Ἐκκλησία-δικτατορία-δημοκρατία

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐφημερίδα «Παρασκευὴ καὶ 13», 26-11-2010)

Ἡ ἐξέγερση τῶν φοιτητῶν στὴν Νομικὴ καὶ στὸ Πολυτεχνεῖο (1973) εἶναι ἕνα γεγονὸς ποὺ ἀναλύεται καὶ θὰ ἀναλυθῇ στὸ μέλλον ἀκόμη περισσότερο. Ἔχουν γραφὴ πολλὰ καὶ θὰ γραφοῦν ἀκόμη περισσότερα. Συνήθως ἡ ἱστορία καταλήγει μετὰ ἀπὸ πολλὰ χρόνια σὲ ἀσφαλῆ συμπεράσματα. Μερικὲς σκέψεις θὰ διατυπώσω γιὰ τὴν στάση τῆς Ἐκκλησίας κατὰ τὴν περίοδο ἐκείνη.

1. Στὴν ἐρώτηση τί ἔκανε ἡ Ἐκκλησία κατὰ τὴν Δικτατορία καὶ τὸ Πολυτεχνεῖο ὑπάρχουν πολλὲς ἀπαντήσεις. Ἡ κύρια θεολογικὴ ἀπάντηση ἀναφέρεται στὸ τί εἶναι Ἐκκλησία. Συνηθίζεται νὰ ταυτίζεται ἡ Ἐκκλησία μὲ τοὺς Ἱερεῖς, τοὺς Ἐπισκόπους, τὴν Ἱερὰ Σύνοδο. Τὴν βλέπουν, δηλαδή, ὡς ἕναν κατεστημένο θεσμό. Ὅμως αὐτὴ εἶναι μιὰ βατικανοποιημένη ἀντίληψη γιὰ τὴν Ἐκκλησία. Μέλη τῆς Ἐκκλησίας κατ' ἀρχὴν εἶναι ὅσοι βαπτίσθηκαν καὶ χρίσθηκαν καὶ στὴν συνέχεια ὅσοι ἐνεργοποίησαν τὴν Χάρη τῶν Μυστηρίων αὐτῶν καὶ ζοὺν μέσα στὸν «χῶρο» τῆς Ἐκκλησίας. Ὁπότε, στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν πιστεύουμε οὔτε στὴν κληρικοκρατία (Βατικανὸ) οὔτε στὴν λαϊκοκρατία (Προτεσταντισμός), ἀλλὰ στὴν ἑνότητα κληρικῶν καὶ λαϊκῶν ποὺ ἀποτελοῦν τὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι, κατὰ τὴν διάρκεια τῆς δικτατορίας καὶ τοῦ Πολυτεχνείου ἕνα τμῆμα τῆς Ἐκκλησίας ἀδράνησε, ἐνῷ ἕνα ἄλλο τμῆμα τῆς Ἐκκλησίας δραστηριοποιήθηκε ὑπὲρ τῶν ἐλευθεριῶν τοῦ λαοῦ, ἀφοῦ μέλη τῆς Ἐκκλησίας φυλακίσθηκαν, ἐξορίσθηκαν, κακοποιήθηκαν. Ἡ αἴσθηση τῆς Ρωμηοσύνης ὑπάρχει ἔντονα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ πολλὰ μέλη της διαπνέονται ἀπὸ αὐτήν.

2. Πρέπει νὰ κατανοηθῇ ὅτι κατὰ τὴν στρατιωτικὴ δικτατορία μιὰ ὁμάδα ἀξιωματικῶν (Χούντα) ὑπονόμευσαν ἢ παρέκαμψαν τὴν ἐπίσημη στρατιωτική τους ἱεραρχία καὶ κινήθηκαν γιὰ τὴν κατάληψη τῆς ἐξουσίας καὶ κατὰ τοῦ Συντάγματος, πρᾶγμα ποὺ ἐπέτυχαν. Κάτι παρόμοιο εἴχαμε καὶ μέσα στὴν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ ἀναλογίες δὲν εἶναι οἱ ἴδιες, ἀλλὰ ὑπάρχει μιὰ ὁμοιότητα. Μιὰ ὁμάδα Ἱεραρχῶν, ποὺ κινήθηκε ἀπὸ διάφορα αἴτια, ὑπονόμευσαν τὴν κανονικὴ δομὴ τῆς Ἐκκλησίας, παρέκαμψαν τὸν Καταστατικὸ Χάρτη, τὸν Συνοδικὸ καὶ Πατριαρχικὸ Τόμο, τὶς Πατριαρχικὲς Πράξεις, ὁπότε μιὰ Ἀριστίνδην Σύνοδος διοικοῦσε τὴν Ἐκκλησία. Ἔτσι, ἐνῷ ἡ Ἱερὰ Σύνοδος συγκροτεῖτο μέχρι τότε ἀπὸ δώδεκα μέλη, κατὰ τὰ πρεσβεία τῆς Ἀρχιερωσύνης, καὶ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο, τότε ἀποτελέσθηκε μιὰ οκταμελὴς Ἀριστίνδην Σύνοδος κατ' ἐπιλογήν, συμπεριλαμβανομένου καὶ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου, ὁ ὁποῖος εἶχε ἐκλεγῇ κατὰ ἀντικανονικὸ τρόπο ἀπὸ ἑπτὰ μόνον Ἀρχιερεῖς. Πῆρε πολὺ χρόνο γιὰ νὰ συγκληθῇ ἡ Ἱεραρχία. Ἡ ἐπάνοδος στὴν ἐκκλησιαστικὴ τάξη ἔγινε κατόπιν ἀγώνων, ἀντιδράσεων διαφόρων Ἱεραρχῶν, οἱ ὁποῖες ἀντιδράσεις προηγήθηκαν τοῦ Πολυτεχνείου, ὅπως διαβάζουμε στὶς Ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς, κυρίως ἀπὸ τὸ 1972 καὶ μετά. Ὅποιος ἐξετάζει τὴν στάση τῆς Ἱεραρχίας κατὰ τὴν διάρκεια τῆς στρατιωτικῆς δικτατορίας, πρέπει νὰ βλέπη καὶ αὐτὴν τὴν παράμετρο.

3. Ἀσφαλῶς ἡ Ἐκκλησία εἶναι μιὰ μεγάλη οἰκογένεια-κοινότητα, στὴν ὁποῖα ἀνήκουν ὅλοι ὅσοι ἔχουν βαπτισθῇ καὶ εἶναι μέλη της δυνάμει ἢ ἐνεργεία. Ἡ Ἐκκλησία δέχεται τοὺς πάντας, ἀνήκει σὲ ὅλους, δὲν εἶναι «μικρομάγαζο» κανενός. Ὅπως σὲ μιὰ οἰκογένεια εἶναι δυνατὸν τὰ μέλη της νὰ ἀνήκουν σὲ διάφορες δημοκρατικὲς παρατάξεις, χωρὶς αὐτὸ νὰ ἀπειλὴ τὴν ἑνότητά της, τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ στὴν Ἐκκλησία, ἡ ὁποία δὲν κομματίζεται, δὲν ταυτίζεται μὲ κανέναν κομματικὸ σχηματισμό, ἀλλὰ ἑνώνει τὴν κοινωνία.

Ἂν θέλουμε νὰ εἴμαστε εἰλικρινεῖς μὲ τὴν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας, πρέπει νὰ διαπνεόμαστε ἀπὸ σεβασμὸ στὴν ἐλευθερία, στὶς δημοκρατικὲς ἀρχὲς καὶ νὰ μὴν ταυτιζόμαστε μὲ ἀπολυταρχικὰ καθεστῶτα ποὺ καταδυναστεύουν τὸν λαό. Οἱ Κληρικοὶ δὲν πρέπει νὰ ζοὺν μὲ εὐδαιμονία καὶ πλοῦτο οὔτε νὰ ταυτίζονται μὲ τὴν πλουτοκρατία καὶ τὴν ἑκάστοτε ἐξουσία καὶ νὰ παραβλέπουν τὴν κοινωνικὴ ἀδικία. Ὅσοι, χάριν προσωπικοῦ συμφέροντος, παραβλέπουν τὶς ἐλευθερίες τοῦ λαοῦ καὶ τὶς κοινωνικὲς ἀδικίες, προδίδουν τὴν πίστη τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Πατέρων.

Ἐπίσης, οἱ Κληρικοὶ δὲν πρέπει νὰ ἀσχολοῦνται μὲ τὴν πολιτική. Βέβαια, ἡ λέξη πολιτικὴ ἄλλοτε ἐκλαμβάνεται ὡς ἐπίθετο (ζωὴ τῆς πόλης) καὶ ἄλλοτε ὡς οὐσιαστικὸ (κομματοκρατία). Οἱ Κληρικοὶ πρέπει νὰ ἀσχολοῦνται ἀφ' ἑνὸς μὲν μὲ τὶς πνευματικὲς ἀναζητήσεις τῶν ἀνθρώπων, ἀφ' ἑτέρου δὲ μὲ τὶς οἰκονομικές τους ἀνάγκες, ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται ἀπὸ ψυχὴ καὶ σῶμα. Τὰ πολιτικὰ θέματα πρέπει νὰ τὰ ἀφήνουν σὲ ἄλλους, οἱ ὁποῖοι, ἄλλωστε, ἐκθέτουν τὸν ἑαυτό τους, κατὰ τακτὰ χρονικὰ διαστήματα, στὸν λαὸ καὶ ζητοῦν τὴν ψῆφο του.

Δὲν πρέπει δὲ νὰ ἀσχολούμαστε μὲ τὴν πολιτική, διότι πολλὲς φορὲς κάτω ἀπὸ ἐπιφανειακὰ «καλὲς» προσπάθειες κρύβονται διεθνεῖς σκοπιμότητες, τὶς ὁποῖες συνήθως ἀγνοοῦμε, καὶ εἶναι ἐνδεχόμενο νὰ πέσουμε θύματα. Δὲν ἀρκοῦν οἱ ἁγνὲς διαθέσεις, χρειάζεται γνώση τῶν διαφόρων σκοπιμοτήτων καὶ τῶν πονηρῶν παγιδεύσεων.