Κύριο ἄρθρο: Ἀρχοντιὰ καὶ ἀνασφάλεια, οἰκουμενικότητα καὶ ἐπαρχιωτισμός.

Μητροπολίτου Ναυπάκτου  & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἐκεῖνο πού δημιουργεῖ τεράστιο προβληματισμό στίς ἡμέρες μᾶς εἶναι ἡ πολιτιστική μας σύγχυση καί ἡ ἀπώλεια τῆς αὐτοσυνειδησίας μας. Τά ἰδεολογικά ρεύματα, τά ὁποῖα πέρασαν στήν πατρίδα μας, ἡ ἀπώλεια τῆς ἱστορικῆς μας μνήμης, ὁ μιμητισμός κ.τ.λ. συνετέλεσαν στό νά ἔχουμε σύγχυση σέ θέματα παραδόσεως καί ἱστορίας. Μεταξύ των πολλῶν παραδειγμάτων θά ἤθελα νά ἀναφέρω δύο.

* * *

Πρίν μερικά χρόνια, μέ πρόταση τῆς “Εὐρωπαϊκῆς Ἐπιτροπῆς” τῆς τότε ΕΟΚ, ἑτοιμάσθηκε ἡ “Ἱστορία τῆς Εὐρωπης”, πού γράφηκε ἀπό ὁμάδα ἱστορικῶν μέ ἐπικεφαλῆς τόν ἀκαδημαϊκό Ντυροζέλ, πού προοριζόταν γιά τούς μαθητᾶς τῆς δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης. Τό βιβλίο αὐτό ἔκανε λόγο γιά τήν ἱστορία τῆς Εὐρώπης, ἀλλά ἀφιέρωνε πολύ λίγες σελίδες γιά τήν Ἀρχαία Ἑλλάδα καί τό Βυζάντιο. Τότε ξεσηκώθηκε θύελλα διαμαρτυριῶν ἀπό τούς Ἕλληνες, πού εἶδαν μιά προσπάθεια πλαστογράφησης τῆς ἱστορίας, ἀφοῦ πίστευαν ὅτι ἡ κλασσική Ἑλλάδα καί τό Βυζάντιο συνετέλεσαν πολύ στήν πολιτιστική ἀναγέννηση τῆς Εὐρώπης καί δέν νοεῖται Εὐρώπη ἔξω ἀπό τήν ἑλληνική ἱστορία. Πολλοί τότε μιλοῦσαν γιά τό ὅτι ὁ Ντυροζέλ ἦταν ἀνιστόρητος ἤ ἤθελε νά βλάψη τόν ἑλληνισμό καί νά ἀποξενώση τήν Ἑλλάδα ἀπό τήν εὐρωπαϊκή οἰκογένεια.

Πρόσφατα διατυπώθηκε ἄλλη θεωρία ἀπό τόν Καθηγητή καί Διευθυντή τοῦ Ἰνστιτούτου Στρατηγικῶν Μελετῶν τοῦ Χάρβαντ Ἑβραῖο-ἀμερικανό Χάντινγκτον, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ὁ δυτικός πολιτισμός εἶναι διαφορετικός ἀπό τόν ὀρθόδοξο πολιτισμό, γι’ αὐτό ἡ Δύση πρέπει νά προωθήση τήν συνοχή της, πράγμα τό ὁποῖο σημαίνει “τόσο τήν διάσωση τῆς δυτικῆς κουλτούρας ἐντός της Δύσης, ὅσο καί τόν προσδιορισμό τῶν ὁρίων της”. Μέσα στά πλαίσια αὐτά προτείνει νά ἐκδιωχθοῦν ἀπό τό ΝΑΤΟ ἡ Ἑλλάδα καί ἡ Τουρκία καί νά ἐνταχθοῦν ὅλα τα Καθολικά καί Προτεσταντικά Κράτη τῆς Εὐρώπης, μαζί μέ τίς χῶρες τόσο τῆς Βαλτικῆς, πού προῆλθαν ἀπό τήν διάλυση τῆς ΕΣΣΔ, ὅσο καί τῆς Σλοβενίας καί Κροατίας. Πάλι ξεσηκώνονται οἱ ἐπιστήμονες καί οἱ πολιτικοί της χώρας μας καί διαμαρτύρονται γι’ αὐτές τίς “ἀνιστόρητες” καί ἐπικίνδυνες θεωρίες πού ἀποβλέπουν στήν ἀποξένωσή μας ἀπό τόν δυτικό πολιτισμό, ἀφοῦ τόν θεωροῦν ἑλληνικό πολιτισμό.

* * *

Τά δυό αὐτά παραδείγματα δείχνουν καθαρά ποιά εἶναι ἡ γνώμη τῶν δυτικῶν γιά τήν Ὀρθοδοξία καί τήν Ἑλλάδα, γι’ αὐτό πού ὀνομάζουμε Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση. Οἱ δυτικοί βλέπουν τήν Ἑλλάδα διαφορετικά ἀπό ὅ,τι τήν βλέπουμε ἐμεῖς. Ἐκφράζουν αὐτό πού πιστεύουν καί αὐτό πού εἶναι οἱ ἴδιοι στήν πραγματικότητα. Μπορεῖ νά θαυμάζουν μιά πτυχή τῆς ἱστορίας μας, ἀλλά ἔχουν πολύ διαφορετική ἰδέα γιά τήν σύγχρονη Ἑλλάδα. Τελικά, δέν πρέπει νά ἐνθουσιαζόμαστε ἀπό μερικά κολακευτικά λόγια, λόγια φιλοξενούμενου, τά ὁποῖα ἐντάσσονται μέσα στά πλαίσια τῆς εὐγενείας, οὔτε νά ἐνθουσιαζόμαστε ἀπό μερικές καλές κουβέντες ἁπλῶν ἀνθρώπων τῆς Δύσεως καί νά ἀγνοοῦμε τήν “στρατηγική” ὅσων διευθύνουν τά πράγματα στήν Δύση.

Ἐπίσης, τά παραδείγματα αὐτά δείχνουν καί τήν δική μας ἐπιπολαιότητα, ἀφοῦ πιστεύουμε ὅτι ὁ δυτικός πολιτισμός εἶναι στήν βάση τοῦ ἑλληνικός πολιτισμός, ἐπειδή ἐπηρεάστηκε τάχα ἀπό τούς ἀρχαίους φιλοσόφους καί ἀπό τούς Βυζαντινούς, οἱ ὁποῖοι πρό καί μετά τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως κατέφυγαν στήν Δύση καί συνετέλεσαν στήν ἀναγέννησή της.

Ἡ ἀλήθεια, ὅμως, εἶναι κάπως διαφορετική. Μερικά σημεῖα θά ἤθελα νά ὑπογραμμίσω.

Πρῶτον. Πατέρας τῆς σύγχρονης Εὐρώπης εἶναι ὁ Φράγκος Καρλομάγνος, πού ἔζησε τέλος τοῦ ὀγδόου, ἀρχές τοῦ ἐνάτου αἰῶνος, ὁ ὁποῖος κατέλαβε τό δυτικό τμῆμα τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας καί ὑποδούλωσε τήν Εὐρώπη, πολιτικά, θρησκευτικά καί πολιτιστικά καί εἶναι ἐχθρός καί πολέμιος τῆς Ρωμηοσύνης. Τό ὅτι αὐτόν θεωροῦν οἱ Δυτικοί ὡς Πατέρα τῆς σύγχρονης Εὐρώπης φαίνεται ἀπό τό ὅτι τό κτίριο τοῦ Συμβουλίου τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης στίς Βρυξέλλες φέρει τό ὄνομά του. Ἐπίσης, ὅσοι συντελοῦν στήν ἐνοποίηση τῆς Εὐρώπης λαμβάνουν τό βραβεῖο τοῦ Καρλομάγνου, ὅπως ἔγινε μέ δικό μας ἐξέχοντα πολιτικό, καί ἀκόμη φημολογεῖται ὅτι τό μελλοντικό κοινό εὐρωπαϊκό νόμισμα θά ἔχη ἐπάνω τήν μορφή τοῦ Καρλομάγνου (Α. Φιλιππίδης).

Δεύτερον. Ὁ Εὐρωπαϊκός πολιτισμός μπορεῖ νά πῆρε μερικά στοιχεῖα ἀπό τήν ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία, ἀλλά στήν πραγματικότητα εἶναι καρπός τῆς συγκρούσεως μεταξύ των Φράγκων κατακτητῶν τῆς Εὐρώπης καί τῶν ὑποδούλων Ρωμαίων. Οἱ συνεχεῖς ἐπαναστάσεις τῶν ὑποδουλωθέντων Ρωμαίων ἐναντίον τῶν κατακτητῶν τους, πού εἶχαν μιά ἰδιαίτερη θεολογία καί παράδοση, συνετέλεσαν στήν διαμόρφωση ὅλου αὐτοῦ του σημερινοῦ κλίματος στήν Εὐρώπη. Δέν ἔχουμε ἐδῶ τόν χῶρο νά τό ἑρμηνεύσουμε αὐτό. Ἁπλῶς θά ἦταν καλό νά δοῦμε τήν ἄποψη τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη, ὁ ὁποῖος μελέτησε τήν ἱστορία ἀπό ἀρχειακές πηγές, σύμφωνα μέ τήν ὁποία κατά τήν ἐποχή τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, ὁ πληθυσμός τῆς Φρανσίας ἦταν περίπου 25 ἤ 26 ἑκατομμύρια καί διαιρεῖτο ὡς ἑξῆς: Τό 2% ἀποτελεῖτο ἀπό τούς Φράγκους εὐγενεῖς, πού ἦταν ἀπόγονοί των κατακτητῶν καί ἀπό τούς Φράγκους εὐγενεῖς πού ἦταν ἀπόγονοί των δουλοπαροίκων Ρωμαίων, οἱ ὁποῖοι ὅμως φράγκευσαν. Τό 13% ἀποτελεῖτο ἀπό τούς Ρωμαίους της ἀστικῆς τάξης πού ἐφράγκευσαν χωρίς ὅμως νά ἔχουν τίτλους εὐγενείας. Τό 85% τοῦ πληθυσμοῦ ἀποτελοῦσαν οἱ δουλοπάροικοι Γάλλο - Βρετόνοι καί Ρωμαῖοι. Γι’ αὐτό καί ἡ γαλλική ἐπανάσταση ἦταν ἐπανάσταση τῶν δουλοπαροίκων Ρωμαίων ἐναντίον τῶν Φράγκων κατακτητῶν.

Τρίτον. Ὁ λεγόμενος εὐρωπαϊκός πολιτισμός βρίσκεται στόν ἀντίποδα τῆς ἑλληνορθόδοξης παράδοσης καί αὐτό τό ἀντιλαμβάνονται καλά οἱ Εὐρωπαῖοι ἱστορικοί, ὄχι ὅμως οἱ δικοί μας πού πιπιλίζουν συνεχῶς τήν καραμέλλα τῆς λεγομένης “ἀρχῆς τῆς μετακένωσης”, ὅτι δηλαδή ἐμεῖς δώσαμε τά φῶτα στήν Εὐρώπη καί τώρα λαμβάνουμε ἀπό αὐτήν τόν πολιτισμό, πού ἦταν δικός μας.

Τέταρτον. Οἱ δυτικοί, οἱ ὁποῖοι προσπαθοῦν νά ὁριοθετήσουν τόν πολιτισμό τους καί νά ἐκδιώξουν τήν Ὀρθοδοξία, διακατέχονται ἀπό ἀνασφάλεια, γιατί βλέπουν τήν δική τους ἀνεπάρκεια, ἀλλά συγχρόνως καί τήν δυναμικότητα τῆς ἑλληνορθοδόξου Παραδόσεως. Αἰσθάνονται τήν ἀμηχανία τοῦ δυτικοῦ κόσμου, πού δέν ἀναπαύεται στόν λεγόμενο εὐρωπαϊκό καί δυτικό πολιτισμό.

Πέμπτον. Ἐμεῖς ὡς Ὀρθόδοξοι δέν πρέπει νά πέσουμε στήν παγίδα τοῦ Χάντιγκτον καί ὅποιου ἄλλου ἱστορικοῦ καί νά ἀρχίζουμε νά παίζουμε τό δικό τους παιχνίδι. Πρέπει νά καταλάβουμε καλά ὅτι ἡ παράδοσή μας, πού δημιούργησε λαμπρό πολιτισμό, βρίσκεται μέν στόν ἀντίποδα τοῦ ὀρθολογιστικοῦ καί μηχανοκρατούμενου δυτικοῦ πολιτισμοῦ, ἀλλά ἀναφέρεται στήν ἀγωνία τῶν δυτικῶν ἀνθρώπων καί στίς παλαιές παραδόσεις τῆς Εὐρώπης. Αὐτό σημαίνει ὅτι δέν πρέπει νά ἀπομονωθοῦμε ὡς ἐπαρχιῶτες, ἀλλά νά διεκδικήσουμε τήν Εὐρώπη, μέ ἄλλη βέβαια προοπτική, ἀπό τήν ἄποψη ὅτι ἡ Εὐρώπη πρό τοῦ Καρλομάγνου ἦταν δική μας. Ἡ σημερινή Εὐρώπη εἶναι κατακτημένη ἀπό τούς Φράγκους. Ἐμεῖς εἴμαστε Εὐρωπαῖοι πρίν τήν εἴσοδο τῆς Εὐρώπης στόν μεσαίωνα καί βαρβαρισμό, ἀπό τόν 6ο αἰώνα καί μετά. Τελικά, πρέπει νά βροῦμε τόν τρόπο νά συμμαχήσουμε μέ τό ὑπόβαθρο τῆς Εὐρώπης, μέ ἐκείνους τούς Εὐρωπαίους πού ἀναζητοῦν τήν παράδοση, τίς ρίζες τους, τούς προγόνους τους.

Ἕκτον. Πρέπει νά γίνη ἀντιληπτό ὅτι δέν εἶναι ὀρθό στήν θεωρία περί πολιτισμῶν νά ἀντιπαραβάλλουμε τήν ἄποψη ὅτι καί ἐμεῖς ἔχουμε ἕναν Ὀρθόδοξο πολιτισμό. Πρόκειται, πιστεύω, γιά ἀλλοίωση τῆς παραδόσεώς μας. Ἡ Ὀρθοδοξία δέν εἶναι πολιτισμός, ἀλλά Ἐκκλησία, μιά ὁρισμένη Κοινότητα, τό Θεανθρώπινο Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Μέσα στήν Ἐκκλησία, βέβαια, ἀναπτύσσεται καί ἕνας ἰδιαίτερος πολιτισμός (ἁγιογραφία, ἀρχιτεκτονική, μουσική, παραδόσεις, τρόπος ζωῆς κ.λ.π.), ἀλλά δέν εἶναι ἀποκλειστικά καί μόνο πολιτισμός, ἔστω καί ὁ καλύτερος καί τελειότερος. Εἶναι κάτι ἄλλο βαθύτερο• ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο στήν θέωση.

* * *

Χρωστᾶμε εὐγνωμοσύνη στόν Καθηγητή π. Ἰωάννη Ρωμανίδη πού ὑπῆρξε πρωτοπόρος στήν προσπάθεια τῆς ἀφυπνήσεώς μας αὐτῆς, καθώς ἐπίσης καί ὅσους τόν ἀκολούθησαν, ὅπως τόν π. Γεώργιο τόν Μεταλληνό κ.α., οἱ ὁποῖοι “μᾶς ἄνοιξαν τά μάτια” καί ἀποκτήσαμε γνώση τῆς αὐτοσυνειδησίας μας.

Πρέπει κάποτε νά σταματήσουμε νά καλλιεργοῦμε τήν νοοτροπία τοῦ “κακομοίρη”, ἐπειδή οἱ ἄλλοι συνεχῶς μᾶς καταδιώκουν, καί τά ξένα κέντρα θέλουν νά μᾶς ἀφανίσουν, καί νά νοιώσουμε τήν ἀρχοντιά καί τήν μεγάλη καί βαθειά κληρονομιά μας. Ἀνήκουμε στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί εἴμαστε ἐκφραστές μιᾶς οἰκουμενικῆς κληρονομιᾶς καί Παράδοσης, καί δέν πρέπει νά προβαίνουμε σέ μικρές ἁψιμαχίες, πού φανερώνουν τήν ἀνασφάλεια τῶν μικρῶν λαῶν.