Ἱερὸς Ναὸς ἁγίων, Μάρτυρος Νικάνδρου καὶ Ἰωαννικίου τοῦ Μεγάλου, Ἀριδαία: Ἐλευθερία «ἀπὸ» καὶ «πρός»

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Κήρυγμα στὸν Ἱερὸ Ναὸ τῶν Ἁγίων, Μάρτυρος Νικάνδρου καὶ Ἰωαννικίου τοῦ Μεγάλου, στὴν Ἀριδαία τῆς Μακεδονίας, κατὰ τὸν πανηγυρικὸ Ἑσπερινό, στὴν ἐπέτειο τῆς ἀπελευθέρωσης τῆς πόλης ἀπὸ τοὺς Τούρκους (3-11-2010).

Αἰσθάνομαι ἰδιαίτερη συγκίνηση ποὺ σήμερα βρίσκομαι στὸν Ἱερὸ αὐτὸ Ναὸ καὶ ἀνέλαβα τὴν διακονία τοῦ ἑσπερινοῦ αὐτοῦ κηρύγματος, σὲ αὐτὸν τὸν Ἱερὸ Ναό, στὸν ὁποῖο πρὶν ἀπὸ σαράντα δύο χρόνια ἔκανα ἕνα ἀπὸ τὰ πρῶτα μου κηρύγματα καὶ στὴν συνέχεια ἐπανειλημμένως λειτούργησα καὶ ὁμίλησα. Καὶ αὐτὴν τὴν συγκίνηση τὴν ὀφείλω στὸν Μητροπολίτη Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας καὶ ἀγαπητὸ ἐν Χριστῷ ἀδελφὸ κ. Ἰωήλ, ὁ ὁποῖος μὲ προσεκάλεσε νὰ παρευρεθῶ σὲ αὐτὸν τὸν πανηγυρικὸ ἑσπερινό. Δοξάζω τὸν Θεὸ γι' αὐτὴν τὴν δωρεὰ καὶ αἰσθάνομαι ὅτι ἡ ζωή μας μέσα στὴν Ἐκκλησία εἶναι ὅλο ἐκπλήξεις, ἐμπνεύσεις. Τὸ ὀφείλουμε στὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν φιλοστοργία τῆς Παναγίας μας, ἀλλὰ κατ' ἐπέκταση στὴν στοργικὴ ἀγάπη τῆς πολυτέκνου μητρός μας Ἐκκλησίας.

1. Ἡ ἑορτὴ σήμερα δύο λαμπρῶν τέκνων τῆς Ἐκκλησίας μας, τοῦ ἁγίου Μάρτυρος Νικάνδρου καὶ τοῦ ὁσίου Ἰωαννικίου τοῦ μεγάλου μᾶς προσφέρουν μιὰ νέα ἔμπνευση καὶ χαρά. Πρόκειται γιὰ «τὴν τῶν ἁγίων θαυμαστὴν ξυνωρίδα, τῆς Ἀριδαίας τοὺς θερμοὺς προστάτας», κατὰ τὸν ἱερὸ ὑμνογράφο (κοντάκιον). Ὁ ἅγιος μάρτυς Νίκανδρος ὑπῆρξε «Ἱεράρχης εὐκλεὴς καὶ ἀθλητὴς περιφανής», ὁ δὲ ὅσιος Ἰωαννίκιος μέγας ἀσκητής, «στῦλος φωτὸς» (κάθισμα). Στὰ δύο αὐτὰ πρόσωπα βλέπει κανεὶς μιὰ θαυμάσια ἑνότητα μεταξὺ ἀσκήσεως, ἐπισκοπικῆς διακονίας καὶ μαρτυρίου. Ἡ ἀσκητικὴ ζωὴ εἶναι ἡ ἐνεργοποίηση τοῦ Βαπτίσματος καὶ τοῦ Χρίσματος, ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἐπισκοπικὴ ζωὴ εἶναι ἡ διακονία τῶν Χριστιανῶν γιὰ τὴν σωτηρία τους, τὴν κατὰ Χάρη θέωσή τους. Καὶ τὸ μαρτύριο εἶναι τὸ τέλος τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τὸ τέλος τῶν Μακαρισμῶν: «μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσι καὶ εἴπωσι πὰν πονηρὸν ρῆμα καθ ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ». Τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου Νικάνδρου ἦταν μιὰ ἄθληση καὶ ἡ ἄσκηση τοῦ ὁσίου Ἰωαννικίου ἦταν ἕνα διαρκὲς μαρτύριο.

2. Ἄσκηση καὶ ἄθληση γιὰ τὴν βίωση τῆς ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης γίνονται ἑκούσια, ἐλεύθερα καὶ μὲ ἀγάπη, ἀποβλέπουν καὶ ἐκφράζουν τὴν πνευματικὴ ἐλευθερία, μιὰ ἐλευθερία ποὺ εἶναι ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὴν δουλεία τῶν αἰσθήσεων καὶ τῶν αἰσθητῶν. Γιὰ τὴν ἐλευθερία κάνουν λόγο οἱ φιλόσοφοι, οἱ κοινωνιολόγοι, οἱ ψυχολόγοι, οἱ οὐμανιστές. Ὅλοι ὁμιλοῦν γιὰ τὴν ἐλευθερία ὡς δυνατότητα ἐπιλογῆς, γιὰ τὴν ἀνεξαρτησία τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ κοινωνικὲς ἐπιδράσεις, γιὰ τὴν ἀπαλλαγή του ἀπὸ ἐσωτερικοὺς καταναγκασμούς. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, μιλῶντας γιὰ ἐλευθερία, τὴν ἑρμηνεύουν πνευματικὰ καὶ ἐσωτερικά. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς κάνει τὴν διάκριση μεταξὺ τοῦ «θέλειν» καὶ τοῦ «πῶς θέλειν». Γράφει: «Οὐ ταυτὸν ἐστι θέλειν καὶ πῶς θέλειν τὸ μὲν γὰρ θέλειν φύσεως ὦσπερ τὸ ὁρᾶν (πᾶσι γὰρ ἀνθρώποις πρόσεστι), τὸ δὲ πῶς θέλειν οὐ φύσεως, ἀλλὰ τῆς ἡμετέρας γνώμης, ὦσπερ καὶ τὸ πῶς ὁρᾶν, καλῶς ἢ κακῶς (οὐ γὰρ πάντες ἄνθρωποι ὁμοίως θέλουσιν οὐδ' ὁμοίως ὁρῶσι)». Ἄλλο εἶναι ἡ δυνατότητα τῆς ὁράσεως καὶ ἄλλο τὸ πῶς χρησιμοποιεῖται, καλῶς ἢ κακῶς. Ἔτσι, ἄλλο εἶναι ἡ θέληση καὶ ἄλλο τὸ πῶς τὴν ἀξιοποιεῖ κανείς. Ἡ ἐλευθερία εἶναι, κατὰ τὸν ἅγιο Διάδοχο Φωτικής, ἡ αὐτεξουσιότητα ποὺ εἶναι «ψυχῆς λογικὴ θέλησις ἑτοίμως κινουμένη εἰς ὅπερ ἂν καὶ θέλοι». Ἀλλὰ βεβαίως, πρέπει νὰ γίνη καλὴ χρήση τῆς ἐλευθερίας, ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ ἐκφρασθῇ ἢ ὡς μηδὲν ἢ ὡς ἀγάπη.

3. Ἐξετάζοντες τὸ θέμα τῆς πνευματικῆς ἐλευθερίας ἀπὸ πατερικῆς πλευρᾶς παρατηροῦμε ὅτι ἡ ἐλευθερία ἔχει δύο ἐκφράσεις, ἤτοι ἐλευθερία «ἀπὸ» καὶ ἐλευθερία «πρός». Ἡ ἐλευθερία «ἀπὸ» βιώνεται μὲ τὴν ἀπαλλαγὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν ἐξάρτηση στὰ πάθη. Κατὰ τὸν ὅσιο Θαλάσσιο «ἐλευθερία νοητὴ ἡ τῶν παθῶν ἀπαλλαγή». Ἡ ἐλευθερία «πρὸς» βιώνεται, ὅπως λέγει πάλι ὁ ὅσιος Θαλάσσιος, ὡς πορεία πρὸς τὸν Θεό, πορεία πρὸς τὴν ἀγάπη. «Εὗρε χάριν Θεοῦ, ὁ παθῶν ἐλευθερωθείς, καὶ τὸ μέγα ἔλεος ὁ γνώσεως καταξιωθεῖς». Ὁ ὅσιος Μάρκος ὁ Ἀσκητὴς ἑνώνει καὶ τὶς δύο αὐτὲς ἐλευθερίες λέγοντας: «Ὁ νόμος τῆς ἐλευθερίας διὰ μὲν γνώσεως ἀληθοῦς ἀναγινώσκεται, διὰ δὲ ἐργασίας τῶν ἐντολῶν νοεῖται, πληροῦται δὲ διὰ τῶν οἰκτιρμῶν τοῦ Χριστοῦ».

Ἔτσι, ἡ πνευματικὴ ἐλευθερία ἔχει στάδια, εἶναι ἀπαλλαγὴ ἀπὸ κάποια τυραννία στὰ πάθη καὶ εἶναι πορεία πρὸς τὴν γνώση τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ μᾶς ὑπενθυμίζει τὴν πορεία τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ ἀπὸ τὴν δουλεία τῆς Αἰγύπτου στὴν πορεία πρὸς τὴν γῆ τῆς Ἐπαγγελίας, διὰ τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης καὶ τῆς ἐρήμου.

Αὐτὰ τὰ δύο στάδια τῆς ἐλευθερίας βίωσαν οἱ δύο ἅγιοι ποὺ ἑορτάζουμε σήμερα ἐλευθερία «ἀπὸ» τὴν ἐξάρτηση στὰ πάθη καὶ τὸ περιβάλλον καὶ ἐλευθερία «πρὸς» τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου Νικάνδρου, ποὺ προτίμησε τὸν θάνατο γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, καὶ ἡ φοβερὴ ἄσκηση τοῦ ὁσίου Ἰωαννικίου μέσα στὰ δάση καὶ τὰ σπήλαια γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, δηλώνουν αὐτὴν τὴν τελεία μορφὴ ἐλευθερίας. Καὶ τὰ Ἐλευθέρια αὐτῆς τῆς πόλεως ἀπὸ τὴν τουρκικὴ σκλαβιὰ πρέπει νὰ συνδέωνται μὲ τὴν πνευματικὴ ἐλευθερία τῶν κατοίκων της ἀπὸ κάθε τί ποὺ συνιστᾶ ἐξάρτηση, δηλαδὴ ἐλευθερία ἀπὸ τὰ πάθη, καὶ ἐλευθερία πρὸς τὴν δημιουργία.

Σήμερα τίθεται σαφέστατα τὸ δίλημμα, ὅπως τὸ ἔθεσε ὁ Ντοστογιέφσκι: «εὐτυχία ἢ ἐλευθερία;». Πολλοὶ προτιμᾶμε τὴν προσωρινὴ εὐτυχία, ποὺ δημιουργοῦν οἱ ἡδονὲς τῶν αἰσθήσεων, καὶ ὄχι τὴν ὀμορφιὰ τῆς ἐλευθερίας. Γίνεται πολὺς λόγος γιὰ τὴν οἰκονομικὴ ἄνεση ἢ τὸ οἰκονομικὸ πρόβλημα καὶ ὄχι γιὰ τὴν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἐλευθερία συνιστᾶ μιὰ κίνηση «ἀπὸ» καὶ «πρός», ἀπὸ τὴν φυλακὴ τῶν αἰσθήσεων πρὸς τὴν ἀγάπη, ἀπὸ τὴν φιλαυτία στὴν φιλοθεΐα καὶ φιλανθρωπία. Τὸ πρόβλημα τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶναι τὸ οἰκονομικό, ἀλλὰ ἡ ἀπελευθέρωση ἀπὸ τὴν ἐξάρτηση στὴν οἰκονομία, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι ἕνα οἰκονομικὸ ὅν, ἀλλὰ θεόπλαστος καὶ θεολογικὸ ὅν.

Αὐτὴν τὴν πνευματικὴ ἐλευθερία ζοῦμε μέσα στὴν Ἐκκλησία, ἡ ὁποία εἶναι ἡ μικρὰ ζύμη ποὺ ὅλο τὸ φύραμα ζυμοῖ, εἶναι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ποὺ ἔρχεται ἄνευ παρατηρήσεως, εἶναι ὁ ἥλιος ποὺ ἀνατέλλει χωρὶς προαναγγελίες καὶ ἐπιβολές, εἶναι ἡ ἀγάπη ποὺ θερμαίνει, εἶναι ἡ ἁπαλὴ βροχούλα καὶ ὄχι τὸ σκληρὸ χαλάζι, εἶναι ἡ χαρὰ ποὺ ἔρχεται μὲ συνεχεῖς ἐκπλήξεις, εἶναι ἡ αὐθεντικὴ ζωή, πέρα ἀπὸ τὴν καθημερινότητα, τὶς πολιτικὲς ἀντιπαραθέσεις, τὶς κοινωνικὲς πολώσεις. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ ἑνότητα ὅλων καὶ δὲν συντηρεῖ τὴν πολιτικὴ διαίρεση. Ἡ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας εἶναι δροσερὸς ἀέρας πνευματικῆς ἐλευθερίας, ἀσκήσεως καὶ ἀθλήσεως, εἶναι ἐλευθερία «ἀπὸ» καὶ ἐλευθερία «πρός», ὅπως μᾶς τὸ ἔδειξαν οἱ Ἅγιοί μας, ὁ ἅγιος Νίκανδρος καὶ ὁ ὅσιος Ἰωαννίκιος, τῶν ὁποίων εἴθε νὰ ἔχουμε τὶς πρεσβεῖες πρὸς τὸν Θεό.–