Γεγονὸς καὶ σχόλιο: Θεὸς καὶ θάνατος

Δύο ἀπὸ τὰ πιὸ μεγάλα προβλήματα ποὺ ἀπασχόλησαν πάντοτε τοὺς φιλοσόφους, τοὺς καλλιτέχνες, τοὺς θεολόγους εἶναι ὁ Θεὸς καὶ ὁ θάνατος. Οἱ ἄνθρωποι προσπαθοῦσαν πάντοτε νὰ δώσουν ἀπαντήσεις στὸ μυστήριο τοῦ Θεοῦ, στὸ ποιός τελικὰ δημιούργησε καὶ κυβερνᾶ τὸν κόσμο, καὶ συγχρόνως νὰ δώσουν ἀπαντήσεις στὸ πρόβλημα τοῦ θανάτου, ποὺ τὸν ἔβλεπαν σὲ ὅλη τὴν φύση, στὸ περιβάλλον τους, στὰ ἀγαπητά τους πρόσωπα, ἀλλὰ καὶ στὸν ἴδιο τόν ἑαυτό τους. Καὶ αὐτοὶ οἱ ἄθεοι ἔχουν στιγμὲς ποὺ προσπαθοῦν νὰ ψελίσουν κάτι γιὰ τὰ δύο αὐτὰ θεολογικὰ καὶ ὑπαρξιακὰ θέματα, δηλαδὴ τὸν Θεὸ καὶ τὸν θάνατο.

Μερικοὶ ἄθεοι προσπάθησαν νὰ συσχετίσουν τὰ δύο αὐτὰ θέματα μεταξύ τους, γι’ αὐτὸ ὑποστήριξαν ὅτι ὁ φόβος τοῦ θανάτου κατασκεύασε τὴν ἰδέα τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν θρησκεία ποὺ ὑπηρετεῖ αὐτὴν τὴν ἰδέα. Ὑπάρχουν καὶ ἄλλοι, οἱ ὁποῖοι ἀκολουθοῦν τὰ συμπεράσματα τῆς Ψυχολογίας τῆς θρησκείας καὶ διατυπώνουν τὴν ἄποψη ὅτι δὲν εἶναι ὁ θάνατος καὶ τὸ ἄγνωστο ποὺ δημιουργεῖ τὴν θρησκεία, ἀλλὰ ἡ θρησκεία εἶναι καρπὸς τῆς ἔμφυτης θρησκευτικῆς λειτουργίας τῆς ψυχῆς. Πάντως, ἄθεοι, ἀγνωστικιστὲς καὶ «ἔνθεοι» ἀσχολοῦνται μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν θάνατο, ἀπὸ διαφορετικὴ ὁ καθένας πλευρά.

Τελευταῖα, ὁ ἀμερικανὸς Τζιούλιαν Μπὰρνς (Julian Barnes) ἔγραψε ἕνα βιβλίο μὲ τίτλο «Nothing to be Frightened of» στὸ ὁποῖο ἀντιμετωπίζει τὸ γεγονὸς τοῦ θανάτου, μέσα ἀπὸ συζητήσεις, ἐμπειρίες τοῦ περιβάλλοντός του, καὶ τῶν ἀνθρώπων στὴν κοινωνία, θρησκευόμενων, ἀθέων καὶ ἀγνωστικιστῶν, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν θάνατο συγγραφέων καὶ καλλιτεχνῶν. Ὁ Ἀναστάσης Βιστωνίτης, ποὺ παρουσιάζει τὸ βιβλίο αὐτὸ γράφει ὅτι αὐτὸ τὸ ἔργο εἶναι «καθαρτήριο ἑνὸς ἀπίστου ποὺ καταφέρνει νὰ συνομιλεῖ μὲ τὸ μελλοντικό του φάντασμα» (Τὸ Βῆμα, Κυριακὴ 26-10-2008).

Σὲ ἕνα σημεῖο τοῦ βιβλίου του ὁ Τζιούλιαν Μπὰρνς γράφει ἀφοπλιστικά: «δὲν πιστεύω στὸν Θεό, ἀλλὰ μοῦ λείπει». Ἡ ἀπιστία, πράγματι, ἀφήνει ἕνα κενὸ στὴν ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ ἀναπληρωθῇ μὲ τίποτε ἄλλο.

Κάπου ἀλλοῦ γράφει: «Ὁ φόβος τοῦ θανάτου ἀντικαθιστᾶ τὸν φόβο τοῦ Θεοῦ». Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀρνεῖται τὸν Θεό, ἐπειδὴ δὲν θέλει νὰ τὸν φοβᾶται, τότε καταλήγει νὰ φοβᾶται αὐτὸν τὸν ἴδιο τόν θάνατο. Καὶ αὐτὸς ὁ φόβος τοῦ θανάτου ποὺ συνδέεται μὲ τὸν φόβο τῆς ἀνυπαρξίας καὶ τῆς μετάβασης, ὅπως νομίζουν, στὸ ἀπόλυτο καὶ παγερὸ μηδέν, προκαλεῖ μεγάλη ὀδύνη καὶ ἀπόγνωση. Ὁ ἴδιος μὲ ἀφοπλιστικότητα γράφει ὅτι «ἐνῷ ὁ φόβος τοῦ θεοῦ εἶναι κάτι ποὺ ἔχουμε τοὐλάχιστον τὴν δυνατότητα νὰ τὸ διαπραγματευθοῦμε, μὲ τὸ γεγονὸς τοῦ θανάτου δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε τὸ ἴδιο διότι ὁ θάνατος δὲν εἶναι καλλιτέχνης». Κατὰ κάποιο τρόπο μποροῦμε νὰ θεωρήσουμε τὴν θρησκεία ὡς μιὰ διαπραγμάτευση μὲ τὸν Θεό, ἀλλὰ μὲ τὸν θάνατο δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε τέτοιες διαπραγματεύσεις, ἀφοῦ εἶναι ἀδυσώπητος. Μόνο μὲ τὸν Θεὸ μποροῦμε νὰ ὑπερβοῦμε ὄχι μόνον τὸν φόβο τοῦ θανάτου, ἀλλὰ καὶ τὸν ἴδιο τόν θάνατο.

Κατὰ τὸν Βιστωνίτη, τὸ ὕφος του Μπάρνς, τὸ πικρὸ χαμόγελο καὶ ἡ εὐφυΐα του, «τὸν βοηθοῦν νὰ ἀτενίζει τὸν θάνατο, νὰ ὁμολογεῖ ὅτι τὸν φοβᾶται, ἀλλὰ καὶ νὰ τὸν κοροϊδεύει ταυτοχρόνως: ἐντάξει, σοῦ ἀνήκω, ἀλλὰ μὴν τὸ παίρνεις καὶ τόσο σοβαρά. Ἐξάλλου, εἶμαι ἀκόμη ζωντανός».

Ὅμως, κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ κοροϊδεύη καὶ νὰ παίζη μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν θάνατο, κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ παίζη μὲ τὴν αἰωνιότητα!

Ν.Ι.