Κύριο ἄρθρο: Ἐκλογὲς καὶ Eκκλησια

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Μετὰ τὶς ἐκλογὲς γίνονται διάφορες ἀναλύσεις, διατυπώνονται ἐκτιμήσεις, συνάγονται συμπεράσματα ποὺ εἶναι ἀπαραίτητα γιὰ τὴν βελτίωση τῆς κοινωνίας καὶ τῆς πολιτικῆς ζωῆς. Μέσα στὰ πλαίσια αὐτὰ διατυπώνω μερικὰ συμπεράσματα ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ σὲ σχέση μὲ τὶς ἐκλογές. Στὶς πρόσφατες ἐθνικὲς ἐκλογὲς δὲν ἀναμείχθηκε ἡ «Ἐκκλησία», δηλαδὴ δὲν ἔγιναν σημαντικὲς δηλώσεις ἐκπροσώπων της, δὲν ἐμφανίσθηκαν Κληρικοὶ στὰ ΜΜΕ νὰ μιλήσουν σχετικά. Φυσικά, ἐδῶ ὅταν κάνω λόγο γιὰ τὴν «Ἐκκλησία» δὲν τὸ ἐννοῶ θεολογικά, ἀλλὰ χρησιμοποιῶ τὸν ὅρο, ὅπως ἐννοεῖται στὴν τρέχουσα σημασία, δηλαδὴ τοὺς ποιμένας τῆς Ἐκκλησίας. Πάντως, μεμονωμένες δηλώσεις δὲν δημιούργησαν ἰδιαίτερα προβλήματα.

1. Κόμματα καὶ Ἐκκλησία

Νομίζω ὅτι τὸ ἔργο καὶ ὁ σκοπὸς τῆς Ἐκκλησίας εἶναι διαφορετικὸς ἀπὸ τὸ ἔργο καὶ τὸν σκοπὸ τῆς Πολιτείας ἡ τῶν Κομμάτων. Τὰ Κόμματα εἶναι ἀπαραίτητα σὲ μιὰ δημοκρατικὴ κοινωνία, γιατί διαφορετικὰ μπορεῖ νὰ ἐπικρατήση ἡ ὀλιγαρχία καὶ ἡ δικτατορία. Οἱ πολιτικὲς καὶ ἰδεολογικὲς ἀποκλίσεις τῶν Κομμάτων ἐξυπηρετοῦν τὴν κοινωνία διότι οἱ πολῖτες μποροῦν νὰ ἐπιλέξουν τὸ Κόμμα ποὺ τοὺς ἐκφράζει νὰ τοὺς ἐκπροσωπήση στὸ Κοινοβούλιο. Τὸ δόγμα «λόγῳ παλαίει πᾶς λόγος» εἶναι τὸ χαρακτηριστικὸ γνώρισμα τῆς δημοκρατίας, τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας καὶ ὅλων τῶν ἰδεολογικῶν συστημάτων. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο κατὰ καιροὺς διατυπώνονται διάφορα συνθήματα, ὅπως ἀλλαγή, ἀπαλλαγή, κάθαρση, ἐκσυγχρονισμός, μεταρρύθμιση κλπ., τὰ ὁποῖα κινοῦνται μέσα στοὺς ἐπιδιωκομένους ἀπὸ τὰ Κόμματα κάθε φορὰ σκοπούς.

Ἡ Ἐκκλησία, ὅμως, δρᾶ κατὰ διάφορο τρόπο. Δὲν διακρίνεται ἀπὸ ἰδεολογίες, οὔτε ἀποβλέπει στὴν ψῆφο τῶν ἀνθρώπων, δὲν πρέπει νὰ ἐκφέρη πολιτικό-κομματικὸ λόγο, δὲν πρέπει νὰ ἀναμειγνύεται στὶς κομματικὲς ἀντιπαραθέσεις, δὲν μπορεῖ νὰ χρησιμοποιῇ τὴν θεολογικὴ γλῶσσα γιὰ νὰ πολιτικολογῇ, δὲν μπορεῖ νὰ ταυτίζεται μὲ κομματικὲς παρατάξεις. Ἄλλωστε, μέλη τῆς Ἐκκλησίας βρίσκονται σὲ ὅλους τοὺς κομματικοὺς σχηματισμοὺς καί, βεβαίως, ἡ Ἐκκλησία ἀγκαλιάζει ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι μπορεῖ νὰ εἶναι ἐνεργεία καὶ δυνάμει ἅγιοι. Ὁ λόγος της εἶναι σωτήριος καὶ θεολογικός, ἀποβλέπει στὴν ἄνω πόλη καὶ ἐκφράζει τὸ ἀποστολικὸ χωρίο «τὸ πολίτευμα ἡμῶν ἐν οὐρανοῖς ὑπάρχει». Φυσικά, τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας προσπαθοῦν νὰ μεταφέρουν αὐτὸ τὸ ἐσχατολογικὸ πολίτευμα στὸ ἱστορικὸ γίγνεσθαι, ἀλλὰ μὲ ἕναν ἄλλο τρόπο, λειτουργικὸ καὶ πνευματικό, ποὺ ἐξαγιάζει τὸ πρόσωπο καὶ τὴν ἱστορία. Ὅταν οἱ ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας ἐργάζονται μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο, τότε δέχονται τὸν σεβασμὸ τῆς κοινωνίας καὶ τῶν πολιτικῶν ποὺ ἀνήκουν σὲ ὅλα τὰ Κόμματα.

Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι ὅσοι Κληρικοί, κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ ἐμφυλίου πολέμου, ἐργάσθηκαν ἑνωτικὰ καὶ φιλάνθρωπα, χωρὶς νὰ ταυτίζονται μὲ τὶς διάφορες ἰδεολογίες, ἀπέσπασαν τὴν ἀγάπη καὶ τὸν σεβασμὸ τῆς κοινωνίας. Ἕνα τέτοιο παράδειγμα εἶναι ὁ παπα-Αποστόλης στὸ Ἀγρίνιο ποὺ τὸν σεβάστηκαν καὶ οἱ ἀριστεροὶ κατὰ τὴν κρίσιμη ἐκείνη περίοδο, ἐπειδὴ παρέμεινε μέσα σὲ αὐστηρὰ ἐκκλησιαστικὰ πλαίσια.

2. Ἡ ἔννοια τοῦ περιθωρίου

Βέβαια, μιὰ τέτοια τοποθέτηση δέχεται τὴν κριτική, ὅτι μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ἡ Ἐκκλησία παραμένει στὸ περιθώριο τῆς κοινωνίας, ἐνῷ ὅταν ἀρθρώνη πολιτικὸ λόγο, τότε βγαίνει ἀπὸ τὴν ἀφάνεια καὶ ἔρχεται στὴν ἐπιφάνεια, ἐπηρεάζει τὸ κοινωνικὸ καὶ ἱστορικὸ γίγνεσθαι, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ τὴν ὑπολογίζουν ὅλοι.

Ὁ ὅρος περιθώριο ἔχει ἀρνητικὴ καὶ θετικὴ ἔννοια. Μὲ τὴν ἀρνητικὴ ἔννοια περιθώριο χαρακτηρίζεται ὁ χῶρος ἐκεῖνος ποὺ εὑρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὴν ὀργανωμένη κοινωνία καὶ στὸν ὁποῖο ἀκούσια ἡ ἑκούσια κινοῦνται οἱ ἀπόκληροι τῆς κοινωνίας. Μὲ τὴν θετικὴ ἔννοια περιθώριο εἶναι «ὁ κενὸς χῶρος ποὺ παρέχει ἄνεση ἡ ἐλευθερία κινήσεων», ὅπως λέμε «ὑπάρχουν περιθώρια καλύτερης συνεργασίας». Τὸ περιθώριο σὲ ἕνα συνέδριο, σὲ μιὰ διάσκεψη εἶναι χῶρος δημιουργικὸς καὶ ἀποτελεσματικός, ποὺ καθορίζει τὶς ἐξελίξεις τοῦ κυρίου μέρους τοῦ Συνεδρίου (Μπαμπινιώτης). Ἔτσι, μὲ τὴν θετικὴ αὐτὴ ἔννοια τὸ περιθώριο καθορίζει πολλὲς διεργασίες καὶ ἐξελίξεις, ἀφοῦ ὑπάρχει καὶ τὸ φαινόμενο τῆς «ἑτερογονίας τῶν σκοπῶν», καθὼς ἐπίσης ὑπάρχει καὶ ἡ ἀρχὴ ὅτι τὰ φαινόμενα πολλὲς φορὲς ἀπατοῦν, ἐνῷ τα μὴ φαινόμενα μποροῦν νὰ δώσουν πολλὲς λύσεις. Στὰ μὴ φαινόμενα ἐντάσσονται οἱ ἔρευνες, οἱ φιλοσοφικὲς ἐργασίες, οἱ ποικίλοι σχεδιασμοί. Θέλω νὰ πῶ ὅτι δὲν σημαίνει ὅτι προσφέρει στὴν κοινωνία μόνον ἐκεῖνος ποὺ συμμετέχει στὸ γίγνεσθαι καὶ στὸ φαίνεσθαι, ἐνῷ ἀδρανεῖ ἐκεῖνος ποὺ βρίσκεται στὸ λεγόμενο περιθώριο στὸ μὴ φαίνεσθαι.

Ἡ ἔννοια αὐτὴ τοῦ δημιουργικοῦ περιθωρίου δὲν εἶναι ἀρνητικὴ γιὰ τὴν Ἐκκλησία, ἀλλὰ θετική, ὅπως ἀπέδειξε ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία. Ἡ Ἐκκλησία, ὡς Σῶμα Χριστοῦ καὶ κοινωνία θεώσεως, μπορεῖ νὰ φαίνεται ὅτι κάποτε βρίσκεται στὸ περιθώριο τῆς κοινωνίας καὶ τῆς ἱστορίας, ἀλλὰ ἀπὸ ἐκεῖ δημιουργεῖ τὶς μεγαλύτερες ἐπαναστάσεις καὶ καθορίζει σημαντικὲς ἐξελίξεις στὴν κοινωνία καὶ τὴν ἱστορία. Ἡ περίοδος τῶν κατακομβῶν, ἡ ἐξορία γιὰ πολλοὺς ἁγίους καὶ ἡ ζωὴ τῆς ἐρήμου γιὰ τοὺς ἀσκητὲς ἄλλαξαν τὰ κοινωνικὰ καὶ ἱστορικὰ δεδομένα τῆς ἀνθρωπότητας.

Μπορεῖ κανεὶς νὰ βρίσκεται διαρκῶς στὴν ἐπικαιρότητα καὶ νὰ ἐκφράζη τὴν κενότητά του καὶ μπορεῖ νὰ εἶναι στὸ κοινωνικὸ περιθώριο καὶ νὰ προσδιορίζη τὶς κοινωνικὲς καὶ ἱστορικὲς ἐξελίξεις. Οἱ ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μέσα στὶς φυλακές, τὰ μαρτύρια, τὶς ἐξορίες, τὶς ἐρήμους δόξασαν τὴν Ἐκκλησία καὶ σὲ ἱστορικὸ ἐπίπεδο, ἐνῷ ἄλλοι ποὺ ἐργάσθηκαν στὴν ἐπικαιρότητα καὶ ἄσκησαν ἐκκλησιαστικὴ διπλωματία μείωσαν καὶ ἔβλαψαν τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν κοινωνία.

Αὐτὸ μποροῦμε νὰ τὸ καταλάβουμε ἂν σκεφθοῦμε ὅτι τὰ μείζονα προβλήματα ποὺ ἀπασχολοῦν τοὺς ἀνθρώπους εἶναι τὸ νόημα τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου. Ὅποιος ἀσχολεῖται μὲ αὐτὰ τὰ προβλήματα δὲν μπορεῖ ποτὲ νὰ εἶναι στὸ περιθώριο τῆς ἱστορίας. Διαβάζει κανεὶς σήμερα τὰ ἔργα του Ντοστογιέφσκυ ἡ του Παπαδιαμάντη καὶ ἄλλων λογοτεχνῶν, ὅπως τοῦ Καβάφη, τοῦ Σεφέρη, τοῦ Ἐλύτη κλπ. καὶ παρατηρεῖ ὅτι εἶναι κραυγὲς βαθυτάτης σιωπῆς, ποὺ σηματοδοτοῦν ἀκόμη καὶ σήμερα μεγάλες ἀλλαγὲς στὴν ζωὴ τῶν ἀνθρώπων καὶ τῆς κοινωνίας.

3. Τὸ οὐσιαστικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ Ἐκκλησία ἔχει τὴν ζωή της, τὴν θεολογία της, τὴν προοπτική της καὶ δὲν χρειάζεται τὰ συνθήματα, τὶς ἀτάκες, τὶς παρεμβάσεις καὶ τὶς κοινωνικὲς κατοχυρώσεις, γιατί διαφορετικὰ ἐκφράζει τὴν ἀδυναμία της καὶ τὴν ἐκκοσμίκευσή της. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει τὴν δυνατότητα νὰ προσφέρη νόημα καὶ ζωὴ στοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἀνήκουν σὲ ὅλους τοὺς πολιτικοὺς καὶ κοινωνικοὺς χώρους, ἡ ἀκόμη νὰ δέχεται τοὺς ἀπογοητευμένους καὶ πονεμένους ἀνθρώπους, ἀπὸ ὁπουδήποτε κι ἂν προέρχονται καὶ αὐτό της δίνει μιὰ μεγάλη δυναμικότητα καὶ προοπτική. Ἂς ἀφήσουμε τοὺς ἐπιτελεῖς τῶν Κομμάτων νὰ καθορίζουν τὸν ἀγῶνα τους καὶ νὰ σχεδιάζουν τὰ προγράμματά τους, χωρὶς νὰ ὑπολογίζουν τὴν Ἐκκλησία. Αὐτὸ δὲν εἶναι ὑποτιμητικὸ γιὰ τὴν Ἐκκλησία, ἀλλὰ πλεονέκτημα, γιατί ἔτσι δέχεται τὸν σεβασμὸ ὅλων.

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέγει κάπου ὅτι ὁ Χριστὸς «ἐπεθύμησε πόρνης», δηλαδὴ μὲ τὴν ἐνανθρώπησή του προσέλαβε τὴν ἐκπορνευθεῖσα ἀνθρώπινη φύση καὶ τὴν κατέστησε «γυναῖκα» του, τὴν προσέλαβε ἐπάνω του καὶ τῆς ἔδωσε πληρότητα καὶ ζωή. Αὐτὸ εἶναι τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας καὶ μιὰ τέτοια προοπτικὴ δὲν βρίσκεται ποτὲ στὸ περιθώριο, ἀλλὰ στὴν οὐσία τῶν πραγμάτων καὶ τῶν ἀνθρωπίνων ἀναζητήσεων.

Οἱ Κληρικοί, ἰδιαιτέρως οἱ Ἐπίσκοποι, πρέπει νὰ ἐνεργοῦν διαχρονικὰ καὶ νὰ μὴ παρασύρονται ἀπὸ τὴν εἰκονικὴ καὶ προσωρινὴ ἐπικαιρότητα. Νὰ βλέπουν τὸν ἄνθρωπο στὶς ἐσωτερικές του ὑπαρξιακὲς ἀναζητήσεις καὶ ὄχι στὶς πολιτικὲς καὶ ἀτομικές του ἐπιλογές. Ὅταν συμπεριφέρονται κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο, τότε βρίσκονται πάντοτε στὴν ἐπικαιρότητα καὶ ποτὲ στὸ περιθώριο. Ἄλλωστε, τὸ νὰ βρίσκεται κανεὶς καθημερινὰ στὴν ἐπικαιρότητα δὲν σημαίνει ὅτι εἶναι καὶ σύγχρονος. Σύγχρονος καὶ ἀποδοτικὸς εἶναι αὐτὸς ποὺ ξέρει νὰ ξεπερνᾶ τὸν χρόνο καὶ τὴν περιστασιακὴ ἐπικαιρότητα καὶ νὰ ἀντιμετωπίζη τὰ ὑπαρξιακὰ προβλήματα τῶν ἀνθρώπων. Πράγματι, ἄλλο εἶναι ὁ ἄνθρωπος ὡς πολίτης καὶ ἄλλο ὡς μέλος τῆς Ἐκκλησίας. Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ταυτίζη ἀπόλυτα αὐτὲς τὶς πραγματικότητες.

Οἱ Κληρικοὶ καὶ οἱ ὑπεύθυνοι ἄνθρωποι στὴν Ἐκκλησία ποὺ γνωρίζουν ἀπὸ θεολογία καὶ ἐκκλησιολογία προτιμοῦν νὰ βρίσκονται ἀπὸ πλευρᾶς πολιτικῆς στὸ δυναμικὸ περιθώριο, γιατί ἔτσι μποροῦν νὰ ἐπηρεάζουν τὸ κοινωνικὸ γίγνεσθαι καὶ νὰ ἐμπνέουν πνευματικὰ καὶ πολιτιστικὰ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἀπογοητεύονται ἀπὸ τὴν ἐναλλασσόμενη ἐπικαιρότητα. Ὑπάρχουν ὄντως «περιθωριακοὶ» ποὺ ἀναδεικνύονται ἡγέτες σὲ πολλὰ ἐπίπεδα, ὑπάρχουν μὴ φαινόμενα, ποὺ νοηματοδοτοῦν τα φαινόμενα.–