Κύριο ἄρθρο: Ἡ ἀσθένεια ὡς ὑπαρξιακὸ γεγονός

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐφημερίδα «Τὸ Βῆμα» τῆς Κυριακῆς 30-8-2009)

Ἡ νέα γρίπη ποὺ ἔγινε πανδημία καὶ κυρίως ὁ πανικὸς καὶ ὁ φόβος ποὺ δημιουργεῖ στοὺς ἀνθρώπους φέρει στὴν ἐπιφάνεια ἕνα μεγάλο γεγονὸς ποὺ ἔχει σχέση μὲ τὶς ψυχολογικὲς ἀνασφάλειες καὶ τὸν ὑπαρξιακὸ φόβο. Ὅλες οἱ ὑπερβολικὲς ἀντιδράσεις τῶν ἀνθρώπων ἀπέναντι σὲ τέτοια ζητήματα, ὅπως ἡ ἀσθένεια, συνδέονται μὲ τὸν φόβο τοῦ θανάτου.

Ὅταν ρωτοῦμε τὸν γιατρὸ γιὰ κάποια ἔνδειξη σοβαρῆς ἀσθένειας, δὲν προσέχουμε τόσο τὴν ἀπάντηση ποὺ μᾶς δίνει, ἀλλὰ προσπαθοῦμε μὲ ἀγωνία νὰ εἰσδύσουμε στὴν σκέψη του γιὰ νὰ διακριβώσουμε τί ἐνδεχομένως μᾶς ἀποκρύπτει. Καὶ αὐτὴ ἡ κίνησή μας κρύβει τὸν φόβο τοῦ θανάτου, μήπως δηλαδὴ ἡ συγκεκριμένη ἀσθένεια καταλήξη στὸν θάνατο. Ἔτσι, περισσότερο ἀπὸ τὴν ἀσθένεια πρέπει νὰ ἀντιμετωπισθῇ ὁ φόβος τοῦ θανάτου, ὁ ὁποῖος προκαλεῖται ἀπὸ διάφορα γεγονότα καὶ ἀφορμές.

Ὁ θάνατος εἶναι ἕνα βιολογικὸ καὶ ὑπαρξιακὸ φορτίο ποὺ τὸ κουβαλάει ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς γονιμοποίησης τοῦ ὠαρίου καὶ τὴν δημιουργία του ζυγώτη. Ἀπὸ τὰ 20.000 περίπου γονίδια ποὺ ἔχει ὁ ἄνθρωπος ἕνας ἀριθμὸς γονιδίων σχετίζονται μὲ τὴν γήρανση καὶ τὴν φθορὰ καὶ ὁδηγοῦν στὸν θάνατο, ὅπως αὐτὰ ποὺ βρίσκονται στὸ μιτοχονδριακὸ DNA. Ὁπότε, ὁ θάνατος καιροφυλακτεῖ μέσα μας, ἀκόμη καὶ ἀπὸ τότε ποὺ δὲν ἔχουν διαφοροποιηθῇ τὰ βλαστοκύτταρα καὶ δὲν ἔχουν σχηματισθῇ τὰ ὄργανα τοῦ σώματος. Ἀλλὰ καὶ τὰ γονίδια ποὺ θὰ προκαλέσουν κάποτε διάφορες ἀσθένειες καὶ αὐτὰ κρύβουν τελικὰ τὸν θάνατο.

Ὁ φόβος τοῦ θανάτου ἑρμηνεύεται καὶ κοινωνιολογικά, ἀφοῦ ἡ συσσώρευση ὑλικῶν ἀγαθῶν, οἱ ποικίλες ἀσφαλίσεις, τὰ συντάξιμα χρόνια, οἱ καταθέσεις κλπ., στὸ βάθος τους ὑποκρύπτουν τὴν ἀντιμετώπιση τῶν γηρατειῶν καὶ τὶς ἄγνωστες συνθῆκες μὲ τὶς ὁποῖες θὰ πεθάνουμε. Καὶ αὐτὸ τὸ «πνεῦμα» τοῦ καπιταλισμοῦ καὶ τοῦ σοσιαλισμοῦ δὲν εἶναι ἀνεξάρτητο ἀπὸ τὸν φόβο τοῦ θανάτου.

Ψυχολογικοὶ παράγοντες συνδέονται μὲ τὸν θάνατο καὶ τὴν ἀντιμετώπισή του. Ὅπως ἰσχυρίζεται ὁ Ἰωσὴφ Φέϊμπρι ποὺ ἀνέλυσε πρακτικότερα τὴν «λογοθεραπεία» τοῦ Βίκτωρ Φράνκλ, οἱ βιολόγοι θεωροῦν ὅτι ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν γέννηση μέχρι τὸν θάνατο προσδιορίζεται «ἀπὸ τὶς λειτουργίες τῶν ἐνδοκρινὼν ἀδένων, ἀπὸ τὶς χημικὲς ἀντιδράσεις καὶ ἀπὸ τὶς ἠλεκτρικὲς φορτίσεις». Οἱ ψυχολόγοι ὁμιλοῦν γιὰ τὶς ὁρμὲς καὶ τὰ ἔνστικτα καὶ τὶς διάφορες ἐξαρτημένες διαδικασίες ποὺ προσδιορίζουν τὴν συμπεριφορά μας. Ὅμως ὁ Βίκτορ Φρὰνκλ ὑποστηρίζει ὅτι μέσα σὲ ὅλους αὐτοὺς τοὺς παράγοντες διατηρεῖται ἕνας χῶρος ἐλευθερίας καὶ ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ προσδιορίζη τὸ νόημα τῆς ζωῆς του καὶ νὰ ὑπερβαίνη «τὴν τραγικὴ τριάδα τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης», ποὺ εἶναι ὁ πόνος, ὁ θάνατος καὶ ἡ ἐνοχή, καὶ μάλιστα ὁ θάνατος προηγεῖται τοῦ πόνου. Ὁ Πιαζὲ ἀπέδειξε ὅτι ἡ μὴ ἀναστρεψιμότητα τοῦ θανάτου ἐμφανίζεται στὴν ἡλικία τῶν 8-10 ἐτῶν καὶ συνδέεται μὲ τὶς κρίσεις στὴν ἐφηβεία καὶ τὶς μετέπειτα ἡλικίες.

Συγχρόνως ὁ θάνατος εἶναι καὶ ἕνα ὑπαρξιακὸ γεγονός, ἕνα ὁριακὸ σημεῖο στὴν ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου. Γιὰ τὰ ὁριακά-ὑπαρξιακὰ φαινόμενα, ποὺ δείχνουν τὴν ἐσωτερικὴ κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου, ἀσχολήθηκαν οἱ ὑπαρξιστὲς φιλόσοφοι καὶ ἔδωσαν διάφορες ἑρμηνεῖες. Ἄλλοι τὰ ὑπαρξιακὰ ἐρωτήματα τὰ ἀντιμετώπισαν μὲ τὴν πίστη στὸν Θεὸ (Κίρκεγκαρτ)• ἄλλοι μὲ τὴν κίνηση πρὸς τὸν ἑαυτό, τους ἄλλους καὶ τὴν ἱστορία, μὲ ἀπώτερο τέλος ὅμως τὴν τραγωδία, τὸν θάνατο, ποὺ δὲν μποροῦμε νὰ ἀποφύγουμε (Γιάσπερς)• ἄλλοι συνδέουν τὴν ὕπαρξη μὲ τὸ μηδέν, ἀφοῦ θεωροῦν ὅτι ἡ ὕπαρξη προέρχεται ἀπὸ τὸ μηδὲν καὶ μηδενίζει τὰ πάντα (Σὰρτρ)• ἄλλοι συνδέουν τὴν ὕπαρξη μὲ τὸ νόημα γιὰ τὴν ζωή, καὶ τὴν ἀλήθεια μὲ τὴν ἀνάδυση ἀπὸ τὴν λήθη καὶ μάλιστα τὴν λήθη τοῦ θανάτου (Χάϊντεγκερ).

Ὁ πανικὸς γιὰ τὸ πότε θὰ κυκλοφορήση τὸ νέο ἐμβόλιο γιὰ τὴν γρίπη καὶ πότε θὰ τὸ προμηθευθοῦμε κατέλαβε πολλούς. Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀρνηθῇ αὐτὴν τὴν πραγματικότητα πού, ὅταν παραμένη σὲ ἕνα φυσιολογικὸ ἐπίπεδο γιὰ τὴν προστασία τοῦ ἑαυτοῦ μας, καὶ κυρίως τῶν παιδιῶν, ποὺ ἔχουν μέλλον καὶ ὅραμα γιὰ τὴν ζωή, εἶναι δικαιολογημένη, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν εἶναι πανάκεια στὴν λύση ὅλων τῶν προβλημάτων. Ὑπάρχουν ὑγιεῖς σωματικὰ ἄνθρωποι ποὺ δὲν ἔχουν ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὸ ὑπαρξιακὸ κενὸ καὶ τὴν «ἀνούσια ἀνυπαρξία», ἀπὸ τὴν βίωση μιᾶς προθανάτειας ἐμπειρίας, μιᾶς ἀργόσυρτης κίνησης πρὸς τὸν θάνατο. Ὁ Γιάλομ ἔθεσε στὸ στόμα τοῦ Μπρόϊερ κατὰ τὴν «συζήτησή» του μὲ τὸν Νίτσε τὴν φράση: «παρελαύνω κι ἐγὼ μαζὶ μὲ ὅλους τοὺς ἄλλους μὲ συντονισμένο βῆμα πρὸς τὸ θάνατο».

Ἔτσι, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ ἐμβόλιο κατὰ τῆς νέας ἀσθενείας ἀπαιτεῖται ἡ εὕρεση ὑπαρξιακῶν καὶ πνευματικῶν «ἐμβολίων», ποὺ νὰ ὑπερνικοῦν τὸν φόβο τοῦ θανάτου, ὁ ὁποῖος δημιουργεῖ ψυχολογικά, ὑπαρξιακὰ καὶ κοινωνικὰ προβλήματα. Ἡ νοηματοδότηση τοῦ ἀνθρώπινου βίου εἶναι ἕνα «πνευματικὸ ἐμβόλιο» ποὺ εἶναι ἀναγκαῖο γιὰ κάθε ἀσθένεια.

Μέσα στὴν ζέστη τοῦ καλοκαιριοῦ, στὸ μέσον τοῦ Δεκαπενταύγουστου ἡ Ἐκκλησία προσφέρει ἕνα τέτοιο «πνευματικὸ ἐμβόλιο», γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσουμε τὸ βιολογικὸ καὶ ὑπαρξιακὸ φορτίο τοῦ θανάτου, ποὺ κουβαλᾶμε μέσα μας ἀπὸ τὴν γέννηση μᾶς καὶ τὸ φέρουμε σὲ ὅλη μας τὴν ζωή, καὶ ἐκδηλώνεται κάθε φορὰ ἀπὸ διάφορες ἀφορμές, τώρα μὲ τὴν ἀσθένεια τῆς νέας γρίπης, αὔριο μὲ κάποια ἄλλη ἀσθένεια. Ὁ θάνατος τῆς Παναγίας λέγεται κοίμηση καὶ αὐτὴ χαρακτηρίζεται ὡς ἔνδοξη, γιατί εἶναι μετάσταση. Πανηγυρίζουμε τὴν ἑορτὴ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ὄχι τυποποιημένα, μηχανικά, παγανιστικά, ἀλλὰ μὲ χαρά, ἐλπίδα, αἰσιοδοξία, πίστη ὅτι ὁ θάνατος ἔχει νικηθῇ καὶ ὅλοι μας μποροῦμε νὰ ὑπερβοῦμε τὸν φόβο καὶ τοῦ θανάτου, ἀλλὰ καὶ τοῦ πανικοῦ ποὺ προέρχεται ἀπὸ αὐτόν, μὲ τὸ «φάρμακο τῆς ἀθανασίας».

Χρειαζόμαστε αἰσιοδοξία, ἐλπίδα, προοπτική, νόημα ζωῆς. Αὐτὸ ποὺ θὰ πρέπει νὰ μᾶς ἀπασχολῇ δὲν εἶναι τὸ ὅτι θὰ πεθάνουμε, ἀλλὰ πὼς θὰ ζήσουμε ὅσο εἴμαστε ὑγιεῖς. Αὐτὸ εἶναι τὸ ἰσχυρότερο ἀντιβιοτικὸ καὶ τὸ ἀποτελεσματικότερο ἐμβόλιο ποὺ μᾶς κάνει πιὸ ἀνθρώπινους. Ἀλλιῶς θὰ ἰσχύει ὁ λόγος τοῦ Μπρόϊερ: «Ἐπιλέγουμε τὴν ψυχικὴ πίεση καὶ ἡ ψυχικὴ πίεση εἶναι αὐτὴ ποὺ ἐπιλέγει τὴν ἀρρώστια».