Ἀπὸ τὴν συζήτηση μὲ τοὺς Φοιτητὲς τῆς Θεολογικῆς Ἀκαδημίας Μόσχας: Γιὰ τὴν θεραπεία τῆς θελήσεως

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Γιὰ τὴν θεραπεία τῆς θελήσεως

Δημοσιεύουμε σὲ συνέχειες τὴν πολὺ ἐνδιαφέρουσα συζήτηση τοῦ Σεβασμιωτάτου μὲ τοὺς Φοιτητὲς τῆς Θεολογικῆς Ἀκαδημίας Μόσχας, στὴν Λαύρα τοῦ Ἁγίου Σεργίου (βλ. τεῦχος 158). Στὸ παρὸν τεῦχος δημοσιεύουμε τὴν τρίτη ἀπὸ τὶς δεκαπέντε ἐρωτήσεις καὶ ἀπαντήσεις.

***

Ἐρώτηση: Στὴν «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» ἐσεῖς μιλᾶτε γιὰ τὸ πῶς γίνεται ἡ ἀποκατάσταση τοῦ νοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Ἤθελα νὰ ρωτήσω πῶς μπορεῖ νὰ θεραπευθῇ ἡ θέληση τοῦ ἀνθρώπου, ἰδιαίτερα ὅταν πρόκειται γιὰ τὴν ναρκομανία, ὅταν ἡ βούληση τοῦ ἀνθρώπου εἶναι καταβεβλημένη. Καὶ στὸ βιβλίο σᾶς «Ἡ ζωὴ μετὰ τὸν θάνατο» γράφετε ὅτι θὰ γίνη ἡ ἀποκατάσταση τοῦ ἀνθρώπου ἐκτὸς ἀπὸ τὴν θέληση καὶ ὅτι ἡ καταπιεσμένη θέληση δὲν μπορεῖ νὰ θεραπευθῇ.

Ἀπάντηση: Τὸ βιβλίο «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία», καθὼς ἐπίσης καὶ μερικὰ ἑπόμενα βιβλία ποῦ ἔχουν τὸ ἴδιο θέμα, ἦταν καρπὸς τῆς ποιμαντικῆς μου διακονίας. Υἱοθέτησα τὸν ὅρο "ψυχοθεραπεία", ποῦ τὸν χρησιμοποιοῦν οἱ ψυχοθεραπευτές, ἀλλὰ ἐγὼ συνέδεσα τὸν ὅρο αὐτὸν μὲ τὴν λέξη "Ὀρθόδοξη".

Πρόσφατα σὲ ἕνα βιβλίο, τὸ ὁποῖο ἐξεδόθη ἀπὸ τὴν Ἀμερικανικὴ Ἑταιρεία Ψυχολογίας, ἔγινε ἀποδεκτὸς αὐτὸς ὁ ὅρος –Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία– καὶ μάλιστα γράφεται ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν ἄσκηση θεραπεύει τὴν κατάθλιψη.

Βασικὸ θέμα τοῦ βιβλίου μου «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» εἶναι ὅτι ὁ νοὺς τοῦ ἀνθρώπου τραυματίσθηκε, σκοτίσθηκε καὶ αὐτὸς πρέπει νὰ θεραπευθῇ καὶ νὰ ἀποκατασταθῇ. Στὴν πραγματικότητα πρέπει νὰ θεραπευθῇ ὁλόκληρος ὁ ἄνθρωπος, ποῦ ἀποτελεῖται ἀπὸ ψυχὴ καὶ σῶμα.

Κατὰ τὸν φιλόσοφο Πλάτωνα ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ἔχει λογιστικὸ καὶ παθητικό. Τὸ λογιστικὸ εἶναι τὸ κύριο χαρακτηριστικὸ τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὸ παθητικὸ (ἐπιθυμικὸ καὶ θυμικὸ) συνδέεται μὲ τὸ σῶμα. Ἔτσι, κατ' αὐτόν, πρέπει νὰ νεκρωθῇ τὸ παθητικὸ μέρος τῆς ψυχῆς καὶ τελικὰ ἡ ψυχὴ πρέπει νὰ ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὸ σῶμα. Τέτοιες ἀπόψεις εἶχε καὶ ὁ Βαρλαὰμ καὶ γι' αὐτὸ καὶ ἰσχυριζόταν ὅτι τὸ σῶμα εἶναι κακό, πρέπει νὰ νεκρωθῇ τὸ παθητικὸ μέρος τῆς ψυχῆς καὶ ἡ λογικὴ νὰ ἔχη μνήμη τοῦ Θεοῦ.

Ὅμως, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας διδάσκουν ὅτι μέσα στὸν ἄνθρωπο δὲν ὑπάρχουν κακὲς δυνάμεις, οἱ ὁποῖες πρέπει νὰ νεκρωθοῦν, ἀλλὰ ὑπάρχουν δυνάμεις ποῦ ἔχουν διαστραφῆ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ πρέπει νὰ μεταμορφωθοῦν. Γιὰ παράδειγμα, ἡ ἀγάπη εἶναι μιὰ ἐνέργεια τῆς ψυχῆς, τὴν ὁποῖα πρέπει νὰ στρέψουμε πρὸς τὸν Θεό. Δὲν πρέπει νὰ νεκρώσουμε τὴν ἀγάπη, ἀλλὰ νὰ τὴν μεταμορφώσουμε. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὸ θυμικὸ μέρος τῆς ψυχῆς.

Τὸ παθητικὸ μέρος τῆς ψυχῆς θεραπεύεται μὲ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν ὅλη ἐκκλησιαστικὴ ζωή. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς λέγει ὅτι στὸ λογιστικὸ θέτουμε τὴν προσευχή, στὸ ἐπιθυμητικὸ μέρος τὴν ἐγκράτεια καὶ στὸ θυμικὸ μέρος τὴν ἀγάπη.

Βέβαια, ἡ ὅλη θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶναι μιὰ ἀτομικὴ πράξη, ἀλλὰ γίνεται μέσα στὴν Ἐκκλησία μὲ τὰ Μυστήρια καὶ τὴν ἄσκηση. Ὁ ἅγιος Νικόλαος Καβάσιλας, μιλῶντας γιὰ τὴν καθιέρωση τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, λέγει ὅτι ὑπάρχουν τρία σημεῖα: ὁ Ἐπίσκοπος ποῦ κάνει τὴν τελετή, τὸ Θυσιαστήριο ποῦ ἁγιάζεται καὶ τὰ λείψανα τῶν Ἁγίων ποῦ τίθενται κάτω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα. Αὐτοὶ οἱ τρεὶς ἄξονες συνιστοῦν τὸ ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή, ποῦ σώζει τὸν ἄνθρωπο.

Εἶναι πάρα πολὺ σημαντικὴ αὐτὴ ἡ σχέση μεταξὺ Ἐπισκόπου, Θυσιαστηρίου καὶ Ἁγίων. Ἂν κάποιος πὴ ὅτι ἐγὼ κάθε Κυριακὴ κοινωνῶ, ἀλλὰ δὲν ἀναγνωρίζω τὸν Ἐπίσκοπο οὔτε τοὺς Ἁγίους, αὐτὸς δὲν ἔχει ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα. Ἂν κάποιος ἄλλος πὴ ὅτι ἐγὼ σέβομαι καὶ ἀναγνωρίζω μόνο τοὺς Ἁγίους, ἀλλὰ δὲν κοινωνῶ οὔτε ἀναγνωρίζω τὸν Ἐπίσκοπο καὶ αὐτὸς δὲν ἔχει ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα. Καὶ ἂν κάποιος πὴ ὅτι σέβομαι μόνο τὸν Ἐπίσκοπο, ἀλλὰ δὲν ἐκκλησιάζομαι οὔτε κοινωνῶ, οὔτε ἀναγνωρίζω τοὺς Ἁγίους καὶ αὐτὸς δὲν ἔχει ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα. Νομίζω ὅτι καθένας θεραπεύεται μέσα στὴν Ἐκκλησία στηριζόμενος στοὺς τρεὶς αὐτοὺς ἄξονες τῆς πνευματικῆς ζωῆς.

Γιὰ νὰ θεραπευθοῦμε δὲν πρέπει ἁπλῶς νὰ βροῦμε ἕναν Πνευματικὸ Πατέρα γιὰ νὰ μᾶς βοηθήση, ἀλλὰ θὰ πρέπει νὰ κάνουμε ὑπακοὴ στὸν Στάρετς καὶ ὁ πραγματικὸς Στάρετς σέβεται τὴν παράδοση καὶ τὸν θεσμὸ τῆς Ἐκκλησίας, καθὼς ἐπίσης νὰ χρησιμοποιήσουμε καὶ τὸν τρόπο θεραπείας ποῦ ἔχει καθιερωθῇ ἀπὸ τοὺς Πατέρες μας. Κανένας πραγματικὸς Στάρετς δὲν θὰ σᾶς πή: "μὴν κάνετε ὑπακοὴ στὸν Ἐπίσκοπο".

Ἔτσι, ὅταν ζὴ κανεὶς μέσα στὴν Ἐκκλησία, σιγά-σιγά μεταμορφώνεται. Γιὰ παράδειγμα, ἕνα μικρὸ ἔμβρυο ποῦ κυοφορεῖται μέσα στὴν κοιλιὰ τῆς μητέρας του ἀναπτύσσεται φυσιολογικά, δηλαδὴ μεγαλώνει σιγά-σιγά παραμένοντας μέσα στὴν μήτρα καὶ τρεφόμενο μὲ τὸ αἷμα τῆς μητέρας του. Θὰ ἔρθη στιγμὴ ποῦ θὰ βγὴ ἀπὸ τὴν μήτρα. Νὰ ὑποθέσετε ὅτι αὐτὴ ἡ πνευματικὴ μήτρα εἶναι ἡ Ἐκκλησία. Ἐμεῖς εἴμαστε τὰ ἔμβρυα καὶ καθόμαστε ἐκεῖ καὶ μεγαλώνουμε. Ἂν κάποιο ἔμβρυο πή: «Ἐγὼ δὲ θέλω νὰ μείνω στὴν μήτρα, πρέπει νὰ βγὼ ἀπὸ αὐτήν», τότε θὰ πεθάνη. Πρέπει νὰ ἔρθη ἡ ὥρα του γιὰ νὰ γεννηθῇ.

Πῆγε κάποιος δυτικὸς Χριστιανὸς στὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ εἶπε σὲ κάποιον μοναχό: «Δὲν μπορῶ νὰ καταλάβω τί κάνετε ἐσεῖς οἱ μοναχοί. Κάθεστε τόσες ὧρες μέσα στὸν Ἱερὸ Ναό. Γιατί χάνετε τὸν καιρό σας;». Ἐκείνη τὴν ὥρα σκέφτηκε ὁ μοναχός: «Τί νὰ τοῦ ἀπαντήσω, τί θὰ καταλάβη αὐτός;». Καὶ τοῦ εἶπε τὸ ἑξῆς: «Εἴμαστε πνευματικὰ ἔμβρυα καὶ καθόμαστε μέσα στὴν μήτρα τῆς Ἐκκλησίας μας, στὶς ἀκολουθίες ποῦ ἔχει ἡ Ἐκκλησία, καὶ περιμένουμε κάποτε νὰ γεννηθοῦμε».

Ἕνα ἄλλο παράδειγμα εἶναι ἀπὸ τὴν τροφὴ ποῦ λαμβάνουμε. Τρῶμε πρωΐ, μεσημέρι, βράδυ καὶ ἡ τροφὴ αὐτὴ πηγαίνει στὸ στομάχι, στὸ πεπτικὸ σύστημα καὶ ἀπὸ κεὶ διὰ τοῦ αἵματος τρέφεται ὅλο τὸ σῶμα. Δὲν μπορεῖ κάποιος νὰ πὴ ὅτι μὲ τὸ φαγητὸ τῆς σημερινῆς ἡμέρας θὰ τραφῇ τὸ δεξί μου πόδι καὶ αὔριο τὸ ἀριστερό μου πόδι καὶ τὶς ἄλλες ἡμέρες κάθε χέρι ξεχωριστά. Τὸ σῶμα μεγαλώνει σιγά-σιγά καὶ ὅλο μαζί. Ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος μεγαλώνει μέσα στὴν Ἐκκλησία, μὲ τὰ Μυστήριά της σιγά-σιγά, καλλιεργῶντας ὅλες τὶς ἀρετές.

Βέβαια, αὐτὸ ἔχει σχέση μὲ τὴν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν συνέργεια τὴν δική μας. Τὰ πάντα εἶναι θέμα θεολογικῆς συνέργειας. Γιατί ὁ Θεὸς μᾶς σώζει, ὅταν θέλουμε καὶ ἐμεῖς. Ἔχουμε ἕναν τέτοιο μεγάλο Θεὸ ποῦ σέβεται τὴν ἐλευθερία μας καὶ δὲν μᾶς σώζει χωρὶς τὴν θέλησή μας.

Ἔτσι, ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀποτέλεσμα δύο παραγόντων, τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ ἰδίου τοῦ ἀνθρώπου. Στὴν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας κάνουμε λόγο γιὰ τὴν συνέργεια, δηλαδὴ ὁ Θεὸς ἐνεργεῖ καὶ ὁ ἄνθρωπος συνεργεῖ. Ὁ Θεὸς δὲν παραβιάζει ποτὲ τὴν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου. Μιὰ σωτηρία χωρὶς ἐλευθερία δὲν εἶναι σωτηρία.

Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ θεραπεία τῶν ἀνθρώπων, ποῦ ἔχουν ὑποδουλωθῇ στὰ ναρκωτικά, γίνεται μὲ τὴν ὅλη ἐκκλησιαστικὴ ζωή, τὰ Μυστήρια, τὴν προσευχή, τὴν προσπάθεια τηρήσεως τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ. Ὅποιος λαμβάνει ναρκωτικὰ ἔχει ἐξάρτηση, δηλαδὴ ἡ θέληση τοῦ ἀνθρώπου ἔχει ἀσθενήσει, γι' αὐτὸ ὁ ναρκομανὴς γιὰ νὰ θεραπευθῇ χρειάζεται νὰ συναντήση πολὺ μεγάλη ἀγάπη ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλά, συγχρόνως, νὰ κάνη καὶ ἀσκήσεις γιὰ νὰ ἐνισχύση τὴν θέλησή του. Ὅπως ἀπαιτεῖται φυσιοθεραπεία γιὰ ἕνα μέρος τοῦ σώματος ποῦ ἔχει ἀτροφήσει καὶ ἀγκυλωθή, τὸ ἴδιο γίνεται καὶ μὲ τὴν θέληση. Ἡ θέληση ποῦ ἔχει ἀρρωστήσει, πρέπει νὰ θεραπευθῇ.

Πρέπει νὰ καταλάβουμε ὅτι ἡ θεραπεία γίνεται στὴν Ἐκκλησία μὲ τὰ Μυστήριά της, μὲ τὸ θεσμὸ τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν ὅλη ἀσκητικὴ ζωή.

Γιὰ τὸ τί θὰ γίνη στὴν ζωὴ μετὰ τὸν θάνατο, ὁ ἅγιος Μάξιμος ἔχει μιὰ θεωρία ὅτι θὰ γίνη ἀποκατάσταση τῆς φύσεως, ἀφοῦ θὰ νικηθῇ ὁ θάνατος, καὶ ὅλοι θὰ ἀναστηθοῦν, δίκαιοι καὶ ἁμαρτωλοί, ἀλλὰ δὲν θὰ γίνη ἀποκατάσταση τῆς θελήσεως, ποῦ σημαίνει ὅτι ὅ,τι κάνει ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴν ζωὴ αὐτὴ θὰ ἔχη αἰώνιες συνέπειες. Γι' αὐτὸ ἀπὸ τώρα χρειάζεται νὰ προσφέρουμε τὴν θέλησή μας στὴν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ γιὰ νὰ θεραπευθῇ.