Κύριο ἄρθρο: Ἡ πονηρία τοῦ ὅρκου

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐφημερίδα «Τὸ Βῆμα» τῆς Κυριακῆς 25-10-2009)

Τὸ θέμα τοῦ ὅρκου μπορεῖ νὰ τὸ ἀντιμετωπίση κανεὶς ἀπὸ πολλὲς πλευρές, ἤτοι θεολογική, φιλοσοφική, κοινωνιολογική, νομικὴ κλπ. Διατυπώθησαν κατὰ καιροὺς πολλὲς ἀπόψεις γιὰ τὸ ἂν πρέπη νὰ θεσπίζεται ὁ ὅρκος σὲ χριστιανικὰ ἡ κοσμικὰ Κράτη.

Θεωρῶ ὅτι δύο εἶναι οἱ βάσεις πάνω στὶς ὁποῖες μπορεῖ ἕνας Κληρικὸς νὰ ἐκφέρη τὴν ἄποψή του γιὰ τὴν διατήρηση ἡ τὴν κατάργηση τοῦ ὅρκου. Ἡ μία εἶναι ποιά εἶναι ἡ σκοπιμότητα τῆς πρότασης γιὰ κατάργηση: Γίνεται ἀπὸ σεβασμὸ στὸν Θεό, τὴν Ἐκκλησία, τὶς προσωπικὲς πεποιθήσεις ἡ ἀπὸ προσπάθεια ἀποθρησκειοποίησης τῆς κοινωνίας; Ἡ ἄλλη βάση εἶναι καθαρὰ θεολογική, ποὺ συνδέεται μὲ μιὰ ἐκκοσμικευμένη χριστιανικὴ ζωή.

Ὅταν δὴ κανεὶς τὸ θέμα ἀπὸ χριστιανικῆς πλευρᾶς, δὲν μπορεῖ νὰ παρακάμψη τὸν ἀπόλυτο λόγο τοῦ Χριστοῦ: «πάλιν ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη τοῖς ἀρχαίοις, οὐκ ἐπιορκήσεις, ἀποδώσεις δὲ τῷ Κυρίω τοὺς ὅρκους σου. Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ὀμόσαι ὅλως». Καὶ ἐξηγεῖ ὅτι δὲν πρέπει νὰ ὁρκίζεται κανείς, οὔτε στὸν οὐρανό, οὔτε στὴν γῆ, οὔτε στὰ Ἱεροσόλυμα, οὔτε στὴν κεφαλή του –τὸν ἑαυτό του. Οἱ Χριστιανοὶ ποὺ ζοῦν μὲ τὴν ἀλήθεια πρέπει νὰ εἶναι εἰλικρινεῖς: «ἔστω δὲ ὁ λόγος ὑμῶν ναὶ ναί, οὐ οὐ• τὸ δὲ περισσὸν τούτων ἐκ τοῦ πονηροῦ ἐστιν» (Μάτθ. ε , 33-37).

Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἐντοπίση μερικὰ ἁγιογραφικὰ χωρία, στὰ ὁποῖα φαίνεται ὅτι εἶναι ἀποδεκτὸς ὁ ὅρκος, ἀλλὰ ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ εἶναι σαφέστατος καὶ ἀπόλυτος. Ὁ ἱερὸς Θεοφύλακτος Βουλγαρίας λέγει ὅτι στὴν Παλαιὰ Διαθήκη «οὐκ ἢν πονηρὸν τότε τὸ ὀμνύειν», ἀλλὰ «μετὰ Χριστὸν ἐστι πονηρόν».

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας συνιστοῦν στοὺς Χριστιανοὺς νὰ ἀποφεύγουν νὰ δίνουν ὅρκους. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος συνιστᾶ: «ἀπαλλάγητε τῆς τῶν ὅρκων συνηθείας». Καὶ ὄχι μόνον τοὺς ἀποτρέπει νὰ ὁρκίζονται, ἀλλὰ ὁμιλεῖ μὲ καυστικὸ λόγο γι' αὐτοὺς ποὺ τὸ κάνουν, θέτοντας μάλιστα τὸ χέρι τους στὸ Εὐαγγέλιο, τὸ ὁποῖο ἀπαγορεύει τὸν ὅρκο. Ἐρωτᾶ: «Σὺ δὲ τὸν νόμον τὸν κωλύοντα ὀμνύναι, τοῦτον ὅρκον ποιεῖς;». Καὶ ἀναφωνεῖ: «Ω, τῆς ὕβρεως! Ω, τῆς παροινίας», δηλαδὴ τῆς διαγωγῆς τοῦ μέθυσου, τῆς παραφροσύνης. Εἶναι σὰν νὰ θέλη κανεὶς νὰ ἔχη σύμμαχο στὴν σφαγὴ τὸν νομοθέτη ποὺ κωλύει τὸν φόνο. Καὶ ἐπιλέγει: «Στένω καὶ δακρύω καὶ φρίττω», ὅταν βλέπη κάποιον νὰ εἰσέρχεται στὴν Ἁγία Τράπεζα, «καὶ τὰς χεῖρας θέντα καὶ τὸ Εὐαγγέλιον ἀψάμενον καὶ ὀμνύοντα» (Εἰς ἀνδριάντας, PG 49, 160).

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀναφερόμενος στοὺς ὅρκους λέγει: «Ὅρκος ἡμῖν ἐστι ἡ του ἐπερωτήσαντος καὶ πεισθέντος πληροφορία». Ἰσχυρίζεται δὲ ὅτι δὲν πρέπει κανεὶς νὰ χρησιμοποιῇ προφάσεις γιὰ νὰ ὁρκισθῇ, ἀλλὰ ἐὰν ἀπατήθηκε καὶ ὁρκίσθηκε νὰ χύνη δάκρυα μπροστὰ στὸν Θεὸ (Τόμ. 7, σελ. 276). Καὶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς προτρέπει: «φεύξη τὸν ὅρκον τελείως».

Ὁ ὅρκος, καὶ μάλιστα ὅταν δίνεται πάνω στὸ Εὐαγγέλιο, εἶναι παράβαση, ἁμαρτία, πονηρία καὶ δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ χρησιμοποιῇ προφάσεις γιὰ νὰ δικαιολογήση τὴν πράξη αὐτή. Βεβαίως, ὅταν ζῆ κανεὶς σὲ ἐκκοσμικευμένες κοινωνίες, δυστυχῶς ἀλλοιώνει τὴν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ, ὄχι μόνον στὸ θέμα τοῦ ὅρκου, ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλα θέματα.

Θεωρῶ ὅτι ὁ ὅρκος ποὺ δίνεται στὸ ὄνομα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καὶ μάλιστα πάνω στὸ Εὐαγγέλιο, τὸ ὁποῖο τὸν ἀπαγορεύει, πρέπει νὰ καταργηθῇ –ἴσως νὰ ἀντικατασταθῇ μὲ μιὰ διαβεβαίωση– γιατί ὄχι μόνον δὲν προσφέρει τίποτε, ὅταν δίνεται ἀπὸ ἄνθρωπο ποὺ ἔχει ἀμβλυμένη συνείδηση, ἀλλὰ δίδει καὶ ἀφορμὴ γιὰ ἄλλες παραβάσεις, ὅπως ἐπιορκία καὶ ψευδορκία.

Παράλληλα, ὅμως, πρέπει κατὰ λόγο δικαιοσύνης, νὰ καταργηθῇ καὶ ἡ διαβεβαίωση ποὺ δίνει ὁ Ἀρχιερεὺς πρὶν τὴν ἐνθρόνισή του, ἐνώπιον τοῦ Ἀνωτάτου Ἄρχοντος, ὅτι θὰ τηρήση τοὺς ἱεροὺς Κανόνες, ὡσὰν νὰ μὴ ἔφθανε ἡ ὁμολογία ποὺ ἔδωσε ἐνώπιον ὅλης τῆς Ἐκκλησίας κατὰ τὴν χειροτονία του εἰς Ἐπίσκοπο. Αὐτὴ τὴν πράξη τὴν θεωρῶ ὑποτιμητικὴ τοῦ ἀρχιερατικοῦ ἀξιώματος.