Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἐπίτιμος Διδάκτορας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν (6 Ἰουλίου 2010)

Ἀποσπάσματα ἀπὸ τὴν ὁμιλία Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερωνύμου ἐπὶ τῇ ἀναγορεύσει του εἰς ἐπίτιμον Διδάκτορα τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν (6 Ἰουλίου 2010).

***

«Ἐπέλεξα ὡς θέμα τῆς σημερινῆς μου ὁμιλίας «Ἕνα Βοιωτικὸ Μοναστήρι - Μάρτυρας μιᾶς Νεοελληνικῆς Νοοτροπίας». Πρόκειται γιὰ τὸ Μοναστήρι τῶν Παμμεγίστων Ταξιαρχῶν τοῦ Δήμου Θίσβης Βοιωτίας. Χτίστηκε ἀνάμεσα σὲ ἄλλα Μοναστήρια στὴ Νότια πλευρὰ τοῦ Ἐλικώνα, ποὺ καταλήγει στὰ δαντελωτὰ παράλια τοῦ Κορινθιακοῦ κόλπου...

Στόχος μου σήμερα δὲν εἶναι οὔτε ἡ ἀρχιτεκτονικὴ οὔτε ἡ εἰκονογραφικὴ οὔτε κὰν ἡ καθόλου ἀρχαιολογικὴ μελέτη καὶ ἀνάπτυξη τοῦ ἀξιόλογου αὐτοῦ μνημείου, ἀλλὰ ἡ ἔκφραση τοῦ παραπόνου του, καθὼς μένει μόνο σκέλεθρο στὴ μανία τῆς φύσεως, κτυπημένο ἀπὸ τὴν φθορὰ τοῦ χρόνου, τὶς ἱστορικὲς περιπέτειες, τὴν ἀπληστία καὶ τὴν ἄγνοια τῶν ἀνθρώπων καὶ περισσότερο ἀπὸ τὴν σύγχρονη νοοτροπία τῆς ἐγωπάθειας τοῦ ἀτομισμοῦ καὶ τοῦ βολέματος τοῦ νεοέλληνα.

Ἡ παράδοση θέλει τὴν ἀνέγερση τοῦ μοναστηριοῦ στὸν 12ον μ.χ. αἰῶνα. Φαίνεται ὅτι τοῦτο ἔχει δόση ἀληθείας, ὅπως ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὸ μικρὸ μαρμαροθέτημο ποὺ διασώθηκε στὸ δάπεδο τῆς πλευρᾶς τοῦ διακονικοῦ.

Καταστράφηκε ὅμως ὁ ἀρχικὸς ναὸς καὶ στὴν θέση του καὶ μάλιστα πάνω στὰ θεμέλια τοῦ κτίσθηκε ὁ σημερινός...

Τὸ ἔτος τῆς ἀνεγέρσεως καὶ ἁγιογραφήσεως τοῦ καθολικοῦ δηλ. τὸ 1766, τὰ μέσα περίπου τοῦ 18ου φαίνεται, ὅτι ἡ περιοχὴ ποὺ εἶναι ἀποκεκομμένη ἀπὸ τὴν ἄλλη Βοιωτία, λόγῳ τοῦ ὀρεινοῦ ὄγκου τοῦ Ἐλικώνα παρουσιάζει μίαν ἄνθηση. Ἀνεγείρονται Μοναστήρια καὶ Μετόχια, ὅλα φροντισμένα: μὲ ἁγιογραφίες, κειμήλια, εἰκόνες καὶ πλούσιες βιβλιοθῆκες μὲ χειρόγραφα, κώδικες καὶ ἐκδόσεις Βενετίας.

Τοῦτο φαίνεται καλύτερα ἀπὸ τὸ σωσμένο τούρκικο χοτζέτι τοῦ ἔτους 1764 ποὺ καθορίζει μὲ λεπτομέρεια τὰ ὅρια τῆς περιουσίας καὶ ἰδιόκτητης περιοχῆς τοῦ γειτονικοῦ Μοναστηριοῦ τοῦ ὁσίου Σεραφεὶμ ποὺ λέγεται Δομπός.

Ἀπέραντοι ἐλαιῶνες, πλούσια κτηνοτροφία, ἄλλες γεωργικὲς καλλιέργειες, ἐπικοινωνία μὲ δικά τους πλωτὰ μέσα μὲ τὴν ἀπέναντι πελοποννησιακὴ γῆ, ἰδιωτικὸς ἀρσανὰς (λιμάνι). Ὅλα αὐτὰ θὰ ἐξελιχθοῦν σὲ ὑποδομὴ καὶ στήριξη τοῦ ἀγῶνα στὴ Ρούμελη κατὰ τοῦ Κατακτητῆ.

Ὁ Ναὸς ἦταν κατάγραφος μὲ καλὴ τέχνη τοιχογραφίας, ποὺ ἔχει ὅμως ὑποστεῖ φοβερὴ καταστροφὴ ἀπὸ τὴν ὑγρασία καὶ τὶς φωτιὲς ποὺ ἄναβαν τοὺς χειμῶνες μέσα στὸν ναό.

Στὸν ξεσηκωμὸ τοῦ Γένους κατὰ τοῦ Τούρκου κατακτητὴ οἱ νεώτεροι πατέρες τῆς Μονῆς μαζὶ μὲ ἄλλους τῶν γειτονικῶν μοναστηριῶν ἀκολούθησαν τοὺς ὁπλαρχηγοὺς καὶ μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση καὶ ἀνασυγκρότηση τοῦ Κράτους ἐπέστρεψαν ἐλάχιστοι.

Ἡ ἔλευσις τοῦ νεαροῦ Βασιλέως Ὄθωνος καὶ κυρίως ἡ Ἀντιβασιλεία αὐτοῦ, ἔφεραν μαζί τους καὶ τὸ δῆθεν «ἀνανεωμένο πνεῦμα τῆς Δύσεως». Τὸ ἀπὸ 25 Σέπ. (7 Ὀκτ.) 1833 διάταγμα σήμανε τὴν καταστροφὴ ὄχι τόσο τὴν οἰκονομικὴ ὅσο τὴν πολιτισμικὴ τῶν Μοναστηριῶν καὶ τῆς χώρας μας.

ΟΘΩΝ

"Α'. Ὅλα τὰ ἐγκαταλελειμμένα ἤδη καὶ ἔρημα μοναστήρια καὶ μοναστηριακὰ κτήματα θέλουν εἰσοδεύεσθαι ἀπὸ τοῦ νὺν διὰ τῶν γενικῶν Ἐφόρων εἰς λογαριασμὸν τοῦ δημοσίου καὶ πρὸς τὴν σκοπουμένην βελτίωσιν τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Παιδείας.

Β'. Ὑπὸ τὴν αὐτὴν κατηγορίαν ὑπάγονται καὶ τὰ ἐν τὼ ὑπὸ γράμμα Β καταλόγῳ τῆς Συνόδου σημειούμενα μοναστήρια, ἐν οἷς ὀλίγοι τινὲς μονάζουν ἀκόμη καὶ νύν, ὄχι πλέον τῶν 6 μοναχῶν, ἀφοῦ οὗτοι μετατεθῶσιν εἰς ἄλλα μοναστήρια.

Στὰ «Σωζόμενα» τοῦ Κωνσταντίνου Οἰκονόμου καὶ στὴν περιγραφή του διασώζεται τὸ ἔργο τῶν Νομαρχῶν καὶ τῶν ἐφόρων:

"Ὁ τοίνυν κατὰ χώραν Νομάρχης ἢ Ἔπαρχος... ἐπήρχετο καθ' ἕκαστον (μοναστήριον) ἐκτελέσων τὸ διατεταγμένον? συνεπήγετο δὲ καὶ σφριγώντων ὑπηρετῶν ἀκολουθίαν πολλὴν (ἀνθρώπων ἀγροίκων καὶ μηδόλως εἰδότων διαστέλλειν μεταξὺ βεβήλου καὶ ἱεροῦ).

Καὶ τὴν ἀναίρεσιν καὶ καταγραφὴν τῶν τοῦ μοναστηρίου πραγμάτων ἐποιεῖτο τοιουτοτρόπως:

Πρῶτον μὲν εἰσήει κατ' εὐθεῖαν εἰς τὸν ναόν? οἱ δὲ περὶ αὐτὸν οἱ μὲν τινες εἰσπίπτοντες, ἄλλοθεν ἄλλοι, ἀνέδην εἰς τὰ ἄδυτα τοῦ ἱεροῦ θυσιαστηρίου, συνήρπαζον ἀπὸ τῆς προθέσεως καὶ τῆς ἁγίας Τραπέζης τά τε ζωοδόχα Δισκοπότηρα καὶ τὰ Εὐαγγέλια καὶ τὸ Ἀρτοφόριον. Καὶ τάλλα τὰ ἱερὰ σκεύη καὶ κειμήλια συναφήρπαζον, οἷον σταυρούς, περιζώνια, καὶ στολὰς ἱερατικὰς καὶ πάντα τὰ ἐντὸς τοῦ θείου Βήματος, λωποδητοῦντες, καὶ αὐτὰς τὰς ἁγίας Τραπέζας τὰς ἐνδυτάς. Οἱ δὲ ἐτέρωθεν ἠσχολοῦντο περὶ τὰς ἁγίας εἰκόνας, ἁπάσας ἀποσπῶντες ἀπό τε τῶν ἱερῶν κιγκλίδων (τοῦ τέμπλου) καὶ ὅπου ἦσαν ἀλλαχοῦ καὶ συστοιβάζοντες ὡς βεβήλους σανίδας ἀλλεπαλλήλους? καὶ τὰς κρεμαμένας δὲ τάς, εἴτε ἀργυρᾶς εἴτε ὀρειχαλκίνας κανδήλας ἐλάμβανον καθαιροῦντες? συνῆγον δὲ καὶ αὐτὰς τὰς βίβλους τῶν προσευχῶν? καὶ ταῦτα πάντα συμφοροῦντες ἀθρόα συνεσώρευον ἐν τὼ μέσῳ τοῦ ναοῦ ἢ καὶ τοῦ νάρθηκος Ἔπειτα πάλιν λαμβάνοντες ἕνα καθ' ἕν ἀνεδείκνυον, αἴροντες εἰς ὕψος, καὶ ὁ Ἔπαρχος ἀποβλέπων κατέγραφεν? αὐτοὶ δὲ πάλιν ἀπέρριπτον ἕκαστον τῶν καταγραφομένων εἰς ἄλλον σωρόν, ὡς ἔτυχον ἐκτινάσσοντες? καὶ ἥν ἰδεῖν ὦδε μὲν τὸ Ποτήριον τῆς Ζωῆς καὶ τὸ Ἀρτοφόριον κυλιόμενον ἐπὶ τοῦ ἐδάφους, ἐκεῖ δὲ τὸ Ἱερὸν Δισκάριον σφενδονιζόμενον καὶ τὸν Ἀστερίσκον, ἀλλαχοῦ δὲ τὴν ἁγίαν Λόγχην καὶ τὴν Λαβίδα καὶ τὸ Μυροδόχον σκεῦος, καὶ τὰ Ἱερὰ Καλύματα συρόμενα κατὰ γῆς καὶ καταπατούμενα ...

Οἱ δὲ μοναχοὶ μακρόθεν ἀφεστηκότες, οἱ μὲν παρὰ τὰς θύρας τοῦ σεσυλημένου ναοῦ, ὁ δέ τις ἀλλαχοῦ τοῦ μοναστηρίου ἐθρήνουν, ἐκόπτοντο, ἐθεοκλύτουν εἰς μάτην ὁλοφυρόμενοι καὶ βοῶντες .

Τὴν τύχη αὐτὴ τῆς λεηλασίας εἶχε καὶ ἡ Μονὴ Ταξιαρχῶν, ἡ ὁποία κτυπημένη καὶ ἀπὸ τὴν περιφρονητικὴ συμπεριφορὰ τοῦ πνεύματος τοῦ 19ου αἰῶνος, θὰ δεχθῇ τὸ τελευταῖο κτύπημα μὲ τὴν ἀπαλλοτρίωση ὅλων τῶν κτημάτων της μὲ τὴν ὑπ' ἀριθ. 2/τῆς 19ης Μαρτίου τοῦ 1927 ἀπόφαση τῆς Ἐπιτροπῆς Ἀπαλλοτριώσεων Λιβαδειάς.

Κατὰ τὸ κείμενον τῆς ἀπαλλοτριωτικὴς ἀποφάσεως ὁλόκληρον τὸ κτῆμα ἀποτελεῖται ἀπὸ 19.641 στρ. καὶ 125 μέτρα σύμφωνα μὲ τὸ ἐπίσημο σχεδιάγραμμα τοῦ Ὑπουργείου Γεωργίας: Ἀγροί, ἐλαιῶνες, ἀμπέλια, βοσκότοπους, οἱ ὁποῖοι διανεμήθησαν εἰς 191 οἰκογένειες τῶν Χωστίων τοῦ σημερινοῦ Προδρόμου. Μεταξὺ τῶν διανεμηθέντων κτημάτων συμπεριλαμβάνεται καὶ ὁ μεγάλος ἐλαιῶνας στὸν κόλπο τοῦ σημερινοῦ «Σαράντη», ὁ ὁποῖος ἐλαιῶνας μοιράσθηκε ὡς οἰκόπεδα καὶ σήμερα εὐτυχῶς ἔγινε ἕνα ὡραῖο θέρετρο μὲ καταπληκτικὲς κατοικίες.

Ἀσφαλῶς θὰ ἔπρεπε νὰ ἐνισχυθοῦν οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς, θὰ ἔπρεπε ὅμως νὰ ληφθῇ πρόνοια καὶ γιὰ τὴν ἐπιβίωση καὶ τὴν ἀνάδειξη τῆς Μονῆς ὡς κέντρο ἐθνικῆς καὶ θρησκευτικῆς παραδόσεως, ὡς μαρτυρία πολιτισμικῆς διαδρομῆς. Οἱ πρόγονοί μας πολλὲς φορὲς ἔκαναν λόγο γιὰ τὴν ἀξία τοῦ ΜΕΤΡΟΥ στὴ ζωή μας. Καὶ ἐτόνισαν ὅτι ὅταν τὸ ΜΕΤΡΟ περιφρονεῖται ἀκολουθεῖ ἡ ΥΒΡΙΣ.

Δὲν ἔχω τὴν ἐντύπωση ὅτι ἔκανα σήμερα ἐνώπιόν σας μιὰ ἐπιστημονικὴ ἀρχαιολογικὴ ἀνάπτυξη, πιστεύω ὅμως ὅτι σᾶς ἔκανα κοινωνοὺς τοῦ παραπόνου ἑνὸς ἱστορικοῦ Μνημείου τῆς Βοιωτικὴς γῆς μὲ τὴν προτροπὴ ὄχι ἄλλους βανδαλισμοὺς καὶ προσπάθεια ἔστω καὶ τώρα γιὰ ἐπανόρθωση τῶν λαθῶν μας.