Προβλήματα ψυχικῆς ὑγείας τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου (Β)

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(συνέχεια ἀπὸ τὸ προηγούμενο)

β) Ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν ὑγεία τοῦ ἀνθρώπου

Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία θεραπεύει τὸν ἄνθρωπο καὶ αὐτὸ ἐπιτυγχάνεται μὲ τὴν ὀρθόδοξη θεολογία καὶ τὴν ὅλη μέθοδο θεραπείας τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία λέγεται ψυχοθεραπεία. Φυσικὰ ὑπάρχει διαφορὰ μεταξὺ ὀρθοδόξου ψυχοθεραπείας καὶ θύραθεν ψυχοθεραπείας.

Ἄλλη ἔννοια ἔχει ἡ Ψυχοθεραπεία κατὰ τὴν οὐμανιστικὴ νοοτροπία καὶ ἄλλη ἔννοια ἔχει ἡ Ψυχοθεραπεία μέσα στὴν διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Εἶναι γνωστὸν ὅτι ὑπάρχουν πολλὲς ψυχολογικὲς καὶ ψυχαναλυτικὲς Σχολές. Πατέρας τῆς ψυχανάλυσης εἶναι ὁ Φρόϋντ, ὁ ὁποῖος προσπάθησε νὰ ἐρευνήση τὸ ὑποσυνείδητο τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἔκανε διάκριση μεταξὺ τοῦ Ἐκείνου, τοῦ Ἐγώ, καὶ τοῦ Ὑπερεγώ. Οἱ παρατηρήσεις τὶς ὁποῖες κατέγραψε σὲ διάφορα βιβλία ἔδωσαν ἔναυσμα σὲ πολλοὺς νὰ ἀσχοληθοῦν μὲ τὴν ἐσωτερικὴ αὐτὴ διάσταση τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία εἶχε παραθεωρηθὴ στὴν Δύση λόγῳ τοῦ ὀρθολογισμοῦ -σχολαστικισμοῦ καὶ τῆς ἠθικολογίας.

Ὅμως εἶναι ἐπίσης γνωστὸν ὅτι οἱ ψυχαναλυτικὲς ἀπόψεις τοῦ Φρόϋντ δὲν ἔγιναν πλήρως ἀποδεκτὲς ἀπ' ὅλους. Ἤδη οἱ πρῶτοι συνεργάτες του, ὅπως ὁ Μπρόϊερ, ὁ Ἄντλερ καὶ ὁ Γιοὺγκ ἀπομακρύνθηκαν καὶ ἀνέπτυξαν ἄλλες θεωρίες, ὅπως ἐπίσης καὶ οἱ μαθητὲς τοῦ Φρὸμ καὶ Φρὰνκλ ἀκολούθησαν ἄλλη πορεία.

Πολλοὶ ψυχαναλυτὲς παρατήρησαν ὅτι πολυποίκιλα εἶναι τὰ αἴτια τῶν ψυχολογικῶν καὶ ψυχιατρικῶν ἀσθενειῶν. Μερικὲς φορὲς εἶναι κληρονομικά, γι' αὐτὸ καὶ τελευταία ἀναπτύσσεται ἡ λεγόμενη «Μοριακὴ Ψυχοθεραπεία», ἄλλες φορὲς εἶναι προβλήματα ποὺ σχετίζονται μὲ τὸ κοινωνικὸ περιβάλλον καὶ τὸν πολιτισμὸ στὸν ὁποῖο ζῆ κάθε ἄνθρωπος, γι' αὐτὸ καὶ ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς ψυχαναλυτὲς γίνεται λόγος γιὰ χρησιμοποίηση τῆς «αὐτόχθονης ψυχοθεραπείας», καὶ ἄλλες φορὲς εἶναι θέμα ἐλευθερίας καὶ ἐπιλογῆς τοῦ ἴδιου τοῦ ἀνθρώπου, τὸ πῶς θὰ ἀντιμετωπίζη τὰ προβλήματα στὴν ζωή του, καθὼς ἐπίσης καὶ πῶς ἀντιμετωπίζη τὰ ἀδήριτα ὑπαρξιακὰ ἐρωτήματα.

Σήμερα παρατηρεῖ κανεὶς μιὰ διάδοση τῆς νευρολογίας, ἡ ὁποία μελετᾶ τὶς ἐπιπτώσεις τῶν γονιδίων καὶ τῶν νευροβιοχημικῶν διεργασιῶν ποὺ γίνονται στὸν ἐγκέφαλο τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ ξεπέρασαν τὶς ψυχαναλυτικὲς θεωρίες τοῦ Φρόϋντ. Ἐπίσης παρατηρεῖ κανεὶς μιὰ προσπάθεια σύνδεσης τῆς ψυχαναλύσης – ψυχοθεραπείας μὲ τὴν ὑπαρξιακὴ φιλοσοφία. Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα εἶναι ἡ Λογοθεραπεία τοῦ Βίκτωρ Φράνκλ, καθὼς ἐπίσης καὶ οἱ ἀπόψεις τοῦ Γιάλομ.

Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία μπορεῖ νὰ βοηθήση τὸν ἄνθρωπο στὴν διατήρηση καὶ βελτίωση τῆς ψυχικῆς τοῦ ὑγείας, μὲ τὴν ὅλη προοπτικὴ τῆς καθάρσεως τοῦ φωτισμοῦ καὶ τῆς θεώσεως, καὶ τὴν ὅλη ἡσυχαστικὴ μέθοδο ποὺ εἶναι μιὰ ἐπιστήμη τῶν λογισμῶν, δηλαδὴ μιὰ ἐπιστήμη ποὺ βοηθᾶ τὸν ἄνθρωπο νὰ ἀντιμετωπίση τοὺς λογισμοὺς ποὺ δημιουργοῦν τόσο μεγάλο προβλῆμα καὶ νὰ τοῦ δώση νόημα ζωῆς. Ὁ συνδυασμὸς δηλαδὴ ψυχοθεραπείας καὶ ὑπαρξιακῆς φιλοσοφίας εἶναι αὐτὸς ποὺ μᾶς ὠθεῖ νὰ προχωρήσουμε στὴν σύνδεση μεταξὺ ψυχοθεραπείας καὶ ὀρθόδοξης θεολογίας.

Στὴν ὀρθόδοξη θεολογία ὑπάρχει ἔντονο ψυχοθεραπευτικὸ ὑλικό. Σύμφωνα μὲ τὴν ὅλη ἀνθρωπολογία τὴν ὁποία ἔχει ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἡ ὑγεία συνίσταται στὴν ἁρμονικὴ συνύπαρξη τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό, τὸν ἑαυτό του, τὸν πλησίον του καὶ τὴν κτίση. Ἔπειτα ἡ ἀσθένεια νοεῖται ὡς ἀποδιοργάνωση ὅλων αὐτῶν τῶν σχέσεων, ὀποτε ὁ ἄνθρωπος εἶναι κατ' ἐξοχὴν φίλαυτος, δὲν ἔχει σχέση μὲ τὸν Θεό, ζῆ κλεισμένος μέσα στὸν ἑαυτό του καὶ ζῆ ἕναν ὑπαρξιακὸ αὐτισμό, φοβᾶται τὸν συνάνθρωπό του καὶ θεωρεῖ τὴν παρουσία τοῦ συνανθρώπου του ὡς ἀπειλὴ τῆς δικῆς του ὑπάρξεως καὶ τελικὰ γίνεται ἕνας βιαστὴς τῆς κτίσεως. Αὐτὸ σημαίνει πλήρης ἀποδιοργάνωση καὶ τῆς προσωπικότητος τοῦ ἀνθρώπου ἀλλὰ καὶ τῆς κοινωνίας του μὲ τὸν Θεὸ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴν φύση. Ἔτσι, ἡ θεραπεία συνίσταται στὴν ἀποκατάστη αὐτῶν τῶν σχέσεων, στὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ φίλαυτος θὰ γίνη φιλόθεος καὶ φιλάνθρωπος.

Αὐτὸ τὸ ἔντονο ψυχοθεραπευτικὸ ὑλικὸ ποὺ ἔχει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία κινεῖ τὸ ἐνδιαφέρον πολλῶν ψυχαναλυτῶν στὴν Δύση. Θέλω νὰ σᾶς διαβεβαιώσω γι' αὐτό. Τὸ διεπίστωσα στὶς πολλές μου εἰσηγήσεις ποὺ ἔκανα στὴν Ἀμερικὴ (Ἀτλάντα, Βανκοῦβερ κ. ἅ.) κατὰ τὶς ὁποῖες ἦλθαν ψυχαναλυτὲς νὰ ἀκούσουν τὸ ψυχοθεραπευτικὸ μοντέλο τὸ ὁποῖο προσφέρει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Τὸ ἴδιο διεπίστωσα καὶ σὲ Συνέδριο Ἰατρῶν ποὺ ἔγινε πέρυσι στὴν Ἁγία Πετρούπολη, ὅπου κλήθηκα νὰ ἀναπτύξω τὸ θέμα τῆς ψυχοθεραπείας ἀπὸ ὀρθοδόξου πλευρᾶς. Δηλαδὴ ἔχουμε μιὰ θεολογία ἡ ὁποία ὅμως μερικὲς φορὲς εἶναι ἄγνωστη καὶ σὲ μᾶς τοὺς ἴδιους.

γ) Παράδειγμα

Τὸ ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία θεραπεύει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ ψυχικὰ προβλήματα καὶ γίνεται ἕνας παράγοντας καλῆς ψυχικῆς ὑγείας στὴν κοινωνία φαίνεται ἀπὸ τὴν ζωὴ τῶν ἁγίων. Οἱ ἅγιοι εἶναι τὰ πραγματικὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι ἀπέκτησαν νόημα ζωῆς καὶ κατεστάθησαν εὐεργετικοὶ παράγοντες στὴν κοινωνία.

Αὐτὸ τὸ συναντοῦμε καὶ σὲ Χριστιανοὺς ποὺ ζοῦν μιὰ μέση κατάσταση, πορευόμενοι πρὸς τὴν ἁγιότητα. Ἕνας Χριστιανὸς ποὺ ζῆ στὴν Ἐκκλησία, ἀλλὰ δὲν ἔχει φθάσει ἀκόμη σὲ ὑψηλὰ μέτρα ἁγιότητος, πιστεύει στὴν ὕπαρξη προσωπικοῦ Θεοῦ καὶ προσεύχεται σὲ Αὐτόν, ἔχει ἀπόλυτη πίστη στὴν θεία Πρόνοια, συμμετέχει στὴν λατρευτικὴ σύναξη τῆς Ἐκκλησίας καὶ κυρίως στὶς θεῖες Λειτουργίες κάθε Κυριακὴ καὶ ἑορτή. Χρησιμοποιεῖ τὴν μέθοδο τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας σχετικὰ μὲ τοὺς λογισμούς, τοὺς ὁποίους δὲν ἀφήνει νὰ γίνουν ἐπιθυμία καὶ πράξη, ἀλλὰ τοὺς ἀποκρούει, ἔχει Πνευματικὸ Πατέρα, στὸν ὁποῖον ἐξομολογεῖται διάφορες πράξεις ποὺ δημιουργοῦν ἐνοχικὲς καταστάσεις, μελετᾶ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ πατερικὰ κείμενα, ἀνέχεται τοὺς ἀνθρώπους καὶ τοὺς ἀγαπᾶ, ἀναλαμβάνει τὴν εὐθύνη τῶν προσώπων ποὺ ἔχει ἁρμοδιότητα κλπ.

Ὅλα αὐτὰ εἶναι τὰ στοιχειώδη καθήκοντα ἑνὸς μέσου Χριστιανοῦ, μέλους τῆς Ἐκκλησίας. Δὲν εἶναι ὑψηλὲς καταστάσεις σὰν αὐτὲς ποὺ συναντοῦμε στὰ Συναξάρια τῶν ἁγίων. Πάντως καὶ ἕνας τέτοιος Χριστιανὸς ἔχει ψυχική – πνευματικὴ ὑγεία καὶ εἶναι εὐεργετικὸ στοιχεῖο στὴν κοινωνία. Μὲ μιὰ τέτοια ἁπλὴ συντηρητικὴ χριστιανικὴ ζωὴ δὲν ἔχει ψυχολογικὰ προβλήματα, ἐπειδὴ ἐλέγχει τοὺς λογισμούς, δὲν πέφτει στὴν θλίψη καὶ κατάθλιψη, διότι ἔχει ἀπόλυτη πίστη στὸν Θεό, δὲν διανοεῖται τὴν αὐτοκτονία, διότι γνωρίζει ὅτι ἡ ζωὴ καὶ ὁ θάνατος δὲν ἀνήκουν σὲ αὐτόν, ἀλλὰ στὸν Θεό, δὲν λαμβάνει ψυχότροπες οὐσίες, δὲν αἰσθάνεται τὸν συνάνθρωπό του ὡς ἐχθρό-κόλαση, ἀλλὰ ὡς ἀδελφὸ καὶ παράδεισο, δὲν ἀποκάμνει ἀπὸ τὶς δοκιμασίες τῆς ζωῆς, δὲν ἀπογοητεύεται καὶ δὲν φοβᾶται τὸν θάνατο, δὲν αἰσθάνεται τὴν μοναξιά.

Ὅλα αὐτὰ τὰ βλέπουμε καὶ ἀπὸ θετικὴ πλευρά. Ἀγαπᾶ τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώπους, ἐνδιαφέρεται γιὰ τὴν οἰκογένεια καὶ τὴν κοινωνία, ἀντιμετωπίζει μὲ θετικοὺς λογισμοὺς ὅλα τὰ προβλήματα τῆς ζωῆς, τοὺς ἄλλους τοὺς θεωρεῖ ὡς δῶρα Θεοῦ σ' αὐτόν, καὶ τὸν ἑαυτό του ὡς δῶρο στοὺς ἄλλους, ἔχει ἐσωτερικὴ ἐλευθερία ἀπὸ λογισμοὺς καὶ αἰσθήματα καὶ ἀπὸ ἀπωθημένα βιώματα, ἀντιμετωπίζει τὴν ζωὴ μὲ θάρρος, πίστη καὶ ἀγάπη, σέβεται τὴν κτίση, τὰ ζῶα, τὸ φυσικὸ περιβάλλον. Ἀλλὰ καὶ ὅταν ἀρρωσταίνη, λόγῳ τῆς φθαρτότητος, ἀντιμετωπίζει τὴν κατάσταση αὐτὴ μὲ πίστη στὸν Θεό, μὲ ἐλπίδα καὶ ἐμπιστοσύνη στὴν Πρόνοια τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ γνωρίζει ὅτι ἐδῶ εἴμαστε ὀδίτες καὶ ὄχι πολῖτες, καὶ πορευόμαστε πρὸς τὴν ἀληθινὴ πατρίδα, στὴν ὁποία θὰ γίνη συνάντηση μὲ τοὺς ἀληθινοὺς πατριῶτες τῆς «ἄνω πατρίδος».

Ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος ἔχει καλὴ ψυχοσωματικὴ ὑγεία καὶ δὲν ἀπασχολεῖ ψυχιατρικὰ ἱδρύματα, δὲν δημιουργεῖ κόστος στὸ Κράτος, δὲν προξενεῖ προβλήματα στὴν κοινωνία. Ἀντίθετα μάλιστα βοηθᾶ ὅσους ἔχουν τέτοια προβλήματα, ἀφοῦ εἶναι θετικὸ πρότυπο στὴν κοινωνία μας.

Καὶ μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια ὁ ὀρθόδοξος Χριστιανὸς εἶναι πρότυπο γιὰ πολλοὺς ἀνθρώπους καὶ πηγὴ ἐμπνεύσεως γιὰ τοὺς ἄλλους.

Βέβαια, ὅταν ὑπάρχουν νευρολογικὰ προβλήματα, τότε οἱ ἄνθρωποι καταφεύγουν στὴν ἐπιστήμη τῆς ψυχιατρικῆς, ἡ ὁποία βοηθᾶ στὴν ἀντιμετώπισή τους, μὲ τὴν παράλληλη χρησιμοποίηση τῶν μέσων ποὺ ἔχει ἡ Ἐκκλησία.

Συμπέρασμα

Ζοῦμε σὲ μιὰ ἐποχὴ στὴν ὁποία οἱ ψυχικές, ψυχολογικές, ψυχιατρικὲς ἀσθένειες βρίσκονται σὲ μεγάλη ἔξαρση, ὅπως τὸ διεπίστωσε καὶ τὸ ἴδιο τὸ Εὐρωπαϊκὸ Κοινοβούλιο. Ὑπάρχει μεγάλος ψυχικὸς πόνος, θλίψη καὶ κατάθλιψη, τάσεις αὐτοκαταστροφικές. Αὐτὸ συνδέεται μὲ τὴν ἀποδιοργάνωση τῶν κοινωνικῶν δομῶν, τὴν ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὶς παραδόσεις καὶ τὴν διακοπὴ τῶν σχέσεων τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος θὰ πρέπη νὰ λογοποιῇ τὴν ζωή του, νὰ ἀποκτᾶ νόημα ζωῆς καὶ ἐλευθερίας ἀπὸ κάθε τί τὸ ὁποῖο τὸν δεσμεύει καὶ τὸν κρατᾶ στὴν φυλακὴ τῶν αἰσθήσεων καὶ τῶν ἐνστίκτων.

Καλὰ εἶναι τὰ κτίρια τὰ ὁποῖα κατασκευάζουμε, καλὲς εἶναι καὶ οἱ προσπάθειες γιὰ τὴν θεραπεία τῶν σωματικῶν ἀσθενειῶν, ἀλλὰ πάνω ἀπ' ὅλα ὁ ἄνθρωπος χρειάζεται στηρίγματα ψυχολογικὰ καὶ πνευματικά, γιατί ἔτσι θὰ ἀποκτήση ψυχικὴ ὑγεία καὶ θὰ ἀντιμετωπίζη ὀρθῶς τὰ προβλήματα τῆς ζωῆς του.–