Πέτρου Πιτσιάκκα: «Κύπριοι κληρικοὶ στὴν ἐπανάσταση τοῦ ’21»

Πέτρου Πιτσιάκκα, Φιλολόγου 1ου Λυκείου Ναυπάκτου

Ἡ ἑλληνικὴ ἐπανάσταση τοῦ 1821 εἶναι σταθμὸς στὴν ἱστορία τοῦ νεώτερου ἑλληνισμοῦ γιατί, προπάντων, πετυχαίνει τὴν ἵδρυση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους καὶ τὴν παρουσία τῆς Ἑλλάδας στὸν πολιτικὸ χάρτη τοῦ κόσμου. Ἀπ’ αὐτὴν τὴν προσπάθεια δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἀπουσιάζη ἡ Κύπρος.

Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς δραστηριοποίησης τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας πολλοὶ διαπρεπεῖς Κύπριοι μυοῦνται στὰ ἐπαναστατικὰ σχέδια. Τὴν ἀποστολὴ μύησης τῶν ἱεραρχῶν καὶ τῶν προκρίτων τῆς Κύπρου ἀναλαμβάνει ὁ Δημήτριος Ἴπατρος. Τὸ πέρασμά του ἀπὸ τὸ νησὶ εἶναι καρποφόρο, ἀφοῦ ὅπως ἀναφέρει «...ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανὸς ὑπεσχέθη νὰ συνεισφέρη χρήματα ἡ τροφάς, ὅσας δυνηθῇ ....».

Στὸ συνέδριο τῶν Φιλικῶν, τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1820 στὸ Ἰσμαήλιο τῆς Βεσαραβίας, ὑπὸ τὴν προεδρία τοῦ Ἀλ. Ὑψηλάντη, ἀποφασίζεται ἡ συνεισφορὰ τῆς Κύπρου στὴν ἐπανάσταση νὰ περιοριστῇ σὲ ὑλικὴ βοήθεια, λόγῳ τῆς γεωγραφικῆς θέσης τοῦ νησιοῦ, τῆς ἔλλειψης ὁπλισμοῦ καὶ πολεμικῆς πείρας τῶν κατοίκων. Σὲ ἐφαρμογὴ τῶν προνοιῶν τοῦ Σχεδίου, μετὰ τὴ σύσκεψη τῶν Φιλικῶν στὸ Ἰσμαήλι, θὰ σταλῇ στὴν Κύπρο ὁ Γορτύνιος Φιλικὸς Ἀντώνιος Πελοπίδας μεταφέροντας ἐπιστολὴ τοῦ Ἀλέξανδρου Ὑψηλάντη πρὸς τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Κύπρου Κυπριανὸ μὲ τὴν ὁποία, μεταξὺ τῶν ἄλλων τὸν εὐχαριστεῖ γιὰ ὅσα «...ὑπεσχέθη (μέσῳ τοῦ Ἰπάτρου) διὰ τὸ Σχολεῖον τῆς Πελοποννήσου...», τὸν εἰδοποιεῖ «...ὅτι ἡ ἔναρξις τοῦ Σχολείου ἐγγίζει...» καὶ τὸν καλεῖ νά «...ταχύνη νὰ ἐμβάση τόσον τῆς ὑμετέρας Μακαριότητος τὰς συνεισφορᾶς, ὅσον καὶ τῶν λοιπῶν αὐτοῦ ὁμογενῶν, εἴτε χρηματικάς, εἴτε εἶναι ζωοτροφίας...»

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κυπριανός, σύμφωνα καὶ μὲ τὶς ὁδηγίες τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας, κάνει συνετοὺς χειρισμοὺς γιὰ νὰ μὴ γίνη τὸ νησὶ βορὰ τῶν λύκων της Καραμανίας.Εκδίδει ἐγκύκλιο (16 Μαΐου 1821) μὲ τὴν ὁποία συμβουλεύει καὶ καλεῖ τοὺς Ἕλληνες τοῦ νησιοῦ νὰ παραμείνουν ἤρεμοι καὶ ἀδρανεῖς. Ταυτόχρονα δίνει καὶ διαβεβαιώσεις στὸν Τοῦρκο Κυβερνήτη τῆς Κύπρου γιὰ τὴ νομιμοφροσύνη τῶν Ἑλλήνων Κυπρίων.

Ὡστόσο, οἱ συνωμοτικὲς καὶ ἐπαναστατικὲς διαδικασίες στὸ νησὶ ἔχουν τραγικὴ κατάληξη. Οἱ βεβιασμένες καὶ ἐνθουσιώδεις ἐνέργειες κάποιων Κυπρίων Φιλικῶν, ὅπως ἡ κυκλοφορία ἐπαναστατικῶν προκηρύξεων καὶ ἡ ἀποθήκευση πυρίτιδας στὴν ἐκκλησία τῆς Φανερωμένης στὴ Λευκωσία, ἐπιτρέπουν στὸν Κυβερνήτη τοῦ νησιοῦ νὰ ἀφοπλίση τοὺς κατοίκους (μαχαίρια, ἀξῖνες καὶ ἄλλα αἰχμηρὰ ἐργαλεῖα) καὶ νὰ ζητήση ἐνισχύσεις ἀπὸ τὸ σουλτᾶνο, ὑποβάλλοντάς του ταυτόχρονα καὶ ἕναν κατάλογο 486 προσώπων, ποὺ τὰ θεωρεῖ ὕποπτα. Στὸ συνοδευτικὸ ἔγγραφο τονίζει ὅτι ὁ ἀφοπλισμὸς δὲν ὠφελεῖ «...ἐν ὅσῳ μένουν ἐν ζωῇ οἱ ἐν τῷ καταλόγῳ ἀναφερόμενοι...», λόγῳ τῶν ἐπαφῶν ποὺ ἔχουν μὲ εὐρωπαϊκὲς χῶρες καὶ μὲ τὰ ναυτικὰ νησιὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα «...θὰ μποροῦσαν νὰ προμηθευτοῦν ὅπλα...».

Ὁ σουλτᾶνος, ἱκανοποιῶντας τὸ αἴτημα γιὰ ἐνισχύσεις, στέλνει τέσσερεις χιλιάδες (4.000) στρατιῶτες, ἐνῷ, ἀρχικά, ἀρνεῖται τὴν ἐξόντωση τῶν προγραφέντων. Στὴ συνέχεια ὅμως, μετὰ τὶς μεγάλες ἐπιτυχίες τῶν Ἑλλήνων στὴν κυρίως Ἑλλάδα, διατάζει τὴν σφαγή τους, ἡ ὁποία ἀρχίζει στὶς 9 Ἰουλίου 1821. Πρῶτοι ἐκτελοῦνται ὁ Προκαθήμενος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου Ἀρχιεπίσκοπος Κυπριανὸς καὶ οἱ Μητροπολῖτες Πάφου Χρύσανθος, Κιτίου Μελέτιος καὶ Κυρηνείας Λαυρέντιος.

Ἀνάμεσα στοὺς Κύπριους κληρικοὺς ἐθνομάρτυρες τῆς ἐπανάστασης εἶναι ἀκόμη δυὸ διαπρεπεῖς ἱεράρχες. Ὁ Δημητσάνης Φιλόθεος Χατζῆς καὶ ὁ Νικομηδείας Ἀθανάσιος Καρύδης. Ὁ Φιλόθεος εἶναι γιὰ 25 χρόνια Ἐπίσκοπος Δημητσάνης. Ἐνισχύει συστηματικὰ τὰ ἐκπαιδευτικὰ τῆς περιοχῆς του, τὶς περίφημες σχολές της Δημητσάνης, τῆς Στεμνίτσας καὶ τῆς Βυτίνας. Μυεῖται ἀπὸ νωρὶς στὴ Φιλικὴ Ἑταιρεία καὶ στὴ συνέχεια ὁ ἴδιος μυεῖ μαζικὰ ὁλόκληρο τὸν πληθυσμό της Δημητσάνας. Φυλακίζεται στὴν Τρίπολη, λίγο πρὶν τὴν ἔναρξη τῆς Ἐπανάστασης. Πεθαίνει στὶς 10 Σεπτεμβρίου 1821, λίγο πρὶν ὁ Κολοκοτρώνης μπεῖ στὴν πόλη. Γιὰ τὸν Δημητσάνης Φιλόθεο γράφει ὁ Φωτάκος: «Κατήγετο ἀπὸ τὴν Κύπρο. Ὁ Ἐπίσκοπος οὗτος ἦταν ἐκ τῶν ἡσυχοτέρων ἀρχιερέων καὶ πολὺ ἐκκλησιαστικός, σεβόμενος ἀπὸ ὅλην τὴν ἐπαρχίαν της Καρυταίνης. Ἐφυλακίσθη δὲ καὶ αὐτὸς μετὰ τῶν ἄλλων προυχόντων καὶ ἀρχιερέων καὶ τυραννούμενος ἀπέθανεν ἐντὸς τῶν φυλακῶν της Τριπολιτσάς».

Ὁ Νικομηδείας Ἀθανάσιος Καρύδης (1755), συνοδικός, βρίσκεται στὸ Πατριαρχεῖο καὶ συλλαμβάνεται μαζὶ μὲ τὸν Πατριάρχη Γρηγόριο Ε καὶ τοὺς μητροπολῖτες Ἐφέσου Διονύσιο καὶ Ἀγχιάλου Εὐγένιο. Γέροντα καὶ ἄρρωστο τὸν σέρνουν στὸ Πάρμα της Καπουσοῦ, γιὰ νὰ τὸν κρεμάσουν. Ὁ ἱστορικός της ἐπανάστασης Ἰωάννης Φιλήμονας γράφει γιὰ τὸν Νικομηδείας: «Ὁ πρεσβύτερος καὶ λίαν ἀδύνατος καὶ ἰσχνὸς τῷ σώματι ἅμα ἐξελθὼν τῆς φυλακῆς, ἀπεβίωσεν. Οἱ δὲ δήμιοι φορτώσαντες τὸν νεκρὸν ἐπὶ ἀχθοφόρου, ἀπήγαγον εἰς τὸν τόπον τῆς καταδίκης καὶ ἀπηγχόνισαν τοῦτον πρὸς τὸ ἐκπληρωθῆναι τὴν ἀπόφασιν». Οἱ δήμιοι δὲ σέβονται τὸ νεκρὸ καὶ κρεμοῦν τὸ ἄψυχο σῶμα στὴν ἀγχόνη.

Στὸν κατάλογο τῶν Κυπρίων κληρικῶν τῆς ἐπανάστασης εἶναι καὶ ὁ Ἀρχιμανδρίτης Θεόφιλος Θησέας, συγγενὴς τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κυπριανοῦ, μὲ πολύπλευρη δράση, μέσα καὶ ἔξω ἀπὸ τὴν ἐπαναστατημένη Ἑλλάδα. Ὁ Ἀρχιμανδρίτης Θεόφιλος Θησέας, μὲ τὸν ἐνθουσιασμὸ ποὺ τὸν διακρίνει, μοιράζει στὸ νησὶ προκηρύξεις τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας καὶ δίνει τὸ πρόσχημα στὸν Τοῦρκο Κυβερνήτη τῆς Κύπρου γιὰ τὶς σφαγές, τῶν Ἀρχιερέων καὶ τῶν προκρίτων. Διαφεύγει στὴν Ἑλλάδα καὶ λαμβάνει μέρος σὲ πολλὲς μάχες. Ὅπως ἀναφέρει στὰ ἀπομνημονεύματά του ὁ Φωτάκος, συλλαμβάνει τὸ παράτολμο σχέδιο γιὰ τὴ δολοφονία τοῦ Ἰμπραήμ, τὸ ὁποῖο ἀπορρίπτεται ἀπὸ τὸν Κολοκοτρώνη ὡς ἐξωφρενικό. Ἡ ἀνάδειξή του στὸ βαθμὸ τοῦ ἀντιστρατήγου ὑπογραμμίζει τὴ σπουδαιότητα τῶν ὑπηρεσιῶν του.

Σὲ μιὰ ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποία οἱ σειρῆνες τῆς παγκοσμιοποίησης πολιορκοῦν τὴν ἐθνικὴ συνείδηση καὶ ὁ κίνδυνος τῆς ἐθνικῆς ἀλλοτρίωσης εἶναι ὑπαρκτός, πρέπει νὰ προβάλλονται ἐκεῖνα τὰ πρότυπα, ποὺ διασώζουν τὴν ἀξιοπρέπεια τοῦ Ἕλληνα καὶ ἀντιμετωπίζουν τὸ θάνατο ὡς μιὰ προσφορὰ πρὸς τὸ ἔθνος. Τέτοια πρότυπα ἀποτελοῦν οἱ Κύπριοι κληρικοὶ ποὺ συμμετέχουν καὶ θυσιάζονται στὴν ἐπανάσταση τοῦ 1821 καὶ οἱ ὁποῖοι παρουσιάζουν ἀνάγλυφα τὴν εἰκόνα τοῦ νεώτερου ὀρθόδοξου Ἕλληνα, ὅπως αὐτὴ διαμορφώνεται μέσα στὴν ἱστορική του πορεία. Μέσα ἀπὸ τὴ θυσία τους ἀποκαλύπτεται «ἡ ἑλληνορθόδοξη ψυχὴ τῆς Κύπρου καὶ συμπυκνώνεται τὸ ὑπεριστορικὸ πνεῦμα τοῦ ἑλληνισμοῦ στὸν ἀγῶνα του γιὰ τὴν πατρίδα καὶ τὴν ἐλευθερία».–