Γεγονός καὶ Σχόλιο: Ὁ σύγχρονος ἀθεϊστικὸς λόγος

Στὸ «Βῆμα» προδημοσιεύθηκαν ἀποσπάσματα τοῦ νέου βιβλίου τοῦ Richard Dawkins μὲ τίτλο «The God Illusion» (Ἡ περὶ Θεοῦ ἀπάτη). Διάβασα τὰ ἀποσπάσματα αὐτὰ καὶ εἶδα τὴν ἐπιχειρηματολογία ἑνὸς ἀθέου ποὺ γράφεται μὲ λογικὰ ἐπιχειρήματα, ὡσὰν ὁ ἄνθρωπος νὰ εἶναι μιὰ μηχανὴ καὶ ὁ ἐγκέφαλός του νὰ εἶναι ἕνας ἠλεκτρονικὸς ὑπολογιστής, χωρὶς νὰ ἔχη ὑπαρξιακὰ προβλήματα, χωρὶς νὰ διακατέχεται ἀπὸ «μεταφυσικὲς ἀγωνίες», χωρὶς νὰ εἶναι γεμᾶτος ἀπὸ συναισθήματα, ἀρνητικὰ ἡ θετικά.

Ὁ Dawkins εἶναι Καθηγητὴς Βιολογίας στὴν Ὀξφόρδη καὶ εἶναι ὁ πιὸ συνεπὴς ἐκφραστής του ἐξελικτισμοῦ, τῆς γνωστῆς θεωρίας του Δαρβίνου. Ὁ ἴδιος ἦλθε σὲ ἀντιπαράθεση μὲ τοὺς δημιουργιστές, ποὺ ἀποδέχονται τὴν δημιουργία τοῦ κόσμου ἀπὸ τὸν Θεό, εἴτε τὴν «ἀκαριαία δημιουργία» εἴτε τὴν «καθηγούμενη ἐξέλιξη» καὶ διατυπώνει τὴν ἀντίθετη ἄποψη ὅτι «ἡ ἀργή, σταδιακή, συσσωρευτικὴ φυσικὴ ἐπιλογὴ εἶναι ἡ ἐσχάτη ἐξήγηση τῆς ὕπαρξής μας» (Ὁ τυφλὸς ὠρολογοποιὸς) καὶ ὅτι ὅ,τι γίνεται στὸν κόσμο ἐξηγεῖται «ἀπὸ τὶς τυφλὲς δυνάμεις τῆς φύσης». Ὁ Dawkins ἐκφράζει τὴν λεγομένη ἀγγλικὴ σχολὴ στὴν βιολογία ποὺ ἀσχολεῖται καὶ ἐνδιαφέρεται περισσότερο μὲ τὴν φύση, καὶ ἡ γενετικὴ τίθεται σὲ δεύτερη θέση, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν λεγομένη ρωσοαμερικανικὴ σχολή.

Ὁ Dawkins παλαιότερα ἔκανε λόγο γιὰ τὸ ὅτι ἐκτὸς ἀπὸ τὰ γονίδια ὑπάρχουν καὶ τὰ «μιμίδια» ποὺ εἶναι οἱ ἰδέες, τὰ συναισθήματα, οἱ συμπεριφορὲς ποὺ ἑρμηνεύουν τὴν πολιτιστικὴ ἐξέλιξη καὶ τὰ ὁποῖα πολιτιστικὰ στοιχεῖα ἐπιδροῦν στὴν ὀργανισμικὴ ἐξέλιξη. Ξέρουμε δὲ ὅτι ὁ Θεὸς καὶ ἡ θρησκεία εἶναι τὸ κέντρο κάθε πολιτισμοῦ. Πολλοὶ ἐπεσήμαναν αὐτὴν τὴν ἀντίφαση τοῦ Dawkins. Πὼς εἶναι δυνατὸν νὰ πιστεύη στὴν δαρβινικὴ ἐξέλιξη καὶ ὅμως νὰ ὁμιλῇ γιὰ τὴν ἐπίδραση τῆς πολιτιστικῆς ἐξέλιξης, μὲ τὰ μιμίδια στὰ γονίδια; Πιθανὸν ὁ Dawkins μὲ τὸ βιβλίο αὐτὸ προσπαθεῖ νὰ διασκεδάση αὐτὴν τὴν ἀντίφαση.

Διαβάζοντας τὰ ἀποσπάσματα τοῦ βιβλίου αὐτοῦ διέκρινα μιὰ ἀθεϊστικὴ σκέψη ποὺ προέρχεται ἀπὸ ἕναν ἠθολόγο (ἡ ἠθολογία ἑρμηνεύει τὸν ἄνθρωπο μὲ βάση τὸν ὀργανισμὸ τῶν ζώων) τῆς παλαιᾶς ἐποχῆς, διατυπωμένη μὲ λογικὰ ἐπιχειρήματα καὶ αὐτόνομη ἐλευθερία, ἀλλὰ ποὺ ἀγνοεῖ ὅμως τὴν σύγχρονη ἀνάπτυξη τῶν οἰκονομικῶν, πολιτιστικῶν, ψυχολογικῶν καὶ ὑπαρξιστικῶν θεωριῶν. Ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι ἕνα ζῶο καὶ ἕνας ἠλεκτρονικὸς ὑπολογιστής. Ἐνδεικτικὴ εἶναι ἡ κριτικὴ τοῦ Νίκου Μουζέλη στὶς ἀπόψεις τοῦ Dawkins, τῆς ὁποίας τὸ συμπέρασμα εἶναι τὸ ἀκόλουθο:

«Ὁ R.D. ἐπιδεικνύει τὸ εἶδος τῆς ἀλαζονείας ποὺ κυριάρχησε στὴν Δυτικὴ Εὐρώπη κατὰ τὴν περίοδο τοῦ Διαφωτισμοῦ. Μιὰ ἀλαζονεία καὶ ἀφελῆ αἰσιοδοξία ποὺ βασιζόταν στὴν πεποίθηση ὅτι ἡ λογική, ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ τεχνολογία θὰ μπορέσουν νὰ λύσουν ὅλα τὰ προβλήματα (οἰκονομικά, πολιτικά, ἠθικά, πνευματικὰ) τοῦ συγχρόνου ὑποκειμένου. Ὁ μετανεωτερικὸς ἄνθρωπος, μετὰ τὴν ἐμπειρία τοῦ ὁλοκαυτώματος καὶ τῶν κοσμικῶν ἐπιστημονικῶν πίστεων τοῦ ναζισμοῦ καὶ τοῦ σταλινισμοῦ, ἔχει χάσει τὴν αἰσιοδοξία τῶν διαφωτιστῶν. Ὁ συγγραφέας τοῦ «Ἡ περὶ Θεοῦ αὐταπάτη» φαίνεται νὰ ἔχη καθηλωθῇ στὸν ξεπερασμένο δογματισμὸ τῆς περιόδου τῶν "φώτων"» (Ἐφημερίδα «Τὸ Βῆμα»).

Στὸ ἑπόμενο Κυριακάτικο «Βῆμα» μερικοὶ ἔκαναν κριτικὴ στὸν κ. Μουζέλη καὶ ἐκεῖνος ἔδωσε ἐπεξηγήσεις, μεταξὺ τῶν ἄλλων ὅτι ἐνστερνίζεται τὶς ἀξίες του Δημοκρατίας καὶ τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων ποὺ συνδέονται μὲ τὸν Διαφωτισμό, ἀλλα ἀπορρίπτει «τὸν λογοκεντρισμὸ καὶ τὸν ἐπιστημονισμὸ ποὺ σὲ ἕναν μεγάλο βαθμὸ χαρακτήριζε τὴν ἐποχὴ τῶν φώτων».

Εἶναι γνωστὸν ὅτι ὁ ἄθεος οὑμανισμός, ποὺ ξεκίνησε ἀπὸ τὸν Ντεκὰρτ καὶ ἔφθασε στὸν Νίτσε καὶ στὴν συνέχεια κατέληξε στὸν Σάρτρ, δημιούργησε πολλὰ προβλήματα στὴν ἀνθρωπότητα. Ὁ νιχελισμός-μηδενισμὸς ποὺ κυριαρχεῖ στὴν Δύση κάνει τὸν ἄνθρωπο δυστυχισμένο. Ἡ ἐπικέντρωση τοῦ ἀνθρώπου στὸν ὀρθολογισμὸ καὶ ἡ θεοποίηση τῆς λογικῆς ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο σὲ μιὰ ἀπουσία νοήματος γιὰ τὴν ζωὴ καὶ σὲ ἕνα ὑπαρξιακὸ κενό. Εἶναι ἕνας ὑπεράνθρωπος χωρὶς καρδιά. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ξεπεράστηκε σήμερα ὁ μοντερνισμὸς καὶ τὸ λεγόμενο νεωτερικὸ παράδειγμα καὶ ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ἀντιλαμβάνεται τὴν πολυπλοκότητα στὴν ἑρμηνεία τοῦ ἀνθρώπου, τῆς ζωῆς καὶ τῆς κοινωνίας. Ἀκόμη καὶ ὅσοι δὲν θέλουν νὰ πιστεύσουν στὸν Προσωπικὸ Θεὸ παραδέχονται τὴν ὕπαρξη μιᾶς ὑπερτάτης λογικῆς δύναμης ποὺ διευθύνει τὸν κόσμο• εἶναι ὁ λεγόμενος δεϊσμός.

Τὸ μυστήριο τῆς ζωῆς δὲν ἐπιλύεται μὲ λογικοὺς ἀκροβατισμούς, μὲ θεοποίηση τῆς λογικῆς σκέψης, μὲ ἀθεϊστικὲς ἰδέες.

Ν.Ι.