ἡ πρόσβαση εἶναι προβληματική, πάνω ἀπὸ 5 ἀδύνατη– καὶ ἔτσι τὰ μικρὰ σκάφη τῶν ψαράδων τῆς Κάτω Βασιλικῆς μετέφεραν παρέες – παρέες τοὺς προσκυνητὲς καὶ τελέσθηκε ἡ ἀρχιερατικὴ θεία Λειτουργία ἀπὸ τὸν Σεβασμιώτατο, συμπαραστατούμενο ἀπὸ τοὺς Ἱερεῖς, μάλιστα δὲ τὸν π. Κωνσταντῖνο καὶ τὸν π. Εὐθύμιο ποὺ μεριμνοῦν γιὰ τὴν ἑτοιμασία τοῦ τόπου, πρᾶγμα ἐπίπονο καὶ δύσκολο. Ἁγιάσθηκαν οἱ πιστοί, λειτουργήθηκε τὸ ἀρχαῖο μοναστηράκι, μνημονεύθηκαν καὶ οἱ ἀθλητὲς ἐκεῖνοι τοῦ πνεύματος ποὺ ἤθλησαν καὶ ἀναπαύονται στὸν ἄνυδρο, ἀφιλόξενο καὶ σκληρὸ ἐκεῖνο τόπο.

Δημοσιεύουμε κατωτέρω τὸ ἄρθρο τοῦ κ. Ἀθ. Παλιούρα σχετικὰ μὲ τὴν ἀναστήλωση τῆς ἁγίας Τραπέζης καὶ τοῦ τέμπλου τοῦ Ἱεροῦ.

«Πῶς ἀναστηλώθηκαν μία ἁγία Τράπεζα καὶ ἕνα Τέμπλο» (Α')

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΠΑΛΙΟΥΡΑ, ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Στὴν πολύχρονη (1991-2001) καὶ δύσκολη ἀνασκαφῇ τοῦ Σπηλαίου τοῦ Ἁγίου Νικολάου στὴ Βαράσοβα τῆς Αἰτωλίας, μεταξὺ τῶν μεγάλων καὶ πολλῶν προβλημάτων ποὺ προέκυψαν ἦταν, σὲ πρώτη φάση, καὶ ἡ ἀπουσία Ἁγίας Τράπεζας καὶ τέμπλου. Στὸν μικρὸ ναΐσκο, ποὺ ἀποτελοῦσε τὸ καθολικὸ τοῦ ὀργανωμένου μοναστηριακοῦ συγκροτήματος, ἀποκαλύφθηκε τὸ δάπεδο ὅπου ἀπέμειναν ἀκόμη in situ λίγες μαλτεζόπλακες. Δύο, σημαντικὰ ὅμως, δείγματα ἔδιναν τὶς πρῶτες σαφεῖς ἐνδείξεις γιὰ ὕπαρξη Ἁγίας Τράπεζας καὶ τέμπλου.

Α. ΑΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ.

Στὸ κέντρο τοῦ μικροῦ ἱεροῦ καὶ στὸν κάθετο ἄξονα τῆς ἡμικυκλικῆς ἁψῖδας ἐντοπίσθηκε καρδιόσχημη λίθινη βάση μὲ σκαλιστὸ βαθούλωμα καὶ ἐσοχὴ στὸ ἐπάνω μέρος. Εἶναι φανερὸ ὅτι ἐκεῖ ἐφαρμοζόταν κίονας ποὺ ὡς φέρον ὑλικὸ ὑποβάσταζε μεγάλο βάρος.

Ἡ ἐρευνητικὴ ὁμάδα ὀργάνωσε συστηματικὴ ἐξέταση ὅλου τοῦ ὑλικοῦ ποὺ ἔβγαινε κατὰ τὴν ἀνασκαφῇ σὲ καθημερινὴ βάση. Ἔτσι, στὴ διάρκεια τῶν τριῶν πρώτων ἐτῶν (1991-1993) οἱ ἐπιστημονικοὶ συνεργάτες τῆς ἀνασκαφῇς καὶ οἱ φοιτητὲς τοῦ Ἀρχαιολογικοῦ συγκέντρωναν προσεκτικά, κομμάτι κομμάτι, ὅλα τὰ φαιόλευκα πώρινα ἀποτμήματα, μικρότερα ἡ μεγαλύτερα καὶ σὲ διάφορα σχήματα, ποὺ βρίσκονταν ἐγκατεσπαρμένα σὲ ὅλο τὸν χῶρο τοῦ Σπηλαίου. Παράλληλα, ἡ ἀρχαιολογικὴ σκαπάνη ἔφερε στὸ φῶς δύο μεγάλα κυλινδρικὰ τμήματα πώρινου κίονα. Συγκολλήθηκαν κατ’ ἀρχὰς πρόχειρα καὶ διαπιστώθηκε ὅτι ἡ αἰχμηρὴ ἀπόληξη τοῦ κίονα ἐφάρμοζε ἀκριβῶς στὴ λίθινη βάση τοῦ ἱεροῦ. Ἔλειπε ἡ πλάκα τῆς Ἁγίας Τράπεζας, ποὺ στηριζόταν στὸν πώρινο κίονα. Τὰ ἀποτμήματα ὅμως εἶχαν συγκεντρωθῇ. Μὲ τὴ βοήθεια τοῦ ἀρχιτέκτονα τῆς ἀνασκαφῇς Χρήστου Κατσιμπίνη συναρμολογήθηκε ἕνα μικρὸ «πάζλ», ποὺ φανέρωσε τὴν πλάκα τῆς Ἁγίας Τράπεζας. Ἔτσι προέκυψε τὸ ζήτημα τῆς συγκόλλησης καὶ τοποθέτησης τῆς Ἁγίας Τράπεζας στὴν ἀρχαία της θέση. Ἀφοῦ ἔγιναν οἱ ἀπαραίτητες προετοιμασίες τῆς μελέτης, στρατολογήθηκε γιὰ τὴν ὑλοποίησή της ὁ ἔμπειρος συντηρητὴς τῆς ΣΤ` Ἐφορείας Προϊστορικῶν καὶ Κλασικῶν Ἀρχαιοτήτων Πατρῶν Λεωνίδας Παυλάτος. Γιὰ τὴν σύνδεση καὶ συναρμολόγηση τῶν πώρινων ἀποτμημάτων χρησιμοποιήθηκε εἰδικὸς ἀνοξείδωτος χάλυβας, καθὼς καὶ διάφορες κολλητικὲς οὐσίες κατάλληλες γιὰ τὴν περίσταση. Συγκολλήθηκε ὁ κίονας ὁριστικὰ καὶ τοποθετήθηκε μὲ μεγάλη ἐπιτυχία στὴ θέση του. Στὴ συνέχεια, ἀφοῦ τελείωσε καὶ ἡ συγκόλληση τῆς πλάκας, τοποθετήθηκε στὸν κίονα καὶ ὁλοκληρώθηκε ἡ ἀναστήλωσή της.

Ἕνα σπάνιο καὶ τὰ μέγιστα ἐνδιαφέρον στοιχεῖο ἀξίζει μὲ τὴν εὐκαιρία νὰ ὑπογραμμιστῇ. Ὅταν συγκολλήθηκε ὁ πώρινος κίονας, παρατηρήθηκε ὅτι στὸ κέντρο τῆς ὁριζόντιας ἐπιφάνειας ὑπῆρχε λαξευμένο ὀρθογώνιο ἄνοιγμα βάθους 5 ἐκ. Ἀντίστοιχα, στὸ κέντρο ἀκριβῶς καὶ στὴν κάτω ἐπιφάνεια τῆς πλάκας τῆς Τράπεζας ὑπῆρχε ἀνάποδα ὅμοιο λαξευμένο ὀρθογώνιο ἄνοιγμα βάθους 5 ἐκ. Ὅταν τοποθετήθηκε ἡ καλυπτήρια πλάκα στὸν κίονα, διαπιστώθηκε ὅτι τὰ δύο μικρὰ σκαφωτὰ ὀρθογώνια ἀνοίγματα ἑνώθηκαν ἀκριβῶς μεταξύ τους. Ἀποτέλεσαν ἔτσι ἕνα ἑρμητικὰ κλειστὸ κιβωτίδιο κάτω ἀπὸ τὸ κέντρο τῆς πλάκας καὶ στὸ ἐπάνω μέρος τοῦ κίονα. Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι σὲ αὐτὴ τὴν ἀσυνήθιστη θέση μὲ φαντασία, εἰκαστικὴ εὑρηματικότητα καὶ σοφία κατεσκεύασαν τὸ ἐγκαίνιο ποὺ φιλοξενοῦσε τὰ ἅγια λείψανα.

Ἔτσι μία βυζαντινὴ Ἁγία Τράπεζα ἑνὸς σπηλαιώδους ἀσκηταριοῦ μὲ ἐγκλείστρα, ποὺ ἡ ἀκμή του τοποθετεῖται στὰ μεταβυζαντινὰ χρόνια, ἀπὸ τὸν 9ο ἕως τὸν 12ο αἰῶνα, ἐπανατοποθετήθηκε στὴν ἀρχική της θέση, ὅπου ὁ λόγιος Μητροπολίτης Ναυπάκτου Σεβασμιώτατος Ἰερόθεος, ἐτέλεσε τὴν πρώτη ἀρχιερατικὴ λειτουργία, τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1995, ὕστερα ἀπὸ πολλοὺς αἰῶνες.

(συνεχίζεται στὸ ἑπόμενο)