Ἡ ποιμαντικὴ τῶν ἀσθενῶν καὶ ἑτοιμοθανάτων

Ἄρχιμ. Καλλινίκου Γεωργάτου, Ἱεροκήρυκος

Ἀποσπάσματα ἀπὸ τὴν εἰσήγηση στὸ Α' Κληρικολαϊκὸ Συνέδριο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου (βλ. τεῦχος 159)

***

2. Ὁ ἀσθενής, τὸν ὁποῖον θὰ ὑπηρετήση ὁ Ἱερεύς

Ὁ Ἱερέας ἔχει ἀπέναντί του τὸν ἀσθενῆ, τὸν ὁποῖον ὀφείλει νὰ ποιμάνη. Βεβαίως, ὁ Ἱερέας πάντοτε ποιμαίνει, σὲ κάθε περίσταση καὶ μὲ κάθε εὐκαιρία, ἀφοῦ ὁ χρόνος τῆς παροικίας μᾶς δόθηκε γιὰ τὴν σωτηρία μας, ἀλλὰ ὅταν ἔχη ἀπέναντί του ἀσθενεῖς σωματικά, ὑπάρχουν εἰδικὲς συνθῆκες, τὶς ὁποῖες ὀφείλει νὰ λάβη ὑπ' ὄψη του. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης γράφει στὸν πρόλογο τοῦ βιβλίου τοῦ «Ἐπίσκεψις Πνευματικοῦ πρὸς ἀσθενῆ», ὅτι τὸ βιβλίο τοῦ αὐτὸ «ὠφελεῖ ξεχωριστὰ ἐκείνους ὁποὺ εἶναι ἀσθενεῖς εἰς τὸ κορμί, καὶ εὑρίσκονται εἰς κίνδυνον θανάτου, διὰ τὰς παρηγορίας ὁποὺ τοὺς κάνει, καὶ διὰ τὴν διόρθωσιν, καὶ ἑτοιμασίαν τῆς ψυχῆς τους ὁποὺ τοὺς ἑρμηνεύει». Ὁ ἀσθενὴς βρίσκεται κάτω ἀπὸ ἰδιαίτερες συνθῆκες ποῦ πρέπει νὰ λάβη ὑπ' ὄψη του ὁ Ἱερεύς.

Ὀφείλουμε νὰ γνωρίσουμε καὶ νὰ βιώσουμε ὅτι γιὰ τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ἡ ἀσθένεια θεωρεῖται εὐεργεσία τοῦ Θεοῦ, ἐξεταζόμενη πάντοτε σὲ σχέση μὲ τὶς αἰώνιες διαστάσεις τοῦ ἀνθρώπου. Γιὰ κάποιον ποῦ ἡ ζωή του περιορίζεται στὰ 70-80 χρόνια πάνω στὴν γῆ, ἡ ἀσθένεια εἶναι παράσιτο καὶ ἀπρόσμενο κακό. Γιὰ τοὺς Χριστιανοὺς εἶναι εὐεργεσία. Δὲν εἶναι αἴτημα προσευχῆς τους, ἀλλὰ μὲ τὴν ὀρθὴ ἀντιμετώπιση ὁδηγεῖ στὴν ἐλευθερία, τὴν ἐλπίδα, τὴν ἀγάπη, τὴν ἀθανασία.

Στὸν ἀσθενῆ, σὲ σχέση μὲ τὸν λεγόμενο ὑγιῆ, ἡ φθορὰ καὶ ὁ θάνατος μὲ τὴν μορφὴ τῆς ἀρρώστιας, ἀπὸ τὸ περιθώριο καὶ τὸ παρασκήνιο τῆς καθημερινῆς του ζωῆς, ἔχουν εἰσέλθη θριαμβευτικὰ στὸ προσκήνιο μαζὶ μὲ ὅλη τὴν συνοδεία τους: τὸν πόνο, τὴν ἀθυμία, τὸν φόβο, τὴν ἀνασφάλεια, τὸ ἄγχος, τὴν ταραχή, τὶς ἐνοχές, τὰ ἐρωτηματικά, τὶς ἀμφιβολίες, τὸν θυμό, τὴν ἀχαριστία, τὴν καχυποψία, τὴν ἀπελπισία κλπ., ἀνάλογα καὶ μὲ τὴν προηγούμενη ζωὴ καὶ τὸν χαρακτῆρα τοῦ καθενός.

Ὅλη αὐτὴ ἡ συνοδεία τῆς ἀσθενείας ἐπηρεάζει καὶ τὸ περιβάλλον τοῦ ἀσθενοῦς.

Καὶ ἐπειδὴ ὁ ἀσθενὴς χάνει τὶς δυνάμεις του ἀλλὰ καὶ εἶναι ὑποψήφιο θῦμα τοῦ θανάτου καὶ ὑπάρχει ὁ φόβος νὰ μὴν ξανασυναντηθοῦμε, γι' αὐτὸ περιβάλλεται μὲ μιὰ ἱερότητα, ἀνάλογα καὶ μὲ τὴν σοβαρότητα τῆς κατάστασής του.

Αὐτὸν τὸν ἀσθενῆ καλεῖται ὁ Ἱερέας νὰ προσεγγίση καὶ βοηθήση ψυχοσωματικά.

Καλεῖται νὰ συναντήση, π.χ. κάποιον 40χρονο ἐλεύθερο ἄνδρα, ποῦ ἀφοῦ βασανίσθηκε 10 περίπου χρόνια ἀπὸ τὴν ἀσθένεια στὸν ἐγκέφαλο, σβήνει στὸ κρεβάτι τοῦ πόνου, κλαίγοντας σκεπτόμενος ὅτι δὲν πρόλαβε νὰ κάνη τίποτε χρήσιμο στὴν ζωή. Νὰ συναντήση κάποιον γονιό, ποῦ ἐκτὸς τὴν ἀσθένεια ποῦ τὸν κατέχει, τὸν λιώνει ἡ ἀγωνία γιὰ τὸ μέλλον τῶν παιδιῶν του. Νὰ συναντήση τὸν σύζυγο ποῦ σκεπτόμενος τὴν ἀσθένεια τῆς συζύγου του καὶ τὰ μικρά του παιδιὰ ἀμφισβητεῖ ἐντονώτατα τὴν θεία Πρόνοια. Νὰ συναντήση γονιοὺς ποῦ τρέχουν στὰ νοσοκομεῖα καὶ τὰ χειρουργία μὲ τὸ παιδί τους στὴν νηπιακὴ ἢ καὶ βρεφικὴ ἡλικία. Ἢ ἄλλους γονεῖς ποῦ τὸ παιδί τους ἔχει κινητικὰ ἢ διανοητικὰ προβλήματα. Νὰ ἐπισκεφθῇ στὴν κλίνη τῆς ἀδυναμίας ἕναν νέον σχετικὰ ἄνθρωπο ποῦ πρὶν λίγες ἡμέρες ἔστιβε πέτρες μὲ τὰ χέρια του. Νὰ βοηθήση γέροντα ἀβοήθητο καὶ ἐγκαταλελειμμένο ἀπὸ τοὺς δικούς του. Νὰ ἐπισκεφθῇ μελλοθάνατο ποῦ φοβᾶται, ἔχει ἐνοχές, ἀλλὰ δὲν πιστεύει τὸν Χριστὸ ὡς Προσωπικὸ Θεὸ τῆς ἀγάπης. Νὰ συναντήση ἕναν μεσίληκα μὲ μεγάλη δημιουργικότητα ποῦ ἔχει φοβία γιὰ τὸν θάνατο. Νὰ συνομιλήση μὲ νέο ποῦ πρόκειται νὰ κάνη σοβαρὴ ἐγχείριση, ἀλλὰ δὲν αἰσθάνεται τὴν ἀνάγκη νὰ ἐξομολογηθῇ οὔτε ἔχει μάθει νὰ προσεύχεται. Νὰ συναντήση πολλοὺς ποῦ ὁ ἐφιάλτης τους εἶναι νὰ μὴ γίνουν «βάρος» στοὺς συγγενεῖς τους. κ.ο.κ. Καί, βεβαίως, θὰ συναντήση καὶ πνευματικοὺς ἀνθρώπους ποῦ ἀντιμετωπίζουν μὲ πίστη, ἐλπίδα καὶ ἀφοβία τὴν ἀσθένεια.

4. Συγκεκριμένες ἐνέργειες-προσφορὲς τοῦ Ἱερέως

Στὴν Μητρόπολή μας δὲν ἔχουμε Νοσοκομεῖα καὶ δὲν διαθέτουμε εἰδικὰ ἐντεταλμένους Ἱερεῖς γιὰ τὴν ποιμαντικὴ διακονία σὲ ἀσθενεῖς. Τὰ ὅσα εἰπωθοῦν κατωτέρω ἀναφέρονται εἴτε σὲ Ἐφημερίους, εἴτε σὲ Πνευματικούς, εἴτε σὲ Ἰερόκηρυκες. Μερικὰ ἀπὸ αὐτὰ μπορεῖ νὰ γίνουν καὶ ἀπὸ τοὺς τρείς, ἄλλα ἀπὸ τὸν ἕναν μόνον ἢ μόνον ἀπὸ τὸν ἄλλον. Ὁ καθένας πρέπει νὰ γνωρίζη τὶς ἁρμοδιότητές του καὶ τὶς δυνάμεις του. Ἀρκεῖ νὰ ὑπάρχη πνεῦμα συνεργασίας, ἀδελφότητος καὶ ἐπερωτήσεως πρὸς τὸν Μητροπολίτη. Ἀλλιῶς, θὰ ἀποτυγχάνουμε καὶ προσκαίρως καὶ αἰωνίως, γιατί μόνον ὡς Ἐκκλησία μποροῦμε νὰ βοηθήσουμε τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὸν ἑαυτό μας, καὶ ὄχι ὡς ὁμάδες ἢ ὡς ἄτομα.

Ἐπίσης, δὲν εἶναι ὅλα ὅσα εἰπωθοῦν γιὰ ὅλους τοὺς ἀσθενεῖς, ἢ τοὐλάχιστον δὲν εἶναι στὸ ἴδιο μέτρο καὶ μὲ τὴν ἴδια ἀξιολόγηση, ἀλλὰ ἐφαρμόζονται κατὰ περίπτωση.

Τὸ πρῶτο ποῦ πρέπει νὰ κάνη ὁ Ἱερέας, προληπτικὰ θὰ λέγαμε, εἶναι νὰ κατηχῇ τοὺς Ἐνορῖτες τοῦ γιὰ θέματα ζωῆς καὶ θανάτου ὅσο εἶναι ὑγιεῖς, σὲ κάθε περίσταση.

Ἔπειτα πρέπει νὰ ἐνδιαφέρεται γιὰ τοὺς Ἐνορῖτες του νὰ μαθαίνη πρῶτος ποιός ἀσθενεῖ καὶ ποιός ὑποφέρει. Ἡ ἀπουσία τῶν Ἐνοριτῶν ἀπὸ τὸν Ναὸ νὰ τοῦ κινῇ τὸ ἐνδιαφέρον, ὥστε ἀμέσως νὰ προσφέρη τὴν βοήθειά του.

Ὁ Ἱερέας, ἀνάμεσα σὲ ὅλα τὰ ἄλλα, μπορεῖ νὰ προσφέρη τὰ ἑξῆς πολύτιμα δῶρα στὸν ἀσθενῆ ποὺ ἐπισκέπτεται:

–Ἀγάπη θυσιαστική.

Διασώζεται τὸ ἑξῆς χρονικό, ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ ἁγίου Διονυσίου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας, στὸ ὁποῖο ἀποτυπώνεται ἡ ἀνωτερότητα ποῦ ἔχει ἢ πρέπει νὰ ἔχη ὁ Χριστιανὸς καὶ δεὶ ὁ Ἱερεὺς ὡς πρὸς τὴν περίθαλψη τῶν ἀσθενῶν:

Ἔπεσε πανώλη στὴν Ἀλεξάνδρεια. Ὁ Διονύσιος, Ἐπίσκοπος Ἀλεξανδρείας, ἀφοῦ περιγράφει τὴν φρικτὴ πραγματικότητα, παρουσιάζει τὴν στάση τῶν Χριστιανῶν καὶ μάλιστα τῶν Πρεσβυτέρων καὶ Διακόνων:

«...Οἱ περισσότεροι, λοιπόν, ἀπὸ τοὺς Χριστιανοὺς ἀδελφούς μας, ἀπὸ πολὺ μεγάλη καὶ ἀδελφικὴ ἀγάπη, ἀφοσιωμένοι ὁ ἕνας στὸν ἄλλον καὶ χωρὶς νὰ ὑπολογίζουν τὶς συνέπειες γιὰ τὸν ἑαυτό τους, ἔκαναν ἐπισκέψεις στοὺς ἀρρώστους, τοὺς προσέφεραν τὶς ὑπηρεσίες τους, τοὺς περιποιοῦνταν "ἐν Χριστῷ" καὶ πέθαιναν πολὺ εὐχαρίστως μαζί τους, ἀφοῦ προηγουμένως μολύνονταν ἀπὸ τὴν ἐπαφὴ τοὺς μὲ τοὺς ἄλλους, κολλοῦσαν τὴν ἀρρώστια ἀπὸ τοὺς πλησίον καί, μὲ τὴν θέλησή τους, δοκίμαζαν τοὺς πόνους. Καὶ πολλοί, ἀφοῦ περιποιήθηκαν ἄλλους στὴν ἀρρώστια τοὺς καὶ τοὺς ἔδωσαν δύναμη, οἱ ἴδιοι πέθαναν, μεταφέροντας κατὰ κάποιο τρόπο τὸν θάνατο ἐκείνων στοὺς ἑαυτούς τους.

Οἱ ἄριστοι, λοιπόν, ἀπὸ τοὺς ἀδελφούς μας καὶ μερικοὶ πρεσβύτεροι, διάκονοι καὶ λαϊκοὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἔφυγαν ἀπὸ τὴν ζωή, ἐπαινούμενοι πολύ. Ἔτσι καὶ αὐτὸ τὸ εἶδος τοῦ θανάτου, ἀποτέλεσμα εὐσέβειας μεγάλης καὶ πίστης δυνατῆς, δὲν φαίνεται καθόλου κατώτερο ἀπὸ τὸ μαρτύριο. Καὶ ἀφοῦ μὲ ἁπλωμένα χέρια σήκωναν τὰ σώματα τῶν Ἁγίων στὴν ἀγκαλιὰ τοὺς καὶ τοὺς ἔκλειναν τὰ μάτια καὶ τὰ στόματα καὶ τοὺς μετέφεραν πάνω στοὺς ὤμους, τοὺς σαβάνωναν καὶ τοὺς ἔλουζαν καὶ στοὺς στόλιζαν μὲ τὴ νεκρικὴ στολή, μετὰ ἀπὸ λίγο χρόνο, τὸ ἴδιο συνέβαινε καὶ στοὺς ἴδιους, γιατί πάντοτε ἐκεῖνοι ποῦ ἀπέμεναν στὴν ζωή, ἀκολουθοῦσαν στὸν θάνατο αὐτοὺς ποῦ εἶχαν πεθάνει προηγουμένως.

Οἱ εἰδωλολάτρες ὅμως ἔκαναν τελείως τὰ ἀντίθετα: ἔδιωχναν ἀκόμη κι ἐκείνους, ποῦ μόλις ἄρχιζαν νὰ ἀρρωσταίνουν καὶ ἀπέφευγαν τοὺς ἀγαπημένους τους, τοὺς πετοῦσαν στοὺς δρόμους μισοπεθαμένους καὶ τοὺς ἔριχναν ἄταφους στὰ σκουπίδια, στὴν προσπάθειά τους νὰ μὴν τοὺς πλησιάσει ὁ θάνατος, πρᾶγμα ποῦ δὲν ἦταν εὔκολο νὰ ἀποφύγουν, παρ' ὅλο ποῦ μηχανεύονταν πολλά».

Στὸ κείμενο αὐτὸ τῶν πρώτων αἰώνων τοῦ Χριστιανισμοῦ βλέπουμε τί προσέφεραν οἱ Χριστιανοὶ καὶ οἱ Πρεσβύτεροι στοὺς ἀσθενεῖς: τὸν ἑαυτό τους, τὴν ἀγάπη τους, τὴν Χριστοκεντρικὴ καὶ μαρτυροκεντρικὴ ἀγάπη τους, τὴν ἀφοσίωσή τους, τὸν κόπο, τὴν ζωή τους. Καὶ ἂν δὲν ἀξιώνονταν νὰ θαυματουργοὺν καὶ νὰ θεραπεύουν ὅλες τὶς σωματικὲς ἀσθένειες, ὡστόσο θαυματουργούσαν ὑπερβαίνοντας τὸν θάνατο καὶ νικῶντας τὴν σχάση ποῦ δημιουργεῖ στὶς ἀνθρώπινες σχέσεις ἡ ἀσθένεια καὶ ὁ θάνατος. Πουθενὰ πανικός, πουθενὰ ἄναρθρες κραυγές, πουθενὰ φόβος θανάτου, πουθενὰ φιλαυτία, πουθενὰ ἀνασφάλεια, ἀλλὰ ὅλα τὰ σκέπαζε ἡ ἐν Χριστῷ μαρτυρικὴ ἀγάπη. Αὐτὸ εἶναι πράγματι ἕνα μεγάλο θαῦμα.

Τὸ πρῶτο, λοιπόν, ποῦ ὀφείλει νὰ προσφέρη ὁ Ἱερέας εἶναι ἡ θυσιαστική, ἀδελφική, ἀνιδιοτελὴς ἀγάπη, συνοδευόμενη ἐμπράκτως μὲ φροντίδα στοὺς ἀσθενεῖς ἢ τοὺς νεκρούς.

–Προσευχή

Τὸ δεύτερο ποὺ μπορεῖ νὰ προσφέρη ὁ Ἱερέας εἶναι ἡ προσευχή του, ἡ ἔμπονη καὶ ἐπίμονη προσευχή του. Καὶ ἡ προσωπική του προσευχή, ἀλλὰ καὶ ἡ τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας γιὰ τοὺς ἀσθενεῖς.

Σὲ μιὰ περιεκτικὴ εὐχαριστήρια ἐπιστολὴ τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ὁ ἅγιος ἐκφράζει τὴν εὐγνωμοσύνη τοῦ στὸν Ἀμφιλόχιο Ἐπίσκοπο Ἰκονίου, γιατί μὲ τὶς προσευχές του τὸν ἔσωσε ἀπὸ τὴν ἀρρώστια ποῦ τὸν βασάνιζε:

«Μόλις σήκωσα κεφάλη ἀπὸ τὴν ταλαιπωρία τῆς ἀρρώστιας καὶ τρέχω σ' ἐσένα ποῦ μὲ θεράπευσες. Γιατί ἡ γλῶσσα τοῦ ἱερέα ποῦ ἔχει μελέτημά της τὸν Κύριο, σηκώνει τοὺς ἀρρώστους ἀπὸ τὸ κρεββάτι (γλῶσσα γὰρ ἱερέως φιλοσοφοῦσα τὸν Κύριον, ἀνεγείρει τοὺς κάμνοντας). Ἱερουργῶντας λοιπὸν κάνε τὸ καλύτερο καὶ διάλυε τὸ πλῆθος τῶν ἁμαρτημάτων μου, ἀγγίζοντας τὴν ἀναστάσιμη θυσία. Ὅμως, ὧ τοῦ Θεοῦ ἐσὺ ὁ λατρευτῆς, μὴ ἀναβάλλης νὰ προσεύχεσαι καὶ νὰ πρεσβεύεις γιὰ χάρη μου, ὅταν μὲ τὸν λόγο σου τραβᾶς πρὸς τὰ κάτω τὸν Λόγο τέμνοντας κατὰ τὴν ἀναίμακτη τομὴ τὸ Δεσποτικὸ σῶμα καὶ αἷμα, ἔχοντας ξίφος τὴν φωνὴ καὶ τοὺς λόγους σου (Ἄλλ' ὧ θεοσεβέστατε, μὴ κατόκνει καὶ προσεύχεσθαι καὶ πρεσβεύειν ὑπὲρ ἡμῶν, ὅταν λόγῳ καθέλκης τὸν Λόγον, ὅταν ἀναιμάκτῳ τομὴ σῶμα καὶ αἷμα τέμνης Δεσποτικόν, φωνὴν ἔχων τὸ ξίφος)».

Ἐδῶ βλέπουμε τὸν μεγάλο Ἅγιο νὰ θεωρῇ ὡς αἰτία τῆς ἰάσεώς του τὶς προσευχὲς τοῦ Ἐπισκόπου Ἀμφιλοχίου καὶ μάλιστα τὸν παρακαλεῖ νὰ συνεχίζη νὰ τὸν μνημονεύη στὴν θεία Λειτουργία, τὴν δυνατότερη καὶ πολυτιμότερη προσευχὴ ποῦ ἀναπέμπεται στὸν οὐρανό, γιατί πιστεύει ὅτι ἀπὸ ἐκεῖ λαμβάνει δύναμη καὶ ἴαση.

Εἶναι πολὺ σημαντικὴ ἡ φράση: «γλῶσσα γὰρ ἱερέως φιλοσοφοῦσα τὸν Κύριον, ἀνεγείρει τοὺς κάμνοντας», ποῦ σημαίνει τὴν προσευχὴ τοῦ Ἱερέως, ἀλλὰ καὶ τὴν μελέτη τῶν θείων λόγων, μὲ τοὺς ὁποίους μπορεῖ νὰ παρηγορήση τοὺς ἀρρώστους, σὲ σημεῖο ποῦ νὰ σηκωθῇ ἀπὸ πάνω τους τὸ βάρος τῆς ἀπελπισίας καὶ ἀκηδίας καὶ νὰ ἐγερθοῦν καὶ ἀπὸ τὴν κλίνη τους.

–Λόγο Θεοῦ

Καὶ αὐτὸ εἶναι ἕνα τρίτο πολύτιμο ἀγαθὸ ποῦ μπορεῖ νὰ προσφέρη ὁ Ἱερέας στὸν ἀσθενῆ τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ. Αὐτό, βεβαίως, προϋποθέτει μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τῶν ἔργων τῶν Πατέρων, ποῦ πραγματικὰ μᾶς ἀνοίγουν τοὺς ὁρίζοντες τῆς ζωῆς μας, μνήμη θανάτου ἐκ μέρους τοῦ Ἱερέως, διάκριση καὶ χάρισμα, ὥστε νὰ μὴ συμβῇ κάτι ἀντίθετο ἀπὸ αὐτὸ ποῦ σκοπεύει.

Λόγοι τοῦ Χριστοῦ, σοφίες τῶν Πατέρων, παραδείγματα γερόντων παλαιοτέρων, ἀλλὰ καὶ συγχρόνων ἁγιασμένων μορφῶν, παραδείγματα συνανθρώπων μᾶς ποῦ ὑπερέβησαν τὸν πόνο, τὴν ἀσθένεια, τὸν θάνατο, βοηθοῦν τὸν ἀσθενῆ, ὅταν λέγονται μὲ ἁπλὸ τρόπο, καὶ ὄχι διάθεση διδασκαλίας. Τὸ νὰ γνωρίζη ὁ ἀσθενής, καὶ μάλιστα πρὶν ἀσθενήση, τὴν ἀλήθεια γιὰ τὴν ἀσθένεια, τὴν ὑγεία, τὸν θάνατο, τὴν ἄλλη ζωή, αὐτὸ εἶναι πολὺ σημαντικό.

Δὲν εἶναι δὲ λίγες οἱ περιπτώσεις ποῦ ἕνα θεολογικὸ ἢ ἁγιολογικὸ βιβλίο ποῦ προσφέρθηκε σὲ ἀσθενῆ τοῦ ἄνοιξε τὸν νοῦ, τοῦ γιάτρεψε τὴν ἀπελπισία καὶ τὸν σήκωσε ἀπὸ τὸ κρεββάτι τοῦ πόνου.

–Νουθεσία.

Νουθετῶ, σημαίνει θέτω τὸν νοῦ, τὴν προσοχή, στὸ κατάλληλο, στὸ σωστὸ σημεῖο. Αὐτὸ ἔχει ἀποτέλεσμα τὸ ἄνοιγμα τοῦ νοῦ, τὴν ἀνακάλυψη νέων κόσμων. Πολλὲς φορὲς εἴμαστε κολλημένοι σὲ κάτι, τὸ ὁποῖο μᾶς βασανίζει καὶ μᾶς στενοχωρεῖ καὶ μᾶς ἐμποδίζει νὰ δοῦμε κάποια ἄλλη μεγάλη εὐεργεσία, κάποιο ἄλλο μεγάλο ἀγαθὸ ποῦ ἔχουμε μπροστά μας. Μὲ μιὰ ἁπλὴ νουθεσία, ποτισμένη μὲ τὴν προσευχή, ἀνοίγει καὶ ἀλλάζει ὁ νοὺς τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ ἀνοίγονται ἄλλοι κόσμοι, σὲ σημεῖο νὰ ἀλλάζη ἡ διάθεσή του, νὰ ἐκκρίνονται εὐεργετικὲς ὁρμόνες καὶ νὰ εὐεργετεῖται καὶ θεραπεύεται καὶ τὸ σῶμα. Μὲ τὴν νουθεσία κυρίως ἀποκαλύπτουμε καὶ δίνουμε τὸ νόημα τῆς ζωῆς ἀλλὰ καὶ τὸ νόημα κάθε προσκαίρου καταστάσεως, ποῦ πιθανὸν νὰ εἶναι κρυμμένο ἀπὸ τὸν ἐμπερίστατο καὶ ἐν συγχύσει εὑρισκόμενο ἀδελφό μας. Κυρίως ἡ νουθεσία τοῦ Πνευματικοῦ στρέφει τὸν νοῦ στὸν Χριστό, τὸ ἀπώτερο καὶ ἀπόλυτο νόημα, ἐφετὸ καὶ ἀγαθό.

Ἐπίσης θὰ κληθῇ ὁ Ἱερεὺς νὰ ἐξηγήση στὸν ἀσθενῆ καὶ τὸ νόημα τοῦ κόπου τῶν ἄλλων γιὰ τὸν ἴδιο, ἀφοῦ ὄχι λίγες φορὲς αἰσθάνεται ὡς «βάρος» στοὺς συγγενεῖς του.

–Μνήμη θανάτου.

Τὴν ὁποῖα δὲν προσφέρει ὁ Ἱερέας τὴν ὥρα τῆς δοκιμασίας, ἀλλὰ τὴν καλλιεργεῖ μὲ θεολογικὸ τρόπο καθ' ὅλη τὴν ποιμαντική του διακονία στὸν λαό. Καὶ μάλιστα αὐτὸ νὰ γίνεται ὄχι μὲ γελοῖο τρόπο, μὲ κοσμικὰ ἀστεῖα κλπ., ἀλλὰ μὲ θεολογικὸ τρόπο. Ἔχει εἰπωθῇ σχετικὰ σὲ αὐτὴν ἐδῶ τὴν αἴθουσα, ἀπὸ τὸν Καθηγητὴ Παῦλο Κυρίλλα: «Εἶδα ὅτι στὰ κηρύγματα τῶν Ἐκκλησιῶν στὶς μέρες μας τοὐλάχιστον τὸ θέμα τοῦ θανάτου δὲν εἶναι συνηθισμένο. Δὲν συζητᾶνε γιὰ αὐτὸ τὸ θέμα. Νομίζω φοβοῦνται καὶ οἱ Ἱερεῖς ἀκόμα νὰ μιλήσουν γι' αὐτὸ τὸ θέμα –μερικοὶ Ἱερεῖς. Γι' αὐτὸ καὶ ἐμεῖς οἱ Χριστιανοὶ δὲν εἴμαστε ἕτοιμοι γιὰ τὸν θάνατο, δυστυχῶς».

–Ἐλπίδα.

Μνήμη θανάτου χωρὶς ἐλπίδα, εἶναι μιὰ ἀρνητικὴ κατάσταση. Ἡ ἀλήθεια τῆς ὑπάρξεως τοῦ θανάτου πρέπει νὰ συνυπάρχη μὲ τὴν ἀλήθεια τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ καὶ ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Αὐτὸ συνιστᾶ ἰσορροπία, σύνεση, σοφία, δύναμη. Ὁ Ἱερεὺς δὲν εἶναι ὁ «μαῦρος ἄγγελος τοῦ θανάτου», ὅπως τὸν παρουσιάζουν πολλοί, ἀλλὰ μὲ τὰ λευκά του ἄμφια τὴν Κυριακὴ τὸ πρωΐ εἶναι ὁ «ἄγγελος τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ». Πρακτικὰ αὐτὸ τὸ ἐξέφραζε ὡς ἑξῆς ὁ γέροντας Πορφύριος: «Νὰ ζῆτε σὰν νὰ τὴν τελευταία ἡμέρα τῆς ζωῆς σας, καὶ νὰ ἐργάζεσθε σὰν νὰ ζήσετε χίλια χρόνια». Δηλαδή, νὰ θυμᾶστε ὅτι εἶσθε θνητοί, ἀλλὰ καὶ ὅτι ἡ ὕπαρξή σας εἶναι αἰώνια, ποῦ ἁπλῶς ἀλλάζει τρόπο ὕπαρξης. Συγχρόνως νὰ χαίρεσθε μὲ τὸ θαῦμα τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ, νὰ σκέπτεσθε αὐτοὺς ποῦ θὰ σᾶς ἀκολουθήσουν στὴν γῆ. Νὰ μὴ καταβάλλεσθε καὶ νὰ ἔχετε ἔμπνευση μέχρι τελευταία στιγμή, γιατί τίποτε δὲν χάνεται. Αὐτὸ τὸ μήνυμα πρέπει νὰ προσφέρη ὁ Ἱερέας στὸν ἀσθενῆ.

–Εἰρήνη

Νὰ πῆ, δηλαδή, ὁ Ἱερέας, ὅτι ἐπειδὴ ἀκριβῶς ἡ ὕπαρξή μας παραμένει αἰώνια, αὐτὸ ποῦ ἔχει σημασία εἶναι ὁ ἄνθρωπος νὰ ἔχη εἰρήνη, μὲ τὸν ἑαυτό του, τοὺς οἰκείους του, τὸν Θεό. Αὐτὸ θὰ τοῦ τὸ χαρίση ἡ πίστη, ἡ μετάνοια καὶ τὰ μυστήρια, ἰδίως τῆς Ἐξομολόγησης καὶ τῆς θείας Εὐχαριστίας.

–Ἐξομολόγηση

Ἡ ὁποῖα ὁδηγεῖ στὴν θεραπεία καὶ τοῦ σώματος, στὶς περιπτώσεις ποῦ ἡ ἀσθένεια ὀφείλεται σὲ ἀνάλογη ζωὴ τοῦ ἀσθενοῦς. Σὲ κάθε περίπτωση εἶναι ἀνακούφιση καὶ καθαρισμὸς τῆς συνειδήσεως, ἐν ὄψει ἑνὸς μεγάλου ἀγῶνα ποῦ ἔχει νὰ δώση ὁ ἀσθενής. Ἔχει εἰπωθῇ, ἄλλωστε, ὅτι τὸ μεγαλύτερο ἀγαθὸ στὴν ἐποχή μας εἶναι ἡ ἀγαθὴ συνείδηση. Θέλει δὲ προσοχὴ νὰ μὴ θεωρηθῇ ἡ ἐξομολόγηση καὶ ἡ θεία Εὐχαριστία ὡς ἡ τελευταία πράξη πρὶν τὴν ἔξοδό του ἀπὸ τὴν ζωή, ἀλλὰ ὡς ἐφόδιο γιὰ τὸν ἀγῶνα τῆς ἀσθενείας καὶ ὡς φυσικὴ ἐνέργεια ποῦ κάνει κάθε Χριστιανός. Γιατί ἰδίως ὁ σημερινὸς ἄνθρωπος δὲν ἀντέχει εὔκολα στὴν ἰδέα τοῦ θανάτου.

–Εὐχέλαιο

Ἕνα ἄλλο μυστήριο τὸ μυστήριο τῆς ψυχοσωματικῆς θεραπείας, τὸ ὁποῖο θεραπεύει ἀσθένειες, ἀνάλογα μὲ τὴν πίστη μας καὶ ἰδίως σὲ κατάσταση ἐλλείψεως φαρμάκων καὶ ἰατρῶν.

–Τὴν θεία Εὐχαριστία

Τὸ φάρμακο τῆς ἀθανασίας, τὸ μυστήριο τῆς ἐσταυρωμένης ἀγάπης. Καὶ ὡς γνωστόν, ὁ ἀσθενὴς καὶ σταυρωμένος εἶναι καὶ ἀγάπη ἐπιζητεῖ.

–Χρόνο

Ὁ Ἱερέας θὰ χρειασθῇ νὰ προσφέρη χρόνο ἀπὸ τὴν καθημερινότητά του. Καὶ αὐτὸ εἶναι ὄντως μεγάλη προσφορά, ἂν ἀναλογισθοῦμε ὅτι σήμερα ὁ χρόνος σπανίζει καὶ εἶναι πολύτιμος. Μιὰ ἐπίσκεψη μετὰ τὴν θεία Λειτουργία, μιὰ ἐπίσκεψη στὸ Νοσοκομεῖο τοῦ Ρίου ἢ τοῦ Μεσολογγίου, ὄ τιδήποτε χρειασθῇ νὰ κάνουμε γιὰ τὸν ἀσθενῆ, χρειάζεται χρόνο, καὶ αὐτὸ εἶναι ὄντως θυσία γιὰ τὶς ἡμέρες μας, ἀλλὰ καὶ ἔχει θαυμαστὰ ἀποτελέσματα εὐγνωμοσύνης. Πολλὲς φορὲς προτιμοῦν οἱ ἄνθρωποι νὰ δίνουν ἕνα χρηματικὸ ποσὸν σὲ κάποιον ποῦ τὸ ἔχει ἀνάγκη, ἀρκεῖ νὰ μὴν «ξοδεύσουν» τὸν χρόνο τους. Ὅμως ὁ χρόνος καλλιεργούμενος καρποφορεῖ. Ἂν διάφοροι πολιτικοὶ ἔχουν σύστημα νὰ ἐπισκέπτονται ἀσθενεῖς σὲ Νοσοκομεῖα γιὰ νὰ πάρουν τὶς ψήφους τους, πόσον μᾶλλον ὁ Ἱερεὺς ὀφείλει νὰ τὸ κάνη αὐτό, γιὰ νὰ ὀδηγήση τὸν νοῦ τοῦ ἀσθενοῦς διὰ τῆς εὐγνωμοσύνης καὶ τῆς εὐχαριστίας στὸν Θεό.

–Ἀναγκαῖες ἐπαφές

Κάτι ἄλλο πρακτικὸ ποῦ μπορεῖ νὰ προσφέρη ὁ Ἱερέας εἶναι ἡ πραγματοποίηση ἀναγκαίων ἐπαφῶν, ἰδίως ἂν ὁ ἀσθενὴς εἶναι ἀδύνατος κοινωνικὰ καὶ πτωχός. Νὰ φροντίση νὰ ἔχη καλὴ νοσηλεία, κατάλληλη ἰατρικὴ περίθαλψη, νὰ φροντίση γιὰ ὑπέρβαση τυχὸν γραφειοκρατικῶν διαδικασιῶν καὶ γιὰ ἄλλες διαδικασίες ποῦ δὲν μπορεῖ νὰ φέρει εἰς πέρας ὁ ἀσθενής.

–Τακτοποίηση ἐκκρεμοτήτων

Κάτι ἄλλο πολὺ ἀπαραίτητο, ποῦ πολλοὶ ἄνθρωποι δὲν τὸ σκέφτονται, ἀλλὰ ἔχει σοβαρὲς πνευματικές, ψυχολογικές, κοινωνικὲς ἐπιπτώσεις, εἶναι τὸ νὰ κάνη ὁ ἀσθενὴς τὴν διαθήκη του, ὥστε νὰ μὴν ἀφήνη πίσω του ἐκκρεμότητες καὶ γίνεται αἰτία διχονοιῶν καὶ ἀδικιῶν καὶ νὰ ἀντὶ νὰ λαμβάνη εὐχὲς ἀπὸ τοὺς ὑπολοιπομένους νὰ λαμβάνη κατάρες, ὅπως γράφει ὁ σοφὸς ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης, ποῦ ἔχει εἰδικὸ κεφάλαιο γιὰ τὸ «πῶς πρέπει νὰ παρακινήση τὸν ἀσθενῆ ὁ πνευματικὸς νὰ κάμη διαθήκη». Τὸ καλύτερο θὰ εἶναι αὐτὸ νὰ γίνεται ἀκόμη ὅταν ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὑγιής, ὥστε νὰ μὴ συνδεθῇ μὲ αἰσθήματα φοβίας καὶ ἀπελπισίας. Ἀλλὰ γιὰ τὴν ὠφέλεια τῆς ψυχῆς του ἅς γίνεται ἡ παρακίνηση μὲ διάκριση καὶ ὅταν ἔλθη ἡ ἀσθένεια.

–Χρήματα

Εἴτε προσωπικά του, ἐὰν ἔχη, εἴτε ἀπὸ τὸ φιλόπτωχο, γιὰ τὸ ὁποῖο ὀφείλει νὰ μεριμνᾶ. Θὰ χρειασθῇ νὰ ἀγορασθοῦν φάρμακα, ροῦχα, τρόφιμα κλπ. Τὰ χρήματα αὐτὰ τῆς φιλανθρωπίας εἶναι τὰ μόνα χρήματα ποῦ ἀποταμιεύονται σίγουρα καὶ τὰ μόνα χρήματα ποῦ θὰ πάρουμε μαζὶ μᾶς στὸν ἄλλον κόσμο καὶ θὰ τὰ βροῦμε στὰ χέρια τοῦ Θεοῦ.

–Φάρμακα

Ἰδίως οἱ Ἱερεῖς τῶν ὀρεινῶν Ἐνοριῶν, ἔχουν ἰδιαίτερο διακόνημα φαρμακοπρομηθευτή, τὰ ὁποῖα ἀναμένουν μὲ μεγάλη ἀνακούφιση οἱ γεροντάδες. Μαζί, βέβαια, μὲ τὰ φάρμακα τοῦ σώματος εἶναι καὶ εὐκαιρία νὰ τοὺς προσφέρει καὶ λόγους-φάρμακα τῆς ψυχῆς, ἐφ' ὅσον ὁ Ἱερεὺς μελετᾶ τέτοιους λόγους.

–Πνευματικὴ στήριξη

Ἀκόμη, ὁ Ἱερέας ὀφείλει νὰ προσφέρη τὴν στήριξή του στὸν ἀσθενῆ, ἀκόμη καὶ ὁ ἀσθενὴς αὐτὸς εἶναι τέλειος πνευματικά. Αὐτὸ μᾶς τὸ διδάσκει, σύμφωνα μὲ τὸν ἅγιο Νικόδημο τὸν Ἁγιορείτη, ἡ εὐαγγελικὴ περικοπή, ὅπου ὁ ἄγγελος ἐμφανίσθηκε καὶ ἐνίσχυσε τὸν Κύριο λίγο πρὶν τὸν θάνατό Του. Γράφει ὁ ἅγιος: «Ἢ πάλιν ἕνας καλὸς καὶ εὐλαβής, ἀνίσως ἤθελε λάβη περισσοτέραν δύναμιν νὰ ἀντιπολεμήση τὸν ἐχθρόν μας διάβολον, ὁποὺ ἐκείνην τὴν ὥραν πολεμᾶ νὰ μᾶς ρίψη εἰς κανένα ἄτοπον; Βλέπομεν ὁποὺ ὡς καὶ ὁ Χριστός μας, διὰ τὴν ἀσθένειαν τῆς σαρκός, ἐχρειάσθη Ἄγγελον ἐξ Οὐρανοῦ διὰ τὸν δυναμώνη εἰς τὴν ὥραν τοῦ θανάτου του πόσῳ μᾶλλον ἡμεῖς;».

Γενικά, ὁ Ἱερέας μπορεῖ νὰ προσφέρη πολύτιμες ὑπηρεσίες στὸν ἀσθενῆ, ἀπὸ ἕνα ἁπλὸ χαμόγελο ἢ μιὰ ἐπίσκεψη, μέχρι τὴν προετοιμασία γιὰ τὴν ἀξία συμμετοχὴ τοῦ στὰ μυστήρια τοῦ εὐχελαίου, τῆς ἐξομολογήσεως, τῆς θείας Εὐχαριστίας. Μπορεῖ νὰ συμβάλη στὴν θεραπεία τοῦ σώματος καὶ τῆς ψυχῆς τοῦ ἀσθενοῦς.

Καὶ μιὰ σύντομη παράγραφο, ποῦ ἀφορᾶ στὴν περιποίηση τῶν κεκοιμημένων. Οἱ νεκροὶ δὲν εἶναι χαμένοι, ἀλλὰ οἱ ἀδελφοὶ μᾶς ποῦ ἔχουν μπεὶ στὰ ἀποδυτήρια, σὲ μιὰ ἐνδιάμεση κατάσταση ὕπαρξης. Ἡ φροντίδα μας πρέπει νὰ συνεχισθῇ μὲ τὴν περιποίηση τοῦ νεκροῦ, τὴν παρηγοριὰ τῶν οἰκείων, τὰ μνημόσυνα κλπ. Ἰδίως ἐμεῖς οἱ Ἱερεῖς νὰ δείχνουμε τὴν φροντίδα αὐτὴ στοὺς συνιερεὶς μᾶς ποῦ φεύγουν πρὶν ἀπὸ ἐμᾶς, καὶ μάλιστα ὅταν πρόκειται γιὰ Ἱερεῖς μὲ κῦρος καὶ ἐκκλησιαστικὴ συνείδηση. Θὰ χρειασθῇ νὰ τοὺς ἑτοιμάσουμε μὲ τὸν ἐνδεδειγμένο τρόπο, νὰ τοὺς διαβάσουμε τὸ εὐαγγέλιο, νὰ συμμετάσχουμε στὴν κηδεία τους. Δὲν νοεῖται νὰ κοιμᾶται Ἱερέας καὶ ἐμεῖς, ἐνῷ εἴμαστε ἐδῶ καὶ δὲν ἔχουμε κάποια ἄλλη ἀπαραίτητη ἀποστολή, νὰ ἀπουσιάζουμε ἀπὸ τὴν κηδεία του καὶ τὴν ἑτοιμασία της.