Ναυπάκτου Ἱερόθεος: «Ἡ θεραπευτικὴ τῶν πνευματικῶν νοσημάτων»

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἀπὸ τὴν Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἐξεδόθη ἕνα δίτομο ἔργο τοῦ Jean Claude Larchet μὲ τίτλο «Ἡ θεραπευτικὴ τῶν πνευματικῶν νοσημάτων» καὶ ὑπότιτλο «Εἰσαγωγὴ στὴν ἀσκητικὴ παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Τὸ δίτομο αὐτὸ ἔργο παρουσιάσθηκε κατὰ ἐπίσημο τρόπο στὴν Ἀρχαιοελληνικὴ Ἑταιρεία στὴν Ἀθήνα τὴν 7η Ἀπριλίου 2009. Μεταξὺ τῶν παρουσιαστῶν εἶχα τὴν τιμὴ νὰ συμμετέχω καὶ εὐθὺς ἀμέσως δημοσιεύω τὰ βασικὰ σημεῖα τοῦ κειμένου μου.

1. Ἡ προσωπική μου συμμετοχὴ στὴν παρουσίαση

Ὅταν προσκλήθηκα νὰ συμμετάσχω ὡς παρουσιαστὴς στὴν σημερινὴ ἐκδήλωση, σκέφθηκα γιὰ τὸ ποιά ἦταν τὰ κριτήρια μὲ τὰ ὁποῖα μοῦ ἔγινε ἡ πρόταση. Ὑποψιάσθηκα ὅτι προσκλήθηκα διότι γιὰ πολλὰ χρόνια ἀσχολοῦμαι μὲ τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας σχετικὰ μὲ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου.

Πράγματι, διαβάζοντας τὸ βιβλίο τοῦ Jean Larchet αἰσθάνθηκα μία ἱκανοποίηση, διότι κατὰ κάποιον τρόπο ἐπιβραβεύθηκαν καὶ μὲ αὐτὸ τὸ ἔργο οἱ κόποι μου καὶ οἱ προσπάθειές μου στὸν τομέα αὐτό, διότι ἐδῶ καὶ 25 χρόνια περίπου ἀσχολοῦμαι μὲ τὸ θέμα τῆς ὀρθοδόξου θεραπείας. Ἤδη τὸ ἔτος 1986 ἐξεδόθη τὸ βιβλίο μου μὲ τίτλο «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» καὶ ὑπότιτλο «Πατερικὴ θεραπευτικὴ ἀγωγὴ» καὶ σήμερα ἀριθμεῖ ἐννέα ἐκδόσεις στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, καθὼς ἐπίσης μεταφράσθηκε καὶ σὲ πολλὲς γλῶσσες, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ στὴν γαλλικὴ γλῶσσα.

Τὸ βιβλίο αὐτὸ δημιούργησε εὐρύτατη συζήτηση στὸ ἑλληνικὸ κοινό, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἐκδοθοῦν ἄλλα πέντε βιβλία μὲ τοὺς τίτλους «Θεραπευτικὴ Ἀγωγὴ» (5 ἐκδόσεις), «Συζητήσεις γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» (4 ἐκδόσεις), «Ψυχικὴ ἀσθένεια καὶ ὑγεία» (5 ἐκδόσεις), «Ὑπαρξιακὴ ψυχολογία καὶ ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία» (3 ἐκδόσεις), ἐσχάτως δὲ «Ἡ Ἰατρικὴ ἐν Πνεύματι ἐπιστήμη» (2 ἐκδόσεις) καὶ πολλὰ ἄλλα βιβλία καὶ κείμενα ποὺ ἀναφέρονται στὸ σημαντικὸ αὐτὸ θέμα.

Ἐνδιαφέρον προκλήθηκε ἀπὸ ξένους εἰδικοὺς ἐπιστήμονες. Πρέπει νὰ σημειωθῇ ὅτι ὁ ὅρος «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία», τὸν ὁποῖο γιὰ πρώτη φορὰ χρησιμοποίησα, μὲ τὸ ὀρθόδοξο περιεχόμενό του, υἱοθετήθηκε ἀπὸ τὴν Ἀμερικανικὴ Ψυχολογικὴ Ἕνωση τὸ ἔτος 2000, ἡ ὁποία περιέλαβε στὸ βιβλίο «Ἐγχειρίδιο Ψυχοθεραπείας καὶ Θρησκευτικῆς Ποικιλομορφίας» ἕνα κεφάλαιο σχετικὰ μὲ τὴν Ψυχοθεραπεία μὲ Ἀνατολικοὺς Ὀρθοδόξους Χριστιανοὺς μὲ σκοπὸ νὰ βοηθήση τοὺς ἐπαγγελματίες ψυχικῆς ὑγείας στὸ ἔργο τους καὶ νὰ προσελκύση τὸ ἐνδιαφέρον τους σὲ θρησκευτικὰ θέματα καὶ παραδόσεις. Στὸ κεφάλαιο αὐτὸ τοῦ βιβλίου τῆς Ἀμερικανικῆς Ψυχολογικῆς Ἕνωσης περιλαμβάνονται βιβλιογραφικὲς ἀναφορές, μεταξὺ τῶν ἄλλων, καὶ ἀπὸ τὸ βιβλίο μου μὲ τίτλο «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία».

Πάντοτε μὲ ἀπασχολοῦσε τὸ θέμα τῆς οὐσίας τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, στὴν προσπάθειά μου νὰ ὑπερβῶ τὸν σχολαστικισμὸ καὶ τὸν ἠθικισμό, καθὼς ἐπίσης καὶ τὴν ψυχολογικοποίηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Ἡ δυτικὴ θεολογία εἶναι ἐμποτισμένη ἀπὸ τὰ στοιχεῖα αὐτὰ ποὺ προανέφερα (σχολαστικισμός, ἠθικισμός, ψυχολογικοποίηση) καὶ δυστυχῶς αὐτὰ ἐν πολλοῖς ἔχουν μεταφερθῇ καὶ στὸν δικό μας ἐκκλησιαστικὸ χῶρο καὶ κατὰ συνέπειαν ἔχουν ἐπηρεασθῇ, μὲ διαφόρους βαθμούς, τόσο ἡ θεολογικὴ ἀκαδημαϊκὴ ἐπιστήμη ὅσο καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ πρακτικὴ ζωή.

Ὁ Ἄνσελμος Καντερβουρίας μὲ τὴν περὶ ἐξιλεώσεως τῆς θείας δικαιοσύνης διδασκαλία του, σαφῶς ἔχει ἐπηρεασθῇ ἀπὸ τὸ φεουδαλιστικὸ σύστημα ποὺ ἐπικρατοῦσε τὴν ἐποχὴ ἐκείνη στὴν Δύση καὶ ἐξέφρασε τὴν σχέση τοῦ Θεοῦ μὲ τὸν ἄνθρωπο, ὡς σχέση ἑνὸς Φεουδάρχη μὲ τοὺς δούλους ὑπηκόους του, ποὺ ζητᾶ νὰ ἐπιβάλη τὴν τάξη στὴν δημιουργία καὶ ἑρμηνεύοντας τὴν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ὡς μιὰ ἐξιλέωση τῆς θείας δικαιοσύνης, ὡσὰν νὰ ἔχη ἀνάγκη θεραπείας ὁ Θεὸς καὶ ὄχι ὁ ἄνθρωπος.

Ὁ Θωμᾶς ὁ Ἀκινάτης, ἕνας σημαντικὸς σχολαστικὸς θεολόγος, στὰ ἔργα τοῦ λογικοποίησε τὴν πίστη τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν Θεὸ καὶ παρουσίασε τὸν Θεὸ ὡς ἕνα ἀντικείμενο τῆς λογικῆς ἐπεξεργασίας. Ἐπηρεάσθηκε σαφέστατα ἀπὸ τὸν Αὐγουστῖνο μὲ τὴν ἀρχὴ «πιστεύω ἵνα κατανοήσω» καὶ προσπάθησε νὰ συνδέση τὶς ἀπόψεις τοῦ Αὐγουστίνου μὲ τὴν ἀριστοτελικὴ φιλοσοφία.

Ἡ προτεσταντικὴ ἠθική, ἐπηρεάσθηκε σαφέστατα ἀπὸ τὸν ψυχολογισμὸ τοῦ Αὐγουστίνου καὶ ἀνέπτυξε ἔντονα τὸν ἠθικισμό-εὐσεβισμὸ ποὺ ἐπηρέασε τὴν Εὐρώπη στὴν ἀνάπτυξη τῆς οὐμανιστικῆς ψυχολογίας.

Ἐδῶ πρέπει νὰ σημειωθῇ ἡ διαφορὰ μεταξὺ τῆς διδασκαλίας τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου, ὅπως φαίνεται στὶς Ἐξομολογήσεις του, καὶ τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, ὅπως παρατηρεῖται στὰ ἔργα του, στὰ ὁποῖα γίνεται ἀνάλυση γιὰ τὸν νοῦ, τὴν ἐνέργεια τῶν παθῶν, τὴν σχέση μεταξὺ ἡδονῆς καὶ ὀδύνης, καὶ τὰ σχετικὰ μὲ τὴν πρακτικὴ φιλοσοφία, τὴν φυσικὴ θεωρία καὶ τὴν μυστικὴ θεολογία. Ἡ διαφορὰ αὐτὴ μεταξὺ τῶν δύο αὐτῶν ἀνδρῶν στὴν πραγματικότητα δείχνει τὴν διαφορὰ μεταξὺ Ἀνατολικῆς καὶ Δυτικῆς παραδόσεως.

Ὅμως, ἡ ὅλη βιβλικοπατερικὴ παράδοση εἶναι σαφῶς διαφορετικὴ ἀπὸ τὰ ρεύματα τὰ ὁποῖα μὲ συντομία ἀναφέρθησαν πρὸ ὀλίγου, γιατί δὲν ἐμπνέεται ἀπὸ τὴν δικανικὴ ἀντίληψη περὶ Θεοῦ, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν θεραπευτικὴ ἀντίληψη, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἔργο τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς συνέργειας Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου μέσα ἀπὸ τὴν θεραπευτικὴ παράδοση ποὺ συναντᾶται διάχυτα μέσα στὰ μυστήρια, τὴν λατρεία καὶ τὰ κείμενα τῶν ἁγίων Πατέρων.

Γιὰ νὰ εἴμαστε δίκαιοι τὴν ὅλη αὐτὴν ὀρθόδοξη προοπτικὴ στὴν Ἑλλάδα τὴν καλλιέργησε ἔντονα ὁ ἀείμνηστος π. Ἰωάννης Ρωμανίδης ὄχι μόνον μὲ τὸ σημαντικὸ βιβλίο του «Τὸ προπατορικὸ ἁμάρτημα», ἀλλὰ καὶ μὲ τὰ μετέπειτα κείμενά του, τὰ ὁποῖα σαφέστατα κάνουν λόγο γιὰ τὴν ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας ὡς θεραπείας καὶ τὴν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας ὡς μιᾶς θεραπευτικῆς μεθόδου γιὰ νὰ φθάση ὁ ἄνθρωπος στὴν ἐμπειρία τοῦ Θεοῦ.

Εἶχα μελετήσει τὰ ἔργα τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καὶ γενικὰ τῶν Φιλοκαλικῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ὅταν συνάντησα τὸν π. Ἰωάννη Ρωμανίδη καὶ τὰ ἔργα του, ὁπότε ἐνισχύθηκα στὴν πεποίθηση αὐτή. Δὲν πρέπει νὰ ἀγνοήση κανεὶς καὶ τὴν θεολογικὴ προσφορά του π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ στὸ θέμα αὐτό, ὁ ὁποῖος πάντοτε παρουσιάζει τὸν θεραπευτικὸ χαρακτῆρα τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας. Τὸ ἴδιο ἔκαναν καὶ ἄλλοι Καθηγητὲς τῶν Θεολογικῶν μας Σχολῶν. Μὲ τὴν εὐκαιρία αὐτὴ θὰ πρέπει νὰ ἐπισημάνω τὴν μεγάλη προσφορὰ τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου στὸ θέμα αὐτό, εἰδικὰ μὲ τὸ βιβλίο του «Συμβουλευτικὸν Ἐγχειρίδιον» ἡ «Περὶ φυλακῆς τῶν πέντε αἰσθήσεων», τὸ ὁποῖο εἶναι ἡ πεμπτουσία ὅλης τῆς φιλοκαλικῆς παραδόσεως.

2. Ἡ ἀξία τοῦ ἔργου τοῦ Jean Larchet

Τὸ δίτομο ἔργο τοῦ Jean Claude Larchet εἶναι σημαντικό, γιατί ἔχει τὰ γνωρίσματα ἑνὸς θεολογικοῦ συστηματικοῦ ἔργου. Ὁ ἴδιος ἔχει μελετήσει ἐπαρκῶς τὴν Ἁγία Γραφή, τὰ λειτουργικὰ καὶ λατρευτικὰ κείμενα τῆς Ἐκκλησίας, τὶς ἀποφάσεις τῶν Τοπικῶν καὶ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, καὶ τὰ ἔργα τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἔχει συλλέξει ὅλα τὰ σχετικὰ χωρία ποὺ ἀναφέρονται στὴν ἴαση, τὴν θεραπεία, τὴν ὑγεία κλπ. καὶ τὰ ἔχει παρουσιάσει μὲ ἕναν μεθοδικὸ τρόπο, χωρὶς νὰ θεωρηθῇ σχολαστικός.

Ὅλο τὸ δίτομο ἔργο διαρθρώνεται σὲ ἕξι (6) ἑνότητες. Στὴν πρώτη ἐκτίθενται σημαντικὰ ἀνθρωπολογικὰ προλεγόμενα σχετικὰ μὲ τὴν ὑγεία τῶν Πρωτοπλάστων πρὸ τῆς πτώσεως καὶ τὴν ἀρχὴ τῶν νοσημάτων μεταπτωτικά, στὴν δεύτερη ἑνότητα γίνεται ἡ νοσογραφία, ἡ σημειολογία καὶ ἡ παθογένεση τῶν πνευματικῶν νοσημάτων, στὴν τρίτη ἑνότητα παρατίθενται οἱ γενικὲς προϋποθέσεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς θεραπευτικῆς, στὴν τέταρτη καταγράφεται ἡ θεραπευτικὴ πράξη, στὴν πέμπτη ἑνότητα ἀναλύεται ἡ θεραπευτικὴ τῶν παθῶν καὶ ἡ ἀπόκτηση τῶν ἀρετῶν καὶ τέλος στὴν ἕκτη ἑνότητα γίνεται ἀναφορὰ στὴν ἀποκτηθεῖσα πνευματικὴ ὑγεία.

Ὅταν ὁ ἀναγνώστης μελετήση τὰ κεφάλαια καὶ τῶν δύο αὐτῶν βιβλίων, διαπιστώνει καὶ τὴν ἐργώδη προσπάθεια τὴν ὁποία κατέβαλε ὁ συγγραφεύς του καὶ τὴν συστηματικότητα μὲ τὴν ὁποία ἐργάσθηκε.

Ὅπως ὁ ἴδιος διαπιστώνει, σκοπὸς τῆς μελέτης του εἶναι «νὰ δείξει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη Ἀσκητικὴ περιγράφει λεπτομερέστατα τὴν νοσοῦσα κατάσταση τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου» καὶ ὁδηγεῖ «στὴν θεραπευτικὴ καὶ τὴν ἴαση, οἱ ὁποῖες ἀποτελοῦν τοὺς στόχους τῆς ἄσκησης», καθὼς ἐπίσης καὶ ὅτι θέλει νὰ δείξη «μὲ τὸν ἴδιο συστηματικὸ καὶ μεθοδικὸ τρόπο ὅτι ἡ ὀρθόδοξη Ἀσκητικὴ παρουσιάζει συγκεκριμένη θεραπευτική, γεγονὸς ποὺ κάνει τὴν Ἀσκητικὴ νὰ ἐμφανίζεται ὡς ἀληθινὴ πνευματικὴ ἰατρικὴ τοῦ ὅλου ἀνθρώπου» (Α Τόμος, σελ. 15-16).

Ἐπίσης, ὁ ἴδιος τονίζει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη ἀσκητικὴ εἶναι «θεανθρώπινη θεραπευτικὴ» καὶ «ἔχει ὡς κανόνα καὶ μέτρο τῆς ὑγείας καὶ τῆς τελειότητος τὴν τέλεια ἀνθρώπινη φύση, τὴν ὁποία μᾶς ἔδειξε στὸ Πρόσωπό Του ὁ σαρκωμένος Λόγος τοῦ Θεοῦ, ὁ Ἰησοῦς Χριστός». Καὶ βεβαίως ὅτι «ὁ ἔσχατος στόχος τῆς ἄσκησης εἶναι νὰ ἐπιτρέψη στὸν ἄνθρωπο τὴν πλήρη μετοχὴ στὴν ζωὴ τῶν θείων Προσώπων» καὶ «τὸ στοιχεῖο ποὺ τῆς προσδίδει δύναμη, εἶναι ὅτι θεμελιώνεται πλήρως στὴν χάρη τῆς σωτηρίας καὶ τῆς θέωσης». Φυσικὰ αὐτὸ γίνεται μέσα στὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ μὲ τὴν λήψη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (Β Τόμος, σελ. 586-587).

3. Σημαντικὲς διευκρινίσεις

Ἡ μεγάλη ἀξία τοῦ ἔργου τοῦ Jean Larchet ἔγκειται σὲ πολλά, ἀλλὰ γιὰ τὴν οἰκονομία τοῦ χρόνου θὰ ἤθελα νὰ καταθέσω δύο συγκεκριμένα σημεῖα, στὰ ὁποῖα θὰ φανῆ ἡ σημαντικότητα τοῦ ἔργου.

Πρῶτον. Ὅταν κάνουμε λόγο γιὰ θεραπευτικὴ τῶν πνευματικῶν νοσημάτων, ἀσφαλῶς ἐννοοῦμε τὴν μυστηριακή, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀσκητικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως φαίνεται στὸ δίτομο αὐτὸ ἔργο τοῦ κ. Jean Larchet. Μυστήρια καὶ ἄσκηση συνδέονται στενὰ μεταξύ τους, ἀφοῦ μυστήρια χωρὶς ἄσκηση δὲν μπορεῖ νὰ ἐνεργήσουν ἀποτελεσματικὰ καὶ ἄσκηση χωρὶς μυστήρια, ἰδιαιτέρως τὴν θεία Εὐχαριστία, δὲν ὠφελοῦν τὸν ἄνθρωπο. Σημαντικὴ προσφορὰ στὸ θέμα αὐτὸ συναντοῦμε στὴν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὁ ὁποῖος ἀφ' ἑνὸς μὲν ἀντιμετώπισε τὴν διδασκαλία τοῦ Βαρλαὰμ ποὺ δεχόταν τὰ μυστήρια χωρὶς τὸν ἡσυχασμό, ἀφ' ἑτέρου δὲ ἀντιμετώπιζε τὴν ἀνατολικὴ παράδοση ποὺ δεχόταν μιὰ ἄσκηση χωρὶς μυστηριακὴ καὶ κυρίως εὐχαριστιακὴ ζωή.

Αὐτή, ὅμως, ἡ θεραπευτικὴ τῶν πνευματικῶν νοσημάτων ποὺ συνιστᾶ τὴν ἀσκητικὴ παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἶναι ἡ πεμπτουσία τοῦ ἡσυχασμοῦ, ἤτοι τῆς νηπτικῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας. Δηλαδή, ὅταν κάνουμε λόγο γιὰ θεραπεία, ἐννοοῦμε τὴν ὅλη ἡσυχαστικὴ νηπτικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας.

Αὐτὸ τὸ συναντοῦμε στὴν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ποὺ ἀνέπτυξε καὶ κατοχύρωσε θεολογικὰ τὸν ὀρθόδοξο ἡσυχασμό. Αὐτὸ τὸ βλέπουμε στὴν Φιλοκαλία τῶν νηπτικῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας («Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν συνερανισθεῖσα παρὰ τῶν ἁγίων καὶ θεοφόρων Πατέρων»), τὶς ὁποίας ὁ ὑπότιτλος εἶναι πολὺ χαρακτηριστικός: «ἐν ἡ διὰ τῆς κατὰ τὴν πρᾶξιν καὶ θεωρίαν ἠθικῆς φιλοσοφίας ὁ νοῦς καθαίρεται, φωτίζεται καὶ θεοῦται».

Ὅλο αὐτὸ τὸ ρεῦμα τοῦ ἡσυχασμοῦ καὶ τῆς νηπτικῆς ζωῆς ἀναπτύχθηκε τὸν 18ο αἰῶνα ἀπὸ τοὺς λεγομένους Κολλυβάδες ἡ Φιλοκαλικοὺς Πατέρες καὶ μὲ τὰ ἔργα τους πέρασε στὴν ἐποχή μας. Θεωρῶ ὅτι ὕστερα ἀπὸ μιὰ σχολαστικὴ ἐπιρροὴ στὴν θεολογικὴ σκέψη καὶ ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ ἤδη μὲ ἔργα πολλῶν νεωτέρων, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν παρουσία ζωντανῶν προτύπων, ὅπως εἶναι μεγάλοι Γέροντες καὶ Στάρετς τῆς ἐποχῆς μας, ὁ ἡσυχαστικὸς φιλοκαλικὸς τρόπος ζωῆς ἀρχίζει νὰ θεωρῆται ὡς σημαντικὸ κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

Αὐτὸ λέγεται ἀπὸ τὴν ἄποψη ὅτι ἡ νηπτική-ἡσυχαστική-φιλοκαλικὴ παράδοση δείχνει το «πὼς» τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Δὲν πρέπει νὰ παραμένουμε μόνον στὸ «τί» ἀλλὰ καὶ στὸ «πώς». Καί, βεβαίως, ἡ φιλοκαλικὴ ἡσυχαστικὴ παράδοση ποὺ διαφέρει σαφέστατα ἀπὸ τὸν ὀρθολογισμό-στοχασμὸ καὶ τὸν ἠθικισμό-εὐσεβισμὸ πρέπει νὰ θεωρῆται ὡς προϋπόθεση τῆς σωστῆς κοινωνίας τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεὸ καὶ τοὺς συνανθρώπους του. Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης ἔλεγε ὅτι θεραπεία στὴν πραγματικότητα εἶναι το πὼς ἡ ἰδιοτελὴς ἀγάπη θὰ μετατραπῇ σὲ ἀνιδιοτελῆ ἀγάπη. Αὐτό το «πώς», ὅταν ἑρμηνεύεται θεολογικὰ καὶ ἐκκλησιαστικά, ἀποτελεῖ οὐσιαστικὸ γνώρισμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Δεύτερον. Ὅταν μιλοῦμε γιὰ θεραπεία τῶν πνευματικῶν νοσημάτων, ἀσφαλῶς αὐτὴ ἡ θεραπεία διαφοροποιεῖται ἀπὸ τὴν θεραπεία τὴν ὁποία ἐπιδιώκουν τὰ διάφορα οὐμανιστικὰ ἡ θρησκευτικὰ συστήματα, ποὺ ἐπικρατοῦν στὴν ἐποχή μας. Διότι διακρίνονται ἀπὸ μιὰ διαφορετικὴ ἀνθρωπολογία καὶ κοινωνιολογία.

Ὅμως, δὲν πρέπει νὰ λησμονοῦμε ὅτι ὑπάρχουν ἀλληλεπιδράσεις μεταξὺ ψυχῆς καὶ σώματος, μεταξὺ πνευματικῶν, ψυχικῶν καὶ σωματικῶν ἀσθενειῶν, μεταξὺ ψυχικῶν καὶ νευροβιολογικῶν διαταραχῶν καὶ μεταξὺ βιολογικῶν καὶ σατανικῶν ἐπιδράσεων. Μάλιστα, οἱ ἴδιοι οἱ Χριστιανοὶ ποὺ εἶναι ἄρρωστοι κάνουν σύγχυση αὐτῶν τῶν πραγματικοτήτων, ὁπότε μιὰ ψυχικὴ διαταραχή, ὅπως τὴν ἐννοεῖ ἡ σύγχρονη ἐπιστήμη, τὴν ἀποδίδουν σὲ δαιμονικὲς ἐνέργειες, ἡ ἀκόμη δαιμονικὲς ἐνέργειες ἑρμηνεύονται μέσα ἀπὸ ὅρους τῆς συγχρόνου ψυχολογίας. Ἐπίσης, ὑπάρχουν νευρικὲς καὶ ψυχολογικὲς διαταραχὲς ποὺ ἑρμηνεύονται ὡς πνευματικὲς καταστάσεις ἡ ψυχικὲς ἀσθένειες.

Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖον καὶ αὐτὴ ἡ ἴδια ἡ οὐμανιστικὴ ψυχολογία πέρασε διάφορα στάδια, ἤτοι ἀποδεσμεύθηκε ἀπὸ τὴν φιλοσοφία, ἔγινε συμπεριφοριστικὴ καὶ γνωσιακή, ἔφθασε στὴν ἐξελικτικὴ ψυχολογία καὶ στὴν ἐποχή μας ἡ ἴδια κάνει μιὰ ἐπανάσταση καὶ ἔτσι συνδέεται ἡ ἐξελικτικὴ ψυχολογία μὲ τὶς νευροεπιστῆμες.

Τὸ πρόβλημα πάντως παραμένει, γιατί ὁ ἄνθρωπος οὔτε πρέπει νὰ θεωρηθῇ ὡς μιὰ ψυχολογικὴ ὀντότητα ποὺ ἐξετάζεται ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὰ νευρολογικὰ προβλήματα καὶ τὶς πνευματικὲς ἀσθένειες, οὔτε ὡς μιὰ ζωντανὴ μηχανὴ χωρὶς ψυχὴ καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, ἀλλὰ θὰ πρέπη νὰ ἀντιμετωπισθῇ στὴν ὁλότητά του ὡς ἕνα ὀν ποὺ ἔχει ψυχὴ καὶ σῶμα, τὸ ὁποῖο ἔχει ἀναφορὰ τὸν Θεὸ καὶ διὰ τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Ἐκκλησίας πρέπει νὰ φθάση στὴν θέωση καὶ τὸν ἁγιασμὸ καὶ ἔτσι νὰ ἀποκτήση καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα.

Ἔτσι, ὁ Πνευματικὸς Πατέρας ὡς πνευματικὸς ἰατρὸς θὰ βλέπη τὰ νοσήματα τοῦ ἀνθρώπου, θὰ ἔχη σκοπὸ νὰ τὸν ὀδηγήση διὰ τῆς Ἐκκλησίας στὴν θέωση καὶ τὸν ἁγιασμό, ἀλλὰ θὰ διακρίνη καὶ τὶς ἐπιρροές, εἴτε τὶς δαιμονικὲς εἴτε τις νευροβιολογικές, καὶ θὰ χειρίζεται τὸ θέμα ἀνάλογα, παραπέμποντας στοὺς εἰδικοὺς ποὺ ἀσχολοῦνται μὲ τὰ θέματα αὐτά, δηλαδὴ εἴτε στοὺς πεπειραμένους στὰ θεῖα γιὰ τὶς ὑψηλὲς πνευματικὲς καταστάσεις, εἴτε στοὺς νευρολόγους καὶ ψυχιάτρους, γιὰ τὶς ἀνάλογες ἀσθένειες.

Τελικά, τὸ δίτομο ἔργο τοῦ κ. Jean Claude Larchet «Ἡ θεραπευτικὴ τῶν πνευματικῶν νοσημάτων» θὰ βοηθήση ἀποτελεσματικὰ νὰ ἀντιμετωπισθῇ ἡ χριστιανικὴ ζωὴ μέσα ἀπὸ αὐτὸ τὸ πνεῦμα, ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι ἰατρὸς τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ Ἐκκλησία εἶναι πνευματικὸ θεραπευτήριο, ὥστε νὰ ἀποφευχθῇ τόσο ὁ σχολαστικισμός–ορθολογισμός ὅσο καὶ ὁ ἠθικισμός-ψυχολογισμός, ποὺ ἀλλοιώνουν τὴν βιβλιοκοπατερικὴ παράδοση.

Προσωπικὰ θέλω νὰ συγχαρῶ γι' αὐτὸ τὸ ἔργο καὶ τὸν συγγραφέα, ποὺ τὸ συνέγραψε, καὶ τὸν κ. Χρῆστο Κούλα, ποὺ τὸ μετέφρασε, καὶ τὴν Ἀποστολικὴ Διακονία, ποὺ τὸ ἐξέδωσε. Καὶ εὔχομαι ἐμεῖς οἱ Κληρικοὶ νὰ γίνουμε πνευματικοὶ ἰατροὶ ποὺ θὰ θεραπεύουμε τὰ πνευματικὰ νοσήματα τῶν ἀνθρώπων ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ στὴν Ἐκκλησία, ἀφοῦ ὑπάρχει τόσο μεγάλος πόνος, ἀλλὰ καὶ οἱ λαϊκοὶ νὰ ἀναζητοῦν τοὺς ἀληθινοὺς πνευματικοὺς ἰατροὺς καὶ ὄχι τοὺς ψευδογιατροὺς γιὰ νὰ βροῦν ψυχικὴ ἀνάπαυση καὶ νὰ φθάσουν ἀπὸ τὸ κατ' εἰκόνα στὸ καθ' ὁμοίωση, αὐτὸ ποὺ ἀπὸ τὴν Ἁγία Γραφὴ ὀνομάζεται τελείωση καὶ δοξασμὸς καὶ ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας χαρακτηρίζεται θέωση.

Εὐχαριστῶ γιὰ τὴν προσοχή σας.