Γεγονὸς καὶ Σχόλιο: Δροσιὰ καὶ φωτιά

Πρόσφατα σὲ ἐφημερίδα ἀναδημοσιεύθηκαν δύο ἀνέκδοτα ποῦ συνδέονται μὲ τὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη, τὰ ὁποῖα εἶχε καταγράψει στὴν ἴδια ἐφημερίδα, πρὶν 80 χρόνια, (1929) ὁ Σωτήρης Σκίπης. Τὸ ἕνα ἀπὸ αὐτὰ ἀναφερόταν στὴν ἄποψη τοῦ Παπαδιαμάντη γιὰ τὴν μοναξιὰ καὶ τὸ ὁποῖο παραθέτω.

«Ἕνα καλοκαίρι τὸ ἀπόγευμα εἰς τὸ καφενεδάκι τῆς Δεξαμενῆς εἶδα τὸν κὺρ Ἀλέξανδρο, τὸν Χριστιανὸ αὐτὸν Σαίξπηρ, νὰ κάθεται εἰς τὴν ἀπομακρυσμένην ἀκρούλαν, μόνος του. Τὸν ἐπλησίασα μὲ τὸ καπέλλο εἰς τὸ χέρι καὶ τοῦ εἶπα:

-Μόνος σας σεβαστέ μου Διδάσκαλε;

Καὶ μοῦ ἀπήντησε μελαγχολικά:

-Ἡ μοναξιὰ εἶνε ἡ δροσιὰ τῆς ψυχῆς!

Ἀλήθεια. Ἡ μοναξιὰ εἶνε δροσιὰ τῆς ψυχῆς εἰς τὸν γαλήνιον, ὅπως ἦτο ἐκεῖνος, ὁ ἀλησμόνητος. Ὅμως εἰς τὸν ἀνήσυχον εἶνε διπλῆ φωτιὰ» (Ἑστία 8 Σεπτεμβρίου 2009).

Ὁ Παπαδιαμάντης ἦταν ἕνας ἐσωτερικὸς ἄνθρωπος, καὶ ἀπὸ τὴν φύση του, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν ἐμπειρία ποῦ εἶχε στὸ Ἅγιον Ὅρος, ὅπου πῆγε ἕνα χρονικὸ διάστημα, κατὰ τὴν νεότητά του, καὶ κουβαλοῦσε τὸ Ἅγιον Ὅρος σὲ ὅλη του τὴν ζωή. Τὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ ἡ κολλυβαδικὴ φιλοκαλικὴ παράδοσή του τὸν εἶχαν πληγώσει βαθειὰ καὶ αὐτὸ ἔβγαινε στὰ περισσότερα διηγήματά του. Μὲ αὐτὸ τὸ «πνεῦμα» περιέγραφε τὴν παραδοσιακὴ ζωὴ τῆς Σκιάθου μὲ τὴν λατρευτικὴ καὶ ἡσυχαστική της παράδοση, κατὰ κάποιον τρόπο ἀναπολῶντας αὐτὴν τὴν ζωή.

Ὁ ἴδιος ἀπὸ ὅ,τι γνωρίζουμε ζοῦσε μιὰ ἐξωτερικὴ ἤρεμη ζωή, ἀλλὰ στὰ κείμενά του φαίνεται ἡ ἐκρηκτικότητα τοῦ ἐσωτερικοῦ του κόσμου. Ἀπέφευγε τὸν κόσμο καὶ τοὺς ἐπαίνους του καὶ ζοῦσε τὴν δημιουργικὴ ἡσυχία.

Ὁ λόγος του γιὰ τὴν μοναξιά, ὅτι εἶναι δροσιὰ τῆς ψυχῆς, εἶναι ἐκπληκτικτὸς καὶ συνιστᾶ μιὰ προσωπική του ἐμπειρία, ἀφοῦ αἰσθανόταν τὴν μόνωση ὡς ἀνάπαυση ψυχική. Στὴν περίπτωση αὐτὴ δὲν εἶναι κανεὶς μόνος, ἀλλὰ ζὴ μὲ ὅλες τὶς ἀναμνήσεις τοῦ παρελθόντος, ἔχει σχέση καὶ κοινωνία μὲ τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώπους. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης χαρακτηρίζει τὸν μοναχισμὸ ὡς «μοναδικὴ πολιτεία», ὄχι γιατί ὁ μοναχὸς ζὴ μόνος του, ἀλλὰ γιατί καὶ ὁ ἕνας μοναχὸς κάνει μιὰ πολιτεία. Μέσα στὴν Ἐκκλησία ὑπάρχει κοινωνία ζώντων καὶ κεκοιμημένων.

Ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου τραυματίζεται ἀπὸ πολλὲς ἐνασχολήσεις καὶ πολύπλοκες καταστάσεις, φορτίζεται ἀπὸ πολλὲς ἀρνητικὲς καταστάσεις, ὁπότε τὸ νὰ ζὴ κανεὶς μόνος του καὶ νὰ ξέρη νὰ χρησιμοποιῇ κατάλληλα αὐτὴν τὴν κατάσταση, μὲ θετικὲς σκέψεις καὶ προσευχή, εἶναι δροσιὰ τῆς ψυχῆς.

Κατὰ τὸ σχόλιο τοῦ Σωτήρη Σκίπη, ἡ μοναξιὰ δημιουργεῖ δύο ἀντίθετες καταστάσεις στὸν ἥσυχο γίνεται δροσιά, στὸν ἀνήσυχο γίνεται διπλῆ φωτιά. Ἄλλωστε καὶ ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ εἶναι μιὰ φλόγα «δροσίζουσα ὁσίους, δυσσεβεὶς δὲ καταφλέγουσα». Γενικά, ὅλες οἱ καταστάσεις στὴν ζωή μας μποροῦν νὰ ἐνεργήσουν κατὰ δύο τρόπους, δημιουργικὰ ἢ καταστροφικά.

Ὁ ἄνθρωπος τῆς ἐποχῆς μας ἀποφεύγει νὰ μείνη μόνος του, γι’ αὐτὸ συνοδεύεται πάντα ἀπὸ κάτι, ἀπὸ τὸ τηλέφωνο, τὴν τηλεόραση, τὸν ὑπολογιστῆ, τὴν συντροφιὰ ἀνθρώπων καὶ ζώων, γιατί φοβᾶται νὰ σταθῇ ἀπέναντι στὸν ἑαυτό του, αἰσθάνεται τὴν μοναξιὰ ὡς φωτιά. Ὅμως πρέπει νὰ μάθουμε νὰ δροσιζόμαστε ἀπὸ τὴν αὐτομόνωση, μᾶλλον δὲ νὰ ἐπιδιώκουμε αὐτὴν τὴν δημιουργικὴ μόνωση, ποῦ εἶναι δροσιὰ τῆς ψυχῆς, γιατί αὐτὸ συνιστᾶ ψυχικὴ καὶ πνευματικὴ ὑγεία ἢ ἀκόμη εἶναι μιὰ ψυχικὴ καὶ πνευματικὴ ἀποτοξίνωση.

Ν.Ι.