Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ἀφυπνιστικὴ βία

Πρωτοπρεσβύτερου π. Θωμᾶ Βαμβίνη

Τὸν τελευταῖο καιρὸ ἀπασχολεῖ ἔντονα (καὶ στὴν Ἑλλάδα) γονεῖς, ἐκπαιδευτικοὺς καὶ τὶς ἁρμόδιες ὑπηρεσίες τοῦ Κράτους ἡ «μαθητικὴ παραβατικότητα», ἡ ὁποία σὲ ὁρισμένες περιπτώσεις φθάνει στὰ ὅρια τῆς «μαθητικῆς ἐγκληματικότητας». Βέβαια, δὲν ἔχουμε φθάσει ἀκόμη στὰ ἐπίπεδα ἄλλων «προηγμένων» χωρῶν. Ὅμως, τὸ φαινόμενο σὰν λοιμικὴ νόσος ἐξαπλώνεται συνεχῶς καὶ στὴν «καθ’ ἡμᾶς ἀνατολή», μὲ ἠλεκτρονικὲς μάλιστα ταχύτητες, ἀφοῦ σημαντικὰ ἐργαλεῖα στὰ χέρια τῶν παραβατῶν εἶναι τὸ διαδίκτυο, τὰ e-mails, τὰ sms καὶ ἄλλα παρόμοια μέσα, τὰ ὁποῖα ὡς ἄβουλα ποὺ εἶναι μαζὶ μὲ τὶς πολλὲς καλές τους ὑπηρεσίες ἐξυπηρετοῦν καὶ τὴν παραβατικότητα. Γιὰ νὰ χαρακτηρισθῇ ἡ συνήθης μαθητικὴ παραβατικότητα χρησιμοποιεῖται ὁ ἀγγλικὸς ὅρος «μπούλιγκ» (bullying), ποὺ σημαίνει ψευτοπαλικαριά. Τὴν Κυριακὴ 14.10.2007 ἡ ἐφημερίδα Ἐλεύθερος Τύπος τῆς Κυριακῆς ἔκανε ἐκτενῆ ἀναφορὰ στὸ φαινόμενο, μὲ βάση στοιχεῖα ἔρευνας ποὺ παρουσιάστηκε πρόσφατα στὴν Ἐπιτροπὴ Μορφωτικῶν Ὑποθέσεων τῆς Βουλῆς. Αὐτὸ τὸ δημοσίευμα στάθηκε ἡ ἀφορμὴ γιὰ ὅσα θὰ σημειώσουμε στὴν συνέχεια.

Σύμφωνα μὲ τοὺς μελετητὲς τὸ φαινόμενο τῆς μαθητικῆς βίας παρουσιάζει διάφορες μορφὲς καὶ διαβαθμίσεις. Ἐκφοβισμοί, μικροκλοπές, ξυλοδαρμοὶ μὲ συνέπεια μικροτραυματισμούς, ἀποτελοῦν τὶς συνήθεις σωματικὲς ἐπιπτώσεις τοῦ μαθητικοῦ ψευτοπαλικαρισμοῦ. Παράλληλα, ὅμως, μὲ τὴ σωματικὴ ἐμφανίζεται καὶ ἡ ψυχολογικὴ βία, ποὺ ἐξασκεῖται μὲ τὸν ἀποκλεισμὸ ἀπὸ τὴν μαθητικὴ παρέα, τὴν κοινωνικὴ ἀπομόνωση τῶν θυμάτων, τὰ προσβλητικὰ λόγια, τὴν ἐπιδεικτικὴ ἀδιαφορία κι ἀκόμη μὲ τὰ ὑβριστικὰ ἡ ἀπειλητικὰ ἠλεκτρονικὰ μηνύματα, τὰ ὁποῖα κάποιες φορὲς ἔχουν φωτογραφίες ἡ video τῶν θυμάτων μὲ σκοπὸ τὴν διαπόμπευσή τους. Μέσα σ’ αὐτὲς τὶς δραστηριότητες φαίνεται τὸ σκληρὸ πρόσωπο τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας, καὶ μάλιστα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς πιὸ σημαντικὲς καὶ εὐαίσθητες φάσεις τῆς ἀνάπτυξης τοῦ ἀνθρώπου.

Οἱ εἰδικοὶ ἀνησυχοῦν, μελετοῦν τὸ φαινόμενο καὶ συμβουλεύουν. Ἀπευθύνονται κυρίως στοὺς γονεῖς (τῶν θυμάτων καὶ τῶν θυτῶν), ἀλλὰ καὶ στοὺς ἐκπαιδευτικούς, ἐπισημαίνοντας παράλληλα καὶ τὴν εὐθύνη τῆς Πολιτείας, ἡ ὁποία πρέπει νὰ σκύψη μὲ σοβαρότητα πάνω στὸ θέμα. Προτείνουν μάλιστα τὴν θεσμοθέτηση τοῦ σχολικοῦ ψυχολόγου καὶ στὴν χώρα μας, γιατί ὁ «ψευτοπαλικαρισμὸς» τῆς ἐφηβείας μπορεῖ νὰ ἀποτελέση «πρόδρομο ἄλλων παραβατικῶν συμπεριφορῶν κατὰ τὴν ἐνηλικίωση». Δὲν χρειάζεται νὰ ποῦμε περισσότερα γιὰ νὰ γίνη κατανοητὸ ὅτι ἡ αὔξηση τῆς μαθητικῆς βίας εἶναι ἕνα ἀφυπνιστικὸ καμπανάκι γιὰ ὅλους τοὺς παράγοντες ἀγωγῆς, τοὺς γονεῖς, τὴν Πολιτεία, τὰ Μ.Μ.Ε., ἀλλὰ καὶ τὴν Ἐκκλησία. Στὴν συνέχεια θὰ δοῦμε πὼς τὸ καμπανάκι αὐτὸ κτυπᾶ γιὰ τὴν Πολιτεία καὶ πὼς γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς Ἐκκλησίας, εἰδικὰ τοὺς κήρυκες τοῦ θείου λόγου, κληρικοὺς καὶ λαϊκούς.

Τὸ «μπούλιγκ», ὁ ψευτοπαλικαρισμός, ὁ ὁποῖος ἐνσκύπτει σὰν κοινωνικὴ λοιμικὴ νόσος μέσα στοὺς χώρους καὶ τῶν ἑλληνικῶν σχολείων, μᾶς βοηθᾶ νὰ κατονοήσουμε λίγο καλύτερα τὸ τί σημαίνει «ἐθνικὴ παιδεία»• νὰ ὑποψιασθοῦμε τὸ εὗρος καὶ τὴν ποιότητα ποὺ πρέπει αὐτὴ νὰ διαθέτη, γιατί τὰ τελευταῖα χρόνια χάσαμε, ὅπως φαίνεται, τὴν δυνατότητα νὰ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ μὲ εὐρύτητα. Ὅσοι πάντως μελετοῦν μὲ ἀμεροληψία καὶ σοβαρότητα τὰ θέματα τῆς παιδείας, κατανοοῦν ὅτι τὸ περιεχόμενό της δὲν μπορεῖ καὶ δὲν πρέπει νὰ περιορίζεται μόνο στὰ μαθήματα τοῦ ἀναλυτικοῦ προγράμματος. Σκοπός της δὲν μπορεῖ καὶ δὲν πρέπει νὰ εἶναι μόνο το νὰ «μαθαίνη» στοὺς μαθητές το «πὼς νὰ μαθαίνουν» τὰ ἀντικείμενα τῶν διαφόρων ἐπιστημονικῶν κλάδων, ἀλλὰ νὰ βλέπη τὸν ἄνθρωπο-μαθητὴ σὲ ὅλο τὸ εὗρος τῶν ἀναζητήσεων καὶ ἀναγκῶν του (τῶν ψυχικῶν, διανοητικῶν καὶ πνευματικῶν). Ἄλλωστε τὸ ἰσχῦον (ἀλλὰ ὑπὸ ἀναθεώρηση) ἄρθρο 16 τοῦ Συντάγματος ἐπιτάσσει τὴν εὐρύτητα τῆς «ἐθνικῆς παιδείας», ὅταν λέη: «Ἡ παιδεία ἀποτελεῖ βασικὴ ἀποστολὴ τοῦ Κράτους καὶ ἔχει σκοπὸ τὴν ἠθική, πνευματική, ἐπαγγελματικὴ καὶ φυσικὴ ἀγωγὴ τῶν Ἑλλήνων, τὴν ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καὶ θρησκευτικῆς συνείδησης καὶ τὴ διάπλασή τους σὲ ἐλεύθερους καὶ ὑπεύθυνους πολῖτες». Αὐτὴ ἡ εὐρύτητα, ὅμως, ἡ ὁποία δὲν λαμβάνεται σοβαρὰ ὑπόψη ἀπ’ ὅλους, συρρικνώνεται δραστικὰ μέσα στὴν ἐκπαιδευτικὴ πράξη κάτω ἀπὸ τὴν πίεση τοῦ ἄγχους γιὰ τὴν ἐξάντληση τῆς ὕλης ποὺ πρέπει νὰ διδαχθῇ.

Πάντως εἶναι πολὺ σημαντικὰ αὐτὰ ποὺ διαλαμβάνει τὸ συγκεκριμένο ἄρθρο. Δίνει γόνιμες κατευθύνσεις στὴν κρατικὴ παιδεία, οἱ ὁποῖες γίνονται φανερὲς κυρίως ὅταν μελετᾶ κανείς το πὼς συνδέονται μεταξύ τους οἱ ὅροι ποὺ χρησιμοποιεῖ. Γιὰ παράδειγμα, ἀληθινὰ ἐλεύθερος πολίτης εἶναι ὁ ὑπεύθυνος. Γιὰ νὰ συνδέεται, ὅμως, ἡ ἐλευθερία μὲ τὴν ὑπευθυνότητα καὶ ὄχι μὲ τὴν ἀσυδοσία, χρειάζεται ὁ πολίτης νὰ διαθέτη ψυχικὴ καὶ πνευματικὴ ὡριμότητα, πράγματα ποὺ ἀπαιτοῦν διαφορετικῆς μορφῆς μαθήματα ἀπὸ τὰ συνήθη τοῦ ἀναλυτικοῦ προγράμματος. Ἰδιαίτερα, ἡ πνευματικὴ ὡριμότητα, γιὰ μᾶς τοὺς ὀρθοδόξους, ἐξαρτᾶται ἀπὸ «τὴν ἀνάπτυξη τῆς... θρησκευτικῆς συνείδησης», ἡ, πιὸ σωστά, ἀπὸ τὴν ἀνάπτυξη τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ἡ ὁποία εἶναι δυνατὴ μέσα στὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησίας μὲ τὰ μυστήρια, τὴν τήρηση τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν, κάτω ἀπὸ τὴν καθοδήγηση πνευματικοῦ πατέρα.

Κάποια ἰδιωτικὰ σχολεῖα προσπαθῶντας νὰ καλύψουν τὴν ἀναγκαιότητα τῶν «διαφορετικῶν» μαθημάτων, προσέλαβαν ψυχολόγους, γιὰ τὴν ψυχολογικὴ ὑποστήριξη τῶν μαθητῶν τους (τῶν θυμάτων καὶ τῶν θυτῶν τοῦ μαθητικοῦ ψευτοπαλικαρισμοῦ), ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν βοήθεια τῶν γονέων τους, καθὼς καὶ γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση ἄλλων προβλημάτων, ποὺ ἀπαιτοῦν παρόμοιας μορφῆς παρεμβάσεις. Τὸ ἴδιο, ὅπως εἴδαμε, προτείνεται καὶ γιὰ τὰ δημόσια σχολεῖα. Προτείνεται ἀπὸ πολλοὺς ἡ εἴσοδος σ’ αὐτὰ ψυχολόγων προκειμένου νὰ ἀντιμετωπίζονται μὲ τὸν καλύτερο δυνατὸ τρόπο ἄρρωστες συμπεριφορές, καὶ γενικὰ καταστάσεις ποὺ ὁδηγοῦν τοὺς μαθητὲς στὴν παραβατικότητα.

Εἶναι φανερό, λοιπόν, ὅτι οἱ ἑκάστοτε διοικοῦντες τὴν Πολιτεία, ἂν θέλουν νὰ ἔχουν ὑγιεῖς πολῖτες, θὰ πρέπη νὰ ἀπεγκλωβίσουν τὴν ἐκπαίδευση ἀπὸ τὸν μονοδιάστατο χαρακτῆρα τῆς μαθησιακῆς διαδικασίας. Πρέπει νὰ βροῦν τρόπους γιὰ νὰ ἱκανοποιοῦν ὄχι μόνο τὶς διανοητικὲς καὶ ἐπαγγελματικὲς ἀνάγκες τῶν μαθητῶν, ἀλλὰ καὶ τὶς ψυχικὲς καὶ πνευματικές τους ἀνάγκες, ὥστε νὰ «διαπλασθοῦν» σὲ ἐλεύθερους καὶ ὑπεύθυνους πολῖτες, σύμφωνα μὲ τὴν συνταγματικὴ ἐπιταγή. Σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο ἀκούγεται ἠχηρότερο τὸ καμπανάκι ποὺ ἀφορᾶ ἐμᾶς, ποὺ θέλουμε νὰ ἀνήκουμε στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.

Μέσα στὴν ἀγωνία τῶν «εἰδικῶν» γιὰ τὴν ψυχικὴ ὑγεία τῶν μαθητῶν κανείς τους δὲν σκέφθηκε τὸν θεραπευτικὸ χαρακτῆρα τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας, τὴν δυνατότητα τῆς Ἐκκλησίας νὰ κάνη ὑγιεῖς καὶ ἀνιδιοτελεῖς πολῖτες. Κανένας μέσα στοὺς σχεδιασμούς του δὲν διανοήθηκε νὰ ἐντάξη τὴν παρουσία τοῦ πνευματικοῦ πατέρα στὰ σχολεῖα, παράλληλα μὲ τὸν ψυχολόγο, ἐννοεῖται γιὰ τὰ παιδιὰ ποὺ ἔχουν λάβει τὸ ὀρθόδοξο Βάπτισμα. Παντοῦ προβάλλεται ὁ ψυχολόγος ὡς ὁ εἰδικὸς γιὰ τὰ ψυχικὰ νοσήματα, σὲ κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, ὡς ὁ μόνος ἁρμόδιος. Αὐτὴ ἡ παρατήρηση εὔκολα μπορεῖ νὰ σηκώση σ’ ἐμᾶς τοὺς Χριστιανοὺς τὴν ἔντονη ἐπίκριση αὐτῶν ποὺ δὲν λαμβάνουν ὑπόψη τους τὸν ρόλο τῆς Ἐκκλησίας στὴν Ὀρθόδοξη Ἑλλάδα.

Ὅμως, τὴν ἐπίκριση αὐτὴ μᾶλλον ἀλλοῦ θὰ πρέπη νὰ τὴν κατευθύνουμε, διότι εἶναι καυτὰ τὰ ἀκόλουθα ἁπλὰ ἐρωτήματα: Πὼς φθάσαμε στὸ σημεῖο νὰ ξεχασθῇ τὸ καθαυτὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ εἶναι ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου ὡς πλάσματος «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ»; Κι ἂν στὸ παρελθὸν ἔγιναν λάθη, σήμερα τί κάνουμε; Ζοῦμε καὶ κηρύττουμε τὸν θεραπευτικὸ χαρακτῆρα τῆς Ἐκκλησίας; Ζοῦμε μέσα στὸ πνεῦμα τῆς πατερικῆς μας παραδόσεως; Μήπως μεριμνοῦμε καὶ τυρβάζουμε περὶ πολλὰ ἄλλα, ἀνούσια καὶ περιττά, καὶ χάνουμε τὸ βάθος καὶ τὴν ὀμορφιὰ τῆς ζωῆς τῶν Πατέρων μας; Μήπως ζηλέψαμε, καὶ ἐν πολλοῖς μιμηθήκαμε, τὰ «καλὰ» τῶν παπικῶν καὶ τῶν προτεσταντῶν κι ἀφήσαμε, ὅπως ἐκεῖνοι, τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων στὰ χέρια τῶν ψυχολόγων;

Πὼς μποροῦμε νὰ πείσουμε τοὺς ἄλλους γιὰ κάτι ποὺ ἀγνοοῦμε ἡ θεωροῦμε παρωχημένο; Πὼς νὰ ἑλκύσουμε τοὺς ἀνθρώπους σὲ κάτι ποὺ ἐμεῖς δὲν ἀγαπήσαμε ποτὲ ἀληθινὰ καὶ δὲν τὸ ἀφήσαμε νὰ ἐμποτίση καὶ νὰ μεταμορφώση τὴν ζωή μας; Εὐτυχῶς, βέβαια, ποὺ ἡ Ἐκκλησία ὑπάρχει διαρκῶς ἐνεργοῦσα, ἔστω κι ἂν αὐτὸ φαίνεται σὲ λίγα μεμονωμένα πρόσωπα.–