Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ἱεραρχικὸ πολίτευμα καὶ θρησκειοποίηση

Πρωτοπρεσβύτερου  Θωμᾶ Βαμβίνη

Ὁ πρόσφατος θόρυβος γιὰ τὴν «θρησκειοποίηση τοῦ Χριστιανισμοῦ» καὶ τὴν «ἐναντίωση στὴ θρησκεία», ἂν καὶ ταραχοποιός, γιὰ πολλούς, καὶ ἀνωφελής, ἐν τούτοις μπορεῖ νὰ ἀποβῇ πολὺ ὠφέλιμος, ἂν μᾶς ἀναγκάση νὰ δοῦμε ὁρισμένες κρίσιμες πτυχὲς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, οἱ ὁποῖες συνήθως παραθεωροῦνται.

Στὴ συνέχεια, λοιπόν, μὲ παραπομπὲς στὸ ἔργο Περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας τοῦ ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου θὰ προσπαθήσουμε νὰ καρπωθοῦμε ὠφέλεια. Πιὸ εἰδικὰ θὰ δοῦμε πὼς ἡ θρησκειοποίηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς ἔχει ὡς βασικὴ αἰτία τὴν δυσλειτουργία ἡ παραλειτουργία τοῦ ἰεραχικοῦ πολιτεύματος τῆς Ἐκκλησίας.

Χρειαζόμαστε ὅμως μιὰ μικρὴ εἰσαγωγὴ στὸ θέμα.

Ἡ τεκμηριωμένη θεολογικὴ θέση ὅτι ἡ θρησκεία εἶναι «νευροβιολογικὴ ἀσθένεια» παρουσιάσθηκε παλαιότερα ἀπὸ τὸν μακαριστὸ καθηγητὴ π. Ἰωάννη Ρωμανίδη καὶ ἀναλύθηκε διεξοδικὰ ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη μας κ. Ἰερόθεο, χωρὶς νὰ προκαλέση ταραχὴ ἡ ἀντιδράσεις, ἀλλὰ ἀντίθετα δωρίζοντας ἀνάπαυση καὶ ἄνοιγμα πνευματικῶν ὁριζόντων. Ἦταν –καὶ διαρκῶς εἶναι– ἕνας σταθερὸς δείκτης πρὸς τὴν ὀρθὴ πορεία τῆς ἐν Χριστῷ τελειώσεως.

Γιὰ νὰ τοποθετήσουμε, λοιπόν, γενικὰ τὸ θέμα θὰ ξεκινήσουμε μὲ ὁρισμένα χαρακτηριστικὰ ἀποσπάσματα ἀπὸ κείμενά τους.

«Μὲ τὸν ὅρον Θρησκεία ἐννοοῦμεν κάθε "ταύτισιν" τοῦ ἀκτίστου μὲ τὸ κτιστὸν καὶ μάλιστα κάθε "ταύτισιν παραστάσεων" τοῦ ἀκτίστου μὲ νοήματα καὶ ρήματα τῆς ἀνθρωπίνης σκέψεως, ποὺ εἶναι τὸ θεμέλιον τῆς λατρείας τῶν εἰδώλων... Μὲ ἄλλα λόγια καὶ ἡ ταύτισις τῶν περὶ Θεοῦ νοημάτων καὶ ρημάτων τῆς Ἁγίας Γραφῆς μὲ τὸ ἄκτιστον ἀνήκει καὶ αὐτὴ εἰς τὸν κόσμον τῆς εἰδωλολατρίας καὶ εἶναι θεμέλιον ὅλων τῶν μέχρι τοῦδε αἱρέσεων». Ἡ ταύτιση κτιστοῦ καὶ ἀκτίστου ἔρχεται ὡς συνέπεια ἑνὸς «βραχυκυκλώματος» μεταξὺ ἐγκεφάλου καὶ «πνευματικῆς» καρδιᾶς, μέσῳ τοῦ ὁποίου «τὰ νοήματα τοῦ ἐγκεφάλου, ποὺ εἶναι ὅλα ἀπὸ τὸ περιβάλλον, γίνονται νοήματα τῆς νοερᾶς ἐνεργείας»(π. Ι. Ρωμανίδης). Ἔτσι συγχέονται νοήματα ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὸ περιβάλλον μὲ τὸν Θεό, μὲ ἀποτέλεσμα ἡ λατρεία τοῦ «βραχυκυκλωμένου» νὰ προσφέρεται σὲ εἴδωλα τοῦ Θεοῦ καὶ ὄχι στὸν ἀληθινὸ Θεό. Αὐτὴ ἡ θεώρηση τῆς Θρησκείας δείχνει ὅτι εἶναι «νευροβιολογικὴ νόσος», ἀπὸ τὴν ὁποία –κατὰ τὸν π. Ι. Ρωμανίδη– ἦλθε νὰ μᾶς ἀπαλλάξη ὁ Χριστός. Γι’ αὐτό, «στὸν βαθμὸ ποὺ βιώνει κανεὶς τὸν Χριστιανισμὸ ὡς σχέση ζωντανὴ μὲ τὸν Χριστό, διὰ τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισμοῦ καὶ τῆς θεώσεως, ἀποφεύγει τόσο τὴν θρησκειοποίηση ὅσο καὶ τὴν ἐκκοσμίκευση τῆς Ἐκκλησίας καὶ μπορεῖ νὰ αἰσθανθῇ τὴν ἐλευθερία ἀπὸ ὅλες τὶς ἐξαρτήσεις-ὑποδουλώσεις» (Σέβ. Ἰερόθεος).

Πῶς, ὅμως, «βιώνει κανεὶς τὸν Χριστιανισμὸ ὡς σχέση ζωντανὴ μὲ τὸν Χριστό, διὰ τῆς καθάρσεως, τοῦ φωτισμοῦ καὶ τῆς θεώσεως»; Σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο μποροῦμε νὰ μιλήσουμε γιὰ τὴν δυσλειτουργία καὶ τὴν παραλειτουργία τοῦ ἰεραχικοῦ πολιτεύματος τῆς Ἐκκλησίας.

Μέσα στὴν Ἐκκλησία δὲν εἶναι ὅλα γιὰ ὅλους, οὔτε εἶναι ὅλοι ἱκανοὶ γιὰ ὅλους τοὺς ρόλους. Ὑπάρχει ἱεράρχηση χαρισμάτων καὶ διακονιῶν. Ὑπάρχουν στάδια μυήσεως γιὰ τὰ ἐνδότερα τῆς ζωῆς της. Στὶς μέρες μας, ὅμως, αὐτὴ ἡ φυσικὴ πραγματικότητα κατὰ κάποιον τρόπο ἔχει ἀνατραπῇ, μὲ συνέπεια νὰ δυσκολεύονται πολλοὶ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ νὰ ζήσουν κατὰ ἀλήθειαν τὴν ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Σχεδὸν καθολικὰ ἔχει ἐπικρατήσει μιὰ ἰσοπεδωτικὴ ποιμαντικὴ τακτική, ἡ ὁποία θέλει ὅλα νὰ βγαίνουν στὸ φῶς, νὰ μὴ φυλάγεται τίποτε μυστικό, νὰ μὴ περιφρουρῆται κανένα μυστήριο ἀπροσπέλαστο, ἀκόμη καὶ γι’ αὐτοὺς ποὺ εἶναι παντελῶς ἀμύητοι. Ἡ μετοχὴ ὅλων σὲ ὅλα προβάλλεται ὡς ἀτομικὸ δικαίωμα. Ἡ μυστικότητα ταυτίζεται μὲ τὸν σκοταδισμὸ ἡ τὴν λειτουργικὴ παρακμή. Δὲν προσεγγίζεται ὡς μέθοδος πνευματικῆς παιδείας, ὡς διαδικασία μυήσεως. Τὸ χονδρὸ λάθος αὐτῆς τῆς ἀπόψεως μπορεῖ νὰ τὸ καταλάβη κανείς, ἂν τὴν μεταφέρη στὸ χῶρο τῆς ἐπιστήμης. Κατὰ τὴν ἄποψη αὐτή, λοιπόν, εἶναι στέρηση ἀτομικοῦ δικαιώματος καὶ σκοταδισμός, ὅταν λέγεται σ’ ἕναν ἄσχετο μὲ τὰ μαθηματικὰ ὅτι δὲν τὸν ὠφελεῖ νὰ παρακολουθήση ἕνα συνέδριο ἀνώτερων μαθηματικῶν, πρὶν ἀποκτήση μετὰ ἀπὸ μακροχρόνια σπουδὴ τὴν ἀπαραίτητη ἐμπειρία καὶ γνώση. Δυστυχῶς, οἱ ἀποτελοῦντες τὸ σύγχρονο πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας ἔχουμε συμβιβασθῇ μὲ αὐτὴν τὴν κατάσταση. Ἔχουμε συμβιβασθῇ μὲ τὴν λανθασμένη ἄποψη ὅτι ἀπροϋπόθετα ὅλοι εἶναι σὲ θέση νὰ κατανοήσουν τὰ σύμβολα τῶν ἱερῶν τελετῶν ἡ τὶς ἐμπειρίες τῶν θεοπτὼν πατέρων, σὰν νὰ ἦταν ὅλα αὐτὰ ὑπόθεση μόνο τῶν αἰσθήσεων, τῆς γραπτῆς ἡ προφορικῆς διδασκαλίας καὶ τῆς λογικῆς σκέψεως καὶ ὄχι τῆς μυήσεως ὁλοκλήρου του ἀνθρώπου, μὲ τὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα του, ἀπὸ ἤδη μυημένο «ἱεράρχη», στὴν ζωὴ καὶ τὸ μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας.

Αὐτὴ ἡ νοοτροπία δημιουργεῖ προσκόμματα στὴν λειτουργία τοῦ ἱεραρχικοῦ πολιτεύματος τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας δυσλειτουργεί. Δὲν ἀνεβάζει τοὺς βαπτισμένους καὶ χρισμένους σταδιακά, μὲ φυσικότητα, ἀπὸ τὰ χαμηλότερα στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς πρὸς τὰ ὑψηλότερα. Παραθεωρεὶ τὴν φυσικὴ ἀνικανότητα τοῦ ἀνθρώπου νὰ προσλάβη μονομιᾶς τὸ πλήρωμα τῆς γνώσεως. Παραθεωρεὶ τὸν ρόλο τῆς πνευματικῆς πατρότητας καὶ τῆς ἱερωσύνης. Παραθεωρεί, ἐπίσης, τὸ νόημα τῆς παλαιᾶς λειτουργικῆς τάξεως τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ θέλει νὰ ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὴν λειτουργία τῶν πιστῶν οἱ κατηχούμενοι, οἱ ἐνεργούμενοι ἀπὸ ἀκάθαρτα πνεύματα, οἱ μετανοοῦντες, ἀκόμη κι’ αὐτοὶ πού, σύμφωνα μὲ τὸν ἅγιο Διονύσιο τὸν Ἀρεοπαγίτη, «ἐνῷ ἔχουν ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὴν ἐναντία ζωή, δὲν καθαρίσθηκαν ὅμως ἀπὸ τὶς φαντασίες τῆς μὲ τὴν βοήθεια τῆς ἕξεως, καθὼς καὶ τοῦ θείου καὶ καθαροῦ ἔρωτος». Ὅλοι αὐτοί, κατὰ τὸν ἅγιο Διονύσιο, «ἀποκλείονται ἀπὸ τὶς θεαρχικὲς ἐπαφὲς καὶ κοινωνίες, ποὺ ἀποκαλύπτονται μὲ τὰ ἱερὰ σύμβολα, διότι, ἂν μετάσχουν σ’ αὐτὲς ἀνιέρως θὰ ζημιωθοῦν καὶ θὰ φθάσουν σὲ μεγαλύτερη περιφρόνηση τῶν θείων καὶ τῶν ἑαυτῶν τους». Ὁ ἀποκλεισμός τους, δηλαδή, δὲν εἶναι ποινή. Εἶναι μέριμνα γιὰ τὴν ἀπρόσκοπτη, σταδιακή, πρόοδό τους. Ἡ παραθεώρηση αὐτῆς τῆς πραγματικότητας ἔχει ὡς συνέπεια νὰ ἐξαντλῆται ἀπὸ πολλοὺς ἡ λατρεία στὴν τελετουργία, νὰ προσεγγίζονται μαγικὰ τὰ μυστήρια, νὰ ταυτίζεται τὸ ἄκτιστο μὲ κτιστὰ σύμβολα καὶ νοήματα. Δηλαδή, ἔχει ὡς συνέπεια τὴν θρησκειοποίηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς ἡ, κατόπιν, τὴν ἐναντίωση στὴν χρήση τῶν κτιστῶν συμβόλων, σὰν νὰ εἶναι αὐτὰ ἡ αἰτία τῆς θρησκειοποίησης τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ ὄχι ἡ δυσλειτουργία τοῦ ἱεραρχικοῦ πολιτεύματος τῆς Ἐκκλησίας.

Ὑπάρχει ὅμως ἐκτὸς ἀπὸ τὴν δυσλειτουργία καὶ παραλειτουργία τοῦ ἱεραρχικοῦ πολιτεύματος τῆς Ἐκκλησίας. Ὡς παραλειτουργία ἐννοοῦμε τὴν μερικὴ λειτουργία του, ὅταν ὑπερτονίζονται πτυχὲς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου, ἐνῷ παραθεωροῦνται ἄλλες. Εἶναι, γιὰ παράδειγμα, ὀφθαλμοφανὲς στὶς μέρες μας ὅτι ὡς μεγάλα ἐκκλησιαστικὰ θέματα θεωροῦνται ὅσα ἀναφέρονται στὴν κανονικὴ συγκρότηση τῆς Ἐκκλησίας, μὲ μονομερῆ τονισμὸ τῶν Κανόνων ποὺ ἀναφέρονται στὰ ὅρια τῶν δικαιοδοσιῶν τῶν διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν διοικήσεων, στὴν ἱεράρχηση τῶν θρόνων, στὴν ὀφειλόμενη ὑπακοὴ στοὺς ἱεραρχικὰ ἀνωτέρους, κατ’ ἐξοχὴν στοὺς Ἐπισκόπους, ποὺ φέρουν τὸ πλήρωμα τῆς ἱερωσύνης. Γιὰ νὰ μὴν συνιστοῦν ὅμως ὅλα αὐτὰ (τὰ ὀρθὰ) παραλειτουργία πρέπει νὰ συνδέονται ἄρρηκτα μὲ ὅλες τὶς ἐκφάνσεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, προπαντὸς μὲ τὴν ἀποδοχὴ καὶ τήρηση ὅλων τῶν ἱερῶν Κανόνων, τῶν Ὅρων τῆς πίστεως τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἀλλὰ καὶ τῶν προϋποθέσεων τῶν Ὅρων καὶ τῶν Κανόνων, ποὺ εἶναι ἡ ἐμπειρικὴ γνώση τοῦ Θεοῦ ἐκ μέρους τοὐλάχιστον τῶν Ἐπισκόπων, «τῶν ἐνθέων ἡμῶν καθηγεμόνων». Σύμφωνα μὲ τὸν ἅγιο Διονύσιο τὸν Ἀρεοπαγίτη «ὁ θεῖος ἱεράρχης, ὅπως λέγουν οἱ Γραφές, εἶναι ἑρμηνευτὴς τῶν θεαρχικῶν δικαιωμάτων, διότι εἶναι ἄγγελος Κυρίου παντοκράτορος Θεοῦ». Γνωρίζει τί εἶναι ἀρεστὸ στὸν Θεό, γι’ αὐτὸ καὶ δὲν μπορεῖ νὰ πῇ ἡ νὰ πράξη κάτι ποὺ δὲν εἶναι «τῷ Θεῷ προσφιλέστατ[ον]». Καὶ φυσικὰ τὸ προσφιλέστατο στὸν Θεὸ εἶναι νὰ σωθοῦν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι καὶ νὰ φθάσουν «εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας», ποὺ ταυτίζεται μὲ τὸν Χριστό.

Ἡ σωτηρία καὶ ἡ «ἐπίγνωσις τῆς ἀληθείας», ἡ ζωντανὴ σχέση μὲ τὸν Χριστό, ποὺ ἀποκλείει την θρησκειοποίηση, ὅσο καὶ τὴν ἐκκοσμίκευση τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἡ κύρια καὶ μοναδικὴ λειτουργία τοῦ ἱεραρχικοῦ της πολιτεύματος. Αὐτὴ ἡ «σωτήριος δωρεὰ» παρέχεται στὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας ἱεραρχικά, διότι, κατὰ τὸν ἅγιο Διονύσιο, στὰ «θεαρχικὰ κρίματα» εἶναι νομοθετημένο τὰ θεῖα δῶρα νὰ δωρίζονται «τοῖς ἀξίοις τοῦ μετασχεῖν» μέσῳ «τῶν ἀξίων τοῦ μεταδοῦναι».

Αὐτὴ ἡ μετάδοση καὶ μετοχὴ δὲν «θρησκειοποιεῖται», ὅμως δυσκολεύεται, ὅπου παρατηρεῖται δυσλειτουργία ἡ παραλειτουργία τοῦ ἱεραρχικοῦ πολιτεύματος.