Λόγιοι Μητροπολῖτες Ναυπάκτου: Νεόφυτος Μαυρομμάτης (1703 - 1722)

Ἀρχιμανδρίτου π. Ειρηναίου Κουτσογιάννη

Ὁ λόγιος Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἄρτης Νεόφυτος Μαυρομμάτης γεννήθηκε τό 1662 στήν Ἀντιπάρο. Σπούδασε στήν Πατριαρχική Ἀκαδημία Κωνσταντινουπόλεως. Σέ ἡλικία 22 περίπου ἐτῶν χειροτονήθηκε διάκονος τοῦ Πατριάρχου Διονυσίου Δ’ τοῦ Μουσελίμη. Στίς 26 Νοεμβρίου 1697 προήχθη ἀπό Ἄρχιμανδριτής σε Ἐπίσκοπο καί τοῦ ἀνετέθη ἡ ἀρχιεπισκοπή Σαντορίνης. Κάτω ἀπό τό βάρος τῶν χρεῶν τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς παρητήθη ὑπέρ τοῦ Ζαχαρίου Γύζη, ὁ ὁποῖος καί ἀνέλαβε ὅλα τα χρέη ἐγγράφως. Στό διάστημα τῶν ἐτῶν 1700 - 1703 διέμενε σχολάζων στήν Κωνσταντινούπολη, ὅπου γνωρίσθηκε μέ τόν “ἐξ ἀπορρήτων” τοῦ Σουλτάνου Ἀλέξανδρο Μαυροκορδάτο, ὁ ὁποῖος τόν περιέβαλε μέ πολλή ἀγάπη καί τόν βοήθησε οἰκονομικῶς. Τό 1703 ἐξελέγη μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἄρτης, διαδεχθεῖς τόν Γρηγόριο (1697 - 1703). Ἔφθασε στήν μητρόπολή του τό 1704 καί τήν βρῆκε σέ ἀξιοθρήνητη κατάσταση οἰκονομικῶς καί κοινωνικῶς. Ἀλληλοδιαδόχως τό 1705 καί 1706 μετέβη στήν Πόλη προσκληθεῖς ὑπό τοῦ Πατριάρχου Γαβριήλ, γιά νά τόν βοηθήση στήν ἐπίλυση διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν προβλημάτων. Τό 1708, τό 1713 καί τό 1715 προσεκλήθη ὡς Συνοδικός στήν Κωνσταντινούπολη. Τό 1719 ἔπεσε στήν δυσμένεια τοῦ Πατριάρχου Ἱερεμίου Γ’, τόν ὁποῖο εἶχε βοηθήσει νά ἀνέλθη στόν θρόνο. Ἀπό τότε φαίνεται ὅτι σκέφθηκε βαθύτερα τήν ἰδέα νά ἀποσυρθῆ στό Ἅγιον Ὅρος, κάτι πού πραγματοποίησε τό 1722. Ἡ παραίτησή του ἀκούσθηκε “ὡς κεραυνός ἐν αἰθρία”. Ὅλο το ποίμνιό του, κλῆρος, λαός καί ἄρχοντες ἔκαναν τό πᾶν μέ γράμματα καί παραστάσεις στό Πατριαρχεῖο γιά νά μή χάσουν τόν ποιμένα τους, ὅμως χωρίς ἀποτέλεσμα. Πάντως, πρίν παραιτηθῆ φρόντισε νά τοποθετηθῆ στή θέση τοῦ ὁ προστατευόμενός του καί καλός κληρικός ἐπίσκοπος Βελλᾶς Ἰωαννίκιος.

Σάν Μητροπολίτης ἄφησε ἀγαθή μνήμη. Δύο φορές δέχθηκε θαυματουργικές θεραπεῖες. Τήν πρώτη μέ τό ἁγίασμα τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς Μήλου πού θεραπεύθηκε αὐτοστιγμεί ἀπό συρίγγιον τῆς ἕδρας καί τήν δεύτερη ἀπό τήν Θεοτόκο καί τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Θεολόγο, οἱ ὁποῖοι ἐθεράπευσαν τό χέρι του, πού εἶχε πάθει γάγγραινα. Ἦταν εὐπαίδευτος καί ὀξυδερκής. Ἀσχολήθηκε μέ πολλά ἐκκλησιαστικά προβλήματα καί τά ἀντιμετώπισε μέ •πολλή ἐπιτυχία. Φαίνεται ὅτι ἦταν κατά κάποιο τρόπο φιλοχρήματος καί συγκέντρωσε πολλά χρήματα. Εἶναι ὅμως ἄξιο παντός ἐπαίνου, ὅτι τά χρήματα αὐτά τά χρησιμοποίησε σέ ἀγαθοεργούς σκοπούς. Ἔκτιζε ἐκκλησίες καί σχολεῖα, πλήρωνε δασκάλους γιά τά σχολεῖα αὐτά, βοηθοῦσε ὅσους εἶχαν ἀνάγκη. Δάνειζε μέ τόκο, ὅπου ὑπῆρχε ἀνάγκη, γιά τό κοινό ὄφελος. Καί σέ ὅσους δέν μποροῦσαν νά πληρώσουν χάριζε καί τό κεφάλαιο.

Στό Ἅγιο Ὅρος ἐγκαταστάθηκε κατ’ ἀρχάς στήν Μονή Ἰβήρων καί στήν συνέχεια στήν Μεγίστη Λαύρα. Ἔζησε ἀσκητική ζωή μέ μεγάλη ὑπακοή, ὅπως τοῦ ὑπέδειξαν οἱ πνευματικοί καί ἐργάσθηκε πολύ γιά χάρη τῶν πατέρων. Ἀνασυγκρότησε τήν βιβλιοθήκη τῆς Μονῆς Ἰβήρων, ὅπου δώρησε τά βιβλία του καί τῆς Μεγίστης Λαύρας.

Ἔκανε εἰκόνες, ἐκκλησίες, ὑδραγωγεῖα, ἀντιμετώπισε ἐκκλησιαστικά προβλήματα κ. α. Ἐκοιμήθη τό 1746 στήν Μονή τῆς Λαύρας. Ο Ν. Ἀλιμπράντης γράφει γιαυτόν: “...σοφός ἱεράρχης, πνευματικός ἄνθρωπος, πού ἔδωσε ὅ,τι εἶχε γιά τήν πνευματική προκοπή τοῦ γένους του, ἐλεήμων, δραστήριος σέ ἔργα ἀρετῆς καί παιδείας καί συγγραφεύς σπουδαῖος. Καί, τό σημαντικώτερο, ὑπῆρξε ὁ πρῶτος ἕλληνας πού σκέφθηκε νά ἐκδώση βιβλίο (....) γραμμένο στήν ἑλληνική γλώσσα μέ παράλληλο κείμενο τυπωμένο στά τουρκικά μέ ἑλληνικούς χαρακτῆρες ἔτσι ὥστε οἱ χριστιανοί κάτοικοι τῆς Μ. Ἀσίας νά γαλουχηθοῦν στά νάματα τῆς Χριστιανικῆς θρησκείας...”.

Ἔργα τοῦ Νεοφύτου:

1. Ἀπάνθισμα Χρ. πίστεως 1718, ἤ 19, Κωνσταντινούπολη. Ἑλληνικό κείμενο μέ τουρκική μετάφραση, γραμμένη ὅμως μέ ἑλληνικά γράμματα (καραμανλίδικη γραφή). Ἔργο μέ τεράστια διάδοση καί ἀπήχηση. Ἀντίγραφό του ὑπάρχει στήν Ἐθνική Βιβλιοθήκη, στήν Ἀθήνα.
2. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Νεοφύτου καί τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ ὁμολογητοῦ, Βουκουρέστι 1723.
3. Διήγησις περί ... συστάσεώς της... σκήτης τῆς Ἄγ. Ἄννης, 1731. Ἀποτελεῖ τόν κώδικα 3 τῆς Σκήτεως.
4. Χρονικόν.... 1737. Τό χειρόγραφο βρίσκεται στήν Πάτμο (385).
5. Ὁμιλίες στήν καθομιλουμένη (συλλογή). Εἶναι τό χφ. 375 (Λ4495) τῆς Μονῆς Ἰβήρων.
6. Συλλογή μέ νομοκανονικό περιεχόμενο. Κώδικας Σάμου, Ἄρ. 51.
7. Δύο παρακλητικοί κανόνες στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο.
8. Ἀλληλογραφία. Εἶναι ὁ κώδικας Μ. 119 τῆς Μεγίστης Λαύρας, ἐνῶ ὁ Ἀλιμπράντης τόν ἀναφέρει ὡς Μ. 100.
9. Κατάλογος τῶν μετά τήν ἅλωσιν πατριαρχευσάντων ἐπί Ἀγαρηνῆς τυραννίδος. Κατ’ ἀρχάς συνεξεδόθη μέ τό Χρονικόν.
10. Κατά Λατίνων, ὀγκώδης τόμος περιλαμβάνων ὅσα κατά καιρούς ἐγράφησαν ἐναντίον τῶν παπικῶν κακοδοξιῶν... Βρίσκεται στήν Μ. Λαύρα ὑπό τά στοιχεῖα Ι54. Πρέπει νά ἐγράφη μετά τό 1729 πού ὁ Νεόφυτος ἐγκατεστάθη στή Λαύρα.
11. Ἑπτά προσόμοια σέ ἦχο δεύτερο σύμφωνα μέ τό “Ὄτε ἐκ τοῦ ξύλου...”.

Σώζονται στόν κώδικα τοῦ Κυριακοῦ της σκήτεως τῶν Καυσοκαλυβίων.