Ιερός Ναός Ἁγίων, Μάρτυρος Νικάνδρου καί Ιωαννικίου τού Μεγάλου, Αριδαία: Ελευθερία «από» καί «πρός»

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Κήρυγμα στόν Ιερό Ναό τών Αγίων, Μάρτυρος Νικάνδρου καί Ιωαννικίου τού Μεγάλου, στήν Αριδαία τής Μακεδονίας, κατά τόν πανηγυρικό Εσπερινό, στήν επέτειο τής απελευθέρωσης τής πόλης από τούς Τούρκους (3-11-2010).

*

Αισθάνομαι ιδιαίτερη συγκίνηση πού σήμερα βρίσκομαι στόν Ιερό αυτό Ναό καί ανέλαβα τήν διακονία τού εσπερινού αυτού κηρύγματος, σέ αυτόν τόν Ιερό Ναό, στόν οποίο πρίν από σαράντα δύο χρόνια έκανα ένα από τά πρώτα μου κηρύγματα καί στήν συνέχεια επανειλημμένως λειτούργησα καί ομίλησα. Καί αυτήν τήν συγκίνηση τήν οφείλω στόν Σεβ. Μητροπολίτη Εδέσσης, Πέλλης καί Αλμωπίας καί αγαπητό εν Χριστώ αδελφό κ. Ιωήλ, ο οποίος μέ προσεκάλεσε νά παρευρεθώ σέ αυτόν τόν πανηγυρικό εσπερινό. Δοξάζω τόν Θεό γι' αυτήν τήν δωρεά καί αισθάνομαι ότι η ζωή μας μέσα στήν Εκκλησία είναι όλο εκπλήξεις, εμπνεύσεις. Τό οφείλουμε στήν αγάπη τού Θεού καί τήν φιλοστοργία τής Παναγίας μας, αλλά κατ' επέκταση στήν στοργική αγάπη τής πολυτέκνου μητρός μας Εκκλησίας.

1. Η εορτή σήμερα δύο λαμπρών τέκνων τής Εκκλησίας μας, τού αγίου Μάρτυρος Νικάνδρου καί τού οσίου Ιωαννικίου τού μεγάλου μάς προσφέρουν μιά νέα έμπνευση καί χαρά. Πρόκειται γιά «τήν τών αγίων θαυμαστήν ξυνωρίδα, τής Αριδαίας τούς θερμούς προστάτας», κατά τόν ιερό υμνογράφο (κοντάκιον). Ο άγιος μάρτυς Νίκανδρος υπήρξε «Ιεράρχης ευκλεής καί αθλητής περιφανής», ο δέ όσιος Ιωαννίκιος μέγας ασκητής, «στύλος φωτός» (κάθισμα). Στά δύο αυτά πρόσωπα βλέπει κανείς μιά θαυμάσια ενότητα μεταξύ ασκήσεως, επισκοπικής διακονίας καί μαρτυρίου. Η ασκητική ζωή είναι η ενεργοποίηση τού Βαπτίσματος καί τού Χρίσματος, η τήρηση τών εντολών τού Χριστού. Η επισκοπική ζωή είναι η διακονία τών Χριστιανών γιά τήν σωτηρία τους, τήν κατά Χάρη θέωσή τους. Καί τό μαρτύριο είναι τό τέλος τής πνευματικής ζωής, τό τέλος τών Μακαρισμών: «μακάριοί εστε όταν ονειδίσωσιν υμάς καί διώξωσι καί είπωσι πάν πονηρόν ρήμα καθ υμών ψευδόμενοι ένεκεν εμού».

Τό μαρτύριο τού αγίου Νικάνδρου ήταν μιά άθληση καί η άσκηση τού οσίου Ιωαννικίου ήταν ένα διαρκές μαρτύριο.

2. Άσκηση καί άθληση γιά τήν βίωση τής ανιδιοτελούς αγάπης γίνονται εκούσια, ελεύθερα καί μέ αγάπη, αποβλέπουν καί εκφράζουν τήν πνευματική ελευθερία, μιά ελευθερία πού είναι απαλλαγή από τήν δουλεία τών αισθήσεων καί τών αισθητών.

Γιά τήν ελευθερία κάνουν λόγο οι φιλόσοφοι, οι κοινωνιολόγοι, οι ψυχολόγοι, οι ουμανιστές. Όλοι ομιλούν γιά τήν ελευθερία ως δυνατότητα επιλογής, γιά τήν ανεξαρτησία τού ανθρώπου από κοινωνικές επιδράσεις, γιά τήν απαλλαγή του από εσωτερικούς καταναγκασμούς. Οι Πατέρες τής Εκκλησίας, μιλώντας γιά ελευθερία, τήν ερμηνεύουν πνευματικά καί εσωτερικά.

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός κάνει τήν διάκριση μεταξύ τού «θέλειν» καί τού «πώς θέλειν». Γράφει: «Ου ταυτόν εστι θέλειν καί πώς θέλειν τό μέν γάρ θέλειν φύσεως ώσπερ τό οράν (πάσι γάρ ανθρώποις πρόσεστι), τό δέ πώς θέλειν ου φύσεως, αλλά τής ημετέρας γνώμης, ώσπερ καί τό πώς οράν, καλώς ή κακώς (ου γάρ πάντες άνθρωποι ομοίως θέλουσιν ουδ' ομοίως ορώσι)». Άλλο είναι η δυνατότητα τής οράσεως καί άλλο τό πώς χρησιμοποιείται, καλώς ή κακώς. Έτσι, άλλο είναι η θέληση καί άλλο τό πώς τήν αξιοποιεί κανείς. Η ελευθερία είναι, κατά τόν άγιο Διάδοχο Φωτικής, η αυτεξουσιότητα πού είναι «ψυχής λογική θέλησις ετοίμως κινουμένη εις όπερ άν καί θέλοι». Αλλά βεβαίως, πρέπει νά γίνη καλή χρήση τής ελευθερίας, η οποία μπορεί νά εκφρασθή ή ως μηδέν ή ως αγάπη.

3. Εξετάζοντες τό θέμα τής πνευματικής ελευθερίας από πατερικής πλευράς παρατηρούμε ότι η ελευθερία έχει δύο εκφράσεις, ήτοι ελευθερία «από» καί ελευθερία «πρός».

Η ελευθερία «από» βιώνεται μέ τήν απαλλαγή τού ανθρώπου από τήν εξάρτηση στά πάθη. Κατά τόν όσιο Θαλάσσιο «ελευθερία νοητή η τών παθών απαλλαγή». Η ελευθερία «πρός» βιώνεται, όπως λέγει πάλι ο όσιος Θαλάσσιος, ως πορεία πρός τόν Θεό, πορεία πρός τήν αγάπη. «Εύρε χάριν Θεού, ο παθών ελευθερωθείς, καί τό μέγα έλεος ο γνώσεως καταξιωθείς». Ο όσιος Μάρκος ο Ασκητής ενώνει καί τίς δύο αυτές ελευθερίες λέγοντας: «Ο νόμος τής ελευθερίας διά μέν γνώσεως αληθούς αναγινώσκεται, διά δέ εργασίας τών εντολών νοείται, πληρούται δέ διά τών οικτιρμών τού Χριστού».

Έτσι, η πνευματική ελευθερία έχει στάδια, είναι απαλλαγή από κάποια τυραννία στά πάθη καί είναι πορεία πρός τήν γνώση τού Θεού. Αυτό μάς υπενθυμίζει τήν πορεία τού Ισραηλιτικού λαού από τήν δουλεία τής Αιγύπτου στήν πορεία πρός τήν γή τής Επαγγελίας, διά τής Ερυθράς Θαλάσσης καί τής ερήμου.

Αυτά τά δύο στάδια τής ελευθερίας βίωσαν οι δύο άγιοι πού εορτάζουμε σήμερα ελευθερία «από» τήν εξάρτηση στά πάθη καί τό περιβάλλον καί ελευθερία «πρός» τήν αγάπη τού Θεού. Τό μαρτύριο τού αγίου Νικάνδρου, πού προτίμησε τόν θάνατο γιά τήν αγάπη τού Θεού, καί η φοβερή άσκηση τού οσίου Ιωαννικίου μέσα στά δάση καί τά σπήλαια γιά τήν αγάπη τού Θεού, δηλώνουν αυτήν τήν τελεία μορφή ελευθερίας.

Καί τά Ελευθέρια αυτής τής πόλεως από τήν τουρκική σκλαβιά πρέπει νά συνδέωνται μέ τήν πνευματική ελευθερία τών κατοίκων της από κάθε τί πού συνιστά εξάρτηση, δηλαδή ελευθερία από τά πάθη, καί ελευθερία πρός τήν δημιουργία.

Σήμερα τίθεται σαφέστατα τό δίλημμα, όπως τό έθεσε ο Ντοστογιέφσκι: «ευτυχία ή ελευθερία;». Πολλοί προτιμάμε τήν προσωρινή ευτυχία, πού δημιουργούν οι ηδονές τών αισθήσεων, καί όχι τήν ομορφιά τής ελευθερίας. Γίνεται πολύς λόγος γιά τήν οικονομική άνεση ή τό οικονομικό πρόβλημα καί όχι γιά τήν ελευθερία τού ανθρώπου. Η ελευθερία συνιστά μιά κίνηση «από» καί «πρός», από τήν φυλακή τών αισθήσεων πρός τήν αγάπη, από τήν φιλαυτία στήν φιλοθεΐα καί φιλανθρωπία. Τό πρόβλημα τού ανθρώπου δέν είναι τό οικονομικό, αλλά η απελευθέρωση από τήν εξάρτηση στήν οικονομία, αφού ο άνθρωπος δέν είναι ένα οικονομικό όν, αλλά θεόπλαστος καί θεολογικό όν.

Αυτήν τήν πνευματική ελευθερία ζούμε μέσα στήν Εκκλησία, η οποία είναι η μικρά ζύμη πού όλο τό φύραμα ζυμοί, είναι η Βασιλεία τού Θεού πού έρχεται άνευ παρατηρήσεως, είναι ο ήλιος πού ανατέλλει χωρίς προαναγγελίες καί επιβολές, είναι η αγάπη πού θερμαίνει, είναι η απαλή βροχούλα καί όχι τό σκληρό χαλάζι, είναι η χαρά πού έρχεται μέ συνεχείς εκπλήξεις, είναι η αυθεντική ζωή, πέρα από τήν καθημερινότητα, τίς πολιτικές αντιπαραθέσεις, τίς κοινωνικές πολώσεις. Η Εκκλησία είναι η ενότητα όλων καί δέν συντηρεί τήν πολιτική διαίρεση. Η ζωή τής Εκκλησίας είναι δροσερός αέρας πνευματικής ελευθερίας, ασκήσεως καί αθλήσεως, είναι ελευθερία «από» καί ελευθερία «πρός», όπως μάς τό έδειξαν οι Άγιοί μας, ο άγιος Νίκανδρος καί ο όσιος Ιωαννίκιος, τών οποίων είθε νά έχουμε τίς πρεσβείες πρός τόν Θεό.–