Κύριο ἄρθρο: «Πολιτιστική νόσος»

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Πολλοὶ ἄνθρωποι, ἰδιαιτέρως ὅσοι ἀσχολοῦνται μὲ τὴν φιλοσοφία τοῦ πολιτισμοῦ, ἔχουν ὑπογραμμίσει ὅτι σήμερα ὑφίσταται μιὰ κρίση πολιτισμοῦ, τὴν ὁποία καλοῦν «πολιτιστικὴ νόσο». Μὲ αὐτὴν τὴν φράση ἐννοοῦνται πολλά, ἕνα ἀπὸ αὐτὰ εἶναι καὶ ὅσα θὰ ἀκολουθήσουν στὸ σχόλιό μας αὐτό.

1. Ἡ ἔννοια τοῦ πολιτισμοῦ

Ὅταν κάνουμε λόγο γιὰ πολιτισμό, κατ' ἀρχὰς ἐννοοῦμε ὅλη τὴν ἀτμόσφαιρα ἡ ὁποία ὑπάρχει στὴν πόλη, στὴν κοινωνία. Προκειμένου νὰ λειτουργήση σωστὰ ἡ κοινωνία, πρέπει νὰ βιώνονται οἱ διάφορες ἀξίες –θρησκευτικές, πολιτιστικές, κοινωνικές, βιολογικές, ὑλικές– μέσα σὲ μιὰ ἱεραρχικὴ διαβάθμιση καὶ ἀξιολόγηση. Γενικά, πολιτισμὸς εἶναι ἡ παράδοση ἐκείνη ποὺ κυριαρχεῖ σὲ μιὰ κοινωνία ποὺ σέβεται τὸν Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο.

Ἔχουν παρατηρήσει ὅτι ὁ πολιτισμὸς διακρίνεται σὲ ὑποκειμενικὸ καὶ ἀντικειμενικὸ καὶ συνδέεται μὲ τὴν καλλιέργεια, τὴν ὡριμότητα καὶ τὴν κυριαρχία τοῦ ἀνθρώπου πάνω σὲ ἄλογες δυνάμεις ποὺ ἐπιδιώκουν νὰ δημιουργήσουν ἀναταραχὴ στὸν προσωπικὸ καὶ κοινωνικὸ χῶρο. Ἔτσι, ὅταν ὁ ἄνθρωπος καλλιεργῆται ἐσωτερικά, ἀναπτύσσεται πνευματικά, ὡριμάζει ψυχολογικά, τότε αὐτὸ ἐκφράζεται καὶ ἐξωτερικὰ μὲ τὴν τέχνη, τὴν κουλτούρα καὶ μὲ ὅλες τὶς ἐκφράσεις τοῦ πολιτισμοῦ.

Κέντρο τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι καὶ ἡ θρησκεία, κατὰ τὸν Max Weber, διότι ἡ θρησκεία συμβάλλει στὴν ἐσωτερικὴ ὡριμότητα τοῦ ἀνθρώπου καὶ αὐτὸ ἐκφράζεται καὶ ἐξωτερικὰ μὲ τὶς τέχνες καὶ τὶς ποικίλες καλλιτεχνικὲς δημιουργίες. Ἄλλοι ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ θρησκεία εἶναι κρίση τοῦ πολιτισμοῦ, ἀπὸ τὴν ἄποψη ὅτι ἀρνεῖται τὸν πολιτισμό, ὅμως ὁ γνωστὸς φιλόσοφος Γιοχάνες Ἔσσεν ἔχει τονίσει ὅτι ἡ θρησκεία δὲν εἶναι μόνον κρίση τοῦ πολιτισμοῦ, «ἀλλὰ καὶ ἡ ψυχὴ τοῦ πολιτισμοῦ». Μπορεῖ λοιπὸν νὰ τονισθῇ ὅτι «ἡ ψυχὴ τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι ὁ πολιτισμὸς τῆς ψυχῆς».

2. Ἀ-πολιτίστικη νοοτροπία τῶν διαχειριστῶν τοῦ πολιτισμοῦ

Σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο βλέπω σήμερα τὴν κρίση καὶ τὴν «νόσο τοῦ πολιτισμοῦ». Ὁ πολιτισμὸς διέρχεται μιὰ βαθειὰ κρίση μὲ δύο βασικοὺς τρόπους. Ὁ ἕνας ὅτι γίνεται μιὰ ἀνατροπὴ τῆς κλίμακας τῶν ἀξιῶν, ὁπότε ὑπερτονίζονται κατώτερες ἀξίες σὲ βάρος τῶν ἀνωτέρων ἀξιῶν. Ὁ δεύτερος ὅτι τοποθετοῦνται πρόσωπα γιὰ τὴν διαχείριση τοῦ πολιτισμοῦ, τὰ ὁποῖα δὲν διαθέτουν τὶς ἀναγκαῖες προϋποθέσεις νὰ ἐξασκήσουν αὐτὸ τὸ ἔργο.

Τὰ ἀνωτέρω λέγονται μὲ ἀφορμὴ τὰ γεγονότα στὰ ὁποῖα εἴμαστε μάρτυρες τὸν τελευταῖο καιρὸ γύρω ἀπὸ μιὰ μορφὴ ἡγεσίας τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ, ἀλλὰ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖον ἀντιμετωπίζεται ἡ κατάσταση αὐτή. Μὲ πολλὴ εὐαισθησία, σεβασμὸ καὶ ὑπευθυνότητα, θὰ ἤθελα νὰ τονίσω τρία συγκεκριμένα σημεῖα, τὰ ὁποῖα δείχνουν τὴν πολιτιστικὴ νόσο.

Τὸ πρῶτο εἶναι ὅτι στὸ Ὑπουργεῖο τοῦ Πολιτισμοῦ, ὅπως πληροφορούμαστε, ἀσκοῦνται ποικίλες πιέσεις κοινωνικοῦ καὶ οἰκονομικοῦ χαρακτῆρα, καθὼς ἐπίσης πρόσωπα τὰ ὁποῖα συνδέονται μὲ τὴν διαχείριση τοῦ πολιτισμοῦ ὑποκύπτουν σὲ ποικίλες πράξεις, οἱ ὁποῖες ὑποβιβάζουν τὴν προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου καὶ κατευθύνονται ἀπὸ πάθη ποὺ δημιουργοῦν ἀποτροπιασμὸ (φιληδονία, φιλοδοξία, φιλαργυρία). Ὅταν κανεὶς δὲν μπορῇ νὰ κυριαρχήση στὸν ἑαυτό του καὶ μάλιστα ἐμπλέκη τὸ ὄνομα τῶν εὐεργετῶν του σὲ ἀποτροπιαστικὲς ἐνέργειές του, ποὺ δηλώνουν τοὐλάχιστον ἐπιπολαιότητα, τότε δὲν εἶναι κατάλληλος νὰ χειρίζεται δημόσιες ὑποθέσεις καὶ μάλιστα πολιτιστικές.

Τὸ δεύτερο εἶναι ὅτι ἄνθρωποι ποὺ ἡγοῦνται τέτοιων πολιτιστικῶν ἀγαθῶν σὲ στιγμὲς ἀδυναμίας ὁδηγοῦνται σὲ αὐτοχειρία καὶ αὐτοκαταστροφή, χωρὶς νὰ ἔχουν τὶς δυνάμεις νὰ διαχειρισθοῦν τέτοιες κρίσιμες ψυχολογικὲς καὶ κοινωνικὲς καταστάσεις. Εἴμαστε ἄνθρωποι καὶ ἔχουμε τὶς ἀδυναμίες μας, ἀλλὰ θὰ πρέπη νὰ ἔχουμε καὶ τὶς ψυχικὲς καὶ ὑπαρξιακὲς ἀντοχὲς νὰ τὶς θεραπεύουμε μὲ ὑπευθυνότητα καὶ ὡριμότητα. Τὸ λάθος εἶναι μέσα στὴν ζωή, ἀλλὰ ἡ λαθεμένη ἀντιμετώπιση τοῦ λάθους εἶναι τὸ μεγαλύτερο πρόβλημα.

Στὰ γεγονότα τῶν ἡμερῶν αὐτῶν γίνονται διάφορες κρίσεις μὲ προσωπικές, πολιτικὲς καὶ πολιτιστικὲς προεκτάσεις, ἀλλὰ δὲν γίνεται καμμία ἀναφορὰ στὸ θέμα τῆς αὐτοχειρίας, τὴν ὁποία ἄλλοι θεωροῦν ὡς δεδομένη καὶ προσωπικὴ ὑπόθεση καὶ ἄλλοι ὡς προσωπικὴ εὐθυξία ποὺ ἐπαινεῖται. Ὅμως ἀπὸ πλευρᾶς Ἐκκλησίας ἡ αὐτοκτονία θεωρεῖται μεγάλο ἁμάρτημα, διότι μὲ τὴν πράξη του αὐτὴ ὁ ἄνθρωπος ἰδιοποιεῖται τὴν ζωή, ἡ ὁποία ἀνήκει στὸν Θεό, καὶ δὲν δίνει καθόλου δικαίωμα στὸν ἑαυτό του νὰ μετανοήση καὶ νὰ θεραπευθῇ. Ἡ αὐτοκαταστροφὴ εἶναι μιὰ καταδικαστέα πράξη στὴν ὁποία ὑπέπεσε καὶ ὁ Ἰούδας, ἐνῷ ὁ Ἀπόστολος Πέτρος, ὁ ὁποῖος ἐνῷ ἀρνήθηκε τὸν Χριστό, ἐν τούτοις παρέμεινε στὸν ὅμιλο τῶν Μαθητῶν καὶ δέχθηκε τὴν συγχώρηση ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ἔγινε μέγας Ἀπόστολος. Ἡ μετάνοια ὡριμάζει τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν ἀνεβάζει πνευματικά.

Ἑπομένως, ὅταν ἕνας ἄνθρωπος δὲν μπορῇ μὲ ὑπευθυνότητα καὶ πίστη νὰ ἀντιμετωπίζη τέτοιες ὑπαρξιακὲς καὶ ψυχολογικὲς καταστάσεις καὶ κατὰ συνέπειαν ἐπιλέγει ὡς λύση στὴν αὐτοχειρία, δὲν μπορεῖ νὰ ἡγῆται ὀργανισμοῦ ποὺ ἀσχολεῖται μὲ τὰ πολιτιστικὰ ἀγαθά. Ἐδῶ βρίσκεται τὸ βαθύτερο κοινωνικὸ πρόβλημα. Ἄλλωστε ἡ αὐτοκτονία δὲν ἐκφράζει δύναμη, ἀλλὰ ἀδυναμία καὶ ἀνευθυνότητα.

Τὸ τρίτο ἔχει σχέση μὲ τὸ πὼς τὰ ΜΜΕ χειρίζονται αὐτὴν τὴν ὑπόθεση. Καὶ ἐδῶ πρόκειται περὶ πολιτιστικῆς νόσου, διότι δὲν εἶναι δυνατὸν ἐπὶ μέρες καὶ ἑβδομάδες σχεδὸν ὅλα τὰ δελτία εἰδήσεων κάθε ἡμέρας, νὰ ἀσχολοῦνται μὲ αὐτὸ τὸ γεγονός. Βεβαίως, μπορεῖ νὰ γίνεται ἀναφορὰ στὴν σοβαρότητα τοῦ γεγονότος καὶ τὶς προεκτάσεις ποὺ ἔχει, ἀλλὰ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐξαντλῆται ὅλο τὸ περιεχόμενο τῶν δελτίων εἰδήσεων μόνο σὲ αὐτὸ γιὰ μέρες καὶ ἑβδομάδες καὶ νὰ παραθεωροῦνται ἄλλα ἐνδιαφέροντα καὶ σοβαρότατα ἐθνικά, κοινωνικὰ καὶ διεθνῆ γεγονότα. Αὐτὸ συνιστᾶ κρίση κοινωνικὴ καὶ κρίση πολιτισμοῦ, ἀλλὰ καὶ ἀποπροσανατολίζει τὸν λαό. Εἶναι γνωστὸν ὅτι ἄλλος εἶναι ὁ σκοπὸς τῶν δελτίων εἰδήσεων καὶ ἄλλος ὁ σκοπὸς τῶν ἐκπομπῶν μὲ συζητήσεις γιὰ διάφορα θέματα. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖον πολλοὶ ἄνθρωποι σήμερα αἰσθάνονται ἀηδία παρακολουθῶντας δελτία εἰδήσεων καὶ συζητήσεις ποὺ ἐξαντλοῦνται καθ' ὁλοκληρίαν γύρω ἀπὸ τὸ θέμα αὐτό.

Νομίζω ὅτι καὶ στὸ γεγονὸς αὐτὸ καὶ στὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖον ἀντιμετωπίζεται βλέπουμε τὴν κρίση τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τὴν λεγομένη «πολιτιστικὴ νόσο», ἡ ὁποία στὸ βάθος της εἶναι κρίση τῆς κοινωνίας καὶ βαθύτερα κρίση τοῦ προσώπου. Ἐπὶ τέλους πρέπει νὰ δοθῇ μεγάλη σημασία στὰ πρόσωπα τὰ ὁποῖα καταλαμβάνουν δημόσιες θέσεις καὶ χειρίζονται κοινωνικά, πολιτικὰ καὶ πολιτιστικὰ ἀγαθὰ τοῦ τόπου μας. Πρόσωπα ἀνώριμα, ποὺ ὑποκύπτουν σὲ ποικίλες πιέσεις, ἀνεύθυνα καὶ κενὰ ὑπαρξιακοῦ προσανατολισμοῦ πρόσωπα ποὺ ἐκθέτουν μὲ τὸν τρόπο τοὺς αὐτοὺς ποὺ τοὺς ἔδειξαν ἐμπιστοσύνη, δὲν εἶναι κατάλληλα νὰ ἀσκοῦν δημόσια ἐξουσία.–