Κύριο ἄρθρο: Ἡ κτήση καὶ ἡ χρήση τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιουσίας

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐφημερίδα «Τὸ Βῆμα» τῆς Κυριακῆς 21-9-2008)

Τὸ θέμα τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιουσίας ἔχει ἐξετασθῇ διεξοδικῶς κατὰ καιρούς, ἐπανέρχεται ὅμως συχνὰ στὴν ἐπικαιρότητα ἀπὸ πολλοὺς λόγους, εἴτε ἀπὸ σκανδαλώδεις συμπεριφορὲς Κληρικῶν, εἴτε ἀπὸ κομματικές-πολιτικὲς σκοπιμότητες. Ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ θέματος εἶναι πολύπλευρη καὶ στὸ ἄρθρο αὐτὸ θὰ τονισθοῦν μερικὰ μόνον σημεῖα. Κατ' ἀρχάς, ὅταν ὁμιλοῦμε ἐδῶ γιὰ Ἐκκλησία σὲ σχέση μὲ τὴν περιουσία δὲν τὴν ἐννοοῦμε ἀπὸ θεολογικῆς καὶ πνευματικῆς πλευρᾶς, ἀλλὰ ἀπὸ νομικῆς καὶ κοινωνικῆς. Ἔτσι ἐδῶ δὲν ἐννοοῦμε τὴν Ἐκκλησία ὡς τὸν Θεανθρώπινο ὀργανισμό, ἀλλὰ τὰ συγκεκριμένα Νομικὰ Πρόσωπα, ἤτοι τὴν Ἱερὰ Σύνοδο, τὶς Ἱερὲς Μητροπόλεις, τὶς Ἐνορίες καὶ τὶς Μονές.

Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια ἡ Ἐκκλησία ἔχει περιουσία ἀφ' ἑνὸς μὲν γιὰ νὰ καλύψη τὶς λειτουργικές της ἀνάγκες, ἀφ' ἑτέρου δὲ γιὰ νὰ ἀσκήση τὸ ποικίλο φιλανθρωπικό της ἔργο. Ὅσοι ἀσχολοῦνται μὲ τὴν διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας γνωρίζουν ὅτι οἱ ἀνάγκες της εἶναι μεγάλες γιὰ νὰ λειτουργήσουν τὰ Γραφεῖα, νὰ εἶναι ἀνοικτοὶ οἱ Ἱεροὶ Ναοὶ καὶ νὰ συντηροῦνται, μερικοὶ ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἶναι μνημεῖα πολιτισμοῦ καὶ θὰ δαπανοῦσε τὸ Κράτος μεγάλα χρηματικὰ ποσὰ γιὰ νὰ τοὺς συντηρήση. Ἐπίσης τὸ φιλανθρωπικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι τεράστιο, ἀφοῦ λειτουργοῦν γύρω στὶς 200 Μονάδες προνοιακοῦ χαρακτῆρος καὶ γενικὰ πάνω ἀπὸ χίλια Ἱδρύματα, ὅπως φαίνεται στὸ βιβλίο «Ἡ μαρτυρία τῆς ἀγάπης» ποῦ ἐξέδωσε ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας, καὶ ἑπομένως ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὁ μεγαλύτερος φιλανθρωπικὸς φορέας στὴν Χώρα μας.

Βέβαια, ἡ ἐκκλησιαστικὴ περιουσία προέρχεται ἀπὸ τὰ μέλη της καὶ πρέπει νὰ προσφέρεται στὸν λαό-πλήρωμά της γιὰ τὴν θεραπεία τῶν διαφόρων κοινωνικῶν πληγῶν. Αὐτὸ ἐξασκεῖται στὶς περισσότερες περιπτώσεις μὲ ὑπευθυνότητα. Ἐπίσης, τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς περιουσίας τῆς Ἐκκλησίας ἔχει διατεθῇ στὴν κοινωνία. Ἀρκεῖ νὰ σκεφθῇ κανεὶς ὅτι ὅλα τὰ μεγάλα Ἱδρύματα τῆς Ἀθήνας (Ἀκαδημία, Πολυτεχνεῖο, Μαράσλειος Ἀκαδημίας, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη κλπ.) ἀλλὰ καὶ πολλὰ Νοσοκομεῖα (Εὐαγγελισμός, Ἀρεταίειον, Παίδων, Συγγροῦ, Λαϊκό, Γ. Γεννηματάς, κλπ) ἔχουν ἀνοικοδομηθῇ σὲ χώρους ποῦ παρεχώρησαν οἱ Ἱερὲς Μονές, ἰδιαιτέρως ἡ Ἱερὰ Μονὴ Πετράκη, καὶ ὅποιος εἶναι καλοπροαίρετος μπορεῖ νὰ τὸ διαπιστώση διαβάζοντας σχετικὰ κείμενα καὶ καταλόγους μὲ τέτοιες κοινωνικὲς προσφορές.

Ὅμως μιὰ σημαντικὴ παράμετρος τοῦ θέματος εἶναι τὸ πῶς ἀποκτᾶ καὶ αὐξάνει ἡ Ἐκκλησία τὴν περιουσία, πῶς τὴν διαχειρίζεται καὶ πῶς τὴν χρησιμοποιεῖ. Ὅπως σὲ ὅλα τὰ θέματα ἔτσι καὶ σὲ αὐτὸ ἔχει πολὺ μεγάλη σημασία ὁ τρόπος κτήσης καὶ χρήσης καὶ χωρὶς αὐτὸν τὰ πάντα ἀπαξιώνονται.

Μερικὲς φορὲς αὐτὸ τὸ πῶς δείχνει τὴν ἀπληστία διαφόρων Κληρικῶν, τὴν νεοπλουτίστικη νοοτροπία τους, τὰ πάθη τῆς φιλαργυρίας καὶ τῆς φιλοκτημοσύνης, τὴν καπιταλιστικὴ διάθεση, τὴν πολυτέλεια κλπ. Ὁ Max Weber στὸ περίφημο ἔργο τοῦ «Ἡ προτεσταντικὴ ἠθικὴ καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ καπιταλισμοῦ» ἔδειξε ὅτι ὁ εὐσεβιστικὸς ἀτομισμός, ὁ προτεσταντικὸς ἀσκητισμὸς καὶ τὸ καθῆκον γιὰ τὸ ἐπάγγελμα, γενικότερα ἡ ἠθικὴ τοῦ Προτεσταντισμοῦ γέννησε τὸ «πνεῦμα» τοῦ Καπιταλισμοῦ ποῦ εἶναι προϊὸν τῆς ὀρθολογιστικῆς ὀργάνωσης τῆς ἐπιχείρησης, καθὼς ἐπίσης εἶναι δημιούργημα τῶν συμβουλῶν ποῦ δόθηκαν ἀπὸ πουριτανοὺς ἡγέτες «νὰ θεωρήσουν ὅτι ὁ χρόνος εἶναι χρῆμα», «ὅτι ἡ πίστωση εἶναι χρῆμα», ὅτι «ἡ περιουσία εἶναι εὐλογία Θεοῦ» κλπ. Ἔγινε μεγάλη συζήτηση γιὰ τὴν ἀνάλυση ποῦ ἔκανε ὁ Max Weber, ἀλλὰ ὁ προβληματσμὸς παραμένει ὅτι ὁ Καπιταλισμὸς ἔχει μιὰ μεταφυσικὴ κατοχύρωση.

Μπορεῖ προσωπικὰ νὰ φαίνομαι καθυστερημένος, ἀλλὰ δὲν μπορῶ νὰ κατανοήσω Ὀρθοδόξους Κληρικοὺς νὰ ἀσχολοῦνται μὲ ἐμπορικὲς ἐπιχειρήσεις, μὲ μετοχὲς στὸ Χρηματιστήριο, μὲ συσσώρευση πλούτου, μὲ ἀγῶνες γιὰ μιὰ «ρατσιοναλιστικὴ λογικὴ» τοῦ χρήματος, μὲ ἐμπορικὲς ἑταιρεῖες κλπ. ποῦ ἀποβλέπουν σὲ μιὰ κοινωνικὴ ἐξουσία καὶ δύναμη. Σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση τὸ Κράτος πρέπει νὰ θεωρῇ τοὺς Κληρικοὺς αὐτοὺς ὡς ἐμπόρους καὶ νὰ τοὺς μεταχειρίζεται ἀνάλογα. Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ σέβεται κανεὶς τὴν Ἐκκλησία καὶ ὁ σεβασμὸς αὐτὸς νὰ ἐπεκτείνεται καὶ σὲ Κληρικοὺς ποῦ διακρίνονται ἀπὸ τέτοιου εἴδους ἀκατανόητες, ἀκτιβιστικὲς καὶ ἀνορθόδοξες δραστηριότητες.

Ἐὰν κανεὶς ἐξετάση τὴν σύγχρονη ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ στὴν Ἑλλάδα θὰ διαπιστώση ὅτι ὑπάρχουν πλούσιες Μητροπόλεις, Ἐνορίες, Μονὲς ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἄλλες κάνουν φιλανθρωπικὸ ἔργο καὶ ἄλλες κατασπαταλοῦν τὸ χρῆμα καὶ τὶς προσφορὲς τῶν πιστῶν, ἀλλὰ ὑπάρχουν καὶ πτωχὲς Μητροπόλεις, Ἐνορίες καὶ Μονὲς ποῦ δὲν μποροῦν νὰ ἀνταποκριθοῦν στὰ βασικὰ λειτουργικὰ καὶ φιλανθρωπικὰ ἔξοδά τους. Ὑπάρχουν δὲ Μητροπολῖτες ποῦ καταθέτουν μέρος τοῦ μισθοῦ τους στὸ ταμεῖο τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεών τους γιὰ νὰ ἐπιτελέσουν στοιχειωδῶς τὸ ἔργο τους. Γι' αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ γίνονται γενικεύσεις καὶ ἁπλοποιήσεις, οἱ ὁποῖες εἶναι ἀποσπασματικὲς καὶ ἐπικίνδυνες. Ἀκόμη, εἶναι ἄδικο νὰ ἐπιβληθῇ βαρύτατη φορολογία σὲ Ἱεροὺς Ναοὺς τῆς Ἐπαρχίας, γιὰ τοὺς ὁποίους καταβάλλεται μεγάλος ἀγῶνας γιὰ νὰ λειτουργήσουν καὶ νὰ συντηρηθοῦν, ἀλλὰ καὶ σὲ Μονὲς ποῦ ζοὺν ἀπὸ τὴν προσωπικὴ ἐργασία τῶν μοναχῶν, τὸ «ἐργόχειρό» τους, ἐπειδὴ μερικὲς ἄλλες Μονὲς ἔχουν ἱδρύσει ἐμπορικὲς Ἑταιρεῖες.

Ὁ Ντοστογιέφσκι στοὺς «Ἀδελφοὺς Καραμάζοφ» καὶ μάλιστα στὸ μονόλογο τοῦ Ἱεροεξεταστῆ ἀνέλυσε ἀνάγλυφα καὶ τραγικὰ τοὺς τρεὶς πειρασμοὺς τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας, ποῦ εἶναι ἡ ἀγάπη γιὰ τὸν πλοῦτο, τὴν δόξα καὶ τὴν ἐξουσία, καὶ ἔδειξε ὅτι ὁ Χριστὸς νίκησε τοὺς πειρασμοὺς αὐτούς, ἐνῷ ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία ὑπέκυψε σὲ αὐτούς. Τὸ ἐρώτημα ποῦ ἔθεσε ὁ Ἱεροεξεταστὴς στὸν Χριστὸ εἶναι: «εὐτυχία ἢ ἐλευθερία» καὶ ἔδωσε προτεραιότητα στὴν εὐτυχία τῶν ἀνθρώπων σὲ βάρος τῆς ἐλευθερίας τους. Ἐντελῶς κυνικὰ εἶπε στὸν Χριστὸ ὅτι ἡ Ἐκκλησία (ἡ Δυτικὴ) διόρθωσε τὸ δικό Του ἔργο καὶ κατὰ τρόπο ἀνάλγητο τοῦ εἶπε: «Γιατί ἦλθες λοιπὸν τώρα νὰ μᾶς ἐνοχλήσης;». «Δίκασέ μας ἂν μπορεῖς καὶ ἂν τολμᾶς». «Μάθε πῶς δὲν σὲ φοβᾶμαι».

Σκέπτομαι: Μήπως καὶ μερικοὶ ὀρθόδοξοι Κληρικοὶ σήμερα ἔχουν τὴν αἴσθηση ὅτι διορθώνουν μὲ τὶς πράξεις τοὺς τὸ ἔργο τοῦ Χριστοῦ καὶ μάλιστα θεωροῦν τὸν Χριστὸ «ἐνοχλητικὸ» καὶ «ἐπιζήμιο» γι' αὐτοὺς καὶ δὲν Τὸν φοβοῦνται, γιατί ἀπέκτησαν ἐξουσία καὶ χρῆμα ποῦ Ἐκεῖνος ἀποποιήθηκε;