Ἀναγόρευση Ναυπάκτου Ἱεροθέου σὲ ἐπίτιμο διδάκτορα Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν

Τμῆμα Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἐθνικοῦ καὶ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Ὁμιλία ὑπὸ Καθηγητοῦ Π. Χριστινάκη

• Μακαριώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμε
• Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Νέας Ἰωνίας καὶ Φιλαδελφείας κ. Κωνσταντῖνε ἐκπρόσωπε τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου
• Σεβασμιώτατοι Ἀρχιερεῖς
• Ἐλλογιμότατε κ. Ἀντιπρύτανη,
• Κύριοι Ὑπουργοί
• Κύριοι Βουλευτές
• Κύριοι ἐκπρόσωποι τῶν λοιπῶν ἀρχῶν,
• Κύριοι Συνάδελφοι, Ἀγαπητοὶ φοιτητὲς καὶ φοιτήτριες, Κυρίες καὶ Κύριοι.

Τὸ Τμῆμα Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν ἀποφάσισε ὁμοφώνως νὰ ἀπονείμει τὸν τίτλο τοῦ Ἐπίτιμου Διδάκτορα στὸν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου κ. Ἰερόθεο, κατὰ κόσμο Γεώργιο Βλάχο. Ἡ ἀπόφαση αὐτὴ ἐγκρίθηκε ἐπίσης ὁμοφώνως ἀπὸ τὶς Πρυτανικὲς Ἀρχὲς καὶ τὴν Σύγκλητο τοῦ Πανεπιστημίου μας. Τὸ αὐτὸ Τμῆμα Κοινωνικῆς Θεολογίας, στὸ ὁποῖο καὶ ἐγὼ ὑπηρετῶ, μοῦ ἀνέθεσε ἐπίσης ὁμοφώνως νὰ παρουσιάσω τὸν σήμερα ἐπισήμως τιμώμενο ἐνώπιόν σας, Σεβασμιότατο Μητροπολίτη. Τὴν παρουσίαση αὐτὴ ἀποδέχθηκα ὄχι μόνο κατὰ καθῆκον, ἀλλὰ καὶ μὲ ἰδιαίτερη τιμὴ καὶ χαρὰ ὄχι μόνο διότι πρόκειται περὶ ἑνὸς Ἱεράρχου κατὰ πάντα ἀξίου νὰ ἐνταχθεῖ στοὺς Ἐπίτιμους Διδάκτορες τοῦ Τμήματός μας καὶ τοῦ Πανεπιστημίου μας, ἀλλὰ καὶ διότι ὡς Καθηγητὴς τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου εἶχα πολλὲς εὐκαιρίες νὰ συνεργαστῶ μαζί του σὲ Ἐπιτροπὲς τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ προσωπικῶς ἐπὶ διαφόρων θεμάτων καὶ προβλημάτων, ποὺ τὸν ἀπασχολοῦν σὲ ἀναζήτηση λύσεως αὐτῶν. Ἔτσι θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε νὰ δηλώσω ὅτι ὅσα θὰ ἀκουσθοῦν προέρχονται ὄχι μόνο ἀπὸ τὴν μελέτη καὶ παρακολούθηση τοῦ ἔργου καὶ τῆς προσωπικότητός του, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ προσωπική, εὐχάριστη γιὰ μένα ἐμπειρία ἐκ τῆς ἀναστροφῆς μαζί του. Φοβοῦμαι μόνο ὅτι παρὰ τὴν προσπάθειά μου γιὰ μιὰ ὅσο τὸ δυνατὸν συνοπτικὴ παρουσίαση τοῦ τιμωμένου ἐνώπιον σας, μέσα στὰ χρονικὰ πλαίσια τῆς παρούσας θὰ ἀδικηθεῖ ἡ προσωπικότητά του, διότι αὐτὰ τὰ ὁποῖα κατ’ ἐπιλογή μας θὰ λεχθοῦν εἶναι πολὺ λίγα σὲ σχέση μὲ ὅσα μπορεῖ νὰ καταγραφοῦν σὲ μία πλήρη καὶ συστηματικὴ παρουσίαση τοῦ ἔργου καὶ τῆς προσωπικότητάς του.

Στὸ σημεῖο αὐτὸ θὰ ἤθελα νὰ τονίσω ὅτι ἡ κατὰ νόμο πρόταση τοῦ ὁμιλοῦντος καὶ δύο ἀκόμη συναδέλφων, τοῦ Θεοφιλεστάτου Ἐπισκόπου κ. Κυρίλλου Κατερέλλου, Προέδρου τοῦ Τμήματός μας, καὶ τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως κ. Ἰερεμία Φούντα, Καθηγητοῦ τοῦ Τμήματός μας, καθὼς καὶ ἡ ὁμόφωνη ἀποδοχὴ αὐτῆς τῆς προτάσεως ἀπὸ τὸ Τμῆμα Κοινωνικῆς Θεολογίας κρίνω ὅτι ἔγινε ὄχι ἁπλῶς γιὰ τὸ πράγματι σημαντικὸ ποιμαντικὸ ἔργο καὶ τὴν προσφορὰ τοῦ σήμερα τιμωμένου στὴν κοινωνία καὶ τὴν Ἐκκλησία, ἀλλὰ πρωτίστως καὶ κυρίως γιὰ τὸ πολὺ σημαντικὸ συγγραφικὸ θεολογικό του ἔργο, τὸ ὁποῖο κατὰ μέγιστο μέρος κινεῖται πρὸς τὴν κατ’ ἐπιστήμη ἀντιμετώπιση θεολογικῶν προβλημάτων, ἐκκλησιαστικῶν καὶ κανονικῶν ζητημάτων, καὶ προτάσεων πρὸς ὄφελος τῆς Ἐκκλησίας, τῆς Κοινωνίας καὶ τοῦ ἔθνους. Ὅλα αὐτὰ προκύπτουν ἀβίαστα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ συγγραφικό του ἔργο ἔχει ἤδη τύχει εὐρύτατης διεθνοῦς ἀναγνωρίσεως. Ἀρκεῖ νὰ λεχθεῖ ὅτι πολλὰ ἀπὸ τὰ συγγράμματά του ἔχουν, ἀπὸ ὅσο γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, μεταφρασθεῖ σὲ δεκαεννέα (19) ξένες γλῶσσες.

1 Βιογραφικὰ στοιχεῖα-δράση

1. Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου κ. Ἰερόθεος, κατὰ κόσμο Γεώργιος Βλάχος γεννήθηκε στὰ Ἰωάννινα τὸ 1945, ὅπου καὶ μεγάλωσε, καὶ τελείωσε τὶς γυμνασιακές του σπουδὲς στὸ Ἀγρίνιο.

2. Πτυχίο Θεολογίας: Μετὰ τὶς ἐγκύκλιες σπουδὲς σπούδασε τὴν Θεολογικὴ Ἐπιστήμη στὴ Θεολογικὴ σχολὴ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τῆς ὁποίας ἔλαβε τὸ πτυχίο μὲ βαθμὸ «ΑΡΙΣΤΑ».

3. Ὑπότροφος τοῦ Ι.Κ.Υ.: Ξεχώρισε γιὰ τὶς ἄριστες ἐπιδόσεις του καὶ ἔλαβε γι’ αὐτὸ σχετικὴ ὑποτροφία τοῦ Ι.Κ.Υ.

4. Ἡ πρώτη του συμμετοχὴ σὲ ἐρευνητικὸ πρόγραμμα: Ἀπὸ φοιτητὴς συμπεριλήφθηκε μὲ τὴν εὐθύνη τῶν Καθηγητῶν σὲ εἰδικὴ ἐρευνητικὴ ὁμάδα γιὰ τὴν καταγραφή, ἀξιολόγηση καὶ περιγραφὴ τῶν χειρογράφων τῶν Ἱερῶν Μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὅρους, πρᾶγμα ποὺ τὸν καθοδήγησε στὸ σωστὸ δρόμο του ἐπιστημονικῶς ἐργάζεσθαι. Ὁ ἀείμνηστος Καθηγητὴς Παναγιώτης Χρήστου, ἐντυπωσιασμένος ἀπὸ τὴν ἀπόδοση καὶ τὴν ἐργατικότητά του, ἀλλὰ καὶ τὸ ἦθος του, ἀνέθεσε προσωπικὰ καὶ ἀποκλειστικὰ στὸν νεαρὸ ἀκόμη Γεώργιο Βλάχο τὴν δύσκολη εἰδικὴ ἔρευνα τοῦ ἐντοπισμοῦ κειμένων καὶ χωρίων ἀπὸ τὰ ἔργα τοῦ Γρηγορίου Θεολόγου στὸ ἔργο τοῦ Γρηγορίου Παλαμᾶ, προκειμένου νὰ προχωρήσει ὁ δεύτερος τόμος τῆς κριτικῆς ἐκδόσεως τοῦ τελευταίου. Ἀπὸ τότε ἐκτὸς τῶν ἄλλων ὁ σημερινὸς Μητροπολίτης κ. Ἰερόθεος Βλάχος προσέγγισε πολὺ νωρὶς καὶ μελέτησε σὲ βάθος τὴν σπουδαία καὶ ὀρθόδοξη θεολογία τόσο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ὅσο καὶ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, καὶ ἄρχισε σχετικὴ ἔρευνα, τὴν ὁποία συνεχίζει μέχρι σήμερα μὲ πολλοὺς σημαντικοὺς ἐπιστημονικοὺς καρπούς. Εἶχε τότε σοβαρὲς προτάσεις νὰ συνεχίσει τὶς ἐρευνητικές του προσπάθειες μὲ στόχο τὴν ἀκαδημαϊκὴ ἐξέλιξη καὶ καταξίωση. Ὅμως ὁ Γεώργιος Βλάχος εἶχε ἤδη κάνει τὴν ἐπιλογή του, ποὺ ἦταν ἐπιλογὴ πίστεως καὶ καρδίας. Ἀποφάσισε νὰ εἰσέλθει στὶς τάξεις τοῦ κλήρου καὶ νὰ προσφέρει ἀπὸ ἐκεῖ τὶς ὑπηρεσίες του στὴν Ἐκκλησία καὶ τοὺς πιστούς.

5. Κληρικός: Μὲ πλήρη συνείδηση τῆς ἀποστολῆς τοῦ κληρικοῦ ὁ Γεώργιος Βλάχος εἰσέρχεται στὶς τάξεις τοῦ κλήρου. Τὸ ἔτος 1971 χειροτονεῖται διάκονος καὶ τὸ ἑπόμενο ἔτος 1972 πρεσβύτερος. Καὶ τὶς δύο χειροτονίες τέλεσε ὁ μακαριστὸς Μητροπολίτης Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας κυρὸς Καλλίνικος, στὴν Μητρόπολη τοῦ ὁποίου ἐργάσθηκε καὶ προσέφερε μεγάλο ἔργο. Στὴ συνέχεια ὑπηρέτησε καὶ πάλι ὡς Πρεσβύτερος στὴν Ἱερὰ Μητρόπολη Θηβῶν καὶ Λεβαδείας, ὑπὸ τὸν τότε Μητροπολίτη αὐτῆς καὶ σημερινὸ Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμο, ὁ ὁποῖος ἐκτιμῶντας τὸ ἔργο, τὴν προσφορά [του]και τὸ ἦθος του τὸν περιέβαλε πάντοτε μὲ ἰδιαίτερη ἀγάπη. Τὰ προσόντα καὶ τὸ ἔργο του ἐκτιμήθηκαν ἰδιαίτερα καὶ ἀπὸ τὸν Μακαριστὸ Ἀρχιεπίσκοπο κυρὸ Σεραφείμ, ὁ ὁποῖος τὸν κάλεσε νὰ ὑπηρετήσει στὴν Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀθηνῶν καὶ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος γενικότερα. Ἰδιαίτερα πρέπει νὰ ἐξαρθεῖ ἡ ἀφοσίωσή του στὸ λειτούργημά του καὶ ἡ ἰδιαίτερη δράση ποὺ ἀνέπτυξε ὡς Ἱεροκήρυκας, ὡς Διευθυντὴς Νεότητος, ὡς συγγραφέας κλπ. Ἐντελῶς ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε στὸ σημεῖο αὐτὸ ὅτι μὲ ἀποφάσεις τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ὡς Πρεσβύτερος καὶ ἀργότερα ὡς Μητροπολίτης ἐκπροσώπησε τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ὡς μέλος τοῦ Δ. Συμβουλίου τοῦ «Ἐθνικοῦ Ραδιοτηλεοπτικοῦ Συμβουλίου» (ΕΡΣ), τῆς «Ἐθνικῆς Ἐπιτροπῆς AIDS», τοῦ «Κέντρου Ἐλέγχου Εἰδικῶν Λοιμώξεων» (ΚΕΕΛ), τοῦ «Ὀργανισμοῦ κατὰ τῶν Ναρκωτικῶν», τοῦ «Ἐθνικοῦ Ὀργανισμοῦ Πρόνοιας», τοῦ «Ἐθνικοῦ Συμβουλίου Ἰατρικῆς Ἠθικῆς καὶ Δεοντολογίας», ἐξέθεσε τὶς ἀπόψεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στὴν διακομματικὴ Ἐπιτροπὴ τῆς Βουλῆς γιὰ τὸ δημογραφικὸ πρόβλημα κλπ.

6. Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου: Ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἐκτιμῶντας τὸ σύνολο τῶν προσόντων, τὸ ἔργο, τὴν προσφορὰ καὶ τὴν προσωπικότητα τοῦ Ἱεροθέου Βλάχου, τὸν ἐξέλεξε στὶς 19 Ἰουλίου 1995 Μητροπολίτη στὴν Μητρόπολη Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου. Ἡ χειροτονία τοῦ σὲ ἐπίσκοπο ἔγινε στὶς 20 Ἰουλίου καὶ ἡ ἐνθρόνισή του στὶς 10 Σεπτεμβρίου τοῦ αὐτοῦ ἔτους 1995.

7. Ὡς Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου, ἀπὸ τῆς ἐνθρονίσεως του μέχρι σήμερα, ποιμαίνει θεοφιλῶς τὴν Μητρόπολή του μέσα στὰ πλαίσια τῶν Ἱερῶν Κανόνων καὶ τῶν νόμων καὶ μὲ πολὺ ἀγάπη γιὰ τὸ ποίμνιό του. Αὐτὸ τὸ ἔργο του καὶ τὴν ἀγάπη του ἀντικατοπτρίζουν οἱ χιλιάδες, κυριολεκτοῦμε, χιλιάδες καταχωρήσεων ἀπὸ πνευματικά του τέκνα, καὶ ὄχι μόνο, σὲ εἰδικὴ ἱστοσελίδα τοῦ Διαδικτύου (Internet). Τὰ περισσότερα ἀπὸ αὐτὰ ἀναφέρονται στὸ ἐκκλησιαστικό, ἐπιστημονικό, ποιμαντικὸ καὶ λοιπὸ ἔργο του καὶ πολὺ συχνὰ ἀποτελοῦν ἔκφραση παραδοχῆς, θαυμασμοῦ, εὐγνωμοσύνης, ἀλλὰ καὶ ἀντίδωρο ἀγάπης πρὸς τὸν τιμώμενο σήμερα Μητροπολίτη Ἰερόθεο Βλάχο.

8. Ὡς Μητροπολίτης πλέον ὁ Ἰερόθεος Βλάχος προσέφερε καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ προσφέρει καὶ ἐκτὸς τῆς Μητροπόλεώς του πολύτιμες Ὑπηρεσίες στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος καὶ τὴν Κοινωνία. Πολλὲς φορὲς εἰσηγήθηκε στὴν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος διάφορα θέματα καὶ συμμετεῖχε σὲ πολλὲς Συνοδικὲς Ἐπιτροπές, καθὼς ἐπίσης συνόδευσε τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος στὶς εἰρηνικὲς ἐπισκέψεις του στὸ Πατριαρχεῖο Ρουμανίας καὶ τὴν Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίας Αἰκατερίνης τοῦ Ὅρους Σινᾶ.

2 Ἐπιστημονικὴ διδασκαλία καὶ συγγραφικὸ ἔργο

9. Ἐπιστημονικὴ διδασκαλία: Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἰερόθεος Βλάχος ἔχει νὰ ἐπιδείξει καὶ ἔργο ἀκαδημαϊκοῦ διδασκάλου στὸ χῶρο τῆς Θεολογικῆς Ἐπιστήμης. Μετὰ ἀπὸ ἔγκριση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος δίδαξε τὰ μαθήματα: α) Χριστιανικὴ Ἠθική, β) Βιοηθικὴ καὶ γ) Ἑλληνικὴ Γλῶσσα στὴν Μπελεμέντειο Θεολογικὴ Σχολὴ «Ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνὸς» τοῦ Πατριαρχείου Ἀντιοχείας στὸν Βόρειο Λίβανο κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ πολέμου. Ἡ ἀπόδοσή του καὶ ἡ ὅλη τοῦ παρουσία ἔτυχε γενικῆς ἀναγνωρίσεως, πρᾶγμα ποὺ ὁδήγησε τὸν Πατριάρχη Ἀντιοχείας κ. Ἰγνάτιο νὰ ὑποβάλη ὡς αἴτημα τὴν ἀνάθεση εἰς αὐτὸν τῆς Διευθύνσεως τῆς Μπελεμεντείου Θεολογικῆς Σχολῆς, τιμητικὴ πρόταση τὴν ὁποία τελικῶς δὲν ἀποδέχθηκε ὁ ἴδιος λόγῳ τῶν πολλαπλῶν ὑποχρεώσεων τοῦ στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος.

10. Συγγραφικὸ ἔργο: Τὸ συγγραφικὸ ἔργο τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου εἶναι ἀσυνήθιστα μεγάλο καὶ κατὰ πολὺ μεγάλο μέρος ἔχει ἐπιστημονικὸ χαρακτῆρα ὥστε χωρὶς κανένα δισταγμὸ κρίνουμε ὅτι ἤδη ἔχει συντελέσει στὴν οὐσιαστικὴ προαγωγὴ τῶν θεολογικῶν γραμμάτων. Μετὰ ἀπὸ ἔρευνα ποὺ ἔγινε ὑπὸ τὴν καθοδήγηση καὶ ἐπίβλεψή μου, καὶ μὲ χρήση τοῦ Διαδικτύου, μὲ τὴν βοήθεια καὶ ἄλλων μελῶν ΔΕΠ καὶ μεταπτυχιακῶν φοιτητῶν τοῦ Τμήματός το ὁποῖο ὑπηρετῶ, τὰ ὀνόματα τῶν ὁποίων θὰ καταχωρηθοῦν στὸ πλῆρες κείμενο τῆς παρούσας προσπαθείας, μὲ προσθήκη ἐνδεχομένως καὶ ἄλλων ὀνομάτων, διότι ἡ ἔρευνα συνεχίζεται, στὶς ἑλληνικὲς καὶ ξένες βιβλιοθῆκες, σὲ ἑλληνικὰ καὶ ξένα περιοδικά,εντοπίσαμε ἀρχικῶς περὶ τὰ 120 δημοσιεύματα τοῦ Σεβασμιωτάτου, ποὺ ἔχουν σήμερα φθάσει τὰ 221 καὶ αὐξάνονται συνεχῶς. Πιθανολογοῦμε ὅτι ὁρισμένα ἀπὸ αὐτά, ὅπως μεταφράσεις ἔργων του στὸ ἐξωτερικὸ σὲ ξένες γλῶσσες, χωρὶς πάντοτε τὴν ἄδειά του, ἴσως νὰ μὴν τὰ γνωρίζει οὔτε ὁ ἴδιος, πολλὰ τῶν ὁποίων πιθανολογοῦμε ὅτι ἴσως νὰ μὴν τὰ ἐνθυμεῖται οὔτε ὁ ἴδιος. Ἡ πλήρης καὶ σωστὴ ἀξιολόγηση καὶ μόνο τῶν ἐπιστημονικοῦ χαρακτῆρος θεολογικῶν ἔργων αὐτοῦ ἀπαιτεῖ ὄχι μία ἀλλὰ περισσότερες ὀγκώδεις ἐργασίες. Κατ’ ἀνάγκη, λοιπόν, θὰ περιοριστοῦμε, κατ’ ἐπιλογὴ δική μας, νὰ ἀναφέρουμε ἐδῶ περὶ τοῦ συγγραφικοῦ του ἔργου μόνο τὰ ἀκόλουθα:

11. Ὁ Σεβασμιώτατος, ὡς προσωπικῶς γνωρίζουμε, ἔχει συνείδηση τῶν δυσχερειῶν τοῦ ἐπιστημονικοῦ θεολογικοῦ λόγου. Γι’ αὐτὸ καὶ ὄχι σπάνια, προκειμένου περὶ δυσχερῶν θεολογικῶν θεμάτων, ἐπιδιώκει πρὶν τοποθετηθεῖ, νὰ πληροφορηθεῖ ὄχι μόνο ἐκ τῶν γραπτῶν κειμένων, ἀλλὰ καὶ μὲ προφορικὲς συζητήσεις μὲ Καθηγητὲς τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν, μὲ τοὺς ὁποίους καλλιεργεῖ ἄριστες σχέσεις, ἀλλὰ καὶ μὲ ἐπιστήμονες ἄλλων εἰδικοτήτων, ὥστε ὅπου κρίνει, νὰ ἔχει καὶ τὶς ἀπόψεις αὐτῶν ποὺ δὲν ἔχουν καταγράψει σὲ βιβλία τους.

12. Ὁ Σεβασμιώτατος εἶναι ἀναμφίβολα ἐκ νεότητός του ἕνας ἐρευνητὴς ἀφοσιωμένος εἰς τὴν ἔρευνα τῶν πηγῶν καὶ ἰδιαίτερα τῶν κειμένων τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἐμβάθυνσή του στὸ αὐθεντικὸ πνεῦμα τῶν Πατέρων φαίνεται σαφῶς ὅτι εἶναι ἀποτέλεσμα ἐνδελεχοῦς μελέτης τῶν ἔργων τους. Ἀπὸ τὰ ἔργα του προκύπτει ὅτι ἀναγινώσκει ὁ ἴδιος τὰ πατερικὰ κείμενα ποὺ ἐρευνᾶ καὶ παρουσιάζει, πρᾶγμα ποὺ καὶ ὁ ἴδιος δηλώνει, ὅτι δηλαδὴ προέρχονται ἀπὸ δικό του προσωπικὸ ἀρχεῖο ἀποδελτιώσεως αὐτῶν τῶν κειμένων, ἀλλὰ προκύπτει καὶ ἀπὸ τὰ ἴδια τὰ χρησιμοποιούμενα χωρία, πολλὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα μόνο ἔτσι μποροῦν νὰ ἐντοπιστοῦν, δεδομένου ὅτι δὲν ὑπάρχουν σ’ αὐτὰ λέξεις κλειδιὰ ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ ὁδηγήσουν ἀσφαλῶς τὸν ἐρευνητὴ στὸν ἐντοπισμό τους μέσῳ Διαδικτύου.

13. Στὰ ἐπιστημονικὰ ἔργα τοῦ Σεβασμιωτάτου συνδέονται κατὰ τρόπο ἁρμονικὸ καὶ ἰσορροπημένο ἡ Θεολογικὴ ἐπιστήμη καὶ ἡ ἐφαρμογή της στὴν ποιμαντικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας.

14. Ἀπὸ τὰ μέχρι σήμερα ἀπὸ μᾶς ἐπισημανθέντα δημοσιεύματα τοῦ Σεβασμιωτάτου στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα 69 εἶναι πολυσέλιδα βιβλία, 71 εἶναι αὐτοτελῆ δημοσιεύματα μικροτέρας ἐκτάσεως, ἀλλὰ ἐξίσου σημαντικά, ἐνῷ ὑπάρχει καὶ πλῆθος ἄρθρων, εἰσηγήσεων κλπ. σὲ συνέδρια, σὲ περιοδικά, τιμητικοὺς τόμους κ. α. Συνολικὰ ἀνέρχονται σὲ 221.

15. Ἡ θεματολογία τῶν ἐπιστημονικῶν ἔργων τοῦ Σεβασμιωτάτου καλύπτει θέματα ἀπὸ πολλοὺς κλάδους τῆς Θεολογίας, ὅπως ἑρμηνευτικὰ τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης, δογματικά, ἱστορικά, ἐκκλησιολογικὰ καὶ Κανονικοῦ Δικαίου, κοινωνικά, ἐσχατολογικά, ποιμαντικὰ κ. α.

16. Σημαντικὸ προτέρημα τῶν ἐπιστημονικῶν ἔργων τοῦ Σεβασμιωτάτου θεωροῦμε τὸ γεγονὸς ὅτι δὲν περιορίζεται σὲ μία ἁπλὴ καὶ ἀβαθῆ παρουσίαση τῶν θεμάτων του μόνο ἀπὸ θεολογικῆς πλευρᾶς, ἀλλὰ προχωρεῖ καὶ σὲ διαλογικὴ ἐπιστημονικὴ συζήτηση μὲ τὰ σύγχρονα φιλοσοφικά, ὑπαρξιακά, ὀντολογικά, κοινωνικὰ καὶ πολιτικὰ ρεύματα καὶ στὰ σχετικὰ προβλήματα δίνει ἐπαρκῶς τεκμηριωμένες λύσεις ἡ ἀπαντήσεις ἀπὸ θεολογικὴ ἄποψη. Ἔτσι κατὰ τρόπο ἐπιστημονικὸ βοηθᾶ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο στὴν καλλίτερη ἀντιμετώπιση τῶν προβλημάτων του.

17. Δὲν θεωροῦμε ὑπερβολὴ νὰ ὑποστηρίξουμε ὅτι σχεδὸν σὲ κάθε βιβλίο τοῦ Σεβασμιωτάτου τεκμηριώνονται ἢ ἀναδεικνύονται σημαντικὲς πτυχὲς τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας καὶ προβάλλεται τὸ κατὰ περίπτωση ἁρμόζον ἰδιαίτερο μήνυμα, ποὺ ἀγγίζει καὶ συχνὰ προβληματίζει τὸν χριστιανό, καὶ ὄχι μόνο.

3 Σύντομη παρουσίαση μερικῶν ἔργων του

18. Παρουσίαση ἀπὸ τῆς παρούσης θέσεως τοῦ περιεχομένου τῶν βιβλίων τοῦ Σεβασμιωτάτου εἶναι χρονικῶς ἀδύνατον νὰ γίνει. Γι’ αὐτὸ καὶ κατὰ δική μας ἐπιλογὴ περιοριζόμαστε νὰ ἀναφερθοῦμε δι’ ὀλίγων μόνο σὲ ὁρισμένα ἀπὸ αὐτά, ἀρκετὰ ὅμως γιὰ νὰ συνθεμελιώσουν μαζὶ μὲ ὅλα τὰ ἄλλα στοιχεῖα ποὺ παρουσιάζουμε τὸ βάσιμο καὶ δικαιολογημένο τῆς ἀπονομῆς στὸ Σεβασμιώτατο τοῦ τίτλου τοῦ Ἐπιτίμου Διδάκτορος τοῦ Τμήματός μας καὶ κατ’ ἐπέκταση τῆς Σχολῆς μας καὶ τοῦ Πανεπιστημίου μας. Εἰδικότερα:

19. Τὸ βιβλίο τοῦ ὑπὸ τὸν τίτλο «Τὸ πρόσωπο στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση», παρουσιάζει ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον καὶ εἶναι ὑψηλοῦ ἐπιστημονικοῦ ἐπιπέδου. Ἀντὶ δικῆς μας ἀξιολογήσεως κρίνουμε προτιμότερο νὰ ἀναφέρουμε ὅτι τιμήθηκε μὲ βραβεῖο ἀπὸ τὴν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν τὸ ἔτος 1996. Ἡ βράβευση ἔγινε μετὰ ἀπὸ σχετικὴ πρόταση τῶν ἀκαδημαϊκῶν, Σεβασμ. Μητροπολίτου Περγάμου κ. Ἰωάννη Ζηζιούλα, τοῦ ἀειμνήστου Καθηγητοῦ Μάρκου Σιώτη καὶ τοῦ Καθηγητοῦ κ. Εὐαγγέλου Μουτσόπουλου. Στὴν σχετικὴ εἰσηγητική τους ἔκθεση μεταξὺ ἄλλων τονίζουν : «διὰ τοῦ παρόντος ἔργου ἐπιχειρεῖται μία ὅλως θεώρησις τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως, τῶν Ἑλλήνων δηλαδὴ ἐκκλησιαστικῶν Πατέρων καὶ τῶν ὀρθοδόξων θεολόγων, ἀπὸ τῶν πρώτων μεταχριστιανικῶν αἰώνων μέχρι σήμερα, περὶ τῆς θεολογικῆς ἐννοίας τοῦ προσώπου». Καὶ σὲ ἄλλο σημεῖο γράφεται: «Ἡ ὅλη διαπραγμάτευσίς του γίνεται ἀπ' ἀρχῆς μέχρι τέλους εἰς ὑψηλὸν θεολογικὸν ἐπίπεδον».

20. Ἡ σειρὰ τῶν βιβλίων γιὰ τὴν «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» ἤλκυσε τὴν προσοχὴ πολλῶν θεολόγων καὶ ψυχοθεραπευτών, Ἑλλήνων καὶ ξένων, γιατί συνδέει τὴν ὀρθόδοξη νηπτικὴ παράδοση μὲ τὶς σύγχρονες ἀνθρωποκεντρικὲς ἀναζητήσεις γιὰ τὴν θεραπεία τῶν ἐσωτερικῶν καταστάσεων τῆς ψυχῆς. Μάλιστα, ὁ τίτλος ποὺ χρησιμοποιήθηκε γιὰ πρώτη φορὰ ἀπὸ τὸν Σεβασμιώτατο ἐπικράτησε καὶ στὸν ἐπιστημονικὸ κόσμο τῆς Ἀμερικῆς.

21. Τὸ βιβλίο «Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὡς ἁγιορείτης» ἔδωσε μιὰ νέα ἑρμηνεία στὶς πατερικὲς σπουδὲς γύρω ἀπὸ τὴν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ἀφοῦ ἀναλύει τὴν διδασκαλία τοῦ Ἁγίου μέσα ἀπὸ τὴν ζωντανὴ παράδοση τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Ὁ Καθηγητὴς Παναγιώτης Χρήστου, ἕνας ἐκ τῶν πρωτεργατῶν στὴν ἔρευνα τῆς διδασκαλίας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, μεταξὺ τῶν ἄλλων, ἔγραψε στὴ βιβλιοκρισία του: «Γνήσιος καὶ ἔνθερμος μελετητὴς τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὁ π. Ἰερόθεος κατώρθωσε νὰ μᾶς παραδώση σὲ δεκατρία ἐκτενῆ κεφάλαια μία θαυμάσια προσωπογραφία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου, συνδυασμένη μὲ τὴν ζωὴ καὶ τὴν ἐμπειρία του στὸ Ἅγιον Ὅρος... Ὁ πολυγράφος καὶ ταλαντοῦχος κληρικὸς συγγραφεὺς συνέταξε τὴν πραγματεία αὐτή, ποὺ εἶναι ἴσως τὸ καλύτερο ἀπὸ ὅλα τὰ συγγράμματά του, κατόπιν ἐνδελεχοῦς μελέτης τοῦ συνόλου τῶν συγγραμμάτων τοῦ μεγάλου θεολόγου, καθὼς καὶ τῆς βιογραφίας ποὺ ἀφιέρωσε σ' αὐτὸν ὁ πατριάρχης Φιλόθεος Κόκκινος, ἀλλὰ καὶ τῆς νεώτερης βιβλιογραφίας. Στὶς ζωντανὲς σελίδες της ὁ ἀναγνώστης ἔρχεται σ' ἐπαφὴ ὄχι μόνο μὲ τὰ συγγράμματα τοῦ Γρηγορίου, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν προσωπικότητά του».

22. Τὸ βιβλίο «Βιοηθικὴ καὶ Βιοθεολογία» ἀντιμετώπισε τὰ σύγχρονα βιοηθικὰ ζητήματα μέσα ἀπὸ τὴν βιοθεολογία καὶ ἀπέσπασε σημαντικὲς θετικὲς κριτικὲς ἀκόμη καὶ ἀπὸ Καθηγητὲς Ἰατρικῶν Σχολῶν, ὅπως τοῦ Ὁμοτίμου Καθηγητῆ του Ἰατρικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης κ. Νικολάου Παπανικολάου, τοῦ Καθηγητοῦ τῆς Βιοηθικῆς καὶ πρ. Πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου Πατρῶν κ. Σταμάτη Ἀλαχιώτη καὶ τοῦ Καθηγητοῦ τῆς Νευρολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Πατρῶν κ. Θεόδωρο Μαραζιώτη.

23. Τὸ βιβλίο «Μιὰ βραδυὰ στὴν ἔρημο τοῦ Ἁγίου Ὅρους» ἀναδεικνύει τὸ πνεῦμα τοῦ Ἁγίου Ὅρους, ποὺ εἶναι ἡ ἡσυχαστικὴ παράδοση, καὶ προκαλεῖ σταθερὰ τὸ ἐνδιαφέρον, ὅπως φανερώνουν οἱ ἐπανειλημμένες ἐκδόσεις του καὶ ἡ μετάφρασή του σὲ πολλὲς ξένες γλῶσσες.

24. Μὲ τὸ βιβλίο τοῦ «Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο καὶ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος» συνεισφέρει στὴν ἔρευνα τῆς κρίσης ποὺ εἶχε ξεσπάσει στὶς σχέσεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ '70, μὲ τὴν χρησιμοποίηση πρωτογενοῦς ἀρχειακοῦ ὑλικοῦ ἀπὸ τὸν Τύπο τῆς ἐποχῆς.

25. Τὸ βιβλίο «Ἡ ζωὴ μετὰ τὸν θάνατον» δίνει σαφεῖς ἀπαντήσεις σὲ ὑπαρξιακὰ θέματα, ὅπως τὸ μυστήριο τοῦ θανάτου, τῆς ἐξόδου τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὸ σῶμα καὶ τῆς μεταθάνατιας ζωῆς, καὶ γνωρίζει πολλαπλὲς ἐκδόσεις.

26. Τὸ βιβλίο τοῦ «Οἴδα ἄνθρωπον ἐν Χριστῷ» ἀναφέρεται σὲ μιὰ μεγάλη σύγχρονη πατερικὴ φυσιογνωμία, τὸν Γέροντα Σωφρόνιο. Ὄχι μόνον ὑπομνηματίζει πατερικὰ τὴν διδασκαλία του, ἀλλὰ συγχρόνως μεταφέρει μὲ ἀμεσότητα τὸν ζωντανὸ πατερικὸ λόγο, ποὺ ἐξέφραζε ὁ Γέροντας Σωφρόνιος στὶς προσωπικὲς συναντήσεις τους. Ἀποδεικνύει ἔτσι ὅτι ὁ αὐθεντικὸς πατερικὸς λόγος εἶναι μετάδοση ζωῆς καὶ ὄχι συμπίλημμα παραθεμάτων.

27. Τὸ βιβλίο του «Ἡσυχία καὶ θεολογία» ἀναλύει τὴν θεολογία ὡς χαρισματικὴ κατάσταση μέσα στὴν ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν ἡσυχία ὡς ἀπαραίτητη προϋπόθεσή της καὶ καταγράφει διεξοδικὰ τὴν ἀξία τῆς χριστιανικῆς παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας. Μέσα ἀπὸ αὐτὴν τὴν προοπτικὴ βλέπει καὶ τὸν μοναχισμὸ στὸ βιβλίο τοῦ «Ὁ μοναχισμὸς ὡς προφητική, ἀποστολικὴ καὶ μαρτυρικὴ ζωή».

28. Γενικὰ τὸ τεράστιο θεολογικὸ ἔργο τοῦ Σεβασμιωτάτου ἐνσωματώνει μὲ ἐξαιρετικὴ ἰσορροπία στὴν ὀρθόδοξη ποιμαντικὴ διακονία τῆς Ἐκκλησίας τὴ θεολογία τῶν Πατέρων, ἀλλὰ καὶ τὸ ὑλικὸ τῆς ἔρευνας τῶν εἰδικῶν πάνω στὰ πατερικὰ κείμενα.

29. Διεθνῆ Βιβλιογραφία: Ὁ Σεβασμιώτατος χειρίζεται μὲ ἄνεση καὶ παραπέμπει στὰ ἔργα τοῦ κείμενα τῆς διεθνοῦς βιβλιογραφίας σὲ θέματα φιλοσοφικά, κοινωνιολογικά,ψυχολογικά, παιδαγωγικὰ κλπ. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρω ἐδῶ συγγραφεῖς καὶ ἐπιστήμονες ὅπως οἱ Max Weber, Victor Frankl, Erich Fromm, Martin Heidegger, Daniel Goleman, Jacques Le Goff, Kenneth Gergen, Tristram Engelhardt, Marc Bloch, Jean Piaget κ.α.

4 Μεταφράσεις τῶν ἔργων του

30. Παραλείποντας κατ’ ἀνάγκη τὴν κριτική μας ἐπὶ τῶν λοιπῶν ἔργων τοῦ Σεβασμιωτάτου, κρίνουμε ὅτι πρέπει νὰ ἀναφέρουμε ἀκόμη ὅτι ἡ ἀξία τοῦ ἔργου του ἔχει τόσο πολὺ ἀναγνωρισθεῖ καὶ διεθνῶς, ὥστε διάφορα ἔργα του ἔχουν μεταφρασθεῖ σὲ 19 ξένες γλῶσσες. Κάπου ἔχει γραφεῖ, ὅτι ὁ Σεβασμιώτατος εἶναι ὁ πιὸ μεταφρασμένος Ἕλληνας συγγραφέας ὕστερα ἀπὸ τὸν Ν. Καζαντζάκη. Δὲν εἴμαστε σὲ θέση νὰ ἐλέγξουμε τὴν ἀκρίβεια αὐτῆς τῆς θέσεως. Εἴμαστε ὅμως σὲ θέση νὰ ποῦμε μὲ βεβαιότητα ὅτι πράγματι τὸ ἔργο τοῦ Σεβασμιωτάτου λόγῳ τῆς σημασίας τοῦ, τῆς προβληματολογίας του, τῆς σαφοῦς σκέψεως καὶ τῶν προτεινομένων λύσεων ἔχει γνωρίσει διεθνῆ ἀναγνώριση καὶ διὰ πλήθους μεταφράσεων ποὺ συνεχῶς αὐξάνονται.

31. Μέχρι σήμερα ἐντοπίσαμε νὰ κυκλοφοροῦν στὸ ἐξωτερικὸ 53 μεταφρασμένα βιβλία του σὲ 19 γλῶσσες, ἤτοι Ἀγγλικά, Ἀραβικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ἱσπανικά, Ρωσικά, Σερβικά, Οὑγγρικά, Ρουμανικά, Σουαχίλι, Κινέζικα, Βουλγαρικά, Οὐκρανικά, Τσέχικα, Ὁλλανδικά, Ἀλβανικά, Ἰταλικά, Φινλανδικὰ καὶ Γεωργιανά. Καὶ οἱ μεταφράσεις τῶν ἔργων του συνεχίζονται.

Πέραν τῶν ἀνωτέρω δημοσιεύθηκαν 28 κείμενά του σὲ ξενόγλωσσους τόμους, καὶ περιοδικὰ μὲ πιὸ πρόσφατο παράδειγμα τὸ περιοδικὸ «Christian Bioethics» τῶν ἐκδόσεων τῆς Ὀξφόρδης.

5 Ἐπίδραση τῶν συγγραμμάτων του

Κατ’ ἀρχὰς ὁρισμένα ἀπὸ τὰ βιβλία του ἀποτέλεσαν θέματα διδακτορικῶν διατριβῶν. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε: –τοῦ Andrew Paul Gill μὲ θέμα: «Ἡ Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία καὶ μιὰ μέθοδος ἀξιολόγησης καὶ ἀντιμετώπισης τῆς σοβαρῆς καταθλιπτικῆς διαταραχῆς» στὸ Franciscan University of Steubenville Ohio, Department of Psychology, ὅπου γίνεται εὐρύτατος λόγος γιὰ τὶς ἀπόψεις τοῦ Μητροπολίτου, –τοῦ Daniel Payne μὲ θέμα «Ἡ σκέψη τοῦ Μητροπολίτου Ἱεροθέου Βλάχου», –ἔχει ἐκπονηθῇ διδακτορικὴ διατριβὴ στὴν Ρουμανία μὲ βάση τὸ βιβλίο «Τὸ πρόσωπο στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση», –ἐργασία τοῦ Alexey Vasiliev τοῦ Θεολογικοῦ Ἰνστιτούτου Ἁγίου Τύχωνος Μόσχας μὲ θέμα «Theological notion of the Human person in the contemporary orthodox authors» καὶ βάση τὸ βιβλίο «Τὸ πρόσωπο στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση».

Ἐπὶ πλέον, βιβλία του χρησιμοποιοῦνται ὡς βοηθήματα σὲ Θεολογικὲς Σχολές, σὲ Ἀνώτατες Ἐκκλησιαστικὲς Σχολές, σὲ Σεμινάρια καὶ Ἱεραποστολικὰ Κέντρα. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε μερικὲς περιπτώσεις: ἡ «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» διδάσκεται ὡς μάθημα στὴν Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ Βουκουρεστίου, ἡ «Κατήχηση καὶ βάπτιση τῶν ἐνηλίκων» στὴν Θεολογικὴ Σχολὴ Πρέσλαβ Σλοβακίας, ἡ «Βιοηθικὴ καὶ Βιοθεολογία» στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Ἀκαδημία Βελλάς. «Ἡ ζωὴ μετὰ τὸν θάνατο» χρησιμοποιεῖται σὲ σεμινάρια Ἱερέων καὶ Ἱεροψαλτῶν στὴν Μητρόπολη Κεντρώας Ἀφρικῆς. Τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἀπέστειλε τὴν ἱσπανικὴ μετάφραση τοῦ βιβλίου «Μιὰ βραδυὰ στὴν ἔρημο τοῦ Ἁγίου Ὅρους», στὴν Κούβα μετὰ ἀπὸ αἴτηση τοῦ Φιντὲλ Κάστρο γιὰ νὰ γνωρίση τὸ Ἅγιον Ὅρος. Ὁ Ἱεραπόστολος π. Ἰωνᾶς Μοῦρτος μερίμνησε γιὰ τὴν μετάφραση στὰ Κινέζικα τοῦ βιβλίου τοῦ Σεβασμιωτάτου "Μιὰ βραδυὰ στὴν ἔρημο τοῦ Ἁγίου Ὅρους" κ.α.

Ἀκόμη ὁ Σεβασμιώτατος, καλεῖται νὰ εἰσηγηθῇ ποικίλα θέματα θεολογικοῦ-φιλοσοφικοῦ καὶ κοινωνικοῦ περιεχομένου σὲ διάφορα Πανελλαδικὰ καὶ Διεθνῆ Συνέδρια, Σεμινάρια καὶ Πανεπιστήμια ἐντὸς καὶ ἐκτὸς τῆς Ἑλλάδος. Χαρακτηριστικὰ πρέπει νὰ ἀναφερθῇ ὅτι ὁ Πρύτανης τοῦ Πανεπιστημίου Seattle τῶν ΗΠΑ τὸν κάλεσε νὰ μιλήση στὴν κεντρικὴ αἴθουσα τοῦ Πανεπιστημίου καὶ στὴν ἐπιστολή του, ἡ ὁποία δημοσιεύθηκε, μεταξὺ τῶν ἄλλων ἔγραψε:

«Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ θέματος ἦταν ἐπιστημονικὰ τεκμηριωμένη καὶ ἀποφασιστικὰ ὀργανωμένη ἀπὸ παιδαγωγικῆς ἀπόψεως. Καίτοι μιλήσατε γιὰ μερικὲς ὑψηλὲς καὶ δύσκολες ἔννοιες, τὸ ἀκροατήριο μποροῦσε νὰ σᾶς παρακολουθήση καὶ νὰ ὠφεληθῇ ἀπὸ τὴν διάλεξη. Αὐτὸ ἦταν φανερὸ ἀπὸ τὸν ἀριθμὸ τῶν ἐρωτήσεων ποὺ ἔγιναν μετὰ τὴν διάλεξη καὶ ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι πολλὰ ἄτομα συνέχισαν τὴν συζήτηση μαζί σας γιὰ διάφορα σημεῖα μετὰ τὸ πέρας τῆς διαδικασίας. Ἦταν φανερὸ ὅτι θὰ μπορούσατε νὰ δαπανήσετε πολὺ περισσότερες ὧρες σὲ συζήτηση μὲ τὰ μέλη τοῦ ἀκροατηρίου.

Ὅπως ὁ Καθηγητὴς κ. Webb παρατήρησε, εἰσηγηθήκατε νέες ἔννοιες σὲ μᾶς, ποὺ δείχνουν τὴν θετικὴ θεώρηση τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας μέσα στὸ περιεχόμενο μιᾶς σχέσεως ἀγάπης μεταξὺ τοῦ ἀτόμου καὶ τοῦ Θεοῦ του καὶ μεταξὺ τῶν ἄλλων ὡς ἀνθρώπινων ὑπάρξεων. Αὐτὸ εἶναι ἕνας ὑπέροχος τρόπος νὰ ἀναπτυχθοῦν ἀσφαλῆ καὶ θετικὰ ἄτομα καὶ νὰ κτιστῆ ἕνας καινούριος κόσμος» (Ἐνιαύσιον ἔτους 1999, σελ. 61).

Ἀξιοσημείωτο εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ θεολογικός του λόγος καθορίζει πολλὲς φορὲς τὴ θεματολογία τῶν Συνεδρίων κυρίως στὸ ἐξωτερικό. Μέχρι σήμερα, στὰ 13 χρόνια ὡς Μητροπολίτου, εἰσηγήθηκε πάνω ἀπὸ διακόσια (200) θέματα σὲ Πανελλήνια καὶ Διεθνῆ Συνέδρια.

Τέλος, οἱ θέσεις τὶς ὁποῖες ἀναπτύσσει στὰ βιβλία του ὁ Σεβασμιώτατος δημιουργοῦν εὐρύτατη συζήτηση στὸ Διαδίκτυο.

6 Γενικὴ ἀξιολόγηση

Ὁ Σεβασμιώτατος μελετᾶ τὰ κείμενα τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὸ Κανονικὸ Δίκαιο, τὰ ὁποῖα ὅμως τὰ ἐξετάζει μέσα ἀπὸ τὰ σύγχρονα δεδομένα μὲ ἀποκλειστικὸ σκοπὸ νὰ βοηθήση τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο. Γι' αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ θεωρηθῇ συντηρητικὸς ἡ φιλελεύθερος, ἀλλὰ παραδοσιακὸς μὲ τὴν ὀρθόδοξη ἔννοια τοῦ ὅρου.

Μιὰ ἀπὸ τὶς βασικὲς διδασκαλίες του εἶναι ὅτι ὁ Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι θρησκεία στὸ πλαίσιο τῶν ἄλλων θρησκειῶν, ἀλλὰ Ἐκκλησία, ποὺ σημαίνει μιὰ πνευματικὴ κοινότητα, ἡ ὁποία ἐμπνέεται ἀπὸ τὴν Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ καὶ ἐκφράζεται μὲ τοὺς σύγχρονους ὅρους τῆς οἰκογένειας καὶ τοῦ πνευματικοῦ Νοσοκομείου. Ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι ἕνας κατεστημένος θεσμός, ἀλλὰ σύμφωνα μὲ τὴν διδασκαλία τοῦ Ἀποστόλου Παύλου καὶ τῶν Πατέρων, ἰδίως τοῦ ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου καὶ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τοὺς ὁποίους μελετᾶ, ἡ Ἐκκλησία εἶναι «Σῶμα Χριστοῦ καὶ κοινωνία θεώσεως».

Μέσα στὴν προοπτικὴ αὐτὴ συνδέει τὸ Κανονικὸ Δίκαιο τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ εἶναι ἔκφραση τῶν δογμάτων, μὲ τὰ δόγματα ποὺ εἶναι ἡ καταγραφὴ τῆς Ἀποκαλύψεως. Αὐτὴ ἡ τοποθέτησή του τὸν καθιστᾶ καὶ παραδοσιακὸ καὶ σύγχρονο θεολόγο.

Τιμᾶ τοὺς Καθηγητὲς καὶ τὸ ἐπιστημονικὸ προσωπικὸ τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν, τοὺς ὁποίους θεωρεῖ ὡς ἐπιστήμονες ἐρευνητὲς τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῶν πατερικῶν κειμένων, ἀλλὰ τιμᾶ καὶ τοὺς Κληρικοὺς ποὺ ἀσκοῦν τὴν ποιμαντικὴ διακονία στὴν Ἐκκλησία. Μὲ τὰ κείμενά του καὶ τὴν διδασκαλία του συνδέει τὴν καθηγητικὴ ἕδρα μὲ τὸ θυσιαστήριο καὶ τὸ ἡσυχαστήριο τοῦ μοναχοῦ. Θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ἐν τέλει ὅτι εἶναι ἕνας ἐκπρόσωπος τῆς θεολογικῆς ἐπιστήμης μέσα στὸν χῶρο τῆς ποιμαντικῆς, ἀλλὰ καὶ ἕνας ἐκπρόσωπος τῶν Ἐπισκόπων μέσα στὴν ἀκαδημαϊκὴ ἐπιστήμη καὶ ἔρευνα.

Ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμος, ὡς Μητροπολίτης Θηβῶν καὶ Λεβαδείας, στὸν πρόλογο ἑνὸς βιβλίου τοῦ Σεβασμιωτάτου, ἔγραφε: «Ὁ συγγραφεύς, μὲ τὸν ὁποῖον εἶχα τὴν χαρὰ καὶ τὴν εὐτυχία νὰ συνεργασθῶ, μὲ τὸν θεολογικό του λόγο καὶ τὴν ἐκκλησιαστική του πνοὴ ἐπαναχαράζει πατερικοὺς δρόμους. Δὲν εἶναι ἁπλῶς ὁ λόγιος Κληρικός, τὸν ὁποῖο χρειάζεται σήμερα περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλη ἐποχὴ ἡ Ἐκκλησία μας, ἀλλὰ μιὰ καινούρια ἐλπίδα, γι' αὐτὸ ὅσοι ἀγωνιζόμαστε στὶς ποιμαντικὲς ἐπάλξεις τὸν εὐχαριστοῦμε» («Ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα», σελ. 12-13).

Τὸ Τμῆμα Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς μας Σχολῆς αἰσθάνεται ἰδιαίτερη τιμὴ διότι ἀναγόρευσε τὸν Μητροπολίτη σὲ ἐπίτιμο διδάκτορα καὶ τὸν συγκατέλεξε στὴν ἀκαδημαϊκὴ κοινότητα. Ἀπονέμει σήμερα τὸν δίκαιο ἔπαινο σὲ μιὰ προσπάθεια πολλῶν ἐτῶν ποὺ διακρίνεται γιὰ τὸ ἐρευνητικό της πνεῦμα, τὴν σοβαρότητα, τὴν θεολογικὴ κατάρτιση καὶ τὴν ποιμαντικὴ εὐαισθησία.