Γεγονότα καὶ Σχόλια: Κρίση καὶ ὕβρις - Ὁ σπερματικὸς λόγος

Κρίση καὶ ὕβρις

Μέσα στὸ κλίμα τῶν θερμῶν ἐπεισοδίων τοῦ φετινοῦ Δεκεμβρίου εἰπώθηκαν καὶ γράφηκαν πολλά. Μεταξὺ τῶν δημοσιευμάτων, ἕνα κείμενο στὴν ἐφημερίδα Τὰ Νέα (20-21/12/2008) μὲ τίτλο «Ἔχουμε εὐθύνη ὅταν διαπράττουμε ὕβρη», παρουσίαζε τὸν Β τόμο τοῦ ἔργου «Ἡ Ἑλληνικὴ ἰδιαιτερότητα» τοῦ Κορνήλιου Καστοριάδη.

Ὁ παρουσιαστὴς τοῦ βιβλίου, Λ. Προγκίδης, προλογικὰ σημειώνει ὅτι ἡ ἀνάγνωση τοῦ δοκιμίου εἶναι ἀναγκαία «ὄχι μόνο γιὰ νὰ σκεφτοῦμε καὶ νὰ καταλάβουμε τὴ λεγομένη κρίση, ἀλλὰ ἐπίσης καὶ κυρίως γιὰ νὰ νιώσουμε ὅτι ἡ κρίση εἴμαστε ἐμεῖς». «Εἴμαστε ἡ κρίση» ὡς δέσμιοι σὲ κάποιες «φαντασιακὲς σημασίες», τὶς ὁποῖες θεωροῦμε ὡς ὑπέρτατες ἀξίες τοῦ πολιτισμοῦ μας, σύμφυτες μὲ τὴν ὕπαρξή μας, χωρὶς ὅμως νὰ εἶναι. Τέτοιες «φαντασιακὲς σημασίες» εἶναι ἡ πίστη στὴν οὐδετερότητα τῆς ἐπιστήμης, τὸ ἰδεολόγημα τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου, ἡ πεποίθηση ὅτι ἡ ἐλευθερία ταυτίζεται μὲ τὴν ἀπαλλαγὴ ἀπὸ κάθε ἐξωτερικό, δηλαδὴ κοινωνικὸ καταναγκασμό. Διαβάζοντας ἀπὸ μιὰ ὀρθόδοξη θεολογικὴ σκοπιὰ τὶς ἀποσπασματικὰ δημοσιευμένες ἀπόψεις τοῦ δεδηλωμένου ἄθεου Κ. Καστοριάδη, βρίσκει κανεὶς ἀπόψεις ποὺ μπορεῖ νὰ ἀποδεχθῇ, ἀλλὰ καὶ ἕνα κρίσιμο σημεῖο διαφωνίας, ποὺ εἶναι ἡ διαμόρφωση τῶν κριτηρίων τοῦ ἀνθρώπου μετὰ ἀπὸ τὴν ἐκδήλωση τῆς ὕβρης. «Ἡ ὕβρις», γράφει, «δὲν εἶναι ἡ παράβαση ἑνὸς δεδομένου ὁρίου... συνίσταται ἀκριβῶς στὴν ἀπουσία αὐτοπεριορισμοῦ. Εἶναι ἡ παραβίαση ὁρίων ποὺ δὲν ὁρίστηκαν ἀπὸ κανένα καὶ τὰ ὁποῖα κατὰ μία ἔννοια θὰ ὁριστοῦν μετὰ τὸ συμβάν», μετὰ τὴν ὕβριν.

Ἡ ἀπουσία θεολογικῆς ἀναφορᾶς ἔχει ὡς συνέπεια τὴν παραθεώρηση ἡ ἀγνόηση τῆς ὕπαρξης μέσα στὴν ἀνθρώπινη φύση ἐν σπέρματι κριτηρίων τῆς ἀλήθειας καὶ στοιχειώδους γνώσεως τῶν φυσικῶν ὁρίων. Φυσικὰ οὔτε λόγος γιὰ συλλογισμοὺς ὅπως τοῦ Μ. Βασιλείου, ποὺ λέει: «οἱ ἄνθρωποι ἐκ φύσεως ἐπιθυμοῦμε τὰ καλὰ καὶ ὡραῖα. Ὅμως τὸ κατ’ ἐξοχὴν ὡραῖο καὶ ἀγαπητὸ εἶναι τὸ ἀγαθό, ἀγαθὸ δὲ εἶναι ὁ Θεὸς• τὰ πάντα ἐπιθυμοῦν τὸ ἀγαθὸ• ἄρα τὰ πάντα ἐπιθυμοῦν τὸν Θεό».

Ὁ σπερματικὸς λόγος

Ὁ ἄνθρωπος ποὺ ζῆ σὲ κοινωνία μὲ τὸν Θεὸ ἡ ποὺ προσπαθεῖ νὰ ἐνεργοποιήση σχέση θεοκοινωνίας μέσα στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας διαθέτει στόχους ζωῆς καὶ κριτήρια. Δὲν πορεύεται στὰ τυφλά, δοκιμάζοντας ἀποτυχίες καὶ ἀποκτῶντας γνώση ἐκ τῶν ὑστέρων. Ἄλλωστε, σύμφωνα μὲ τὴν διδασκαλία τοῦ Μ. Βασιλείου, «πασῶν τῶν δοθεισῶν ἡμῖν ἐντολῶν παρὰ Θεοῦ, τούτων τὰς δυνάμεις παρ’ αὐτοῦ προειλήφαμεν», ὥστε νὰ μὴν δυσανασχετοῦμε, σὰν νὰ μᾶς ζητοῦν κάτι πρωτάκουστο, οὔτε νὰ ὑπερηφανευόμαστε, σὰν νὰ κάνουμε κάτι ποὺ εἶναι πέρα ἀπὸ τὶς δυνάμεις ποὺ μᾶς δόθηκαν. Ἰδιαίτερα ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν Θεό –κι ὄχι ἁπλῶς ἡ πίστη στὴν ὕπαρξή Του– ἔχει ἐγκατασπαρεὶ μέσα στὴν ἀνθρώπινη φύση «ὁμοῦ τὴ συστάσει» της. Ὑπάρχει μέσα μας «σπερματικός τις λόγος... οἴκοθεν ἔχων τὰς ἀφορμᾶς τῆς πρὸς τὸ ἀγαπᾶν οἰκειώσεως».

Ὁπότε φθάνουμε στὴν ὕβριν καὶ «ἡ κρίση εἴμαστε ἐμεῖς», ὅταν παραφθείρουμε αὐτὸν τὸν «σπερματικὸ λόγο» μὲ τὴν ἀμνημοσύνη τοῦ Θεοῦ.

π.Θ.Α.Β.