Ἐπίκαιροι Σχολιασμοὶ: Ὁ φασισμὸς τοῦ ἐρεβώδους φαντασιακοῦ

Πρωτοπρεσβυτέρου π. Θωμᾶ Βαμβίνη

Βρισκόμαστε σὲ μιὰ φάση κατευθυνόμενης διάλυσης. Βλέπουμε ὅλο καὶ πιὸ συχνὰ νὰ διαβάλλεται καὶ νὰ ἀμφισβητῆται κάθε τί ποὺ συντελεῖ στὴν συνοχὴ τῆς κοινωνίας μας, στὴν ὑπέρβαση τῶν μικροτήτων μας, στὴν διατήρηση τῆς ἀνθρωπιᾶς μας στὸν καθημερινὸ βίο. Ἡ διαπίστωση αὐτὴ δὲν εἶναι σύμπτωμα τῆς ἀρκετὰ διαδεδομένης συνωμοσιολογικῆς νόσου, ἡ ὁποία ὅσους προσβάλλει τοὺς κάνει νὰ βλέπουν ἀκόμη καὶ στὸ φῶς τὸ σκοτάδι. Εἶναι περιγραφὴ τῆς ὁρατῆς πραγματικότητας, ἡ ὁποία προβάλλεται, κάποιες φορές, μὲ προκλητικὴ ἐπιθετικότητα ἀπὸ τὶς στῆλες μεγάλων ἐφημερίδων.

Τὴν διαπίστωση τῆς κατευθυνόμενης διάλυσης μᾶς ἐπαναβεβαίωσαν τελευταία μιὰ συνέντευξη καὶ ἕνα ἄρθρο, ποὺ δημοσιεύτηκαν στὴν Καθημερινὴ τῆς Κυριακῆς (29.8.2010), μὲ ἀναφορὲς στὸν θεσμὸ τῆς οἰκογένειας, ὅπως βιώνεται στὸν δικό μας χῶρο, στὸν «συνοριακὸ σταθμὸ» Ἀνατολῆς καὶ Δύσης.

Πρὶν περάσουμε στὰ κείμενα τῆς ἐφημερίδας θὰ σημειώσουμε μιὰ γενικὴ ἐντύπωση. Ὑπάρχουν ὁρισμένοι ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ μποροῦν νὰ προβάλλουν τὶς ἀπόψεις τους σὲ κοινὸ (π.χ. καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι), οἱ ὁποῖοι ἀντιμετωπίζουν τὴν οἰκογένεια –καὶ πρὶν ἀπὸ αὐτὴν τὸν γάμο– σὰν μιὰ συμβατικὴ νομικὴ ἢ κοινωνικὴ κατασκευή, κάτι σὰν «ἑταιρεία περιορισμένης εὐθύνης» ἢ σὰν «σύμβαση ἔργου», ποὺ μπορεῖ εὔκολα κανεὶς νὰ ἀλλάξη τὸ ἑταιρικὸ καταστατικό της ἤ, ὡς σύμβαση, νὰ ἀκυρώση ἢ νὰ τροποποιήση τοὺς ὅρους της. Ἀντιμετωπίζουν τὴν οἰκογένεια σὰν θεσμὸ παρωχημένο, ποὺ εἶχε καιρικὴ ἰσχύ. Δὲν εἶναι, δηλαδή, γι’ αὐτοὺς κάτι τὸ ἱερό, ἕνα μυστήριο, οὔτε ἀκόμη κάτι ποὺ βρίσκεται στὴ φύση τοῦ ἀνθρώπου, τὸ ὁποῖο συναντᾶμε ἀκόμη καὶ στὶς κοινωνίες τῶν ζώων καὶ τὸ ὁποῖο ὑπερβαίνεται –ἀπὸ τὸ λογικὸ ζῶο, τὸν ἄνθρωπο– μόνο ὅταν μὲ τὴν ἔνταση τῆς μετανοίας του, μέσα στὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, κάνει οἰκογένειά του ὅλον τὸν Ἀδάμ, ἀπὸ τὸν πρῶτο ἄνθρωπο ποὺ ἐμφανίστηκε στὴ γῆ μέχρι τὸν τελευταῖο. Σὲ αὐτήν, βέβαια, τὴν περίπτωση μιλᾶμε γιὰ ἄλλους ὅρους καὶ μέτρα ζωῆς.

Ἅς δοῦμε ὅμως μερικὰ χαρακτηριστικὰ σημεῖα ἀπὸ τὰ δημοσιεύματα τῆς Καθημερινῆς.

Ξεκινοῦμε ἀπὸ τὴν κοινὴ συνέντευξη δύο νέων σκηνοθετῶν, οἱ ὁποῖοι μὲ ἔργα τους πῆραν μέρος στὸ φετινὸ Διεθνὲς Φεστιβὰλ Κινηματογράφου τῆς Βενετίας. Εἶναι ὁ Σύλας Τζουμέρκας καὶ ἡ Ἀθηνᾶ Τσαγγάρη. Καὶ οἱ δύο δὲν μποροῦν νὰ κλείσουν τὴν τέχνη τους στὰ ὅρια μιᾶς χώρας, δὲν μποροῦν νὰ τὴν σφραγίσουν μὲ μιὰ συγκεκριμένη ἐθνικὴ ἢ πολιτιστικὴ ταυτότητα. Ἡ Ἀθ. Τσαγγάρη εἶπε: «δὲν πιστεύω καθόλου σὲ αὐτὸ ποὺ λέμε "ἐθνικὸ σινεμὰ" ἢ "ἐθνικότητα" στὸ σινεμά. Εἶμαι πολέμιος αὐτῆς τῆς λογικῆς... Ὅταν ἀποφασίσης νὰ κάνης σινεμὰ εἶσαι νομάς. Εἴτε στὴ χώρα σου εἴτε παντοῦ. Προσωπικὰ δὲν μὲ ἐνδιαφέρει καθόλου. Οὔτε τὸ στίγμα τῆς γλώσσας, οὔτε τῆς ἐθνικότητας, οὔτε τῆς ταυτότητας». Ὁπότε καὶ ὅσα εἶπαν γιὰ τὸν θεσμὸ τῆς οἰκογένειας, τὰ ὁποία θὰ δοῦμε στὴν συνέχεια, πρέπει νὰ τὰ συνδέσουμε, ὡς συναφῆ, μὲ τὴν γενικότερη «νομαδικὴ» κινηματογραφικὴ νοοτροπία τους, ἔξω ἀπὸ κάθε πολιτισμικὴ ἐξάρτηση.

Ἐπειδὴ ἡ οἰκογένεια εἶναι ὁ πυρῆνας τῶν ταινιῶν τους, ποὺ ἔλαβαν μέρος στὸ Φεστιβὰλ τῆς Βενετίας, τοὺς ἔγινε ἡ ἑξῆς φυσικὴ ἐρώτηση: «Πῶς ἀντιμετωπίζετε τὸν θεσμὸ τῆς οἰκογένειας;». Οἱ ἀπαντήσεις τους, ξεκινῶντας ἀπὸ τὴν παραδοχὴ τῆς φυσικῆς πραγματικότητας, ἐξελίσονται στὴν διατύπωση τῶν ἀπόψεών τους μὲ αὐξανόμενη ἔνταση ὀργῆς. Ἅς τὶς παρακαλουθήσουμε:

«Ἡ οἰκογένεια εἶναι ὁ ἀναπόφευκτος πυρῆνας σὲ ὅ,τι κάνεις. Γιὰ κάποιες χῶρες σὰν τὴν Ἑλλάδα, ποὺ εἴμαστε στὸ μεταίχμιο ἀνάμεσα σὲ Εὐρώπη καὶ Ἀνατολή, εἶναι ἕνας γλυκόπικρος πυρῆνας. (Ἀθ. Τσ.). Γιὰ μένα οἰκογένεια εἶναι ἡ κακὴ ἐκπαίδευση. Ὁ σπόρος τοῦ κακοῦ μέσα στὴν Ἑλλάδα. Τρομακτικὴ βία, καταπίεση στὴ σκέψη καὶ τὸ κυριώτερο διαστρέβλωση τῶν ἰδεῶν. Μιὰ ἀκυριολεξία ποὺ παράγεται. Αὐτὸ εἶναι τὸ πιὸ τρομακτικό. Τὶς συνέπειες, τὶς βλέπουμε ὅλοι μας. Ἔχω ἀποκτήσει μιὰ ἀποστροφὴ γιὰ τοὺς "δεσμοὺς αἵματος". Σημαίνει ἔχουμε τὴν ἴδια "ἀρρώστια". (Σ. Τζ.).

Συμφωνῶ ἀπόλυτα. Ἡ οἰκογένεια εἶναι μιὰ μηχανὴ ἀναπαραγωγῆς ὀργῆς, ἡ ὁποία μεταφέρεται ἀπὸ γενιὰ σὲ γενιὰ καὶ συσσωρεύεται. Ἀνάλογα μὲ τὸν βαθμὸ συσσώρευσης ἐκδηλώνεται καὶ ὁ βαθμὸς ἀσθένειας. Αὐτὸ ποὺ μὲ ἐνδιαφέρει προσωπικὰ πάρα πολὺ καὶ ἔχω ἀσχοληθεῖ καὶ στὶς προηγούμενες ταινίες μου, εἶναι ἡ πρόταση ἑνὸς καινούργιου μοντέλου οἰκογένειας. Τί ἄλλο θὰ μποροῦσε νὰ σημαίνη ἐκτὸς ἀπὸ "αἷμα", ἐκτὸς ἀπὸ γάμο, ἐκτὸς ἀπὸ ἀμοιβαῖο ἐκβιασμό, ψυχαναγκασμὸ κι αὐτὸν τὸν καθημερινὸ φασισμὸ στὸ ὄνομα τῆς ἀγάπης καὶ τοῦ χρέους. "Μοῦ χρωστᾶς καὶ μοῦ ἀνήκεις". Ἕνας ἐθελοντικὸς φασισμὸς τόσο οἰκεῖος καὶ περασμένος στὸ DNA μας, ποὺ ἀποζητοῦμε ὅλοι γιατί ἀλλιῶς αἰσθανόμαστε ἐκτός. Στὴν Ἀμερικὴ εἶναι μέρος τῆς κοινωνικῆς συνθήκης ἕνα παιδὶ 16 χρόνων νὰ φύγη ἀπὸ τὴν οἰκογένεια καὶ νὰ δοκιμάση ἀλλοῦ τὴν τύχη του. (Ἀθ. Τσ.)

Τὸ μεγαλύτερο πρόβλημα, κατὰ τὴν γνώμη μου, τὸ δημιουργεῖ ἡ νοσταλγία ποὺ μᾶς ἀπαγορεύει νὰ δοῦμε τί ἔχει συμβεῖ καὶ τί συμβαίνει ἀκόμα. Αὐτὸ τὸ φίλτρο προσπαθῶ νὰ ἀποβάλω. (Σ. Τζ.)».

Ὅλα τὰ παραπάνω μποροῦν νὰ χαρακτηρισθοῦν ὡς ἐφηβισμὸς σὲ ὥριμη ἡλικία. Ὡς ἡλικιακὰ ὥριμοι, δὲν ἀπορρίπτουν μόνο, ἀλλὰ κάνουν καὶ προτάσεις γιὰ ἀλλαγὲς τοῦ μοντέλου τῆς οἰκογένειας, γιὰ ὑπέρβαση τῶν «δεσμῶν τοῦ αἵματος» καὶ τοῦ φυσικοῦ πατρικοῦ καὶ μητρικοῦ «φίλτρου». Σὲ ἄρθρο τοῦ ἴδιου φύλλου τῆς ἐφημερίδας, ποὺ ὑπογράφει ἡ Μαρία Κατσουνάκη, σχολιάζονται οἱ ἀπόψεις τῶν δύο σκηνοθετῶν καὶ προωθοῦνται δημοσιογραφικὰ οἱ διαλυτικές, γιὰ τὸ παραδοσιακὸ μοντέλο τῆς οἰκογένειας, ἀπόψεις τους. Ὁ τίτλος τοῦ ἄρθρου εἶναι: «Μὲ ἢ χωρὶς οἰκογένεια;».

Ἡ κ. Κατσουνάκη σημειώνει: «Ὡς κινηματογραφιστὲς στρέφονται σὲ ἱστορίες κατασκευασμένες ἢ βιωματικές, ἀντλοῦν ἀπὸ τὸ ἐρεβῶδες φαντασιακὸ καὶ τὸ ἀνεξάντλητο πραγματικό. Βασίζονται στὴν παρατήρηση. Εἶναι πομποὶ καὶ δέκτες».

Παρατήρηση πρώτη: Πῶς μπορεῖ κάτι νὰ εἶναι ἀληθινό, ὅταν τὸ ἀντλοῦμε ταυτόχρονα «ἀπὸ τὸ ἐρεβῶδες φαντασιακὸ καὶ τὸ ἀνεξάντλητο πραγματικό», τὴν στιγμὴ ποὺ καὶ ὁ χαρακτηρισμὸς τοῦ πραγματικοῦ ὡς ἀνεξάντλητου θέλει πολὺ φαντασία; Καὶ πῶς μποροῦμε νὰ ἀποφανθοῦμε ὅτι κάποιος βασίζεται στὴν παρατήρηση, ὅταν ὡς βασικὴ πηγὴ ἔχει τὴν «ἐρεβώδη φαντασία»; Ἡ δημοσιογράφος μιλῶντας στὴν συνέχεια γιὰ τὴν παραδοσιακὴ οἰκογένεια, ρωτᾶ: «Ἀντέχουμε νὰ ἀντιμετωπίσουμε τὴν εἰκόνα μιᾶς ἠχηρῆς ἀποτυχίας; Ποὺ ἐπενδύει σὲ συναισθηματικὰ κενά, οἰκονομικὲς ἀνάγκες, κοινωνικὲς ἐπιταγές, προσπαθῶντας νὰ δημιουργήση συναίνεση πάνω σὲ σαθρὰ θεμέλια;». Παρουσιάζοντας κατόπιν τὴν ἄποψη τῶν «πιὸ τολμηρῶν», γράφει: «Ἡ πυρηνικὴ οἰκογένεια ἔχει διαγράψει τὸν κύκλο της καὶ οἱ ἄνθρωποι ὀφείλουν νὰ προσανατολιστοῦν σὲ νέα σύμφωνα συμβίωσης...».

Παρατήρηση δεύτερη: Ἡ μεγιστοποίηση καὶ δραματοποίηση, μέσῳ τῆς τέχνης, μὲ πολὺ δόση ἐρεβώδους φαντασίας, πραγματικῶν οἰκογενειακῶν προβλημάτων, ὑποβάλλει στὸ «φιλότεχνο» κοινὸ μιὰ ψευδῆ αἴσθηση τῆς πραγματικότητας. Ὁπότε τὸ κύριο πρόβλημα δὲν βρίσκεται στὸ παραδοσιακὸ μοντέλο τῆς οἰκογένειας, ἀλλὰ στὶς ἀπαιτήσεις τῆς τέχνης, κυρίως τοῦ κινηματογράφου καὶ τοῦ θεάτρου. Ἡ τέχνη πρέπει νὰ προκαλὴ συγκίνηση, πρῶτα στὸν καλλιτέχνη καὶ κατόπιν στὸν δέκτη της. Γι’ αὐτὴν τὴν συγκίνηση, στὶς μέρες μας, φαίνεται ὅτι δὲν προσφέρεται ὁ ἡρωισμὸς τῆς καθημερινῆς πραγματικότητας. Χρειάζεται πολὺ ἐρεβώδης φαντασία, ὥστε νὰ κινητοποιηθοῦν τὰ κατώτερα κυρίως πάθη, μὲ τὴν ἐξωραϊστικὴ πρόφαση τῆς ἀγωνίας ἀπέναντι στὸ κοινωνικὸ κακό.

Παρατήρηση τρίτη: Θὰ ἔπρεπε νὰ ψάχνουμε τρόπους ἐξυγίανσης τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς καὶ ὄχι νὰ θέλουμε νὰ ἀλλάξουμε τὸ «μοντέλο» της. Ἄλλωστε «τολμηροὶ» δὲν εἶναι αὐτοὶ ποὺ «τολμοῦν» νὰ μιλοῦν γιὰ «νέα σύμφωνα συμβίωσης», ἀλλὰ αὐτοὶ ποὺ μέσα στὸ ἀσκητήριο τῆς οἰκογένειας ἀλλάζουν τὰ «σαθρὰ θεμέλια» τῆς προσωπικῆς τους ζωῆς.

Προβλήματα ὑπῆρχαν πάντα. Δὲν εἶναι ἄλλωστε εὔκολο νὰ ὑπερβῇ κανεὶς τὸ θέλημά του μέσα στὴν ζωὴ τῆς οἰκογένειας. Δὲν εἶναι εὔκολο ἡ φυσικὴ ἀγάπη νὰ ἐξελιχθῆ σὲ πνευματική, ἀνιδιοτελῆ, ποὺ σέβεται τὴν ἐλευθερία τῶν ἄλλων, οὔτε εἶναι δυνατὸν ἡ ἐλευθερία νὰ βιωθῇ, χωρὶς προηγούμενη ἄσκηση, ὡς ἀπροϋπόθετη ἀγάπη. Πρὸς τὰ ἐκεῖ ὅμως πρέπει νὰ εἶναι προσανατολισμένη ἡ οἰκογενειακὴ ζωή. Αὐτὸς εἶναι ὁ διαρκὴς στόχος τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ Γάμου.

Τὸ σύγχρονο, λοιπόν, πρόβλημα τῆς οἰκογένειας βρίσκεται στὴν καθοδήγηση τῆς κοινωνίας ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ μπλέκουν τὸ πραγματικὸ μὲ τὸ ἐρεβῶδες φαντασιακό. Αὐτοὶ ἀπεργάζονται τὴν διάλυση της, ἐνισχύοντας τὴν ἐμπάθεια τῶν ἀνθρώπων καὶ προτείνοντας νέα μοντέλα συμβίωσης, στὰ ὁποία «οἱ ἄνθρωποι ὀφείλουν νὰ προσανατολιστοῦν».

Αὐτὸ τὸ «ὀφείλουν νά..» τί ἐρεβώδη φασισμὸ κρύβει!...