Γεγονότα καὶ Σχόλια: Ὑβριδικὴ θρησκευτικότητα - Θεολογία, προσευχή, θεραπεία

Ὑβριδικὴ θρησκευτικότητα

Σὲ ἕνα ἐνδιαφέρον ἀπὸ πολλὲς πλευρὲς ἄρθρο, τοῦ Ν. Μουζέλη, ποὺ δημοσιεύτηκε στὸ Βῆμα (4.4.2010), γίνεται ἀναφορὰ στὴν «ἐπιστροφὴ τοῦ Θεοῦ» στὶς σύγχρονες δυτικὲς κοινωνίες, παρὰ τὴν μεταπολεμικὴ ταχεῖα ἀνάπτυξη τῆς ἐκκοσμίκευσης. Μὲ κομβικὸ σημεῖο τὸν Μάη τοῦ 68, ὅπως ἐπισημαίνεται στὸ ἄρθρο, «βλέπουμε στὶς ἀναπτυγμένες δυτικὲς κοινωνίες τὴν ἀναβίωση τοῦ θρησκευτικοῦ φαινομένου». Βέβαια, ὁ Ν. Μουζέλης μιλῶντας γενικὰ γιὰ θρησκευτικὸ φαινόμενο κινεῖται σὲ ἕνα ἐξωορθόδοξο «οἰκουμενιστικὸ» πεδίο, μελετῶντας τὸ θέμα ἀπὸ τὴν σκοπιὰ τοῦ κοινωνιολόγου.

Δὲν φαίνεται στὸ ἄρθρο κάποια ἰδιαίτερη γνώση τῶν διεργασιῶν ποὺ συντελέστηκαν μεταπολεμικὰ στὴν ἑλληνόφωνη ὀρθόδοξη θεολογία, οἱ ὁποῖες εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα τὴν σημαντικὴ στροφὴ πρὸς τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, καὶ κυρίως, τὴν ἀναβίωση σὲ κάποιο βαθμὸ τοῦ ἡσυχασμοῦ, ὡς ἀσκητικῆς θεραπευτικῆς πράξης καὶ θεολογίας. Ἐπισημαίνονται ὅμως στὸ ἄρθρο σημαντικὰ πράγματα, ποὺ δείχνουν ἀφ’ ἑνὸς μὲν τὶς πνευματικὲς ἀναζητήσεις τοῦ σύγχρονου δυτικοῦ ἀνθρώπου, ἀφ’ ἑτέρου δὲ τὸν κυκεῶνα τῶν θρησκευτικῶν ἀντιλήψεων ποὺ τὸν ἑλκύουν. Γι’ αὐτὸ μιλᾶ γιὰ συγκρητικὴ «ὑβριδικῆς μορφῆς» στροφὴ πρὸς τὸ θεῖο.

Βασικὲς θέσεις πάντως τοῦ ἄρθρου ἐπιδέχονται ὀρθόδοξη ἀνάγνωση καὶ «ποιμαντικὴ ἀνάλυση», γιατί δείχνουν ὅτι ὅλη αὐτὴ ἡ «ὑβριδικὴ θρησκευτικότητα» εἶναι ἡ ἀπροσανατόλιστη πορεία μιᾶς ἀναζήτησης τοῦ Θεοῦ μὲ ὀρθόδοξη ἀφετηρία.

Θεολογία, προσευχή, θεραπεία

Καταγράφουμε κάποιες ἀπὸ τὶς ἐπισημάνσεις τοῦ Ν. Μουζέλη. Ἀναφερόμενος σὲ δυτικοὺς χριστιανούς, γράφει: «...ἀρχίζουν νὰ δίνουν λιγότερο βάρος στὴ δογματικὴ καὶ περισσότερο στὴ βιωματική, ὑπαρξιακὴ διάσταση τῆς πίστης... Τὸ βίωμα, μέσῳ κυρίως τῆς προσευχῆς, ὑπερισχύει τῆς ἀποδοχῆς ἑνὸς ἀριθμοῦ μεταφυσικῶν θέσεων». Δηλαδή, ἡ λογικοκρατία τῆς σχολαστικῆς θεολογίας θεωρεῖται ἕνα περιττὸ βάρος.

Ἐδῶ χρειάζεται νὰ θυμίσουμε ποιός εἶναι γιὰ ἐμᾶς τοὺς Ὀρθοδόξους ὁ θεολόγος. Θεολόγος κατ' ἐξοχὴν εἶναι ὁ θεόπτης, δηλαδὴ αὐτὸς ποὺ γνωρίζει προσωπικὰ τὸν Θεὸ καὶ διηγεῖται στοὺς ἄλλους αὐτὸ ποὺ εἶδε στὸν Θεό. Αὐτὴ ἡ ἐμπειρικὴ γνώση συνδέεται ἄμεσα μὲ τὴν προσευχή. Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία δὲν εἶναι ἄσχετη μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν «βιωματική, ὑπαρξιακὴ διάσταση τῆς πίστης». Κλασικὸς εἶναι ὁ λόγος τοῦ ὁσίου Νείλου: «Εἰ θεολόγος εἴ, προσεύξη ἀληθῶς. Καὶ εἰ ἀληθῶς προσεύχη, θεολόγος εἴ». Ὁ θεολόγος τῆς παραδόσεώς μας «προσεύχεται ἀληθινά». Κι αὐτὸς ποὺ εἶναι ἐνταγμένος μέσα στὴν παράδοση τοῦ ἡσυχασμοῦ –καὶ προσεύχεται ἀληθινά– εἶναι θεολόγος.

Ὁ Ν. Μουζέλης ἐπίσης σημειώνει: «Στὸν ἐνδοεκκλησιαστικὸ χῶρο βλέπουμε μιὰ τάση (κυρίως μεταξὺ τῶν ἁπλῶν πιστῶν) συνδυασμοῦ τῆς χριστιανικῆς πίστης μὲ στοιχεῖα παρμένα ἀπὸ ἄλλες θρησκεῖες ἢ πνευματικὲς παραδόσεις». Αὐτὸ εἶναι ἕνα συχνὸ φαινόμενο στὶς ΗΠΑ καὶ σὲ ἄλλες δυτικὲς κοινωνίες, ἀλλὰ ἐμεῖς πρέπει νὰ ποῦμε ὅτι δὲν εἶναι ξένο καὶ στὴν ἑλληνικὴ κοινωνία, μὲ τὴν ἀνάπτυξη διαφόρων «χαλαρωτικῶν τεχνικῶν» γιόγκα καὶ διαλογισμοῦ, στὶς ὁποῖες ἀποκρύπτεται τὸ θρησκευτικὸ στοιχεῖο καὶ προβάλλεται τὸ θεραπευτικό.

Αὐτὸ εἶναι ἕνα σημεῖο ποὺ δείχνει τὴν μεγάλη ἀξία τῆς ἀσκητικῆς θεραπευτικῆς μεθόδου τοῦ ἡσυχασμοῦ, ποὺ δὲν εἶναι μόνο γιὰ κάποιους ἀπομακρυσμένους ἐρημῖτες, ἀλλὰ γιὰ ὅλους τοὺς ὀρθοδόξους Χριστιανούς, μὲ τὶς ἀνάλογες βέβαια προσαρμογές, ἀνάλογα μὲ τὸν τρόπο ζωῆς τοῦ καθενός.

π.Θ.Α.Β.