Παναγιώτη Μελικίδη: Ὀνήσιμος

Στὶς 15 Φεβρουαρίου ἡ Ἐκκλησία μας γιορτάζει τὴν μνήμη τοῦ ἀποστόλου Ὀνησίμου, ὁ ὁποῖος ἔγινε χριστιανὸς ἀπὸ τὸν ἀπόστολο Παῦλο, ὅταν ἐκεῖνος ἦταν δέσμιος στὴ Ρώμη ἡ στὴν Ἔφεσο (πιθανῶς στὴν Ἔφεσο ὅπως δέχεται ἡ σύγχρονη ἔρευνα). Στὸ σημείωμα αὐτὸ θὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὸν θεσμὸ τῆς δουλείας καὶ θὰ τὸν συσχετίσουμε μὲ τὴν περίπτωση τοῦ Ὀνησίμου.

Κατ' ἀρχὰς νὰ σημειώσουμε ὅτι τὴν ἐποχὴ τοῦ αὐτοκράτορα Αὐγούστου, ὁ μισὸς πληθυσμὸς τῆς ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας ἦταν δοῦλοι. Ἐπιπλέον, μὲ βάση τὶς μαρτυρίες ποὺ ἔχουμε, οἱ συνθῆκες διαβίωσης τῶν δούλων ἦταν σκληρότερες στὴν Δύση ἀπὸ ὅ,τι στὴν Ἀνατολή. Γι αὐτὸ ἐξάλλου, ἤδη τὸν 1ο π.Χ. αἰ. ἔχουμε ἐξέγερση τῶν σκλάβων στὴν Ἰταλία. Ὁ δοῦλος ἦταν κάτω ἀπὸ τὴν ἀπόλυτη ἐξουσία τοῦ κυρίου του χωρὶς κανένα δικαίωμα, ὄχι μόνο στὸν δημόσιο ἀλλὰ καὶ στὸν θρησκευτικὸ βίο. Μόνο νὰ σκεφτοῦμε ὅτι ὁ γάμος μεταξὺ δούλων δὲν συνιστοῦσε κανονικὸ συμβόλαιο, ἀλλὰ ἁπλὴ ἕνωση, πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι ὁ κύριος μποροῦσε ὁποτεδήποτε ἤθελε νὰ χωρίση τὸν δοῦλο ἀπὸ τὴν γυναῖκα του καὶ τὰ παιδιά του.

Οἱ σκληρὲς συνθῆκες διαβίωσης, ποὺ ὀφείλονταν καὶ στὸν φόβο τῶν ρωμαϊκῶν ἀρχῶν γιὰ πιθανὴ ἐξέγερσή τους λόγῳ τοῦ μεγάλου ἀριθμοῦ τους, ὠθοῦσαν πολλοὺς δούλους νὰ δραπετεύουν ζητῶντας καλύτερες συνθῆκες ζωῆς. Ὅμως ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ γίνονταν φυγάδες, ἄρχιζαν τὰ προβλήματα ἐξεύρεσης τροφῆς καὶ στέγης μιὰ ποὺ θεωροῦνταν καταζητούμενοι. Ἤδη ὑπῆρχε εἰδικὸ σῶμα στὴ ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία ποὺ εἶχε ὡς στόχο τὸν ἐντοπισμὸ φυγάδων (οἱ λεγόμενοι fugitivari). Σὲ περίπτωση σύλληψής τους οἱ ποινὲς ποίκιλλαν ἀνάλογα μὲ τὴν περίπτωση: ἀπὸ ἁπλὸ στιγματισμὸ στὸ μέτωπο μέχρι σταύρωση.

Ἀπὸ τὴν περίπτωση τοῦ Ὀνησίμου, ὁ ὁποῖος ἦταν δοῦλος φυγάς, καὶ βασιζόμενοι στὴν πρὸς Φιλήμονα ἐπιστολὴ τοῦ ἀποστόλου Παύλου, μποροῦμε νὰ συναγάγουμε τὰ ἑξῆς: Κατ' ἀρχὰς ὁ Φιλήμονας ἦταν χριστιανὸς τῶν Κολοσσῶν τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Στὸ σπίτι του τελοῦνταν οἱ λατρευτικὲς συνάξεις καὶ μάλιστα ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἐξαίρει τὸ πλούσιο φιλανθρωπικό του ἔργο. Ὁ Ὀνήσιμος ἦταν δοῦλος τοῦ Φιλήμονα καὶ ἀφοῦ διέπραξε μιὰ ἀξιόποινη πράξη (πιθανῶς κλοπὴ) ἔγινε φυγὰς καὶ κάτω ἀπὸ ἄγνωστες σ' ἐμᾶς συνθῆκες συναντήθηκε μὲ τὸν φυλακισμένο ἀπόστολο Παῦλο πιθανότατα στὴν Ἔφεσο. Ἐκεῖ ἀφοῦ μετανόησε, ἔγινε Χριστιανός. Ὁ Παῦλος, ἂν κα ἤθελε νὰ τὸν κρατήση ὡς συνεργάτη του στὴν διάδοση τοῦ εὐαγγελίου, τὸν ἐφοδίασε μὲ ἐπιστολή, ὥστε νὰ ἐπιστρέψη στὸν κύριό του καὶ νὰ γίνη δεκτὸς μὲ εὐμένεια.

Μερικοὶ ἑρμηνευτὲς δέχονται ὅτι τελικὰ ὁ Φιλήμονας διέθεσε τὸν Ὀνήσιμο στὸν Παῦλο καὶ μάλιστα μερικοὶ τὸν ταυτίζουν μὲ τὸν ἐπίσκοπο Ἐφέσου Ὀνήσιμο ποὺ ἀναφέρει ὁ Ἰγνάτιος τὸν 2ο αἰ. στὴν πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολή του. Σύμφωνα μὲ ἄλλη πληροφορία ὁ Ὀνήσιμος ἔγινε ἐπίσκοπος Βεροίας καὶ μαρτύρησε ἐπὶ ἄρχοντος Τερτούλλου (Ἀποστολικὲς διαταγὲς 7,46). Ἡ Ἐκκλησία μας τὸν τιμᾶ ἐπίσης καὶ στὶς 22 Νοεμβρίου μαζὶ μὲ τὸν Φιλήμονα.

(Πηγές: «Ἱστορία τῶν χρόνων τῆς Καινῆς Διαθήκης (Σάββας Ἀγουρίδης), «Εἰσαγωγὴ στὴν Κ.Δ.», Ι. Καραβιδόπουλος)