Παρουσίαση τοῦ βιβλίου «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» στὴν Γεωργία

Εἰσήγηση τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ὕστερα ἀπὸ μερικὲς ἀναβολὲς τελικὰ βρίσκομαι στὴν Γεωργία καὶ στὴν Πρωτεύουσά της Τιφλίδα, μὲ τὴν ἐξαιρετικὴ ἐπιμονὴ τῆς κ. Αἰκατερίνης Ντουγασβίλη, προκειμένου νὰ παρουσιασθῇ τὸ βιβλίο μου «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» στὴν γεωργιανὴ γλῶσσα, τὸ ὁποῖο ἐκείνη μὲ ἀγάπη καὶ ἐπιμέλεια μετέφρασε καὶ ἐξέδωσε ὁ ἐκδοτικὸς οἶκος Akhali Ivironi, τοῦ ὁποίου προΐσταται ὁ Πρωτοπρεσβύτερος π. Μάξιμος Chanturia καὶ λειτουργεῖ μὲ τὴν εὐλογία τοῦ Μακαριωτάτου Πατριάρχου Γεωργίας.

Χαίρομαι γιὰ τὴν παρουσία μου στὴν χώρα σας καὶ θὰ ἤθελα νὰ δοξάσω τὸν Θεὸ γι' αὐτό, καθὼς ἐπίσης νὰ εὐχαριστήσω τὸν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Μιτσχέτης καὶ Καθολικὸ Πατριάρχη πάσης Ἰβηρίας κ. Ἠλία γιὰ τὴν εὐγενική του πρόσκληση καὶ τὴν εὐχή του νὰ πραγματοποιηθῇ αὐτὴ ἡ συνάντηση.

Ἄλλωστε, θεωρῶ ὅτι ἡ ἔλευσή μου στὴν Γεωργία θὰ μὲ βοηθήση νὰ ἀποκτήσω περισσότερους φίλους καὶ ἀγαπητοὺς ἐν Χριστῷ ἀδελφούς, νὰ σᾶς γνωρίσω ἀπὸ κοντὰ καὶ φυσικὰ καὶ ἐσεῖς νὰ μὲ γνωρίσετε. Ἕνας παλαιὸς ἀπολογητὴς ἔλεγε ὅτι οἱ Χριστιανοὶ γνωρίζονται πρὶν ἀκόμη συναντηθοῦν, γιατί τοὺς συνδέει τὸ ἴδιο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἴδια θεολογία καὶ ἡ ἴδια μυστηριακὴ ζωή. Ἡ μεγάλη εὐλογία νὰ εἴμαστε μέλη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἶναι πιὸ πάνω ἀπὸ τὴν ἐθνικότητα καθενός.

Θὰ ἤθελα νὰ ὑπογραμμίσω μερικὰ σημεῖα ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὸ βιβλίο μου «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία».

1. Ἡ αἰτία συγγραφῆς τοῦ βιβλίου

Ἀπὸ τὴν φοιτητική μου ἀκόμη ζωὴ ἐνδιαφέρθηκα ἰδιαίτερα γιὰ τὴν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, ποὺ ἔζησε τὸν 14ο αἰῶνα καὶ ὑπῆρξε ἐκφραστὴς ὅλης τῆς ἡσυχαστικῆς παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας μας, ἡ ὁποία ξεκινᾶ ἀπὸ τοὺς Προφῆτες περνᾶ στοὺς Ἀποστόλους καὶ φθάνει στοὺς Πατέρας ποὺ ἔζησαν σὲ ὅλους τοὺς αἰῶνες. Εἶναι μιὰ παράδοση κατ' ἐξοχὴν θεραπευτική, ἀφοῦ παρουσιάζει το πὼς δημιουργήθηκε ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὸν Θεό, σὲ ποιά κατάσταση βρέθηκε μετὰ τὴν πτώση καὶ ποὺ πρέπει νὰ φθάση μὲ τὸ ἔργο τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ ποὺ διαφυλάσσεται μέσα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.

Ὅταν ἔγινα Κληρικός, ὁ Γέροντάς μου, μακαριστὸς Μητροπολίτης Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας κυρὸς Καλλίνικος, μοῦ ἔδωσε ἐντολὴ νὰ μελετήσω τὸ θαυμάσιο βιβλίο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου «Συμβουλευτικὸν Ἐγχειρίδιον, ἤτοι περὶ φυλακῆς τῶν πέντε αἰσθήσεων», ποὺ κινεῖται μέσα στὴν προοπτικὴ τῆς διδασκαλίας της νηπτικῆς-ἡσυχαστικῆς παραδόσεως, ὅπως φαίνεται καὶ στὴν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ.

Ὡς Κληρικός, παράλληλα μὲ τὴν τέλεση τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας, τελοῦσα καὶ τὸ μυστήριο τῆς ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Πολλοὶ ἄνθρωποι ἔρχονταν νὰ ἐξομολογηθοῦν τὰ ἁμαρτήματά τους, νὰ ζητήσουν τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Τελῶντας τὸ μυστήριο τῆς ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, ἦλθα σὲ ἐπικοινωνία μὲ τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων, ἀφοῦ οἱ ἄνθρωποι ἄνοιγαν ὅλο τους τὸν ἑαυτὸ καὶ ἐκμυστηρεύονταν γεγονότα, πράξεις, λογισμοὺς καὶ γενικὰ ὅλα τὰ κρυφὰ μέρη τῆς ψυχῆς τους. Ἔτσι γνώρισα καλὰ τὴν πτωτικὴ κατάσταση τῶν ἀνθρώπων, ποὺ ἔχει σχέση μὲ τοὺς λογισμούς, τὶς φαντασίες, τὶς κινήσεις τοῦ νοῦ, τὶς ἐπιθυμίες καὶ τὰ πάθη. Ἐπίσης, γνώρισα τὶς διαρκεῖς μεταπτώσεις τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ προέρχονταν ἀπὸ ἀσθένεια τοῦ νοῦ, τῆς ἐπιθυμίας, τοῦ θυμοῦ κλπ.

Ὁπότε, ἔβλεπα τὸν ἑαυτό μου ὡς ἕνα πνευματικὸ ἰατρό-θεραπευτή. Δηλαδή, ἔπρεπε νὰ ἐντοπίσω τὴν πνευματικὴ ἀσθένεια, νὰ κάνω ὀρθὴ διάγνωση, νὰ προσφέρω τὴν κατάλληλη θεραπεία καὶ νὰ ἐπιβλέψω στὴν προσπάθεια θεραπείας τοῦ κάθε ἀνθρώπου.

Στὸ σημεῖο αὐτὸ εἶδα τὴν μεγάλη δυσκολία τοῦ Πνευματικοῦ Πατέρα, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ κάνη τὸ ἔργο του μόνο μὲ τὶς ἀνθρώπινες δυνάμεις, ἀλλὰ χρειάζεται ὁπωσδήποτε καὶ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Ἐπίσης, στὴν προσπάθεια αὐτὴ διεπίστωσα καὶ τὴν ἀξία της νηπτικῆς-ἡσυχαστικῆς παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως συναντᾶται στὴν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καὶ τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, τῶν ὁποίων τὰ ἔργα ἤδη εἶχα μελετήσει.

Ἔτσι, κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ μυστηρίου τῆς ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως προσπαθοῦσα νὰ ἐφαρμόσω στὴν πράξη, ὡς ἕνας πνευματικὸς ἰατρός, τὰ ὅσα εἶχα μελετήσει ἀπὸ τοὺς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, εἶχα ἀκούσει ἀπὸ πεπειραμένους ἁγιορείτας Πατέρας καὶ εἶχα δεχθῇ ἀπὸ τοὺς Πνευματικούς μου Πατέρας, ἰδιαιτέρως ἀπὸ τὸν ἀείμνηστο Γέροντά μου, ποὺ μνημόνευσα προηγουμένως, καὶ τὸν μεγάλο Γέροντα Θεολόγο καὶ ἡσυχαστὴ π. Σωφρόνιο Σαχάρωφ, ποὺ μὲ ἀξίωσε ὁ Θεὸς νὰ γνωρίσω.

Παράλληλα μὲ τὸ μυστήριο τῆς ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως ἐξασκοῦσα καὶ τὸ θεῖο κήρυγμα, τόσο κατὰ τὴν διάρκεια τῆς θείας Εὐχαριστίας ὅσο καὶ σὲ ἄλλες ἰδιαίτερες συνάξεις. Θεωροῦσα ὅτι τὸ κήρυγμα θὰ ἔπρεπε νὰ βοηθήση τοὺς Χριστιανοὺς νὰ θεραπευθοῦν ἀπὸ τὰ πάθη, νὰ ζοῦν μέσα στὴν Ἐκκλησία σύμφωνα μὲ τὴν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν παράδοσή της καὶ νὰ φθάσουν στὴν θέωση. Ὁπότε, τὸ κήρυγμα εἶναι ἀπαραίτητη συμπλήρωση τοῦ μυστηρίου τῆς ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως καὶ συνεχίζει διὰ τοῦ λόγου τὴν θεραπευτικὴ ἐργασία τοῦ μυστηρίου τῆς Ἐξομολογήσεως. Διότι, διὰ τοῦ κηρύγματος ἀναλύει κανεὶς τὸ ὅλο μυστήριο τῆς θείας Οἰκονομίας, δηλαδὴ τὸ τί ἔκανε ὁ Χριστὸς μὲ τὴν ἐνανθρώπησή Του, ἀλλὰ καὶ ὅλο τὸ μυστήριο τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου.

Εἶναι φυσικό, λοιπόν, ἡ ὅλη ἐνασχόλησή μου μὲ τὴν βιβλικοπατερικὴ παράδοση καὶ μὲ τὴν ποιμαντικὴ διακονία μου μέσα στὴν Ἐκκλησία νὰ δημιουργήσουν ὅλο ἐκεῖνο τὸ πλαίσιο καὶ τὶς προϋποθέσεις γιὰ νὰ γραφῆ τὸ βιβλίο «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» καὶ παρόμοια ἄλλα βιβλία.

2. Ὁ τίτλος καὶ ὁ ὑπότιτλος τοῦ βιβλίου

Τὸ βιβλίο «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» ἐξεδόθη τὸ 1986, δηλαδὴ πρὶν ἀπὸ 23 χρόνια. Θὰ ἤθελα νὰ σᾶς δώσω μερικὲς διευκρινίσεις γιὰ τὸν τίτλο καὶ τὸν ὑπότιτλο.

Ὁ τίτλος «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο λέξεις, τὴν λέξη Ὀρθόδοξη καὶ τὴν λέξη Ψυχοθεραπεία.

Τὸ ἐπίθετο «ὀρθόδοξη» χαρακτηρίζει αὐτὸν ποὺ ἔχει ὀρθὴ δόξα, δηλαδὴ τὴν ὀρθὴ διδασκαλία, καὶ κατ' ἐπέκταση ποὺ δηλώνει τὴν ὀρθόδοξη θεολογία. Μὲ αὐτὸ τὸ ἐπίθετο ἤθελα νὰ δηλώσω ὅτι τὰ ὅσα γράφονται στὸ βιβλίο διαφέρουν σαφέστατα ἀπὸ ἄλλες θεολογίες καὶ ψυχολογίες δυτικοῦ καὶ ἀνατολικοῦ τύπου.

Τὸ οὐσιαστικὸ «ψυχοθεραπεία» δηλώνει τὴν θεραπεία τῆς ψυχῆς, ποὺ ἐπεκτείνεται καὶ στὸν ὅλο ἄνθρωπο, διότι ὁ ἄνθρωπος δὲν ἀποτελεῖται μόνον ἀπὸ ψυχή, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ σῶμα. Μὲ τὸν ὅρο αὐτὸν δὲν ἐννοεῖται μιὰ ψυχοθεραπεία δυτικοῦ τύπου. Διότι στὴν Δύση ἀναπτύχθηκε ἡ ψυχολογία, ἡ ψυχοθεραπεία, ἡ ψυχανάλυση, ἀλλὰ μὲ τοὺς ὅρους αὐτοὺς ὡς ψυχὴ νοεῖται ἁπλῶς οἱ νοητικὲς καὶ συναισθηματικὲς ἐνέργειες τοῦ ἀνθρώπου. Γιὰ μᾶς ὅμως τοὺς ὀρθοδόξους ἡ ψυχὴ εἶναι τὸ πνευματικὸ στοιχεῖο τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου. Ὁπότε, πρόκειται γιὰ ἕνα ὀντολογικὸ γεγονὸς ποὺ ὑπάρχει ἀκόμη καὶ μετὰ τὴν ἔξοδο τῆς ψυχῆς ἀπὸ τὸ σῶμα. Δηλαδή, γιὰ μᾶς ἡ ψυχὴ δὲν εἶναι κάτι ποὺ συνδέεται μὲ τὴν βιοχημικὲς διεργασίες στὸν ἐγκέφαλο, τοὺς νευροδιαβιβαστὲς καὶ τὰ συναισθήματα, ἀλλὰ εἶναι ἕνα ἰδιαίτερο πνευματικὸ στοιχεῖο ποὺ ἑνώνεται μὲ τὸ σῶμα, χωρὶς νὰ ταυτίζεται ἀπόλυτα μὲ αὐτὸ καὶ ὑπάρχει καὶ ὅταν ἐξέλθη ἀπὸ τὸ σῶμα.

Ἔτσι, ὁ τίτλος «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» δηλώνει τὴν διδασκαλία καὶ τὴν πράξη τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου ποὺ εἶναι διαφορετικὴ ἀπὸ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο συμπεριφέρονται οἱ δυτικοὶ Χριστιανοὶ καὶ οἱ ἀνατολίτες Ἰνδουϊστές. Εἶναι γνωστὸν ὅτι ἡ σχολαστικὴ θεολογία τῆς Δύσεως ἔχει ἀναπτύξει τὴν ἄποψη ὅτι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἔγινε ἄνθρωπος γιὰ νὰ ἐξιλεώση τὴν θεία δικαιοσύνη, ὡσὰν ὁ Θεὸς νὰ ἦταν ὀργισμένος, δηλαδὴ ἄρρωστος καὶ νὰ χρειαζόταν θεραπεία! Ἐπίσης, ἡ προτεσταντικὴ ἠθικὴ δὲν κάνει λόγο γιὰ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ γιὰ μιὰ ἀναγέννηση, ἡ ὁποία εἶναι ἐπιφανειακή, συναισθηματικὴ ἠθικὴ κλπ.

Ἀκόμη, γιὰ νὰ προσδιορίσω ἀκόμη περισσότερο τὸ θέμα τῆς Ὀρθόδοξης Ψυχοθεραπείας ἔθεσα καὶ τὸν ὑπότιτλο «Πατερικὴ θεραπευτικὴ ἀγωγή».

Ἡ λέξη «πατερικὴ» δηλώνει ὅτι πρόκειται γιὰ τὴν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι εἶναι διάδοχοι τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καὶ εἶναι ἡ γέφυρα ποὺ μεταφέρει τὴν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων σὲ κάθε ἐποχή, ὅπως ἔλεγε καὶ ὁ ἀείμνηστος Γεώργιος Φλωρόφσκυ.

Ἡ λέξη «θεραπευτικὴ» δηλώνει ὅτι ἡ διδασκαλία τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Πατέρων δὲν εἶναι ἐγκεφαλική, νοησιαρχική, ἠθική, ἀλλὰ καθαρὰ θεραπευτική, δηλαδὴ πνευματικὴ ἰατρική. Ἄλλωστε, στὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τοὺς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας βλέπουμε ὅτι χρησιμοποιοῦνται πολλοὶ ἰατρικοὶ ὅροι γιὰ νὰ δηλώσουν τὴν σχέση τοῦ Χριστοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο καὶ τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν Θεό.

Ἔπισης, ἡ λέξη ἀγωγὴ δηλώνει τὴν μέθοδο τὴν ὁποία ἔχει ἡ Ἐκκλησία καὶ τὴν ἔχουν ἐντοπίσει οἱ Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι καὶ οἱ Πατέρες στὰ κείμενά τους, μὲ τὴν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ τὴν θεραπεία. Σὲ πολλὰ ἔργα τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Πατέρων χαρακτηρίζεται ἡ Ἐκκλησία ὡς θεραπεία, οἱ Κληρικοὶ ὡς Πνευματικοὶ ἰατροὶ καὶ οἱ ἄνθρωποι ὡς πνευματικὰ ἄρρωστοι ποὺ πρέπει νὰ ἀγωνισθοῦν γιὰ νὰ ἀποκτήσουν θεραπεία, ποὺ εἶναι ἡ ἕνωσή τους μὲ τὸν Χριστό. Ἄλλωστε, ὁ Χριστὸς εἶναι καὶ ὁ ἰατρός, καὶ τὸ φάρμακο καὶ ὁ τρόπος θεραπείας.

Ἑπομένως, ὁ τίτλος «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» καὶ ὁ ὑπότιτλος «πατερικὴ θεραπευτικὴ ἀγωγὴ» δηλώνει ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι θεραπευτικὸ «φροντιστήριο» καὶ μέσα σὲ αὐτὴν ὑπάρχουν τὰ μυστήρια καὶ ἡ ἀσκητικὴ ζωή, μὲ τὰ ὁποῖα ὅλος ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ θεραπευθῇ.

3. Οἱ συζητήσεις γιὰ τὸ περιεχόμενο τοῦ βιβλίου

Ἡ κυκλοφορία τοῦ βιβλίου στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα ἔκανε μεγάλη ἐντύπωση. Δημιούργησε πολλὲς συζητήσεις, θετικὲς καὶ ἀρνητικὲς καὶ ὡς πρὸς τὸν τίτλο του καὶ ὡς πρὸς τὸ περιεχόμενό του. Ὁ τίτλος προξένησε ἐντύπωση γιὰ τὸ ὅτι πολλοὶ ὁμιλοῦσαν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη γιὰ ψυχολογία καὶ ψυχοθεραπεία δυτικοῦ τύπου, ἀλλὰ καὶ τὸ περιεχόμενο προκάλεσε μεγάλη ἐντύπωση, διότι ἔβλεπαν ὅτι ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι ἁπλῶς μιὰ ἠθικὴ ὀργάνωση καὶ μιὰ ἁπλὴ θρησκεία, ἀλλὰ εἶναι κάτι περισσότερο• Θεραπευτήριο, Νοσοκομεῖο.

Ἡ ἐντύπωση ποὺ προκάλεσε, οἱ συζητήσεις ποὺ ἔγιναν μὲ βοήθησαν καὶ μένα νὰ δῶ τὸ θέμα πλατύτερα καὶ νὰ τὸ ἐπεκτείνω. Ἔτσι, ἕνα χρόνο μετὰ τὴν ἔκδοση τοῦ βιβλίου «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία», δηλαδὴ τὸ 1987, ἐξεδόθη τὸ βιβλίο «Θεραπευτικὴ Ἀγωγή», μὲ ὑπότιτλο «Προεκτάσεις στὴν ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία», ὅπου ἀναπτύσσονταν πολλὰ ἐπὶ μεροὺς πρακτικὰ ζητήματα γιὰ τὰ ἰδιαίτερα πάθη καὶ τὴν θεραπεία τους κλπ. Ἕναν χρόνο μετά, δηλαδὴ τὸ 1988, ἐξεδόθη καὶ τὸ τρίτο βιβλίο μὲ τίτλο «Συζητήσεις γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία», στὸ ὁποῖο ἀναλύονταν θέματα ποὺ προκάλεσαν ἰδιαίτερη ἐντύπωση. Ἕνα ἔτος μετά, δηλαδὴ τὸ 1989, ἐξεδόθη ἄλλο βιβλίο μὲ τίτλο «Ψυχικὴ ἀσθένεια καὶ ὑγεία», στὸ ὁποῖο μὲ ἁπλὸ καὶ διαλογικὸ τρόπο, ποὺ εἶναι πιὸ ἐπαγωγικός, παρουσιάσθηκε ὅλο τὸ περιεχόμενο τῶν προηγουμένων βιβλίων, γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία ὡς θεραπευτικὴ ἐπιστήμη, τὴν ἀσθένεια καὶ τὴν θεραπεία τῆς ψυχῆς, τὴν γνώση τοῦ Θεοῦ, τὸν ὀρθόδοξο μοναχισμὸ καὶ τὴν ὀρθόδοξη παράδοση. Μέσα σὲ τέσσερα χρόνια παρουσίασα τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου.

Πρόσφατα, ὅμως, ἤτοι τὸ 2009, τὰ δύο προηγούμενα βιβλία, ἤτοι «Θεραπευτικὴ Ἀγωγὴ» καὶ «Συζητήσεις γιὰ τὴν "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία"» ἑνοποιήθηκαν σὲ ἕνα βιβλίο μὲ τίτλο «Ἰατρικὴ ἐν Πνεύματι ἐπιστήμη», στὸ ὁποῖο ἔγιναν πολλὲς συντμήσεις, ἐπεκτάσεις καὶ διευκρινίσεις τοῦ ὅλου θέματος. Ὁ τίτλος «Ἰατρικὴ ἐν Πνεύματι ἐπιστήμη» προέρχεται ἀπὸ τὸν ρβ (102) κανόνα τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ποὺ ἐκλαμβάνει τὴν ἁμαρτία ὡς ἀσθένεια καὶ τὴν προσπάθεια τοῦ Πνευματικοῦ Πατέρα νὰ βοηθήση τὸν ἄνθρωπο ὡς θεραπεία.

Βεβαίως, τὸ ὅλο θέμα περὶ τῆς θεραπείας τοῦ ἀνθρώπου μὲ ἀπησχόλησε καὶ στὴν μεταγενέστερη συγγραφική μου δραστηριότητα, γι' αὐτὸ καὶ κατὰ καιροὺς ἀσχολούμουν καὶ μὲ τὸ θέμα αὐτὸ πέρα ἀπ' ὅλες τὶς ἄλλες θεολογικὲς μελέτες μου. Μέσα στὸ πλαίσιο αὐτὸ μπορεῖ νὰ ἐντάξη κανεὶς τὸ βιβλίο «Ὀρθόδοξη ψυχοθεραπεία καὶ ὑπαρξιακὴ ψυχολογία», στὸ ὁποῖο ἀνέλυσα τὴν λογοθεραπεία τοῦ Βίκτωρ Φρὰνκλ (Victor Frankl) ποὺ προσεγγίζει κάπως τὴν θεραπευτικὴ τῆς Ἐκκλησίας μας• τὸ βιβλίο «Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὡς Ἁγιορείτης», στὸ ὁποῖο παρουσιάζεται ἡ νηπτικὴ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καὶ ἡ οὐσία τῆς ἁγιορειτικῆς ζωῆς• τὸ βιβλίο «Ἡσυχία καὶ Θεολογία», ὅπου περιγράφεται ὅλη ἡ ἡσυχαστικὴ παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὡς μέθοδος ἀποκτήσεως τῆς ἀληθινῆς θεολογίας• τὸ βιβλίο «Ὀρθόδοξος Μοναχισμὸς ὡς προφητική, ἀποστολικὴ καὶ μαρτυρικὴ ζωὴ» κλπ.

Τὰ βιβλία αὐτὰ προκάλεσαν ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον καὶ σὲ Ὀρθοδόξους Χριστιανοὺς ἐκτὸς Ἑλλάδος καὶ ἄρχισαν νὰ μεταφράζονται σὲ διάφορες γλῶσσες, περίπου 19, μὲ πολλὲς ἐκδόσεις κάθε μιὰ ἀπὸ αὐτές.

Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἔκδοση τῶν βιβλίων αὐτῶν κλήθηκα σὲ πολλὰ Συνέδρια γιὰ νὰ ἀναλύσω τὴν προοπτικὴ αὐτὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ νομίζω ὅτι ἔγινε μιὰ προσπάθεια νὰ κατανοηθῇ ἡ Ἐκκλησία ὄχι μέσα ἀπὸ θρησκευτικές, πολιτιστικές, στοχαστικὲς καὶ ἠθικολογικὲς ἀναλύσεις, ἀλλὰ μέσα ἀπὸ τὴν διαχρονικὴ παράδοση τῆς θεραπείας.

4. Ἡ «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» ἀπὸ ψυχολογικῆς πλευρᾶς

Μοῦ ἔκανε ἰδιαίτερη ἐντύπωση ὅτι ἡ Ἀμερικανικὴ Ψυχολογικὴ Ἑταιρεία, ποὺ δίνει τὶς κατευθύνσεις σὲ χιλιάδες ψυχολόγους γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσουν θέματα ψυχολογικῶν ἀσθενειῶν, ἀναφέρθηκε καὶ στὸ φαινόμενο τῆς θρησκευτικῆς ψυχοθεραπείας καὶ στὴν βοήθεια ποὺ μπορεῖ νὰ προσφέρουν οἱ θρησκεῖες πάνω στὸ θέμα τῆς Ψυχοθεραπείας. Ἐπειδὴ παρατηρήθηκαν ἐκδηλώσεις ποὺ ἄθεοι ψυχίατροι ὑποτιμοῦσαν τὸ θρησκευτικὸ θεραπευτικὸ ὑλικό, γι' αὐτὸ ἡ Ἀμερικανικὴ Ψυχολογικὴ Ἑταιρεία προσπάθησε νὰ δὴ τὶς θρησκεῖες μέσα ἀπὸ τὴν προοπτικὴ τῆς ψυχοθεραπείας.

Σὲ ἕνα ὀγκῶδες βιβλίο μὲ τίτλο «Ἐγχειρίδιο ψυχοθεραπείας καὶ θρησκευτικῆς ποικιλομορφίας» μελετᾶ τὸ περιεχόμενο τοῦ Βουδισμοῦ, τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ, τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τοῦ Μωαμεθανισμοῦ ἀπὸ πλευρᾶς Ψυχολογίας καὶ Ψυχοθεραπείας (Handbook of Psychotherapy and Religious Diversity, edited by P. Scott Richards and Allen E. Bergin, American Psychological Association, Washington, DC, first Edit. 1995, fourth Edit. 2006).

Στὸ κεφάλαιο μὲ τίτλο «Ψυχοθεραπεία μὲ ἀνατολικοὺς ὀρθοδόξους Χριστιανούς», ποὺ γράφεται ἀπὸ τὸν Tonny Young γίνεται εὐρύτατη ἀνάλυση τῶν στοιχείων ψυχοθεραπείας, ποὺ βρίσκονται στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Σὲ ἕνα ὑποκεφάλαιο μὲ τίτλο ψυχολογικὲς παρεμβάσεις κατάλληλες γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία, καταγράφει ἀρκετὰ ἐνδιαφέροντα σημεῖα.

Τὸ ἕνα σημεῖο εἶναι ὅτι γίνεται ἀναφορὰ στὸ ψυχοθεραπευτικὸ ὑλικὸ ποὺ διαθέτει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ κυρίως στὴν ἐξομολόγηση καὶ τὴν προσευχή, ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ ἔχη ἠρεμιστικὰ ἀποτελέσματα. Γράφεται:

«Πολλὲς ἀπὸ τὶς πνευματικὲς πρακτικὲς καὶ πεποιθήσεις τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθοδοξίας μποροῦν νὰ ἔχουν θετικὸ συναισθηματικὸ ἢ ψυχολογικὸ ἀποτέλεσμα. Αὐτὸ συμβαίνει παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι δὲν ἔχουν σχεδιαστεῖ γιὰ τὴν ψυχολογικὴ ἀλλὰ γιὰ τὴν πνευματικὴ ὑγεία. Ἴσως οἱ δυὸ σπουδαιότερες ἀπὸ αὐτὲς τὶς πρακτικὲς εἶναι τὸ Μυστήριο τῆς Ἐξομολόγησης καὶ ἡ εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ. Τὰ ὀφέλη τῆς ἐξομολόγησης εἶναι εὐρύτερα γνωστὰ καὶ μάλιστα ἔχουν ἀποτυπωθεῖ στὴν λαϊκὴ φράση "ἡ ἐξομολόγηση κάνει καλὸ στὴν ψυχή". Ἡ εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ ὅτι ἐπικεντρώνει τὸ μυαλὸ καὶ τὴν καρδιὰ στὸ Θεὸ καὶ ὠθεῖ τὸν ἄνθρωπο νὰ ζῆ λεπτὸ πρὸς λεπτὸ στὴν συνειδητοποίηση τῆς Παρουσίας Του, ἔχει καὶ ἕνα ἠρεμιστικὸ ἀποτέλεσμα. Ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο σὲ καλύτερη ἐπίγνωση τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ τῶν παθῶν του καὶ σὲ αὐτογνωσία».

Τὸ δεύτερο σημεῖο εἶναι ἡ ἐπισήμανση ὅτι συνήθως ὅσοι εἶναι ψυχολογικὰ ἄρρωστοι ἐπισκέπτονται τὸν Ἱερέα τους πρὶν ἀπὸ τὸν Ψυχίατρο. Γράφεται:

«Πολλοί, ἂν ὄχι οἱ περισσότεροι, Ὀρθόδοξοι ἀσθενεῖς, θὰ ἔχουν συζητήσει μὲ τὸν ἱερέα τους γιὰ τὰ ψυχολογικά τους προβλήματα πρὶν κλείσουν ραντεβοῦ μὲ ἕναν ψυχοθεραπευτή. Στὶς περισσότερες περιπτώσεις ὁ ἱερέας θὰ ἔχει ἤδη δώσει τὶς συμβουλές του στὸν πελάτη. Οἱ συμβουλὲς θὰ ἔχουν καλύψει τόσο τὶς ψυχολογικὲς ὅσο καὶ τὶς πνευματικὲς πλευρὲς τῆς κατάστασης».

Τὸ τρίτο σημεῖο εἶναι ὅτι ὁ ἀμερικανὸς συγγραφέας συνιστᾶ στὸν κάθε ἐπιστήμονα ψυχοθεραπευτὴ νὰ σέβεται τὶς θρησκευτικὲς πεποιθήσεις τῶν ἀσθενῶν καὶ νὰ συζητᾶ μὲ τὸν Ἐφημέριο τοῦ ἀσθενοῦς, γιατί αὐτὸ θὰ βοηθοῦσε τον ψυχοθεραπευτή. Γράφεται:

«Ὁ ψυχοθεραπευτὴς θὰ ἦταν προτιμότερο νὰ σκεφθῇ προσεκτικὰ τὶς παρεμβάσεις ποὺ ἀποσκοποῦν στὸν ἐπηρεασμὸ τῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων τοῦ ἀσθενοῦς, ὅπως ἄλλωστε θὰ ἔκανε καὶ μὲ ἀσθενεῖς ὁποιασδήποτε παράδοσης. Μιὰ συζήτηση μὲ τὸν ἐφημέριο τῆς ἐνορίας τοῦ ἀσθενοῦς, ἐννοεῖται μὲ τὴν ἄδεια τοῦ ἀσθενοῦς, θὰ βοηθοῦσε κάθε ψυχοθεραπευτὴ νὰ σχεδιάση καλύτερες καὶ πιὸ ἀποτελεσματικὲς παρεμβάσεις».

Ὅπως ἐπίσης γράφεται:

«Οἱ περισσότεροι Ὀρθόδοξοι δὲν θὰ ἀνταποκριθοῦν καλὰ σὲ πνευματικὲς παρεμβάσεις κατὰ τὴν ψυχοθεραπεία ἢ τὴ συμβουλευτική. Θὰ ἔχουν τὴν τάση νὰ θεωροῦν τὸ χῶρο τῆς πνευματικῆς καθοδήγησης ἢ ἀνάπτυξης ὡς ἀποκλειστικὸ πεδίο τοῦ ἱερέα τους. Σίγουρα, πρὶν ἀπὸ τὴ χρησιμοποίηση μιᾶς συμπεριφορικὴς συνταγῆς ἢ ὑπόδειξης γιὰ πνευματικὴ πρακτικὴ ὡς μέρους τῆς θεραπείας, ὁ ψυχοθεραπευτὴς θὰ ἔκανε καλὰ νὰ συζητήσει πλήρως τὴ συγκεκριμένη παρέμβαση μὲ τὸν ἀσθενῆ καὶ ἴσως μὲ τὸν ἱερέα τοῦ ἀσθενοῦς».

Τὸ γενικὸ συμπέρασμα τοῦ συγγραφέως εἶναι τὸ ἀκόλουθο:

«Γενικά, εἶναι ἀσφαλὲς νὰ ὑποθέσουμε ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοι κληρικοὶ εἶναι ἀνοικτοὶ καὶ πρόθυμοι νὰ συνεργαστοῦν μὲ τοὺς ψυχοθεραπευτές. Ἀρκετοὶ κληρικοὶ ἔχουν ἐξασκηθεῖ στὴν ψυχοθεραπεία καὶ πολλοὶ εἶναι κλινικοὶ ψυχολόγοι. Ὡστόσο, οἱ Ὀρθόδοξοι ἱερεῖς μπορεῖ νὰ εἶναι πιὸ ζηλότυποι ἀπὸ τοὺς ἱερεῖς στὶς Δυτικὲς ἐκκλησίες, δηλαδὴ μπορεῖ νὰ αἰσθάνονται μεγαλύτερη εὐθύνη γιὰ τὰ μέλη τοῦ ποιμνίου τους ἀπὸ ὅ,τι ἄλλοι πάστορες. Καθὼς οἱ περισσότερες ἐκκλησίες εἶναι μικρές, οἱ ἐνορῖτες καὶ οἱ οἰκογένειές τους πιθανότατα εἶναι πολὺ γνωστοὶ τοῦ ἱερέα. Αὐτὸ δὲν χρειάζεται νὰ ἐμποδίση τὸν ψυχοθεραπευτὴ καὶ δὲν θὰ τὸν ἐμποδίση, ἂν ὁ ἱερέας ἔχει ἐμπιστοσύνη στὸν ψυχοθεραπευτή, καὶ ἂν διατηρηθῇ ἕνα ἐπίπεδο ἐπαφῆς καὶ κατανόησης κατάλληλο γιὰ τὴν συγκεκριμένη περίπτωση».

Στὸ ἄρθρο αὐτὸ δίνονται καὶ δύο παραδείγματα κληρικῶν ποὺ ἀσχολήθηκαν μὲ τὴν ψυχοθεραπεία ἀπὸ ὀρθοδόξου πλευρᾶς. Τὸ ἕνα εἶναι τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου (τοῦ Παλαιοῦ Ἑορτολογίου), Καθηγητοῦ στὸ Πρίνστον τῆς Ἀμερικῆς, ποὺ παρουσίασε τὶς θέσεις του στὰ τέσσερα βιβλία του γιὰ τὴν ταπείνωση, τὴν ὑπακοή, τὴν μετάνοια καὶ τὴν ἀγάπη, ποὺ ἀσχολοῦνται «μὲ θέματα ὀρθόδοξης πατερικῆς ψυχολογίας». Τὸ δεύτερο παράδειγμα ἐκλαμβάνεται ἀπὸ τὸ δικό μου βιβλίο μὲ τίτλο «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» ποὺ μεταφράσθηκε στὰ ἀγλλικὰ καὶ κάνει μιὰ πολὺ συνοπτική, ἀλλὰ οὐσιαστικὴ παρουσίαση τῆς θεραπείας ποὺ ἔχει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ὅπως ἀναλύεται στὸ βιβλίο. Γράφει ὁ Tonny Young:

«Ὁ Ἀρχιμανδρίτης Ἰερόθεος, ἱερέας καὶ ψυχοθεραπευτής, σὲ πολλὰ γραπτὰ ἔργα του ἔχει συστηματοποιήσει τὶς ἰδέες τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας πάνω στὶς θεραπευτικὲς πλευρές, τοὺς στόχους καὶ τὶς πρακτικὲς τὶς ὁποῖες ἐκπροσωπεῖ ἡ Ὀρθόδοξη πνευματικὴ παράδοση (Vlachos, 1993, 1994a, 1994b). Θεωρεῖ ὅτι ὁ πρωταρχικὸς θεραπευτικὸς σκοπὸς τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι ἡ θεραπεία τοῦ νοῦ, ἐννοῶντας τὴν ὑψηλότατη δύναμη (faculty) στοὺς ἀνθρώπους, διὰ τῆς ὁποίας γνωρίζεται ὁ Θεὸς ὅταν αὐτὴ ἔχει καθαρθεῖ καὶ θεραπευτεῖ. Ὁ νοῦς διακρίνεται ἀπὸ τὴ λογική, τὸ συναίσθημα καὶ τὴ διανοητικὴ γνώση. Ἂν καὶ ὁρισμένες φορὲς μεταφράζεται ὡς intellect (διάνοια), εἶναι διαφορετικὸ ἀπὸ αὐτὸ ποὺ κανονικὰ θεωροῦμε ἐξυπνάδα. Ὁ νοῦς θεωρεῖται τὸ ὑψηλότατο τμῆμα τῆς ψυχῆς, ὁ ὀφθαλμὸς τῆς ψυχῆς. Ὅταν καθαρθεῖ, ὁ νοῦς ἔχει τὴ δυνατότητα τῆς ἄμεσης ἐμπειρίας τοῦ Θεοῦ, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ἐμπειρία ἁπλῶν ἰδεῶν ἢ ἐννοιῶν περὶ τοῦ Θεοῦ. Ἄλλοι τρόποι γιὰ νὰ ἐκφραστεῖ αὐτὴ ἡ κατάσταση εἶναι το νὰ γίνουμε Χριστομιμητὲς καὶ καθαροὶ στὴν καρδιὰ (Μάτθ. ε , 8, Ρώμ. ἰβ , 2, καὶ β’ Κόρ. ε , 17).

Χρησιμοποιῶντας τὴ μεταφορὰ τῆς Ἐκκλησίας ὡς νοσοκομεῖο, ἡ παθολογία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τὰ πάθη. Ὡς πάθη οἱ Πατέρες ἐννοοῦν αὐτὸ ποὺ σκοτίζει τὴν ψυχὴ ἢ τὸ νοῦ, καὶ αὐτὰ θεωροῦνται διαστροφὲς αὐτοῦ ποὺ εἶναι φυσικὸ καὶ ἀγαθὸ στὶς δυνάμεις καὶ δυνατότητες τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Μερικοὶ Πατέρες θεωροῦν ὅτι τὰ πάθη εἶναι ἐγγενῶς κακά, ἐνῷ ἄλλοι θεωροῦν ὅτι τέθηκαν ἐξ ἀρχῆς στὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸ Θεό, καὶ συνεπῶς εἶναι καλὰ ἀλλὰ διαστρεβλωμένα ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Σύμφωνα μὲ τὸν Ἀρχιμανδρίτη Ἰερόθεο (1994b), ὁρισμένα πάθη σημειώνονται ἀπὸ τοὺς Πατέρες ὡς κεντρικὰ ἢ ὡς ὁδηγοῦντα σὲ ὅλα τὰ ὑπόλοιπα: ἡ φιλαυτία, ἡ φιλοδοξία, ἡ πνευματικὴ ἄγνοια, ἡ λήθη (τοῦ Θεοῦ), ἡ ὀκνηρία καὶ ἡ φιλοκτημοσύνη θεωροῦνται ὅτι ὁδηγοῦν σὲ μιὰ μακρὰ λίστα ἀσθενειῶν καὶ ἁμαρτημάτων τῆς ψυχῆς.

Ἡ θεραπεία τῶν παθῶν καὶ ἡ μεταμόρφωσή τους εἶναι ὁ προτελευταῖος στόχος τῆς Ὀρθόδοξης πίστης. Ὁ ἀπώτερος στόχος εἶναι ἡ κοινωνία μὲ τὸ Θεὸ καὶ ἡ θεωρία τοῦ Θεοῦ. Τὸ κίνητρο γιὰ τὴ θεραπεία τῶν παθῶν μπορεῖ νὰ εἶναι ἡ ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὰ βάσανα τῶν παθῶν, ἀλλὰ στὴν καλύτερη μορφή του εἶναι ἡ ἀγάπη καὶ ἐπιθυμία γιὰ τὸ Θεό».

Ζητῶ συγγνώμη γιατί ἀναφέρομαι στὸ πρόσωπό μου, ἀλλὰ δὲν ἦταν δυνατὸν κατὰ ἕναν διαφορετικὸ τρόπο νὰ τὰ παρουσιάσω. Ἄλλωστε πιστεύω ὅτι ὅ,τι ἔγραψα καὶ γράφω δὲν εἶναι δικές μου προσωπικὲς ἀπόψεις καὶ ἀνακαλύψεις, ἀλλὰ ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας ποὺ ἐκφράζεται διὰ τῶν ἁγίων της. Ἔτσι τελικὰ παρουσιάζεται τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὁ τυχὸν ἔπαινος ἐκ μέρους τῶν ἀνθρώπων ἀναφέρεται σὲ αὐτήν.

5. Βασικὰ σημεῖα τῆς ὀρθοδόξου θεραπευτικῆς ἀγωγῆς

Ἡ ὅλη διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας ἀποβλέπει στὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου καὶ στὴν θέωσή του. Ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι μιὰ ἀνθρώπινη ὀργάνωση, ἀλλὰ τὸ Θεανθρώπινο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ μέσα στὸ ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος ἐντάσσεται καὶ ζῆ μὲ τὰ μυστήρια, ἤτοι τὸ Βάπτισμα, τὸ Χρῖσμα καὶ τὴν θεία Εὐχαριστία. Τὸ Βάπτισμα εἶναι τὸ εἰσαγωγικὸ μυστήριο, μὲ τὸ Χρῖσμα ὁ ἄνθρωπος λαμβάνει τὶς δωρεὲς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ μὲ τὴν θεία Κοινωνία τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ ἑνώνεται μὲ τὸν Χριστό. Χωρὶς μυστήρια δὲν νοεῖται ὀρθόδοξη ζωή, ἰδιαιτέρως χωρὶς τὸ μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας ποὺ εἶναι τὸ κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

Ἡ μετοχή, ὅμως, τῶν Χριστιανῶν στὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας δὲν γίνεται χωρὶς προϋποθέσεις. Κατὰ τὸν ἅγιο Διονύσιο τὸν Ἀρεοπαγίτη καὶ τὸν ἅγιο Μάξιμο τὸν Ὁμολογητή, ποὺ τὸν ἑρμηνεύει, ὁ Χριστὸς γίνεται κάθαρση τῶν καθαιρομένων, ἔλλαμψη τῶν φωτιζομένων καὶ θέωση τῶν θεουμένων. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι καθένας ἀνάλογα μὲ τὴν πνευματικὴ κατάσταση στὴν ὁποία βρίσκεται λαμβάνει ἰδιαίτερη Χάρη ἀπὸ τὸν Θεὸ ἡ μᾶλλον ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἐνεργεῖ ἀνάλογα μὲ τὴν πνευματικὴ κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὸν ἀνυψώνει πολὺ περισσότερο, τὸν ἀνεβάζει πνευματικά. Ἂν κάτω ἀπὸ τὶς ἀκτῖνες τοῦ ἡλίου τοποθετήσουμε δύο διαφορετικὰ ἀντικείμενα, δηλαδὴ τὴν λάσπη καὶ τὸ κερί, τότε θὰ δοῦμε ὅτι οἱ ἴδιες ἀκτῖνες τοῦ ἡλίου τὴν λάσπη τὴν σκληραίνουν καὶ τὸ κερὶ τὸ λιώνουν. Κατὰ τρόπο ἀνάλογο λειτουργεῖ καὶ ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ στοὺς ἀνθρώπους.

Αὐτὸ σημαίνει ὅτι μαζὶ μὲ τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας πρέπει νὰ συνδέεται καὶ ἡ ἀσκητικὴ ζωή, ποὺ ἑρμηνεύεται ὡς ἡ ἐφαρμογὴ τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Χριστὸς μετὰ τὴν Ἀνάστασή Του εἶπε στοὺς Μαθητές Του: «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν» (Μάτθ. κή , 19-20). Δηλαδή, ἐδῶ ὑπάρχουν δύο μετοχές, «βαπτίζοντες» καὶ «διδάσκοντες». Οἱ ἄνθρωποι θὰ γίνονται μαθητὲς Χριστοῦ ἀπὸ τοὺς Ἀποστόλους μὲ τὰ μυστήρια καὶ τὴν ἐφαρμογὴ τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ. Ἑπομένως, ἀπαιτεῖται μυστηριακὴ καὶ ἀσκητικὴ ζωή.

Ὅταν μιλοῦμε γιὰ ἀσκητικὴ ζωή, ἐννοοῦμε το πὼς μὲ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δική μας προσπάθεια θὰ ἀλλάξη ὅλη ἡ ψυχοσωματική μας συγκρότηση μέσα ἀπὸ τὴν μυστηριακὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, πὼς ἀπὸ τὴν πτώση θὰ ὁδηγηθοῦμε στὴν ἕνωση μὲ τὸν Χριστό, πὼς θὰ ἀναγεννηθοῦμε πνευματικά. Δηλαδή, πρόκειται γιὰ μιὰ ἀναγέννηση, ἡ ὁποία ἔχει ἀρχὴ καὶ συνέχεια. Ὅπως τὸ ἔμβρυο γεννιέται, ἀλλὰ θὰ πρέπει νὰ τρώγη γιὰ νὰ μεγαλώση, ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος ἀναγεννιέται μὲ τὸ Βάπτισμα, ἀλλὰ θὰ πρέπει συνεχῶς νὰ μεγαλώνη καὶ νὰ ἀναπτύσσεται πνευματικά. Καὶ ἐπειδὴ θὰ πρέπει νὰ ὁμοιωθοῦμε μὲ τὸν Χριστὸ καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι τέλειος Θεὸς καὶ τέλειος ἄνθρωπος, γι' αὐτὸ καὶ ἡ πορεία τῆς ἀναγεννήσεως εἶναι μιὰ διαρκὴς κίνηση.

Γιὰ νὰ δώσω κάποιο συγκεκριμένο παράδειγμα ποὺ συνιστᾶ τὴν θεραπευτικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, θὰ σημειώσω τὴν θεραπεία τοῦ νοῦ, καθὼς ἐπίσης καὶ τὴν θεραπεία τῶν παθῶν.

Κατὰ τὴν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὁ νοῦς εἶναι ὁ ὀφθαλμὸς τῆς ψυχῆς, εἶναι μιὰ ἐνέργεια διαφορετικὴ ἀπὸ τὴν ἐνέργεια τῆς λογικῆς. Πρῶτα ὁ νοῦς ἀσθενεῖ καὶ στὴν συνέχεια συμπαρασύρει στὴν διάπραξη τῆς ἁμαρτίας καὶ τὸ παθητικὸ τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδὴ τὸ ἐπιθυμητικὸ καὶ τὸ θυμικό. Ἔτσι, πρῶτα ὁ νοῦς θὰ πρέπει νὰ θεραπευθῇ, δηλαδὴ νὰ στραφῆ πρὸς τὸν Θεό, νὰ λάβη την Χάρη Του καὶ νὰ φωτισθῇ. Αὐτὸ γίνεται μὲ τὴν προσευχή, ἰδιαιτέρως μὲ τὴν νοερὰ προσευχή.

Ὅπως ὁ νοῦς τοῦ Ἀδὰμ ποὺ σκοτίσθηκε παρέσυρε τὸ ἐπιθυμητικὸ καὶ τὸ θυμικὸ στὴν διάπραξη τῆς ἁμαρτίας καὶ αἰχμαλωτίσθηκε ὅλος ὁ ἄνθρωπος, ἔτσι καὶ ὁ φωτισμένος νοῦς ἐλευθερώνει τὸ παθητικὸ μέρος τῆς ψυχῆς, δηλαδὴ τὴν ἐπιθυμία καὶ τὸν θυμὸ καὶ τὰ στρέφει πρὸς τὸν Θεό. Παράλληλα, ὅμως, πρέπει καὶ ὁ ἄνθρωπος νὰ ἐφαρμόση τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ γιὰ νὰ θεραπεύση τὴν ἐπιθυμία καὶ τὸν θυμό. Ἐὰν συνδέση τὸ ἐπιθυμητικὸ μὲ τὴν ἐγκράτεια καὶ τὸ θυμικὸ μὲ τὴν ἀγάπη καὶ παράλληλα τὸ νοερὸ ἀσχολεῖται μὲ τὴν προσευχή, τότε γίνεται αὐτὴ ἡ μεταστροφὴ τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν Θεό.

Αὐτὴ ἡ μεταστροφὴ τοῦ νοεροῦ καὶ τοῦ παθητικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς πρὸς τὸν Θεὸ ἔχει συνέπειες καὶ στὴν λειτουργία τοῦ σώματος, ἐπειδὴ ἡ ψυχὴ συνδέεται στενὰ μὲ τὸ σῶμα, ἀφοῦ τὸ νοερό, τὸ ἐπιθυμητικὸ καὶ τὸ θυμικὸ ἐκφράζονται διὰ τοῦ σώματος, ὁπότε καὶ τὸ σῶμα μετασκευάζεται, ἀνακαινίζεται, ἀναγεννᾶται. Γι' αὐτὸ στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν δεχόμαστε τὴν πλατωνικὴ ἀντίληψη περὶ τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ σώματός του, ὅτι δηλαδὴ τὸ σῶμα εἶναι φυλακὴ τῆς ψυχῆς καὶ πρέπει ἡ ψυχὴ νὰ ἀπελευθερωθῇ ἀπὸ αὐτό.

Τὸ συμπέρασμα εἶναι ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει μιὰ ὁλοκληρωμένη θεραπευτικὴ ἀγωγὴ καὶ κυρίως ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ πνευματικὴ κοινότητα καὶ ἡ πνευματικὴ οἰκογένεια, ἡ ὁποία βοηθᾶ στὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου. Ὅταν ἐκλάβουμε τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὡς πνευματικὸ θεραπευτήριο ποὺ ἔχει ἰατροὺς καὶ θεραπευτικὴ μέθοδο, ἀλλὰ καὶ ὡς πνευματικὴ οἰκογένεια ποὺ ἔχει πατέρα, μητέρα καὶ ἀδελφούς, τότε μποροῦμε νὰ καταλάβουμε τί θὰ πῇ «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία».

Παρακαλῶ νὰ κρατήσετε αὐτὸ τὸ πέμπτο σημεῖο τῆς ὁμιλίας μου, ποὺ δείχνει ποιά εἶναι ἡ ὀρθόδοξη θεραπευτικὴ ἀγωγὴ τῆς Ἐκκλησίας, καὶ πιθανὸν νὰ ξεχάσετε ὅ,τι ἀνέφερα σχετικὰ μὲ τὴν συγγραφὴ τοῦ συγκεκριμένου βιβλίου καὶ τὶς συγγραφικὲς ἐπιδόσεις.

Δοξάζω τὸν Θεὸ ποὺ εἶμαι μέλος τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καὶ παρακαλῶ πολὺ νὰ εὔχεσθε ὄχι μόνο νὰ γράφω γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν θεραπεία ποὺ διαθέτει, ἀλλὰ νὰ ζῶ πραγματικὰ μέσα στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας καὶ νὰ ἀξιωθῶ καὶ τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.–