Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Νοσογόνες ἀπόψεις ἀπ' τὸ παρελθόν

Πρωτοπρεσβυτέρου π. Θωμᾶ Βαμβίνη

Ἀρκετὸς θόρυβος γίνεται τελευταῖα γύρω ἀπὸ τὴν ἱστορικὴ ἀλήθεια τῶν γεγονότων τῆς ἐπανάστασης τοῦ 1821. Ἀφορμὴ δόθηκε (καὶ διαρκῶς δίνεται) ἀπὸ σχετικὴ ἐκπομπὴ τοῦ τηλεοπτικοῦ σταθμοῦ Σκάϊ.

Δὲν θὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὶς ἔντονες κριτικὲς ποῦ δέχθηκε ἡ ἐκπομπὴ αὐτή. Θὰ σημειώσουμε μόνο ὅτι εἶναι χρήσιμο νὰ ἐπεξαρτηθοῦμε ἀπὸ τὴν ἐθνικὴ ἰδιοτέλεια, ποῦ ὅλα τὰ ἐξιδανικεύει, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐντοπίσουμε στὴν ἱστορία μᾶς τοὺς φορεῖς τῶν νοσογόνων ἀπόψεων, ποῦ ταλαιπωροῦν καὶ σήμερα τὸν κοινωνικὸ καὶ ἐθνικό μας ὀργανισμό.

Καὶ σήμερα, στὴν πολιτική, τὴν οἰκονομία, τὴν παιδεία, τὴν τέχνη, σὲ κάποιες περιπτώσεις, καὶ στὴν θεολογία εἶναι ἔντονη ἡ πρόσδεση καὶ ἐξάρτησή μας ἀπὸ τὴν «φωτισμένη» Δύση.

Γιὰ τὸ προκείμενο θέμα θὰ καταθέσω κάποιες σημειώσεις ἀπὸ διαβάσματα τῶν τελευταίων ἡμερῶν. Ἀφοροῦν τὸν Ρήγα Φεραῖο καὶ τὸν Ἀδαμάντιο Κοραῆ.

Ὁ Ρήγας, ὡς ἀνήσυχος καὶ φιλομαθὴς νέος, προσελκύστηκε ἰδεολογικὰ ἀπὸ τὸν γαλλικὸ Φιλελευθερισμό, ὅμως γιὰ τὸ ἐθνικὸ θέμα ἦταν πιὸ κοντὰ στὴν Ρωσία καὶ τὴν Αὐστρία. «Πολιτικὰ εἶναι μᾶλλον βέβαιο πῶς συμπαθοῦσε τοὺς Αὐστρορώσσους, ποῦ πολεμοῦσαν τὴν Τουρκία καὶ ὑπόσχονταν τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Βαλκανικῆς ἰδεολογικὰ ὅμως εἶν’ ἐξίσου βέβαιο πῶς τὸν συγκινοῦσε καὶ τὸν τραβοῦσε τὸ φιλελεύθερο πνεῦμα τοῦ Γαλλικοῦ Διαφωτισμοῦ» (Λ.Ι.Βρανούση, Ρήγας, Βασικὴ Βιβλιοθήκη, τόμος 10ος, σέλ.41).

Εἶναι χρήσιμο νὰ δοῦμε κάποιες ἀπὸ τὶς ἀπόψεις τοῦ Ρήγα, ποῦ δείχνουν ὅτι ἦταν φορέας τῶν πόθων τοῦ ὑπόδουλου λαοῦ, συνεχιστὴς τῆς πολιτικῆς σκέψης τοῦ Βυζαντίου, τὴν ὁποῖα γονιμοποίησε μὲ ὁρισμένα ἀπὸ τὰ διδάγματα τοῦ Διαφωτισμοῦ.

Τὸ ἔθνος γιὰ τὸν Ρήγα δὲν ταυτιζόταν μὲ τὸ γένος. Εἶχε, ὅπως στὸ Βυζάντιο, περισσότερο πολιτιστικὸ ὑπόβαθρο. Γιὰ τὸν Ρήγα συνεκτικὸς δεσμὸς τῆς «Δημοκρατίας», ποῦ ὁραματιζόταν, ἦταν ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ εὐνομία μέσα στὸ πνεῦμα τῆς ἐλευθερίας. Χαρακτηριστικοὶ εἶναι οἱ ἀκόλουθοι στίχοι ἀπὸ τὸν Θούριο:

«Σ’ Ἀνατολὴ καὶ Δῦσι καὶ Νότον καὶ Βοριᾶ / γιὰ τὴν Πατρίδα ὅλοι νὰ χωμεν μιὰ καρδιὰ / στὴν πίστιν τοῦ καθένας ἐλεύθερος νὰ ζή, / στὴν δόξαν τοῦ πολέμου νὰ τρέξωμεν μαζί. Βούλγαροι κι Ἀρβανῖτες, Ἀρμένιοι καὶ Ρωμιοί, / ἀράπηδες καὶ ἄσπροι, μὲ μιὰ κοινὴ ὁρμή, / γιὰ τὴν Ἐλευθερία νὰ ζώσωμεν σπαθί...» (ἔνθ. ἀνωτ., σελ. 392)

Εἶναι χαρακτηριστικὸς ὁ πολυφυλετικὸς χαρακτῆρας τῆς «πατρίδας». Τὴν συναποτελοῦν «Βούλγαροι κι Ἀρβανῖτες, Ἀρμένιοι καὶ Ρωμιοί, ἀράπηδες καὶ ἄσπροι». Εἶχε, δηλαδή, μιὰ τελείως διαφορετικὴ ἀντίληψη γιὰ τὴν πατρίδα ἀπὸ αὐτὴν ποῦ καλλιεργήθηκε στὰ κατοπινὰ χρόνια. Σ’ αὐτοὺς τοὺς στίχους φαίνεται καὶ τὸ πνεῦμα τῆς ἀνεξιθρησκίας ποῦ προσέλαβε ἀπὸ τὸν Διαφωτισμό.

Ἀκόμη εἶναι χαρακτηριστικὸ στὸν Ρήγα ὅτι καὶ τὸ ὄνομα τῆς Ἑλλάδος δὲν χρησιμοποιεῖται μὲ φυλετικὸ περιεχόμενο. Στὸ Σύνταγμά του ἡ «Ἑλληνικὴ Δημοκρατία» περιλαμβάνει πολλὰ «γένη καὶ θρησκείας». Στὸ πρῶτο ἄρθρο γράφει:

«Ἡ Ἑλληνικὴ Δημοκρατία εἶναι μία, μὲ ὅλον ὁποὺ συμπεριλαμβάνει εἰς τὸν κόλπον τῆς γένη καὶ θρησκείας δὲν θεωρεῖ τὰς διαφορᾶς τῶν λατρειῶν μὲ ἐχθρικὸν μάτι εἶναι ἀδιαίρετος, μ’ ὅλον ὁποὺ ποταμοὶ καὶ πελάγη διαχωρίζουν τὲς ἐπαρχίες της, αἱ ὁποῖαι ὅλαι εἶναι ἕνα συνεσφιγμένον ἀδιάλυτον σῶμα».

Στὸ ἕβδομο ἄρθρο, ποῦ ὁρίζει ποιός εἶναι «ὁ αὐτοκράτωρ λαός», δηλαδὴ ὁ κυρίαρχος λαός, γράφει:

«Ὁ αὐτοκράτωρ λαὸς εἶναι ὅλοι οἱ κάτοικοι τοῦ βασιλείου τούτου, χωρὶς ἐξαίρεσιν θρησκείας καὶ διαλέκτου, Ἕλληνες, Ἀλβανοί, Βλάχοι, Ἀρμένηδες, Τοῦρκοι καὶ κάθε ἄλλο εἶδος γενεᾶς».

Δηλαδή, ἡ πολυφυλετικὴ «Ἑλληνικὴ Δημοκρατία» τοῦ Ρήγα εἶναι καὶ πολύγλωσση. Παρὰ ταῦτα ἀποτελεῖ «ἕνα συνεσφιγμένον ἀδιάλυτον σῶμα».

Εἶναι ἐνδιαφέρον νὰ δοῦμε τί λέει τὸ Σύνταγμα τοῦ Ρήγα γιὰ τὶς σχέσεις τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας μὲ τὰ ξένα ἔθνη. Στὸ ἄρθρο 118 γράφει: «Ὁ Ἑλληνικὸς Λαὸς εἶναι φίλος καὶ φυσικὸς σύμμαχος μὲ τὰ ἐλεύθερα ἔθνη». Καὶ στὸ 119: «Οἱ Ἕλληνες δὲν ἀνακατώνονται εἰς τὴν διοίκησιν τῶν ἄλλων ἐθνῶν ἀλλ’ οὔτε εἶναι εἰς αὐτοὺς δυνατὸν νὰ ἀνακατωθοῦν ἄλλα εἰς τὴν ἐδικήν των».

Ἂν τὰ παραπάνω συνδυαστοῦν μὲ τὰ διαλαμβανόμενα στὸ ἄρθρο 121, γίνεται φανερὸ γιατί ὁ Ρήγας δὲν συνέφερε στοὺς τότε μεγάλους. Γράφει σ’ αὐτὸ τὸ ἄρθρο γιὰ τοὺς Ἕλληνες: «Δὲν κάνουν ποτὲ εἰρήνην μὲ ἕναν ἐχθρό, ὁποὺ κατακρατεῖ τὸν ἑλληνικὸν τόπον». «Ἑλληνικὸς τόπος» εἶναι ἡ ἔκταση τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, τῆς ὁποίας «ποταμοὶ καὶ πελάγη διαχωρίζουν τὲς ἐπαρχίες της». Δηλαδή, ἀναφερόταν στὴν ἔκταση τῆς ἔνδοξης Ρωμηοσύνης.

Τὸ ὅραμα τοῦ Ρήγα ὅμως δὲν βόλευε στοὺς τότε μεγάλους καὶ ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὴν ναπολεόντεια πολιτικὴ τοῦ Κοραῆ.

Στὸν Κοραῆ βλέπουμε ἔντονα διατυπωμένες ὅλες τὶς ἀπόψεις ποῦ κυριάρχησαν, σὰν πνευματικὴ ὑποδομή, στὸ σύγχρονο Ἑλληνικὸ Κράτος. Δηλαδή, συναντοῦμε τὸ μῖσος ἐναντίον τοῦ Βυζαντίου (τῆς ἔνδοξης Ρωμηοσύνης), τὴν πολιτιστικὴ μεταπήδηση ἀπὸ τὴν Τουρκοκρατία στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα, σὰν νὰ μὴν εἶχε ὁ Ἑλληνισμὸς συνέχεια, καθὼς καὶ τὴν δουλικὴ πρόσδεση (πνευματική, πολιτικὴ καὶ στρατιωτικὴ) στὰ «φωτισμένα» κράτη τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης, εἰδικὰ γιὰ τὸν Κοραῆ, στὴν Γαλλία.

Τὸ μῖσος τοῦ Κοραῆ γιὰ τὸ Βυζάντιο τὸ συναντοῦμε ἀπροκάλυπτα διατυπωμένο στὸ Σάλπισμα Πολεμιστήριον, στὸ ὁποῖο γράφει:

«Οὐαί, οὐαί! Τέκνα ἀγαπητά, δυστυχεῖς ἀπόγονοι τῶν Ἑλλήνων. Ἐσυντρίφθη, τέλος πάντων, καὶ ὁ Ρωμαϊκὸς ζυγός, καὶ οἱ Ρωμαῖοι Αὐτοκράτορες ἐκρημνίσθησαν ἀπὸ τοῦ Βυζαντίου τὸν θρόνον. Ἀλλὰ τοὺς ἐκρήμνισαν τίνες; Τύραννοι ἀσυγκρίτως καὶ βαρβαρότεροι καὶ σκληρότεροι ἀπ' ἐκείνους: καὶ οἱ ταλαίπωροι Γραικοί, ἀντὶ νὰ ἀναψύξωσιν, ἔκλιναν ἐλεεινῶς τὸν αὐχένα ὑποκάτω εἰς ζυγὸν τόσον βαρύν, τόσον ἀπάνθρωπον, ὥστε νὰ ποθήσουν τὸν ρωμαϊκὸν ζυγὸν» (Ἀδαμάντιος Κοραῆς καὶ ἡ ἐποχή του, Βασικὴ Βιβλιοθήκη, τόμος 9, σελ. 90).

Δηλαδή, γιὰ τὸν Κοραῆ ὅλοι οἱ Ρωμαῖοι Αὐτοκράτορες, οἱ πολιτικοὶ ἡγέτες τῆς Ρωμηοσύνης, ἦταν τύραννοι. Αὐτὸ καὶ μόνο δηλώνει τὸ πόσο μακριὰ βρισκόταν ὁ Κοραῆς ἀπὸ τὸν λαὸ ποῦ ζοῦσε μὲ τὴν μνήμη τῆς Βασιλεύουσας κάτω ἀπὸ τὸν ζυγὸ τῶν Τούρκων καὶ πόσο δουλικὰ ὑποταγμένος ἦταν στοὺς Φράγκους καὶ στοὺς «σὺν αὐτοῖς» ἐχθροὺς τῆς Ρωμηοσύνης. Φθάνει μάλιστα στὸ σημεῖο νὰ θεωρῇ τὸν πόθο γιὰ τὴν ἀνασύσταση τῆς Ρωμηοσύνης –ποῦ τὸν ἐκφράζουν πολλὰ δημοτικὰ τραγούδια– ὡς πόθο ὑπαταγὴς καὶ πάλι στὸν «ρωμαϊκὸν ζυγόν». Γι’ αὐτὸ οἰκτείρει τοὺς «ταλαίπωρους Γραικούς».

Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης θεωρεῖ τὸν Κοραῆ πράκτορα τοῦ Ναπολέοντα, ὁ ὁποῖος θεωροῦσε τὸν ἑαυτό του διάδοχο τοῦ Καρλομάγνου, τοῦ μεγαλύτερου ἐχθροῦ τῆς Ρωμηοσύνης. Ὁ Ναπολέων σὲ ἐπιστολή του, στὶς 7.1.1806, γράφει: «Δὲν διεδέχθην τὸν Λουδοβίκον ΙΔ', ἀλλὰ τὸν Καρλομάγνον...». Στὸν διάδοχο, λοιπόν, τοῦ Καρλομάγνου προσφέρει ὁ Κοραῆς ἐκδούλευση. Αὐτὸ γίνεται ἔντονα φανερὸ στὸ Σάλπισμα Πολεμιστήριο, μὲ τὸ ὁποῖο καλεῖ ὅλους τοὺς Ἑλληνες νὰ ὑπηρετήσουν μὲ προθυμία τοὺς Γάλλους, κατὰ τὶς στρατιωτικὲς ἐπιχειρήσεις τους στὴν Αἰγυπτο. Γράφει:

«Ὅσοι εὑρίσκεσθε εἰς Αἴγυπτον μιμηθῆτε τὰς ἀνδραγαθίας τῶν Γάλλων, οἱ ὁποῖοι διὰ τὸ νὰ ἐμιμήθησαν τοὺς προγόνους ἡμῶν, ἔφθασαν εἰς τῆς δόξης τὸν ἀνώτατον βαθμόν... Ὅσοι δὲ εὑρίσκεσθε διασκορπισμένοι εἰς τὴν Ἑλλάδα, μέρος μὲν δράμετε μὲ προθυμίαν καὶ γρηγορότητα εἰς τὴν Αἴγυπτον, διὰ νὰ αὐξήσετε τὸν ἀριθμὸν τῶν ἀδελφῶν σας. Ὑπηρετήσατε τοὺς Γάλλους μὲ προθυμίαν, προσφέρετε εἰς αὐτοὺς τὰ πρὸς ζωὴν ἀναγκαῖα. Βοηθήσατε μὲ τὰ καράβια, μὲ τὰς χεῖρας, μὲ τὰς καρδίας καὶ μὲ τὴν ζωήν σας αὐτήν, ἂν ἡ χρεία τὸ καλέση, τοὺς φίλους τοῦ ἑλληνικοῦ γένους, εἰς τὴν παντελῆ τῆς Αἰγύπτου κατάσχεσιν, τῆς ὁποίας ἡ ἐλευθερία εἶναι τῆς Ἑλλάδος ὅλης κοινὴ σωτηρία» (ἔνθ. ἀνωτ., σελ. 92-93).

Ὁ Ναπολέων ἤθελε νὰ ἀναστηθῇ ἡ Ἑλλάδα, ὅμως κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσία του. Ὁ ἱστορικὸς Κ. Σάθας μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ὁ Ναπολέων μελέτησε σοβαρὰ τὴν κατάκτηση τῆς Ἑλλάδας. Σὲ ἐπιστολή του μάλιστα πρὸς τὸν στρατηγὸ Γκεντιλί, ποῦ εἶχε ἐντολὴ νὰ καταλάβη τὰ Ἑπτάνησα, γράφει: «Ἂν οἱ κάτοικοι αὐτῶν τῶν μερῶν θέλουν ἀνεξαρτησία, κολάκευσε τὴν ἐπιθυμία τους καὶ νὰ μὴν παραλείψεις στὶς προκηρύξεις σου νὰ μιλᾶς γιὰ Ἑλλάδα, Ἀθήνα καὶ Σπάρτη» (Ἱστορία τῆς Τουρκοκρατούμενης Ἑλλάδας, τόμος 4ος, σελ. 106).

Ὁ Ναπολέων ἤθελε νὰ μοιρασθῇ μὲ τοὺς Ρώσους τὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία. Σὲ αὐτὰ τὰ σχέδια δὲν χωροῦσε τὸ ὅραμα τοῦ Ρήγα, οὔτε φυσικὰ ἡ ἀνασύσταση τοῦ Ἀνατολικοῦ Ρωμαϊκοῦ Κράτους. Ἕνα Ἑλληνικὸ κρατίδιο μὲ Ἀθήνα καὶ Σπάρτη καὶ μιὰ μικρὴ ἔκταση γύρω ἀπὸ αὐτές, θὰ ἦταν ἀρκετὰ βολικὸ ἀπὸ κάθε ἄποψη. Σ’ αὐτὸ θὰ βοηθοῦσε ἡ ἀποκοπὴ αὐτῶν τῶν μερῶν ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ἀπὸ ὅλη τὴν πνευματικὴ κληρονομιά της καὶ ἡ σύνδεσή τους μὲ τὴν ἀρχαία Ἀθήνα καὶ Σπάρτη.

Ἔχοντας κανεὶς ὑπ’ ὄψιν τοῦ αὐτὲς τὶς ἀπόψεις τοῦ Κοραῆ μπορεῖ νὰ καταλάβη κάπως τὴν κακοδαιμονία τοῦ μικροῦ Ἑλληνικοῦ κρατιδίου, ποῦ ἐπινόησαν καὶ ἐπέτρεψαν νὰ δημιουργηθῇ οἱ τότε Μεγάλες Δυνάμεις.

Τὸ ἐρώτημα ὅμως εἶναι τώρα τί κάνουμε...