Skip to main content

Γεγονὸς καὶ Σχόλιο: Πρόσωπο και Κοινωνία

Η ενασχόληση με την έννοια του προσώπου δεν είναι πολυτέλεια και ιδιοτροπία μερικών ανθρώπων, ούτε ένα θεωρητικό θέμα, αλλά έχει σχέση τόσο με την ανθρώπινη ύπαρξη όσο και με τις σωστές κοινωνικές σχέσεις. Επομένως πρόκειται για έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής.

Σύγχρονες φιλοσοφικές έρευνες προσπαθούν να δουν τον άνθρωπο ως πρόσωπο. Είναι γνωστό ότι ο μεγάλος φιλόσοφος Χάϊντεγγερ γνωρίζει ότι τρία είναι τα δομικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο. Το ένα είναι η «εγκατάλειψη», αφού αισθάνεται ότι είναι εγκαταλελειμμένος στον κόσμο αυτόν, χωρίς να ερωτηθή, δηλαδή υπάρχει. Το δεύτερο είναι «η παροντικότητα», αφού καταλαβαίνει ότι ζη πλησίον σε άλλα όντα. Και το τρίτο είναι «η έκσταση», αφού έχει αναφορά στο Είναι. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν εξαντλείται μόνον σ’ ένα επίπεδο σχήμα, δεν περικλείεται στον εαυτό του, γιατί τότε είναι άτομο και όχι πρόσωπο.

Η διδασκαλία περί του προσώπου έχει μεγάλη σημασία, γιατί αντιπαρατίθεται στον ιδεαλισμό και τον ματεριαλισμό. Κατά τον πρώτο, η αρχή του κόσμου είναι ο λεγόμενος κόσμος των ιδεών, κατά δε τον δεύτερο αρχή του κόσμου είναι η ύλη. Η Ορθόδοξη αντίληψη για την προέλευση του κόσμου είναι πιο ουσιαστική, γιατί δεν θέτει ως αρχή την ιδέα και την ύλη, αλλά το πρόσωπο. «Εν αρχή ην ο Λόγος». Αυτό έχει μεγάλη σημασία για την ύπαρξη του ανθρώπου, αλλά και για το νόημα της ζωής. Χωρίς αυτήν την άποψη η ζωή δεν έχει νόημα.

Γνωρίζω ότι στην Αμερική αυξάνεται συνεχώς το ενδιαφέρον για την μελέτη της Ορθόδοξης διδασκαλίας για το πρόσωπο. Έχει διαπιστωθή ότι υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι ζωής, που όμως δημιουργούν τεράστια προβλήματα. Ο ένας συνδέεται με την ατομοκρατία, που παρατηρείται κυρίως στην Δύση, και έχει σαν κέντρο το άτομο, και ο άλλος προέρχεται από τον κολλεκτιβισμό που παρατηρείται στην Ανατολή και έχει σαν κέντρο την απρόσωπη κοινωνία. Διαπιστώνεται, λοιπόν, ότι στον χώρο όπου επικρατεί ως τρόπος ζωής η Ορθόδοξη Παράδοση, η ζωή είναι ανθρωπινότερη, γιατί αποφεύγεται τόσο η ατομοκρατία όσο και η κολλεκτιβιστική αντίληψη της κοινωνίας. Γι’ αυτό εκπονούνται και δημοσιεύονται διδακτορικές διατριβές για να μελετηθή η έννοια του προσώπου κατά την Ορθόδοξη Παράδοση, ώστε να αποφευχθούν τα προβλήματα που δημιουργούν οι πρακτικές εφαρμογές του ατομικισμού και του κολλεκτιβισμού.

Όλα αυτά δείχνουν την επικαιρότητα της διδασκαλίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας για το πρόσωπο-υπόσταση, αφού κατ’ αυτήν ο άνθρωπος δεν απομονώνεται στον εαυτό του, ούτε εξαντλείται στην ύπαρξή του, αλλά ούτε και υποτάσσεται σε ποικιλώνυμες και ποικιλότροπες σκοπιμότητες. Αυτό έχει πολλές πρακτικές συνέπειες. Αν σκεφθή κανείς ότι όλα τα σύγχρονα προβλήματα είναι υπαρξιακά και κοινωνικά, δηλαδή ανάγονται σε προβλήματα σχέσεων, τότε μπορεί να καταλάβη την αξία του προσώπου, χωρίς να καταργήται και η ενότητα του συνόλου. Έξω από αυτήν την αντίληψη επικρατεί η αναρχία και η δικτατορία.

Μερικοί σύγχρονοι είναι προκατειλημμένοι με την Εκκλησία. Πιθανόν διαθέτουν γνώσεις που απέκτησαν από την Στοιχειώδη και Μέση Εκπαίδευση, και μάλιστα εισαγόμενες, αφού εξέφραζαν το πνεύμα του ορθολογισμού και του ηθικισμού του δυτικού ανθρώπου. Πιθανόν λάθη άλλων Ομολογιών και Θρησκειών αποδίδονται στην Ορθοδοξία η ακόμη λάθη μερικών εκπροσώπων της Εκκλησίας μεγενθύνονται και απολυτοποιούνται. Αυτό όμως δεν συνιστά ολοκληρωμένη γνώση ούτε και αμερόληπτο άνθρωπο.

Αξίζει τον κόπο να μελετηθή η διδασκαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας για το πρόσωπο σε σχέση με την ελευθερία, τον έρωτα, τα κοινωνικά και οικολογικά προβλήματα. Αν δούμε την έννοια και την ζωή του προσώπου όχι τόσο μέσα στην ουμανιστική, φιλοσοφική και ψυχολογική ατμόσφαιρα, αλλά μέσα από την θεολογική, μυστηριακή και ασκητική προοπτική της Εκκλησίας, τότε θα καταλάβουμε την επικαιρότητα και την αξία της Ορθοδόξου Παραδόσεως.

Ν.Ι.

ΓΕΓΟΝΟΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΟ

  • Προβολές: 2890