Κύριο ἄρθρο: Οἱ νεανικὲς καὶ ἐφηβικὲς ἐκρήξεις

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐφημερίδα «Τὸ Βῆμα τῆς Κυριακῆς», 21-12-2008)

Οἱ πρόσφατες ἐκρήξεις των δεκαπεντάρηδων, ὅπως τὶς ἀποκάλεσαν, τρόμαξαν πολλοὺς καὶ προσπάθησαν νὰ τὶς ἀναλύσουν. Κάθε γεγονὸς ἐπιδέχεται μιὰ ἀνάλυση, ἰδίως τὰ γεγονότα ἐκεῖνα ποὺ δημιούργησαν μεγάλη κοινωνικὴ ἀναστάτωση. Τὸ πρόβλημα, ὅμως, εἶναι ὅτι κατὰ τὶς ἀναλύσεις ἡ «χαϊδεύουν τὰ αὐτιὰ» τῶν νέων ἡ προσπαθοῦν σὲ αὐτὲς νὰ βάλη ὁ καθένας την δική του θεωρία, ἰδεολογική, φιλοσοφική, κοινωνική, πολιτική.

Τὸ πρόβλημα, ὅμως, τῶν κοινωνικῶν ἐκρήξεων τῶν νέων καὶ τῶν ἐφήβων ἔχει ἑρμηνευθῇ σωστά, νηφάλια καὶ αὐθεντικά, κατὰ τὸ δυνατόν, ἀπὸ διαφόρους ἐπιστήμονας (παιδαγωγούς, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους) καὶ εἶναι συνάρτηση τόσο τῆς ἡλικίας τους ὅσο καὶ τῶν κοινωνικῶν συνθηκῶν στὶς ὁποῖες μεγαλώνουν.

Γνωρίζουμε ἀπὸ τὴν ψυχολογία ὅτι ὁ ἔφηβος μὲ τὶς ἐνέργειές του προσπαθεῖ νὰ ἀποκτήση ταυτότητα τοῦ χώρου καὶ τοῦ χρόνου, νὰ ἀποκτήση τὴν δική του προσωπικότητα. Ἀπὸ τὴν «κλειστὴ» ὁμάδα στὴν ὁποία ζῆ ὡς παιδί, μετὰ τὴν γέννησή του, ὅπου δὲν ἔχει δική του προσωπικὴ ἐλευθερία, πασχίζει νὰ ἀνεξαρτητοποιηθή, νὰ ἀποκτήση τὴν προσωπική του ταυτότητα στὸν χῶρο καὶ τὸν χρόνο, καὶ αὐτὸ γίνεται μὲ διάφορες ἐπανασταστικὲς ἐκρήξεις. Πρόκειται, δηλαδή, γιὰ μιὰ φυσιολογικὴ διαδικασία ὁλοκληρώσεως τῆς προσωπικότητας, ἀφοῦ ἀπὸ τὴν ὑποταγή του στὴν οἰκογενειακὴ καὶ κοινωνικὴ ὁμάδα, ποὺ λειτουργεῖ κατὰ κάποιον τρόπο κολεκτιβιστικά, πρέπει νὰ φθάση στὴν ἐλευθερία τοῦ προσώπου. Αὐτὴ ἡ μετάβαση γίνεται μὲ συγκρούσεις, ἐπαναστάσεις, κάποτε αἱματηρές, ἀνάλογα μὲ τὶς συνθῆκες κάθε ἐποχῆς.

Ὁ Κόνραντ Λόρεντς, κάτοχος τοῦ βραβείου Νόμπελ, κάνει λόγο γιὰ τὴν λεγομένη «φυσιολογικὴ νεοφιλία» καὶ μὲ τὸν ὅρο αὐτὸ ἐννοεῖ ὅτι ὁ νέος προσπαθεῖ νὰ ἀποσπασθῇ ἀπὸ κάθε τι τὸ παραδοσιακό, τὸ ὁποῖο τοῦ εἶναι ἐνοχλητικό, καὶ συγχρόνως ἐπιδιώκει νὰ προσλάβη κάθε τι καινούριο, ποὺ τοῦ φαίνεται ἑλκυστικό. Ὅταν ὅμως ἐνηλικιώνεται, ἀποκτᾶ τὴν «καθυστερημένη ὑπακοή», δηλαδὴ ἀποδέχεται τὴν παράδοση καὶ τὶς πολιτισμικὲς ἀξίες μιᾶς κοινωνίας.

Τὸ πρόβλημα, κατὰ τὸν Λόρεντς, δὲν εἶναι αὐτὴ ἡ διαδικασία, ποὺ οὕτως ἡ ἄλλως εἶναι φυσιολογικὴ καὶ ὅλοι τὴν περνοῦν, ἀλλὰ ἀφ' ἑνὸς μὲν ἡ ἐμμονὴ κάποιου νέου στὴν παιδικότητα γιὰ πολὺ χρόνο, χωρὶς νὰ ἀναπτυχθῇ μέσα του ἡ «φυσιολογικὴ νεοφιλία» στὴν ἐφηβεία του, ἀφ' ἑτέρου δὲ ἡ ἐμμονὴ στὴν «νεοφιλία» γιὰ πολὺ χρόνο, ἂν καὶ μεγαλώνη ἡλικιακὰ καὶ ἡ μὴ ἀπόσπαση ἀπὸ παιδικὲς καὶ ἐφηβικὲς νοοτροπίες, δηλαδὴ ἡ παρατεταμένη ἐφηβεία. Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ἐκδηλώνεται μιὰ ψυχολογικὴ ἀνωριμότητα. Ἔτσι, προβληματισμὸ δημιουργεῖ τόσο τὸ ἀνώριμο παιδί, ποὺ δὲν ἀπογαλακτίζεται, ὅσο καὶ ὁ «παιδισμὸς» τῶν μεγάλων, οἱ ὁποῖοι, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, ἐκμεταλλεύονται αὐτὴν τὴν ψυχολογικὴ διαδικασία ὡριμάνσεως τοῦ παιδιοῦ, γιὰ πολιτικοὺς καὶ κομματικοὺς σκοπούς.

Πέρα ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἀναλύσεις πρέπει νὰ δὴ κανεὶς τὸ φαινόμενο τῶν ἐκρήξεων μέσα ἀπὸ δύο σημαντικὲς παραμέτρους.

Ἡ μία εἶναι ἡ νοοτροπία τῶν οὐτοπικῶν ἰδεολογικῶν συστημάτων. Ἡ λέξη οὐτοπία -«οὐ τόπος»- σημαίνει μιὰ ἀνεφάρμοστη κοινωνικὴ ἰδεολογία. Ὁ ὅρος αὐτὸς προῆλθε ἀπὸ τὸν Τόμας Μοὺρ μὲ τὸ ἔργο του «Οὐτοπία», ποὺ ἀναφέρεται σὲ μιὰ ἰδανικὴ πολιτεία, ἡ ὁποία εἶναι ἀπομακρυσμένη σὲ ἕνα νησὶ καὶ εἶναι ὀργανωμένη μὲ σοσιαλιστικὸ τρόπο. Ποτέ, ὅμως, δὲν ὑπῆρξε μιὰ τέτοια ἰδανικὴ καὶ τέλεια κοινωνία, γι’ αὐτὸ καὶ γίνεται λόγος γιὰ οὐτοπικὸ ὄνειρο. Αὐτό μας θυμίζει τὶς οὐτοπικὲς ἰδέες τοῦ Πλάτωνα, ὅπως ἐκφράζονται στὴν «Πολιτεία» του. Βέβαια, ὁ Μὰρξ σὲ αὐτὸν τὸν ἠθικὸ σοσιαλισμὸ τῆς οὐτοπίας τοῦ Μοὺρ ἀντέταξε τὸν ἐπιστημονικὸ σοσιαλισμό, ποὺ ἀναφέρεται στὸν κοινωνικὸ μετασχηματισμὸ μέσα ἀπὸ συγκεκριμένους ἱστορικοὺς καὶ κοινωνικοὺς ὅρους. Πρέπει, ὅμως, νὰ παρατηρηθῇ ὅτι πολλὲς τέτοιες οὐτοπίες, μερικὲς φορές, συνδέονται καὶ μὲ ὁλοκληρωτισμοὺς ποὺ αὐτοδιαλύονται.

Ἡ ἄλλη παράμετρος εἶναι ὅτι οἱ ἀδικίες ποὺ ἐπικρατοῦν στὶς κοινωνίες βασανίζουν τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο καὶ τὴν ἐλευθερία του, καὶ τὸ ἐξαναγκάζουν νὰ ἐπαναστατῇ, γιατί κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Θεολόγο «τὸ βία ὑποταττόμενον στασιάζει καιροῦ λαβόμενον». Ὁπότε, οἱ ἡλικιωμένοι ἀντὶ νὰ ἐρεθίζουν τὴν νεοφιλία τῶν νέων, γιὰ δικούς τους λόγους, ἀφοῦ πιστεύω ὅτι ἐν πολλοῖς τέτοια ἐπαναστατικὰ κινήματα εἶναι καθοδηγούμενα, θὰ πρέπει νὰ φροντίσουν νὰ ὀργανώνουν τὴν κοινωνία πιὸ δίκαια καὶ δημοκρατικά.

Φυσικά, τὸ ὅτι ἡ κοινωνία εἶναι ἄδικη δὲν σημαίνει ὅτι ὁ καθένας ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἀνατρέπη χωρὶς νὰ ἀνοικοδομῇ προηγουμένως κάτι τὸ θετικὸ ἡ τοὐλάχιστον χωρὶς νὰ διατυπώνη θετικὲς προτάσεις. Ἐπίσης, δὲν ἐπιτρέπεται στὸν καθένα νὰ καταστρέφη τὸν κοινωνικὸ ἱστὸ καὶ τὴν προσωπικὴ ἐλευθερία τοῦ ἄλλου, οὔτε ἀκόμη νὰ ἀφανίζη τὶς περιουσίες τῶν τρίτων. Μάλιστα, καὶ στὸ σημεῖο αὐτὸ ὁ Λόρεντς ἔχει παρατηρήσει ὅτι τὸ νὰ ἐπαναστατοῦν οἱ νέοι ἐναντίον τοῦ κοινωνικοῦ καθεστῶτος καὶ τῶν γονέων τους, ἀλλὰ παράλληλα «νὰ ἔχουν τὴν ἀπαίτηση νὰ συντηροῦνται ἀπὸ τὴν ἴδια αὐτὴ κοινωνία καὶ ἀπὸ τοὺς γονεῖς τους» εἶναι μιὰ ἀπερίσκεπτη παιδαριώδης συμπεριφορά.

Κατὰ τὴν ἐκκλησιαστική μας παράδοση ἡ κοινωνικὴ ἀδικία εἶναι ἀποτέλεσμα τῶν ἐσωτερικῶν παθῶν τὰ ὁποῖα πάθη ἀναπτύχθηκαν στὴν λεγόμενη μεταπτωτικὴ κοινωνία. Σὲ μιὰ τέτοια κοινωνία στὴν ὁποία ἐπικρατεῖ ἡ ἀδικία, τὸ συμφέρον, ἡ ἰδιοτέλεια, ἡ συσσώρευση πλούτου ἀπὸ τοὺς λίγους σὲ βάρος τῶν πολλῶν κλπ. πρέπει νὰ ὑπάρχουν δίκαιοι νόμοι, ὁλοκληρωμένη παιδεία, ὥριμοι κοινωνικοὶ καὶ πνευματικοὶ θεσμοὶ γιὰ νὰ φέρουν τὴν κοινωνικὴ ἰσορροπία. Γιὰ νὰ ἐκφρασθῶ κατὰ τὸν Μὰξ Βέμπερ, ἡ νόμιμη ἐξουσία πρέπει νὰ συνδυασθῇ μὲ τὴν παραδοσιακὴ καὶ χαρισματικὴ ἐξουσία γιὰ νὰ λειτουργῇ σωστά.

Βέβαια, ἐπειδὴ τὸ θέμα ξεκινᾶ ἀπὸ τὸ πάθος τῆς φιλαυτίας, ποὺ εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀρρώστια τῆς ἐποχῆς μας, ὅλα τὰ ἀνθρώπινα μέσα διόρθωσης εἶναι ἀνεπαρκῆ, ἐὰν ὁ ἄνθρωπος δὲν ἀναγεννηθῇ πνευματικὰ καὶ ἐὰν δὲν ἀποκτήση ἐσωτερικὴ πληρότητα. Γι' αὐτὸ ἀπὸ τὰ Κόμματα γίνεται συνεχὴς λόγος γιὰ ἀλλαγή, κάθαρση, ἐκσυγχρονισμό, ἐπανίδρυση τοῦ Κράτους, μεταρρυθμίσεις καὶ ὅλα διαψεύδονται στὴν πράξη. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο τὸ ὅραμα τῆς τέλειας κοινωνίας ὁμοιάζει ὡς μιὰ οὐτοπικὴ ἰδεολογία ποὺ πάντοτε ἀναζητάται καὶ συνεχῶς ὁδηγεῖ στὴν ἀπογοήτευση.

Συνεπῶς, τὸ ἄρρωστο πρόσωπο ἀρρωσταίνει τὴν κοινωνία καὶ τοὺς θεσμούς, ἐνῷ τὸ ὁλοκληρωμένο πρόσωπο, δίνει νόημα στὸν θεσμό, τὴν κοινωνία καὶ τὴν ζωή, κρατᾶ τὴν κοινωνία σὲ μιὰ ἰσορροπία, στὴν ὁποία οὔτε ἐν ὀνόματι τοῦ συνόλου καταργεῖται ἡ ἐλευθερία τοῦ προσώπου, ὅπως συμβαίνει στὴν δικτατορία, οὔτε ἐν ὀνόματι τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀτόμου καταργεῖται τὸ κοινωνικὸ σύνολο, κατὰ τὴν πρακτικὴ τῆς ἀναρχίας.

Συμπερασματικά, οἱ νεανικὲς καὶ ἐφηβικὲς ἐκρήξεις εἶναι σὲ κάποιον βαθμὸ προβλεπόμενες, ἀλλὰ ἀπαιτοῦνται ὑγιεῖς καὶ δίκαιοι θεσμοί, ἀλλὰ καὶ ὁλοκληρωμένη παιδεία γιὰ νὰ ἐπιφέρη τὴν κοινωνικὴ ἐξισορρόπηση καὶ νὰ ἱκανοποιῇ τὰ ὄνειρα τῶν νέων, ἀποβάλλοντας τὶς ἀβεβαιότητες τοῦ μέλλοντος.