Ὁμιλία σὲ Μοναστικὸ Συνέδριο: Τὸ μήνυμα τοῦ μοναχισμοῦ στὸν σύγχρονο κόσμο

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ὁμιλία σὲ Μοναστικὸ Συνέδριο ποὺ διοργάνωσε ἡ Ἱερὰ Μητρόπολη Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας, στὴν Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Κουφαλίων.

***

Οἱ συνάξεις γιὰ τὸν ὀρθόδοξο μοναχισμὸ ἔχουν μεγάλη σημασία γιὰ τὴν ἐποχή μας, καὶ μάλιστα ὅταν γίνωνται κάτω ἀπὸ τὴν σκέπη τοῦ οἰκείου Ἐπισκόπου σὲ κάθε Ἐπαρχία, ὅπως ἡ παροῦσα σύναξη, γιατί οἱ μοναχοὶ εἶναι τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας ποὺ διακρίνονται γιὰ τὴν εὐαισθησία τόσο στὰ δόγματα ὅσο καὶ στὴν μεθοδολογία τοῦ δόγματος, ποὺ εἶναι ὁ ἱερὸς ἡσυχασμός, ποὺ εἶναι τόσο πολὺ ἀπαραίτητος στὴν ἐποχή μας. Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια χαιρετίζω τὴν παροῦσα σύναξη καὶ χαίρομαι γιὰ τὴν παρουσία τόσων μοναχῶν ποὺ ζοὺν μέσα στὸ περιβάλλον καὶ τὸ κλίμα τοῦ μοναχισμοῦ.

1. Ἀπαραίτητες διευκρινίσεις

Τὸ θέμα ποὺ μοῦ δόθηκε νὰ ἀναπτύξω εἶναι «τὸ μήνυμα τοῦ μοναχισμοῦ στὸν σύγχρονο κόσμο». Προκειμένου νὰ κατανοηθῇ τὸ θέμα αὐτὸ πρέπει νὰ δώσω μερικὲς διευκρινίσεις τὶς ὁποῖες θεωρῶ ἀναγκαῖες.

Ἡ πρώτη ὅτι ὁ μοναχισμὸς δὲν εἶναι μιὰ παρέμβλητη μορφὴ πνευματικῆς καὶ χριστιανικῆς ζωῆς, ἀλλὰ εἶναι ἡ εὐαγγελικὴ ζωή. Μοναχοὶ εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ προσπαθοῦν νὰ ζοὺν τὴν ἀποκαλυπτικὴ ἀλήθεια ποὺ μᾶς παρέδωσε ὁ ἄσαρκος καὶ σεσαρκωμένος Λόγος καὶ αὐτὴν τὴν ζωὴ συναντοῦμε στοὺς Προφῆτες, τοὺς Ἀποστόλους, τοὺς πρώτους Χριστιανούς, τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, τοὺς ὁσίους καὶ ἀσκητές. Ὅταν διαβάση κανεὶς προσεκτικὰ τὸ Εὐαγγέλιο καὶ μάλιστα τὶς ἐπιστολὲς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ποὺ ἐστάλησαν στὶς κατὰ τόπους Ἐκκλησίες, θὰ διαπιστώση ὅτι παρουσιάζεται ἡ αὐθεντικὴ χριστιανικὴ ζωή, ποὺ εἶναι ταυτόχρονα καὶ ἡ μοναχικὴ ζωή. Ὁ μοναχισμὸς διασώζει τὸ Εὐαγγέλιο στὴν αὐθεντική του ἔκφραση.

Ἡ δεύτερη διευκρίνιση εἶναι ὅτι, ὅταν κάνουμε λόγο γιὰ τὸν μοναχισμό, δὲν ἐννοοῦμε τὸν δυτικότροπο, βαρλααμικὴς ἐκφράσεως, μοναχισμό, ἀλλὰ τὸν ἡσυχαστικὸ μοναχισμό, ὅπως διασώθηκε ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Γνωρίζουμε ὅτι ὁ δυτικὸς μοναχισμὸς ἀναπτύχθηκε στὴν προσπάθεια νὰ σωθῇ ἡ Ἐκκλησία ἀπὸ τὶς ἐκκοσμικεύσεις της, ἐνῷ οἱ ὀρθόδοξοι μοναχοί, ποὺ ζοῦν τὸν ἡσυχαστικὸ μοναχισμό, παραμένουν μέσα στὴν Ἐκκλησία προκειμένου νὰ σωθοῦν. Ἔτσι, ὁ ὀρθόδοξος μοναχισμός, καίτοι ἀσχολεῖται μὲ τὸν ἄνθρωπο, ἐν τούτοις δὲν ἔχει καμμιὰ σχέση μὲ τὸν ἀκτιβισμὸ τοῦ δυτικότροπου μοναχισμοῦ, ποὺ ἀποβλέπει μόνον σὲ ἕνα κοινωνικὸ ἔργο καὶ μιὰ κοινωνικὴ προσφορά. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἀπαραίτητο νὰ λεχθῇ, ἐπειδή, δυστυχῶς, σήμερα μερικοὶ ἐκλαμβάνουν ὡς μοναχισμό, τὸν κακέκτυπο μοναχισμὸ ποὺ δὲν ἀνταποκρίνεται οὔτε στὸ Εὐαγγέλιο, ἀλλ’ οὔτε καὶ στὴν ἱστορία τοῦ Ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ.

Ἡ τρίτη διευκρίνιση εἶναι ὅτι ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος δὲν εἶναι κάτι διαφορετικὸ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ἄλλων ἐποχῶν, ἀλλὰ στὴν οὐσία του εἶναι ὁ ἴδιος. Οἱ ἐξωτερικὲς συνθῆκες ἀλλάζουν, ἀλλὰ πάντοτε ὑπάρχουν οἱ ἴδιες πνευματικὲς ἀναζητήσεις, τὰ ἴδια πνευματικὰ ἐρωτήματα καὶ προβλήματα. Ὁ πόνος, οἱ ἐνοχές, οἱ ἀρρώστειες, ὁ θάνατος, ὁ Θεὸς καὶ ὁ κόσμος εἶναι τὰ θέματα ποὺ ἀπασχολοῦν τοὺς ἀνθρώπους ὅλων τῶν ἐποχῶν.

Ἔκανα αὐτὲς τὶς διευκρινίσεις γιὰ νὰ προσδιορίσω τὸ θέμα μου καὶ νὰ μὴ δημιουργήσω ψευδαισθήσεις ὅτι θὰ κάνω μιὰ πρωτότυπη καὶ κοινωνιολογικὴ εἰσήγηση, ποὺ θὰ γίνη εὐπρόσδεκτη ἀπὸ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο.

2. Τὸ μήνυμα καὶ ἡ προσφορὰ τοῦ Ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ στὸν κόσμο

Κατ’ ἀρχὰς πρέπει νὰ προσδιοριθὴ ὅτι δὲν πρόκειται γιὰ ἕνα ἐννοιολογικὸ μήνυμα, γιὰ μιὰ ἰδεολογία, ἀλλὰ γιὰ ἕναν τρόπο ζωῆς, γιὰ μιὰ γεύση ζωῆς. Μὲ μηνύματα καὶ διδασκαλίες δὲν μπορεῖ ὁ κόσμος νὰ σωθῇ. Ἡ ἱστορία ἔδειξε ὅτι ὁ ἄνθρωπος δὲν μποροῦσε νὰ σωθῇ μὲ διδασκαλίες καὶ κηρύγματα, ἀκόμη καὶ αὐτῶν τῶν Προφητῶν, ἀλλὰ μὲ τὴν ἐνσάρκωση τοῦ Χριστοῦ, τὴν πρόσληψη τοῦ θνητοῦ καὶ παθητοῦ σώματος ἀπὸ τὸν Χριστό, μὲ τὸν Σταυρὸ καὶ τὴν Ἀνάστασή Του. Πρόκειται γιὰ μιὰ ὁλόκληρη ζωὴ καὶ ὄχι γιὰ ἕνα μήνυμα καὶ μιὰ διδασκαλία. Καὶ ἂν κάνουμε λόγο γιὰ μήνυμα πρέπει νὰ τὸ ἐννοοῦμε ἀπὸ τὴν ἄποψη ὅτι εἶναι μιὰ ἔκφραση τῆς ζωῆς ποὺ βιώνει κανεὶς μέσα στὴν Ἐκκλησία.

Ὡς πρὸς τὸ θέμα αὐτὸ θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ἐντοπίση πολλὰ μηνύματα τοῦ μοναχισμοῦ στὸν σύγχρονο κόσμο. Μερικὰ ἀπὸ αὐτὰ θὰ τονισθοῦν μὲ ἕναν σύντομο καὶ ἀποφθεγματικὸ τρόπο, λόγῳ ἐλλείψεως χρόνου.

Ἤδη οἱ τρεὶς μοναχικὲς ὑποσχέσεις, δηλαδὴ ἡ ὑπακοή, ἡ παρθενία-σωφροσύνη καὶ ἡ ἀκτημοσύνη θεραπεύουν τὰ τρία μεγάλα σύγχρονα θηρία, τῆς ὑπερηφανείας, τῆς φιληδονίας καὶ τῆς φιλαργυρίας-φιλοκτημοσύνης. Πρόκειται γιὰ τοὺς τρεὶς μεγάλους πειρασμοὺς ποὺ δέχθηκε ὁ Χριστὸς στὴν ἔρημο, τοὺς ὁποίους ἐνίκησε καὶ ἔδωσε τὴν δυνατότητα σὲ κάθε Χριστιανὸ καὶ κάθε μοναχὸ νὰ τοὺς νικήση στὴν προσωπική του ζωή. Καὶ αὐτὸ εἶναι σημαντικό, ἐπειδὴ μὲ τὴν ταπείνωση ὑπερβαίνονται οἱ ἰδεολογίες, μὲ τὴν ἐγκράτεια ἀντιμετωπίζεται ὁ ἡδονιστικὸς τρόπος ζωῆς, καὶ μὲ τὴν ἀκτημοσύνη ἢ κοινοκτημοσύνη θεραπεύεται ὁ πόθος τῆς ἀπληστίας – καπιταλιστικὴ νοοτροπία. Καὶ μόνο σὲ αὐτὸ νὰ δὴ κανεὶς τὴν προσφορὰ τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ μπορεῖ νὰ ὁλοκληρώση τὸ θέμα του.

Ἔπειτα, μπορεῖ κανεὶς νὰ ἐντοπίση τὴν προσφορὰ τοῦ μοναχισμοῦ στὸν κοινοβιακὸ τρόπο ζωῆς, ὅπου κέντρον εἶναι ὁ Θεὸς καὶ ὁ ἄνθρωπος. Ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα προβλήματα ποὺ ἀπασχολοῦν τὴν ἐποχή μας εἶναι ἡ φιλαυτία. Ἀπὸ ἐκεῖ προέρχονται ὅλα τὰ δεινά. Ὅταν ὁ μοναχὸς ἀγωνίζεται ἐναντίον τῆς φιλαυτίας καὶ ἀποκτᾶ τὴν φιλοθεΐα καὶ τὴν φιλανθρωπία, ὅπως ἐκφράζεται στὸν κοινοβιακὸ τρόπο ζωῆς, τότε γίνεται πρότυπο σὲ ὅλους ἐκείνους ποὺ τὸν πλησιάζουν γιὰ νὰ γευθοῦν τὴν ἀλήθεια καὶ τὴν ζωή.

Ἀκόμη δύο μεγάλα θηρία ποὺ κατατρώγουν τὴν ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ ἡδονὴ καὶ ἡ ὀδύνη. Ἡ ἱκανοποίηση τῆς ἡδονῆς προξενεῖ τὴν ὀδύνη καὶ ἡ προσπάθεια νὰ ὑπερβῇ κανεὶς τὴν ὀδύνη μὲ νέα ἡδονή, ὁδηγεῖ στὴν μεγαλύτερη ὀδύνη, ὅπως φαίνεται στὸν σύγχρονο σαρκικὸ τρόπο ζωῆς, ἀλλὰ καὶ στὴν ἐξάρτηση ἀπὸ ναρκωτικά. Πρόκειται γιὰ τὸν φαῦλο κύκλο μεταξὺ ἡδονῆς καὶ ὀδύνης, ἀπὸ τὸν ὁποῖο μᾶς ἐλευθέρωσε ὁ Χριστὸς μὲ τὸν ἑκούσιο θάνατό Του καὶ μᾶς ὑπέδειξε ὅτι μὲ τὴν ἑκούσια ὀδύνη, τὴν ἑκούσια ἄσκηση καὶ στέρηση, θεραπεύουμε τὴν ἑκούσια ἡδονὴ καὶ τὴν ἀκούσια ὀδύνη.

Ἐπίσης, ἐκεῖνο ποὺ ταλαιπωρεῖ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο εἶναι ἡ ἀναζήτηση τῆς ἀληθινῆς ἀγάπης, ἀφοῦ ἡ ἀγάπη ποὺ δέχεται ἀπὸ τοὺς ἄλλους ἢ δείχνει πρὸς τοὺς ἄλλους, εἶναι στὶς περισσότερες περιπτώσεις ἰδιοτελής. Ἡ ἀγάπη γιὰ νὰ εἶναι ἀληθινὴ πρέπει νὰ εἶναι κενωτική, θυσιαστική. Στὸν γνήσιο μοναχισμὸ μπορεῖ κανεὶς νὰ βρὴ αὐτὴν τὴν ἀνιδιοτελῆ ἀγάπη, καὶ τὸ σπουδαιότερο μπορεῖ νὰ βρὴ τὴν μέθοδο ἐκείνη διὰ τῆς ὁποίας ἡ ἰδιοτελὴς ἀγάπη μετατρέπεται καὶ γίνεται ἀνιδιοτελής.

Ἐπὶ πλέον, δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀγνοήση τὴν μεγάλη προσφορὰ τοῦ μοναχισμοῦ στὴν λειτουργία τῆς νοερᾶς ἐνεργείας στὸν ἄνθρωπο. Πράγματι, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν λογικὴ ἐνέργεια, ὑπάρχει καὶ ἡ νοερὰ ἐνέργεια, ἡ ὁποία ὅμως σκοτίσθηκε στὴν μεταπτωτικὴ κατάσταση καὶ ταυτίσθηκε μὲ τὴν λογικὴ ἐνέργεια, μὲ ἀποτέλεσμα ὁ ἄνθρωπος νὰ βρίσκεται στὸν σκοτασμὸ τοῦ νοὸς καὶ νὰ βλέπη διαφορετικὰ τὸν Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο. Ἡ εὕρεση τοῦ νοὸς εἶναι σημαντικὸ γεγονὸς γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ συγκρότηση τοῦ ἀνθρώπου. Ξέρουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει μέσα του τὰ λεγόμενα φυσικά, ἀδιάβλητα πάθη, ποὺ εἶναι ἡ πεῖνα, ἡ δίψα, ἡ κόπωση κ.λ.π. καὶ τὰ λεγόμενα διαβλητὰ πάθη ποὺ σχετίζονται μὲ τὸ παθητικὸ μέρος τῆς ψυχῆς, ἤτοι τὸ ἐπιθυμητικὸ καὶ τὸ θυμικό. Ἔτσι, ὁ φωτισμένος καὶ καθαρὸς νοὺς διαφυλάσσει τὰ φυσικὰ ἀδιάβλητα πάθη ὥστε νὰ μὴ μεταβληθοῦν σὲ παρὰ φύσιν πάθη, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνος ποὺ βοηθᾶ τὰ διαβλητὰ πάθη νὰ μετατραποῦν καὶ νὰ γίνουν ἀδιάβλητα πάθη. Ὅταν δὲν λειτουργῇ καλὰ ὁ νούς, τότε τὰ φυσικὰ ἀδιάβλητα πάθη μετατρέπονται σὲ διαβλητά, καὶ τὰ διαβλητὰ πάθη ἀποθηριοποιοῦνται καὶ κάνουν τὸν ἄνθρωπο νὰ συμπεριφέρεται ὡς θηρίο, ὁπότε ἰσχύει τὸ χωρίο τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ ποὺ ἐπαναλαμβάνει καὶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς «νοὺς ἀποστὰς τοῦ Θεοῦ ἢ δαιμονιώδης γίνεται ἢ κτηνώδης».

Πέραν αὐτῶν, ἡ προσφορὰ τοῦ μοναχισμοῦ βρίσκεται στὴν ἀντιμετώπιση τοῦ θανάτου. Ὁ θάνατος εἶναι μιὰ βιολογικὴ κατάσταση τὴν ὁποῖα κληρονομοῦμε ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ συλλαμβανόμαστε στὴν κοιλία τῆς μητέρας μας καὶ μᾶς ἀκολουθεῖ σὲ ὅλη μας τὴν ζωή. Ἡ θνητότητα καὶ ἡ παθητότητα, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ θάνατος, τόσο μέσα στὸ σῶμα μας, ὅσο καὶ στοὺς γύρω μας, στὰ ἀγαπητά μας πρόσωπα, δημιουργοῦν πολλὰ ὑπαρξιακά, κοινωνικὰ καὶ οἰκογενειακὰ ζητήματα. Ὁ μοναχὸς μὲ τὴν βίωση τῆς μνήμης τοῦ θανάτου, ἀλλὰ καὶ τὴν ὑπέρβαση τοῦ θανάτου, μὲ τὴν ἐν Χριστῷ ζωῇ, ὑποδεικνύει στοὺς ἀνθρώπους πῶς νὰ ἀντιμετωπίζουν τὸν θάνατο.

Αὐτὸ πρέπει νὰ τὸ δοῦμε ἀπὸ τὴν ἄποψη ὅτι ὁ γνήσιος μοναχὸς σὲ ὅλη τοῦ τὴν ζωὴ κάνει ἀσκήσεις ἀντιμετωπίσεως τοῦ θανάτου, ὅπως ἔχει ἀναλύσει διεξοδικὰ ὁ π. Ζαχαρίας Ζάχαρου. Ὅλη ἡ σύγχρονη παιδεία, ἀκόμη καὶ ἡ χριστιανική, ἀπωθεῖ τὸν θάνατο στὸ περιθώριο τῆς ζωῆς καὶ ἔτσι ζοῦμε καθημερινῶς ὡσὰν νὰ μὴν ὑπάρχη θάνατος. Ὅμως, ὁ θάνατος εἶναι μιὰ πραγματικότητα ποὺ θὰ ἔλθη κάποτε ἀμείλικτος. Οἱ θλίψεις, οἱ συκοφαντίες, ἡ ἐνεργοποίηση τῶν παθῶν, οἱ πτώσεις, οἱ ἀσθένειες, οἱ τύψεις τῆς συνειδήσεως εἶναι καθημερινὲς γεύσεις θανάτου ποὺ προκαλοῦν πόνο, εἶναι καθημερινοὶ μικροὶ θάνατοι. Ὅταν γνωρίζουμε τὸν τρόπο νὰ τοὺς ἀντιμετωπίζουμε, ὅταν προσπαθοῦμε νὰ κάνουμε ὑπομονὴ στὶς δοκιμασίες τῆς ζωῆς, ὅταν ἐκκόπτουμε τὸ δικό μας θέλημα, ὅταν ὑπομένουμε τὶς ἀσθένειες καὶ τὶς συκοφαντίες μὲ πίστη καὶ εὐγνωμοσύνη στὸν Θεό, τότε κάνουμε ἀσκήσεις ἀντιμετωπίσεως τοῦ θανάτου καὶ συναδελφωνόμαστε μαζί του. Ὅταν προσπαθοῦμε νὰ τηρήσουμε τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ στὴν ζωή μας, τότε ὁ Θεὸς γίνεται τὸ πιὸ ἀγαπητὸ πρόσωπο καὶ ἐπιθυμοῦμε τὴν συνάντηση μαζί Του. Ὅταν στὴν προσευχή μας παρακαλοῦμε τὸν Θεὸ νὰ εἶναι βοηθὸς καὶ προστάτης μας κατὰ τὴν ὥρα τοῦ θανάτου, τότε συναδελφωνόμαστε μὲ τὸν θάνατο. Ἔτσι, καθημερινῶς γευόμαστε τὸν θάνατο καὶ ὅταν κάνουμε ἀσκήσεις ἀντιμετωπίσεώς του, τότε ὅταν θὰ ἔλθη ἡ ὥρα νὰ φύγουμε ἀπὸ τὸν κόσμο αὐτόν, ὁ θάνατος θὰ ἔλθη ὡς φίλος ποὺ θὰ μᾶς ὀδηγήση στὴν μεγάλη συνάντηση μὲ τὴν οὐράνια Ἐκκλησία. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἕνα μεγάλο μήνυμα τοῦ μοναχισμοῦ στὸν σύγχρονο κόσμο, ποὺ ὑποφέρει ἀπὸ τὸν φόβο καὶ τὴν ἀγωνία τοῦ θανάτου.

3. Πίστη καὶ ἡσυχία

Ὅσα ἀναφέρθηκαν μέχρι τώρα δείχνουν τὴν μεγάλη ἀξία τῶν μοναχῶν ποὺ ἀσκοῦνται μὲ τὸν παραδοσιακὸ τρόπο ζωῆς καὶ ξεφεύγουν ὅλα τὰ κακέκτυπα σχήματα τῆς Χριστιανικῆς καὶ μοναχικῆς ζωῆς. Στὸ σημεῖο αὐτὸ θὰ ἐντοπισθῇ μιὰ πλευρὰ τὴν ὁποῖα θεωρῶ πολὺ ἀπαραίτητη γιὰ τοὺς Χριστιανοὺς καὶ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς μας.

Ὁ Γέροντας Σωφρόνιος ἔχει γράψει ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ καταλάβη πίστη χωρὶς δόγμα, Χριστιανισμὸ ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία καὶ Χριστιανισμὸ χωρὶς ἄσκηση. Αὐτὸ εἶναι πολὺ σημαντικό. Πίστη σὲ θεὸ ἔχουν καὶ ἄλλες θρησκεῖες καὶ ὁμολογίες, ἀλλὰ ἡ πίστη πρέπει νὰ καθορίζεται ἀπὸ τοὺς ὅρους τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Χριστιανισμὸς ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, ποὺ εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρχη, γιατί σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση εἶναι μιὰ θρησκευτικὴ ὀργάνωση. Ἐπίσης, Χριστιανισμὸς χωρὶς τὴν ἄσκηση εἶναι ἀνύπαρκτος, γιατί ἡ ἄσκηση ποὺ συνδέεται μὲ τὴν μετάνοια καὶ τὴν προσπάθεια νὰ τηρήση κανεὶς τὶς ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἐκείνη ποὺ κάνει τὸν ἄνθρωπο νὰ εἶναι μαθητὴς Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ μέλος τοῦ ἐνδόξου Σώματός Του.

Ἔτσι, ἡ μεγάλη προσφορὰ τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ στὶς ἡμέρες μας εἶναι ἡ ὁμολογία τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, ποὺ διασώζει τὴν ἀλήθεια γιὰ τὸν Θεάνθρωπο Χριστὸ καὶ τὴν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ ἡ ὀρθόδοξη ἡσυχία, ποὺ εἶναι ἡ βάση τῶν δογμάτων καὶ δείχνει πῶς ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴν ἰδιοτελῆ ἀγάπη φθάνει στὴν ἀνιδιοτελῆ ἀγάπη. Τὸ πρόβλημα, ὅμως, εἶναι πῶς τὸ δόγμα τῆς Ἐκκλησίας γίνεται βίωμα καὶ αἷμα ποὺ θὰ τρέφη τὴν πνευματική μας ζωή. Γιατί τὸ δόγμα εἶναι διατύπωση τῆς θεοπτικῆς ἐμπειρίας τῶν ἁγίων καὶ στὴν συνέχεια γίνεται ὁδοδείκτης γιὰ κάθε ἄνθρωπο πρὸς τὴν θεοπτία καὶ τὴν ἀληθινὴ γνώση τοῦ Θεοῦ.

Στὸ σημεῖο αὐτὸ πρέπει νὰ ὑπογραμμισθῇ ἡ ἀξία τοῦ ὀρθοδόξου ἡσυχασμοῦ ποὺ εἶναι ἡ βάση τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ πνευματικῆς ζωῆς. Καὶ ὅταν λέμε ἡσυχασμὸ ἐννοοῦμε τὴν ἱερὰ ἐργασία τῆς νήψεως μὲ τὴν ὁποῖα ἐλέγχουμε κάθε λογισμὸ ποὺ θέλει νὰ καταλάβη τὴν λογικὴ καὶ νὰ γίνη ἀπὸ ἁπλὸς λογισμὸς σύνθετος, δηλαδὴ ὁ λογισμὸς νὰ συνδεθῇ μὲ τὸ πάθος καὶ στὴν συνέχεια μὲ τὴν βοήθεια τῆς ἡδονῆς νὰ κατέλθη στὴν καρδιά. Ὁπότε, μὲ τὴν νήψη δὲν ἀφήνουμε τὸν λογισμὸ νὰ γίνη σύνθετος καὶ νὰ κατέλθη στὴν καρδιά, καὶ ἀκόμη μὲ τὴν μετάνοια ἐκδιώκονται ὅλοι οἱ λογισμοὶ ποὺ βρίσκονται στὴν καρδιά, οἱ ὁποῖοι ἀποτελοῦν τὰ εἴδωλα τῆς ἁμαρτίας, ὥστε στὴν καρδιὰ πλέον νὰ ἐπικρατῆ ἕνας λόγος, ἡ μονολόγιστη προσευχή, τὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ἐλέησόν μὲ τὸν ἁμαρτωλόν». Ἡ ἐνέργεια τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστου ποὺ συνδέεται μὲ τὴν ἀναπνοή, καὶ εἰσέρχεται στὴν καρδιά, ἐλευθερώνει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ ὅλες τὶς ἐξαρτήσεις, ἐπιζωγραφίζει πάνω στὸ κατ’ εἰκόνα τὸ καθ' ὁμοίωση καὶ ὁ ἄνθρωπος γεύεται τῆς θείας ἀγάπης καὶ ἔτσι ἀγγίζει τὴν αἰωνιότητα.

Ὁ ὀρθόδοξος μοναχισμὸς διαφυλάσσει αὐτὴν τὴν μέθοδο ἀσκήσεως καὶ θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου, καὶ εἶναι πολὺ σημαντικὸ νὰ τὸν βιώνουμε στὴν ἐσωτερική του διάσταση καὶ νὰ τὸν διδάσκουμε στοὺς ἀνθρώπους. Ἔτσι, τὸ Μοναστήρι εἶναι, ὅπως λένε οἱ ἅγιοι Πατέρες, τὸ ἱερὸ Φροντιστήριο αὐτῆς τῆς ἱερᾶς μεθόδου ἀντιμετωπίσεως τοῦ θανάτου καὶ τῆς βιώσεως τῆς αἰωνίου ζωῆς. Ὅλες οἱ ἄλλες θεωρίες, ἀκόμη καὶ χριστιανικές, εἶναι στοχασμοὶ καὶ ἀνίκανοι νὰ βοηθήσουν τὸν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος πεινᾶ καὶ διψᾶ τὴν δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ. Ὅλα ὅσα ἀναφέρθηκαν προϋποθέτουν τὸν ὀρθόδοξο μοναχισμὸ καὶ ὄχι τὸν ἐκκοσμικευμένο φράγκικο μοναχισμὸ ποὺ ἀλλοιώνει τὴν οὐσία τοῦ ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ, ἀλλὰ καὶ τὴν οὐσία τοῦ ἀληθινοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἀλλοίωση στὸ δόγμα συνεπάγεται καὶ ἀλλοίωση στὸν μοναχισμό.

Πάντως, στὸν ὀρθόδοξο μοναχισμὸ ὁ ἄνθρωπος καταλαβαίνει πῶς μπορεῖ νὰ νικήση τὴν ἁμαρτία, τὸν διάβολο καὶ τὸν θάνατο μὲ τὴν δύναμη καὶ ἐνέργεια τοῦ Χριστοῦ. Καὶ ὅποιος πλησιάζει τοὺς ὀρθοδόξους μοναχούς, ποὺ εἶναι μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, βλέπει αὐτὴν τὴν νίκη τοῦ Χριστοῦ ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας, τοῦ διαβόλου καὶ τοῦ θανάτου, στὰ πρόσωπα τῶν εὐλογημένων αὐτῶν ὑπάρξεων. Γι’ αὐτὸ καὶ διαφυλάσσουμε τὴν μοναχική-εὐαγγελικὴ ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ ὡς κόρη ὀφθαλμοῦ, καὶ αὐτοὺς ποὺ τὴν ἀκολουθοῦν, τοὺς εὐλογημένους μοναχούς, ὡς καρποὺς τῆς θείας ἀγάπης.

Ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος, μεταξὺ τῶν ἀλλων, χρησιμοποιεῖ τρεὶς λέξεις, ποὺ δείχνουν τὴν ὀρθὴ καὶ τὴν πλανεμένη πορεία τῶν Χριστιανῶν καὶ κατ’ ἐπέκταση καὶ τῶν μοναχῶν. Πρόκειται γιὰ τὶς λέξεις «θεοδρόμοι», «πάροδοι», καὶ «οἰκοφθόροι». Στὴν πρὸς Φιλαδελφεῖς ἐπιστολή του γράφει: «πολλοὶ γὰρ λύκοι ἀξιόπιστοι ἡδονὴ κακὴ αἰχμαλωτίζουσιν τοὺς θεοδρόμους». Οἱ Χριστιανοὶ καλοῦνται «θεοδρόμοι», ἐπειδὴ βαδίζουν τὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ, τὸν δρόμο ποὺ ὁδηγεῖ στὸν Θεό. Ὅμως χρειάζεται προσοχὴ ἀπὸ τοὺς λύκους ποὺ μποροῦν νὰ τοὺς αἰχμαλωτίσουν μὲ τὴν κακὴ ἡδονή.

Στὴν πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολή του γράφει: «Ἐγὼ κατάκριτος, ὑμεῖς ἠλεημένοι ἐγὼ ὑπὸ κίνδυνον, ὑμεῖς ἐστηριγμένοι. πάροδός ἐστε τῶν εἰς θεὸν ἀναιρουμένων». Οἱ Χριστιανοὶ βρίσκονται στὴν πάροδο σὲ σχέση μὲ αὐτοὺς ποὺ ὁδηγοῦνται πρὸς τὸ μαρτύριο. Αὐτὸ τὸ «πάροδος» ἔχει καὶ θετική, ἀλλὰ καὶ ἀρνητικὴ ἔννοια. Σημαίνει ὅτι συναγωνίζονται μὲ αὐτοὺς ποὺ ὁδηγοῦνται στὸ μαρτύριο, ἢ τὸ πιθανότερο ἐννοεῖ αὐτοὺς ποὺ ἀκολουθοῦν ἄλλη ὁδὸ ἀπὸ ἐκείνην τῶν μαρτύρων. Στὴν ἴδια ἐπιστολὴ γράφει: «Μὴ πλανᾶσθε, ἀδελφοί μου. Οἱ οἰκοφθόροι "βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσιν"». Οἱ «οἰκοφθόροι» εἶναι αὐτοὶ ποὺ καταστρέφουν τὸ σῶμα τους, ποὺ εἶναι ναὸς τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ἀλλὰ δημιουργοῦν προβλήματα καὶ στὴν Ἐκκλησία ποὺ εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ.

Ἔτσι, ἔχουμε τοὺς «θεοδρόμους» ποὺ βρίσκονται στὸν ἀληθινὸ δρόμο τῆς σωτηρίας, τοὺς «παρόδους» ποὺ βρίσκονται ἢ σὲ παράλληλους καλοὺς δρόμους ἢ σὲ σφαλεροὺς δρόμους, καὶ τοὺς «οἰκοφθόρους» ποὺ καταστρέφουν τὸν ἑαυτό τους, ἀλλὰ δημιουργοῦν σχίσματα καὶ διαιρέσεις στὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.  Ζοῦμε στὴν Ἐκκλησία, ἀσκούμαστε στὰ ἱερὰ Φροντιστήρια, τὰ Μοναστήρια, ὥστε νὰ γίνουμε «θεοδρόμοι» καὶ ὄχι «πάροδοι» καὶ «οἰκοφθόροι».–